WEBVTT

00:00:00.930 --> 00:00:04.058
Mỗi ngày, chúng ta phải đối mặt với 
những vấn đề như thay đổi khí hậu

00:00:04.058 --> 00:00:05.488
hay sự an toàn của vác-xin

00:00:05.488 --> 00:00:08.528
nơi chúng ta phải trả lời những câu hỏi

00:00:08.528 --> 00:00:11.989
phụ thuộc rất nhiều vào 
các thông tin khoa học.

00:00:11.989 --> 00:00:14.870
Khoa học nói với chúng ta rằng
trái đất đang nóng dần lên.

00:00:14.870 --> 00:00:17.411
Khoa học nói với chúng ta rằng 
vác-xin là an toàn.

00:00:17.411 --> 00:00:19.465
Nhưng làm sao chúng ta biết 
họ nói đúng hay không?

00:00:19.465 --> 00:00:21.429
Tại sao lại phải tin vào khoa học?

00:00:21.429 --> 00:00:24.898
Sự thật là, rất nhiều người trong chúng ta
không tin vào khoa học.

00:00:24.898 --> 00:00:27.074
Các cuộc thăm dò dư luận
đều cho thấy

00:00:27.074 --> 00:00:30.084
rằng một tỷ lệ đáng kể người dân Mỹ

00:00:30.084 --> 00:00:33.625
không tin rằng khí hậu nóng dần lên
là do hoạt động của con người,

00:00:33.625 --> 00:00:36.564
không tin rằng có sự tiến hóa
bởi chọn lọc tự nhiên,

00:00:36.564 --> 00:00:40.465
và không bị thuyết phục 
bởi tính an toàn của vác-xin.

NOTE Paragraph

00:00:40.465 --> 00:00:44.096
Thế thì, tại sao chúng ta 
nên tin tưởng vào khoa học?

00:00:44.096 --> 00:00:47.707
Vâng, các nhà khoa học không thích 
nói về khoa học như là một vấn đề của niềm tin.

00:00:47.707 --> 00:00:50.294
Trong thực tế, 
có sự tương phản giữa khoa học và đức tin,

00:00:50.294 --> 00:00:53.260
và họ sẽ nói rằng 
niềm tin là một lĩnh vực của đức tin.

00:00:53.260 --> 00:00:57.038
Và đức tin là một thứ riêng biệt 
và khác biệt hẳn với khoa học.

00:00:57.038 --> 00:01:00.190
Thật vậy, họ có thể nói
tôn giáo là dựa trên đức tin

00:01:00.190 --> 00:01:03.884
hay có thể tính toán 
việc cá cược của Pascal.

00:01:03.884 --> 00:01:06.560
Blaise Pascal là một nhà toán học thế kỷ 17

00:01:06.560 --> 00:01:09.370
người đã cố gắng để 
mang lý luận khoa học cho câu hỏi

00:01:09.370 --> 00:01:11.242
có nên tin vào Chúa,

00:01:11.242 --> 00:01:13.846
và sự cá cược của ông ấy như sau:

00:01:13.846 --> 00:01:16.395
Vâng, nếu Chúa không tồn tại

00:01:16.395 --> 00:01:18.420
nhưng tôi lại quyết định tin vào Ngài

00:01:18.420 --> 00:01:20.398
không có gì thật sự mất đi.

00:01:20.398 --> 00:01:22.011
Có thể chỉ là vài tiếng đồng hồ 
vào ngày chủ nhật.

00:01:22.011 --> 00:01:23.004
(Cười lớn)

00:01:23.004 --> 00:01:26.385
Nhưng nếu Ngài có tồn tại
và tôi không tin vào điều này,

00:01:26.385 --> 00:01:28.402
thì tôi sẽ gặp rắc rối lớn.

00:01:28.402 --> 00:01:31.438
Và vì thế, Pascal đã nói,
tốt nhất là nên tin vào Chúa.

00:01:31.438 --> 00:01:33.610
Hay là một trong số 
những giáo sư đại học của tôi cũng nói,

00:01:33.610 --> 00:01:35.836
"Hãy bám chặt lấy cái lan can của đức tin"

00:01:35.836 --> 00:01:37.772
Ông ấy đã tạo ra được 
một bước nhảy vọt của đức tin

00:01:37.772 --> 00:01:42.296
bỏ lại phía sau 
khoa học và chủ nghĩa duy lý.

NOTE Paragraph

00:01:42.296 --> 00:01:44.992
Mặc dù, thực tế hiện nay là,
hầu hết chúng ta,

00:01:44.992 --> 00:01:47.609
hầu hết các tuyên bố khoa học
là một bước nhảy vọt của đức tin.

00:01:48.686 --> 00:01:52.914
Chúng ta thật sự không thể tự đánh giá
các tuyên bố khoa học 
trong hầu hết các trường hợp.

00:01:52.942 --> 00:01:55.351
Và thật vậy, điều này cũng thật sự đúng
với hầu hết các nhà khoa học

00:01:55.351 --> 00:01:57.681
với những vấn đề 
nằm ngoài chuyên môn của họ.

00:01:57.681 --> 00:02:00.201
Nếu bạn nghĩ về nó, thì một nhà địa chất học 
sẽ không thể nói cho bạn biết

00:02:00.201 --> 00:02:01.951
vắc-xin có an toàn hay không.

00:02:01.951 --> 00:02:04.951
Hầu hết các nhà hóa học, không phải 
là chuyên gia trong lý thuyết tiến hóa.

00:02:04.951 --> 00:02:07.210
Một nhà vật lý học không thể cho bạn biết,

00:02:07.210 --> 00:02:08.653
mặc cho một vài tuyên bố của họ,

00:02:08.653 --> 00:02:12.007
thuốc lá có gây ung thư hay không.

00:02:12.007 --> 00:02:14.457
Vì thế, cho dù là chính các nhà khoa học

00:02:14.457 --> 00:02:15.733
cũng phải thực hiện
một bước nhảy vọt của niềm tin

00:02:15.733 --> 00:02:17.655
với những thứ bên ngoài lĩnh vực của họ,

00:02:17.655 --> 00:02:21.583
đó là lý do tại sao họ chấp nhận
những tuyên bố của những nhà khoa học khác.

00:02:21.583 --> 00:02:23.881
Tại sao họ lại tin vào 
những tuyên bố của nhau?

00:02:23.881 --> 00:02:27.171
Và chúng ta có nên tin vào
những tuyên bố đó?

NOTE Paragraph

00:02:27.171 --> 00:02:29.947
Điều mà tôi muốn tranh luận ở đây là có, chúng ta nên tin

00:02:29.947 --> 00:02:32.830
nhưng không phải là vì lý do
mà hầu hết trong chúng ta nghĩ tới

00:02:32.830 --> 00:02:35.160
Hầu hết chúng ta được dạy ở trường
lý do mà chúng ta nên

00:02:35.160 --> 00:02:38.572
tin tưởng vào khoa học 
là vì các phương pháp khoa học.

00:02:38.572 --> 00:02:41.488
Chúng ta được dạy rằng
các nhà khoa học tuân theo một phương pháp

00:02:41.488 --> 00:02:43.844
và phương pháp này bảo đảm

00:02:43.844 --> 00:02:45.840
cho tính đúng đắn về các tuyên bố của họ.

00:02:45.840 --> 00:02:49.260
Phương pháp mà hầu hết chúng ta
được dạy ở trường,

00:02:49.260 --> 00:02:50.836
chúng ta có thể gọi nó là
phương pháp sách giáo khoa,

00:02:50.836 --> 00:02:53.620
là phương pháp suy diễn giả thiết.

00:02:53.620 --> 00:02:56.714
Theo mô hình chuẩn, 
mô hình sách giáo khoa,

00:02:56.714 --> 00:02:59.671
các nhà khoa học phát triển những giả thiết,
và họ suy diễn

00:02:59.671 --> 00:03:02.131
những kết quả của những giả thiết đó,

00:03:02.131 --> 00:03:03.841
và sao đó họ đi ra ngoài
và nói với thế giới,

00:03:03.841 --> 00:03:06.215
"Được rồi, à, 
có phải những kết quả đó là đúng?"

00:03:06.215 --> 00:03:09.548
Chúng ta có thể quan sát chúng
đang diễn ra trong thế giới tự nhiên không?

00:03:09.548 --> 00:03:12.148
Và nếu kết quả đưa ra là đúng,
thì các nhà khoa học sẽ nói rằng,

00:03:12.148 --> 00:03:15.004
"Tuyệt vời, 
chúng tôi biết giả thiết đó là đúng mà"

NOTE Paragraph

00:03:15.004 --> 00:03:17.183
Vì thế mà có rất nhiều 
những ví dụ nổi tiếng trong lịch sử khoa học

00:03:17.183 --> 00:03:20.062
của các nhà khoa học 
làm chính xác những điều như vậy.

00:03:20.062 --> 00:03:22.120
Một trong những ví dụ nổi tiếng nhất

00:03:22.120 --> 00:03:24.333
đến từ tác phẩm của Albert Einstein.

00:03:24.333 --> 00:03:26.855
Khi Einstein phát triển
Lý thuyết tương đối tổng quát,

00:03:26.855 --> 00:03:29.171
một trong những kết quả của thuyết này

00:03:29.171 --> 00:03:32.010
là thời gian - không gian không 
chỉ là một khoảng trống rổng

00:03:32.010 --> 00:03:33.919
nhưng nó thật sự có một kết cấu.

00:03:33.919 --> 00:03:35.520
Và kết cấu đó đã bị uốn cong

00:03:35.520 --> 00:03:38.900
bởi sự hiện diện của một vật thể to lớn
như mặt trời.

00:03:38.900 --> 00:03:41.649
Vì thế, nếu lý thuyết này là đúng
thì điều đó có nghĩa là ánh sáng

00:03:41.649 --> 00:03:43.177
khi đi qua mặt trời

00:03:43.177 --> 00:03:45.345
nên bị bẻ cong đi xung quanh nó.

00:03:45.345 --> 00:03:47.745
Đó là một dự đoán gây sửng sốt

00:03:47.745 --> 00:03:49.733
và phải mất vài năm 
trước khi các nhà khoa học

00:03:49.733 --> 00:03:51.011
có thể kiểm chứng nó

00:03:51.011 --> 00:03:53.521
nhưng họ đã kiểm chứng nó vào năm 1919,

00:03:53.521 --> 00:03:55.971
và thật lạ, nó đúng là sự thật

00:03:55.971 --> 00:03:59.129
Ánh sáng đã thật sự bị bẻ cong
khi nó đi qua mặt trời.

00:03:59.129 --> 00:04:01.623
Đây là một sự khẳng định rất lớn 
của lý thuyết này.

00:04:01.623 --> 00:04:03.428
Nó được xem như là bằng chứng của sự thật

00:04:03.428 --> 00:04:04.740
của ý tưởng mới triệt để này,

00:04:04.740 --> 00:04:06.592
và nó được đăng trên rất nhiều tờ báo

00:04:06.592 --> 00:04:09.130
trên toàn cầu.

NOTE Paragraph

00:04:09.130 --> 00:04:11.480
Bây giờ, đôi khi lý thuyết này 
hay mô hình này

00:04:11.480 --> 00:04:14.914
được gọi tắt là mô hình giảng giải lo-gíc diễn dịch,

00:04:14.914 --> 00:04:18.298
chủ yếu là vì các học giả muốn làm cho
mọi thứ trở nên phức tạp.

00:04:18.298 --> 00:04:23.559
Nhưng cũng bởi vì trong trường hợp lý tưởng,
thì đó là định luật.

00:04:23.559 --> 00:04:26.061
Vì thế, giảng giải lo-gíc có nghĩa là 
phải làm gì với các định luật.

00:04:26.061 --> 00:04:29.485
Và trong trường hợp lý tưởng,
giả thiết không chỉ là một ý tưởng:

00:04:29.485 --> 00:04:31.811
lý tưởng, đó là một định luật của tự nhiên.

00:04:31.811 --> 00:04:34.098
Tại sao nó lại quan trọng 
khi nó là một định luật của tự nhiên?

00:04:34.098 --> 00:04:36.826
Bởi vì nếu là luật,
thì nó không thể bị phá vỡ.

00:04:36.826 --> 00:04:38.934
Nếu nó là luật
thì nó sẽ luôn luôn đúng

00:04:38.934 --> 00:04:40.178
ở mọi lúc mọi nơi

00:04:40.178 --> 00:04:42.384
trong bất cứ trường hợp nào.

00:04:42.384 --> 00:04:45.613
Và tất cả các bạn đều biết ít nhất 
một ví dụ của 1 định luật nổi tiếng:

00:04:45.613 --> 00:04:49.368
Phương trình nổi tiếng của Einstein
E=MC2,

00:04:49.368 --> 00:04:51.168
phương trình nói lên mối quan hệ

00:04:51.168 --> 00:04:53.361
giữa năng lượng và khối lượng.

00:04:53.361 --> 00:04:57.361
Và bất kể như thế nào thì mối quan hệ đó là đúng.

NOTE Paragraph

00:04:57.361 --> 00:05:01.010
Bây giờ, thành ra, mặc dù,
có vài vấn đề với mô hình này.

00:05:01.010 --> 00:05:04.645
Vấn đề chính là nó sai.

00:05:04.645 --> 00:05:08.147
Nó không đúng.
(Cười lớn)

00:05:08.147 --> 00:05:10.870
Và tôi sẽ nói về 3 lý do 
tại sao nó sai.

00:05:10.870 --> 00:05:13.549
Lý do thứ nhất là về lo-gíc.

00:05:13.549 --> 00:05:17.065
Nó là sự sai lầm của việc ảo tưởng
khẳng định kết quả.

00:05:17.065 --> 00:05:19.891
Đó là một cách thú vị khác, 
một cách hàn lâm khi nói

00:05:19.891 --> 00:05:22.561
lý thuyết sai lầm đó 
có thể dẫn đến một dự đoán đúng.

00:05:22.561 --> 00:05:24.555
Vì thế, chỉ vì dự đoán đó đúng

00:05:24.555 --> 00:05:27.777
cũng không thực sự hợp lý khi
chứng minh rằng lý thuyết đó đúng.

00:05:27.777 --> 00:05:31.708
Và tôi cũng có một ví dụ hay về điều này,
cũng là từ lịch sử khoa học.

00:05:31.708 --> 00:05:34.403
Đây là một bức ảnh của vũ trụ
thuộc triều đại Ptolemy

00:05:34.403 --> 00:05:36.265
với Trái đất là trung tâm của vũ trụ

00:05:36.265 --> 00:05:38.860
và Mặt trời và các hành tinh 
đi xung quanh nó.

00:05:38.860 --> 00:05:40.890
Mô hình của triều đại Ptolemy 
đã được tin tưởng

00:05:40.890 --> 00:05:44.143
bởi rất nhiều những người thông minh
trong nhiều thế kỷ,

00:05:44.143 --> 00:05:45.879
Vâng, tại sao?

00:05:45.879 --> 00:05:49.316
Là bởi vì nó làm cho 
rất nhiều dự đoán trở thành sự thật.

00:05:49.316 --> 00:05:51.332
Hệ thống Ptolemy 
cho phép các nhà thiên văn học

00:05:51.332 --> 00:05:54.082
đưa ra các dự đoán chính xác
về sự chuyển động của hành tinh,

00:05:54.082 --> 00:05:56.601
trên thực tế, nhiều dự đoán chính xác hơn lúc đầu

00:05:56.601 --> 00:06:00.925
so với lý thuyết Copernicus
mà hiện tại chúng ta cho là đúng.

00:06:00.925 --> 00:06:03.907
Và đó là một vấn đề 
của mô hình sách giáo khoa.

00:06:03.907 --> 00:06:06.303
Vấn đề thứ hai là vấn đề thực tiễn,

00:06:06.303 --> 00:06:09.538
và nó là vấn đề của các giả thiết phụ trợ.

00:06:09.538 --> 00:06:12.367
Các giả thiết phụ trợ là những giả định

00:06:12.367 --> 00:06:14.146
mà các nhà khoa học đang thực hiện

00:06:14.146 --> 00:06:17.189
mà họ có thể có hoặc không có ý thức
rằng họ đang thực hiện nó.

00:06:17.189 --> 00:06:19.850
Một ví dụ quan trọng của vấn đề này

00:06:19.850 --> 00:06:21.945
là mô hình Copernicus,

00:06:21.945 --> 00:06:25.137
cuối cùng đã thay thế hệ thống Ptolemy.

00:06:25.137 --> 00:06:27.177
Khi Nicolaus Copernicus nói

00:06:27.177 --> 00:06:29.827
thật ra, Trái đất không phải là 
trung tâm của vũ trụ,

00:06:29.827 --> 00:06:31.745
và mặt trời là trung tâm của
hệ thái dương,

00:06:31.745 --> 00:06:33.127
Trái đất quay xung quanh Mặt trời.

00:06:33.127 --> 00:06:36.855
Các nhà khoa học nói, à vâng, Nicolaus,
nếu điều đó là đúng

00:06:36.855 --> 00:06:38.619
thì chúng ta phải có thể phát hiện ra
chuyển động

00:06:38.619 --> 00:06:40.577
của Trái đất xung quanh Mặt trời.

00:06:40.577 --> 00:06:42.633
Và slide này sẽ minh họa cho một khái niệm

00:06:42.633 --> 00:06:44.441
được gọi là thị sai của sao (stellar parallax).

00:06:44.441 --> 00:06:48.263
Và các nhà thiên văn học cho biết,
nếu Trái đất đang chuyển động

00:06:48.263 --> 00:06:51.463
và chúng ta nhìn vào một ngôi sao nổi bật,
giả sử, sao Thiên Lang -

00:06:51.463 --> 00:06:53.877
tôi biết là tôi đang ở Manhattan
nên các bạn sẽ không thể nhìn thấy nó,

00:06:53.877 --> 00:06:57.608
nhưng hãy hình dung, bạn ở ngoài vùng này,
bạn đang ở gần với cuộc sống nông thôn --

00:06:57.608 --> 00:07:00.475
và chúng ta đang ngắm sao vào tháng 12,
chúng ta nhìn thấy ngôi sao đó

00:07:00.475 --> 00:07:03.240
trong bối cảnh của các ngôi sao ở xa kia.

00:07:03.240 --> 00:07:06.194
Nếu bây giờ, chúng ta thực hiện 
một cuộc quan sát cho 6 tháng sau đó

00:07:06.194 --> 00:07:10.006
khi Trái đất đã di chuyển đến vị trí này 
vào tháng 6,

00:07:10.006 --> 00:07:14.105
chúng ta sẽ nhìn vào cùng ngôi sao ấy
nhưng ở vào một bối cảnh khác.

00:07:14.105 --> 00:07:18.287
Sự khác biệt đó, sự chênh lệch góc đó,
đó là thị sai sao.

00:07:18.287 --> 00:07:21.150
Và đây là dự đoán mà mô hình Copernicus thực hiện.

00:07:21.150 --> 00:07:23.711
Các nhà thiên văn học tìm kiếm thị sai sao

00:07:23.711 --> 00:07:28.693
và họ không tìm thấy gì cả, không có gì.

00:07:28.693 --> 00:07:32.559
Và nhiều người lập luận rằng, 
điều này cho thấy mô hình Copernicus là sai.

NOTE Paragraph

00:07:32.559 --> 00:07:34.047
Thế chuyện gì đã xảy ra?

00:07:34.047 --> 00:07:36.730
Vâng, khi nhìn lại, chúng ta có thể nói 
rằng các nhà thiên văn học đã tạo ra

00:07:36.730 --> 00:07:39.277
2 giả thiết phụ trợ, và cả hai

00:07:39.277 --> 00:07:41.940
chúng ta có thể nói là không đúng.

00:07:41.940 --> 00:07:45.575
Đầu tiên là giả định về kích cỡ
của quỹ đạo Trái đất.

00:07:45.575 --> 00:07:48.611
Các nhà thiên văn học đã giả định
rằng trái đất có quỹ đạo lớn

00:07:48.611 --> 00:07:50.949
so với khoảng cách tới các ngôi sao.

00:07:50.949 --> 00:07:53.413
Ngày nay, chúng ta có thể vẽ ra hình ảnh như thế này,

00:07:53.413 --> 00:07:54.760
điều này đến từ NASA,

00:07:54.760 --> 00:07:57.183
và bạn có thể thấy đấy,
quỹ đạo Trái đất thật sự khá nhỏ.

00:07:57.183 --> 00:08:00.174
Trên thực tế, nó thật ra nhỏ hơn rất nhiều
so với những gì được thấy ở đây.

00:08:00.174 --> 00:08:01.713
Vì vậy, thị sai sao

00:08:01.713 --> 00:08:05.297
sẽ rất là nhỏ 
và thật sự rất khó để có thể phát hiện ra.

NOTE Paragraph

00:08:05.297 --> 00:08:07.271
Và điều đó dẫn đến lý do thứ 2

00:08:07.271 --> 00:08:09.130
tại sao dự đoán đó không đúng,

00:08:09.130 --> 00:08:11.045
bởi vì các nhà khoa học cũng giả thiết

00:08:11.045 --> 00:08:14.055
rằng kính viễn vọng mà họ có đủ nhạy

00:08:14.055 --> 00:08:15.955
để phát hiện ra thị sai.

00:08:15.955 --> 00:08:17.972
Và nó thành ra không đúng.

00:08:17.972 --> 00:08:20.506
Cho đến thế kỷ 19

00:08:20.506 --> 00:08:22.190
các nhà khoa học mới có thể phát hiện ra

00:08:22.190 --> 00:08:23.726
thị sai sao.

NOTE Paragraph

00:08:23.726 --> 00:08:26.372
Vì thế, đó cũng là vấn đề thứ 3.

00:08:26.372 --> 00:08:29.150
Vấn đề thứ 3 là đơn giản một vấn đề thực tế,

00:08:29.150 --> 00:08:31.966
rất nhiều khoa học không phù hợp
với mô hình sách giáo khoa.

00:08:31.966 --> 00:08:34.239
Rất nhiều khoa học không suy diễn gì cả,

00:08:34.239 --> 00:08:36.007
nó chính xác là quy nạp.

00:08:36.007 --> 00:08:38.523
Và do đó, chúng tôi nghĩ rằng 
các nhà khoa học không nhất thiết

00:08:38.523 --> 00:08:40.754
phải bắt đầu với các giả thiết và lý thuyết,

00:08:40.754 --> 00:08:42.623
thường thì họ chỉ cần bắt đầu quan sát

00:08:42.623 --> 00:08:45.032
những thứ đang xảy ra trên thế giới.

00:08:45.032 --> 00:08:47.602
Một ví dụ nổi tiếng trong số đó là

00:08:47.602 --> 00:08:50.667
về một nhà khoa học nổi tiếng nhất,
Charles Darwin.

00:08:50.667 --> 00:08:53.829
Khi Darwin còn trẻ rong ruổi trên hành trình của tàu Beagle,

00:08:53.829 --> 00:08:57.441
ông không có các giải thiết, 
hay lý thuyết nào cả.

00:08:57.441 --> 00:09:00.507
Ông chỉ biết rằng ông
muốn có một sự nghiệp của một nhà khoa học

00:09:00.507 --> 00:09:02.519
và ông bắt đầu thu thập các dữ liệu.

00:09:02.519 --> 00:09:05.249
Chủ yếu thì ông biết rằng 
ông ấy ghét các loại thuốc

00:09:05.249 --> 00:09:07.067
bởi vì nhìn thấy máu 
làm ông phát ốm

00:09:07.067 --> 00:09:09.335
vì thế, ông cần phải có một 
con đường sự nghiệp khác.

00:09:09.335 --> 00:09:11.469
Ông bắt đầu thu thập các dữ liệu.

00:09:11.469 --> 00:09:14.635
Ông ấy đã thu thập rất nhiều thứ,
bao gồm cả con chim sẻ nổi tiếng của mình.

00:09:14.635 --> 00:09:16.845
Khi ông lượm những con chim sẻ này,
ông ấy ném chúng vào trong một cái túi

00:09:16.845 --> 00:09:18.387
và không có một ý tưởng gì với chúng.

00:09:19.929 --> 00:09:21.472
Nhiều năm sau đó, khi trở về London,

00:09:21.472 --> 00:09:23.705
Darwin xem xét lại các dữ liệu của mình 
một lần nữa và bắt đầu

00:09:23.705 --> 00:09:26.153
phát triển lời giải thích,

00:09:26.153 --> 00:09:29.451
và lời giải thích đó chính là 
Thuyết chọn lọc tự nhiên.

NOTE Paragraph

00:09:29.451 --> 00:09:31.510
Bên cạnh khoa học quy nạp,

00:09:31.510 --> 00:09:34.446
các nhà khoa học cũng thường xuyên 
tham gia vào các mô hình hóa.

00:09:34.446 --> 00:09:36.782
Một trong những thứ mà các nhà khoa học
muốn làm trong cuộc sống

00:09:36.782 --> 00:09:39.050
là giải thích nguyên nhân của sự vật, sự việc.

00:09:39.050 --> 00:09:40.568
Và chúng ta làm điều đó như thế nào?

00:09:40.568 --> 00:09:42.820
Vâng, một cách mà bạn có thể làm được đó là
xây dựng một mô hình

00:09:42.820 --> 00:09:44.562
để kiểm tra một ý tưởng.

NOTE Paragraph

00:09:44.562 --> 00:09:46.493
Đây là bức tranh của Henry Cadell,

00:09:46.493 --> 00:09:49.359
một nhà địa chất người Scotland thế kỷ 19.

00:09:49.359 --> 00:09:50.792
Bạn có thể nói anh ta là người Scotland 
vì anh ta đang đội

00:09:50.792 --> 00:09:53.180
một chiếc mũ deerstalker
và mang ủng Wellington.

00:09:53.180 --> 00:09:55.334
(Cười lớn)

00:09:55.334 --> 00:09:56.900
Và Cadell muốn trả lời câu hỏi

00:09:56.900 --> 00:09:58.668
các ngọn núi được hình thành như thế nào?

00:09:58.668 --> 00:10:00.184
Và một trong những thứ mà anh ta đã quan sát

00:10:00.184 --> 00:10:02.758
là nếu bạn nhìn vào các ngọn núi như
dãy núi Appalachia,

00:10:02.758 --> 00:10:04.391
bạn sẽ thấy những tảng đá trên núi

00:10:04.391 --> 00:10:05.860
có nếp gấp,

00:10:05.860 --> 00:10:07.506
và chúng bị gấp theo một cách đặc biệt,

00:10:07.506 --> 00:10:08.950
đã đưa anh ta đến với ý tưởng

00:10:08.950 --> 00:10:11.899
rằng những viên đá đó bị nén
từ một phía.

00:10:11.899 --> 00:10:13.987
Và ý tưởng này đóng vai trò quan trọng

00:10:13.987 --> 00:10:16.410
trong các cuộc thảo luận về
vấn đề trôi dạt lục địa.

00:10:16.410 --> 00:10:18.916
Vì thế, anh ta đã xây dựng mô hình này,
đây là cái máy điên rồ

00:10:18.916 --> 00:10:21.068
với các đòn bẩy và gỗ,
và đây là chiếc xe cút kít của anh ta,

00:10:21.068 --> 00:10:23.510
những cái xô 
và một chiếc búa tạ lớn.

00:10:23.510 --> 00:10:25.408
Tôi không biết tại sao anh ta lại mang
đôi ủng Wellington.

00:10:25.408 --> 00:10:26.985
Có lẽ trời sẽ mưa.

00:10:26.985 --> 00:10:30.070
Và anh ta đã tạo ra mô hình vật lý này

00:10:30.070 --> 00:10:34.035
để mô tả rằng bạn có thể, trên thực tế,

00:10:34.035 --> 00:10:36.709
tạo ra các mô hình trên đá, hay ít nhất, 
trong trường hợp này, là ở trên bùn

00:10:36.709 --> 00:10:38.935
nó trông rất giống một ngọn núi

00:10:38.935 --> 00:10:40.777
nếu bạn nén một bên.

00:10:40.777 --> 00:10:44.405
Vì thế, có một sự tranh cãi 
về nguyên nhân tạo thành núi.

NOTE Paragraph

00:10:44.405 --> 00:10:47.453
Ngày nay, hầu hết các nhà khoa học 
thích làm việc trong nhà,

00:10:47.453 --> 00:10:49.880
vì thế họ không xây dựng một mô hình vật lý

00:10:49.880 --> 00:10:52.241
mà thực hiện mô phỏng trên máy tính.

00:10:52.241 --> 00:10:55.080
Nhưng việc mô phỏng máy tính 
là một loại của mô hình.

00:10:55.080 --> 00:10:56.943
Nó là mô hình được làm bằng toán học,

00:10:56.943 --> 00:11:00.176
và giống như mô hình vật lý thế kỷ 19,

00:11:00.176 --> 00:11:03.954
nó rất quan trọng 
cho việc suy nghĩ về các nguyên nhân.

00:11:03.954 --> 00:11:06.569
Và một trong số những câu hỏi lớn về biến đổi khí hậu,

00:11:06.569 --> 00:11:08.372
chúng ta có một lượng lớn các bằng chứng

00:11:08.372 --> 00:11:10.252
rằng Trái đất đang nóng lên.

00:11:10.252 --> 00:11:12.716
Ở slide này, đường màu đen cho thấy

00:11:12.716 --> 00:11:14.836
các phép đo mà các nhà khoa học đã làm

00:11:14.836 --> 00:11:16.799
trong 150 năm qua

00:11:16.799 --> 00:11:18.209
cho thấy nhiệt độ Trái đất

00:11:18.209 --> 00:11:19.843
luôn tăng lên đều đặn,

00:11:19.843 --> 00:11:22.689
và bạn có thể thấy, 
đặc biệt là trong 50 năm qua,

00:11:22.689 --> 00:11:24.453
có một sự tăng đột biến

00:11:24.453 --> 00:11:26.793
gần 1 độ C,

00:11:26.793 --> 00:11:29.168
hay nói cách khác là gần 2 độ F.

NOTE Paragraph

00:11:29.168 --> 00:11:31.605
Vì vậy, tuy nhiên, 
cái gì đã tạo nên sự thay đổi đó?

00:11:31.605 --> 00:11:33.940
Làm sao chúng ta biết được nguyên nhân

00:11:33.940 --> 00:11:35.456
của hiện tượng nóng lên toàn cầu?

00:11:35.456 --> 00:11:37.170
Vâng, các nhà khoa học có thể 
mô hình hóa nó

00:11:37.170 --> 00:11:39.538
bằng cách sử dụng mô phỏng máy tính.

00:11:39.538 --> 00:11:42.330
Sơ đồ này minh họa một mô hình mô phỏng máy tính

00:11:42.330 --> 00:11:44.451
đã xem xét tất cả các yếu tố khác nhau

00:11:44.451 --> 00:11:47.056
mà chúng ta biết có thể tác động 
đến nhiệt độ của Trái đất,

00:11:47.056 --> 00:11:49.808
như các phân tử sunfat sinh ra từ không khí ô nhiễm,

00:11:49.808 --> 00:11:52.778
bụi núi lửa từ các đợt phun trào,

00:11:52.778 --> 00:11:55.012
những thay đổi trong bức xạ mặt trời,

00:11:55.012 --> 00:11:57.390
và dĩ nhiên, khí nhà kính nữa.

00:11:57.390 --> 00:11:59.208
Và họ đã đặt câu hỏi,

00:11:59.208 --> 00:12:02.904
tổ hợp các biến đổi nào khi đưa vào mô hình

00:12:02.904 --> 00:12:05.880
sẽ tái tạo ra được điều mà chúng ta thấy
trong đời thực?

00:12:05.880 --> 00:12:07.900
Và đây là cuộc sống thực trong màu đen.

00:12:07.900 --> 00:12:10.180
Đây là mô hình trong ánh sáng màu xám này,

00:12:10.180 --> 00:12:11.740
và câu trả lời là

00:12:11.740 --> 00:12:16.127
một mô hình bao gồm, 
nó là câu trả lời E trên SAT,

00:12:16.127 --> 00:12:18.268
tất cả các yếu tố trên.

00:12:18.268 --> 00:12:19.774
Cách duy nhất bạn có thể tái tạo lại

00:12:19.774 --> 00:12:21.602
các phép đo nhiệt độ quan sát được

00:12:21.602 --> 00:12:23.580
là đặt tất cả chúng lại với nhau,

00:12:23.580 --> 00:12:25.719
bao gồm cả khí nhà kính,

00:12:25.719 --> 00:12:28.270
và đặc biệt, bạn có thể thấy rằng
sự tăng lên

00:12:28.270 --> 00:12:30.154
trong việc theo dõi khí nhà kính

00:12:30.154 --> 00:12:32.360
làm nhiệt độ tăng lên đột ngột

00:12:32.360 --> 00:12:33.840
trong vòng 50 năm qua.

00:12:33.840 --> 00:12:36.274
Và đây là lý do tại sao 
các nhà khoa học khí hậu nói rằng

00:12:36.274 --> 00:12:39.382
Đó không chỉ là điều chúng ta biết rằng
biến đổi khí hậu đang xảy ra

00:12:39.382 --> 00:12:42.150
mà là khí nhà kính là một phần quan trọng

00:12:42.150 --> 00:12:44.880
trong các lý do.

NOTE Paragraph

00:12:44.880 --> 00:12:47.268
Và bây giờ, 
bởi vì tất cả những điều khác nhau

00:12:47.268 --> 00:12:48.757
mà các nhà khoa học làm,

00:12:48.757 --> 00:12:52.243
nhà triết gia nổi tiếng Paul Feyerabend 
đã nói,

00:12:52.243 --> 00:12:53.869
"Nguyên tắc duy nhất của khoa học

00:12:53.869 --> 00:12:57.848
mà không gây cản trở tiến trình là: 
thử bất cứ thứ gì."

00:12:57.848 --> 00:13:00.464
Bây giờ, trích dẫn này 
thường được đưa ra khỏi ngữ cảnh,

00:13:00.464 --> 00:13:02.582
bởi vì Feyerabend không thật sự nói

00:13:02.582 --> 00:13:04.532
rằng trong khoa học, 
mọi thứ đều có thể thử.

00:13:04.532 --> 00:13:05.876
Điều mà ông ấy đã nói là,

00:13:05.876 --> 00:13:07.900
thật ra, trích dẫn đầy đủ là,

00:13:07.900 --> 00:13:09.990
"Nếu bạn thúc giục tôi để nói

00:13:09.990 --> 00:13:11.636
phương pháp của kho học là gì,

00:13:11.636 --> 00:13:15.265
tôi sẽ nói là: thử bất cứ thứ gì."

00:13:15.265 --> 00:13:16.343
Điều mà ông cố gắng để truyền đạt

00:13:16.343 --> 00:13:18.910
đó là các nhà khoa học
thực hiện rất nhiều việc khác nhau.

00:13:18.910 --> 00:13:21.218
Các nhà khoa học rất sáng tạo.

NOTE Paragraph

00:13:21.218 --> 00:13:23.328
Nhưng sau đó, lại có những câu hỏi như:

00:13:23.328 --> 00:13:26.799
Nếu các nhà khoa học không chỉ sử dụng
duy nhất 1 phương pháp,

00:13:26.799 --> 00:13:28.698
thì làm sao họ quyết định được

00:13:28.698 --> 00:13:30.156
cái gì là đúng và cái gì là sai?

00:13:30.156 --> 00:13:32.050
Và ai sẽ đánh giá điều đó?

00:13:32.050 --> 00:13:34.130
Và câu trả lời là, 
các nhà khoa học sẽ đánh giá,

00:13:34.130 --> 00:13:37.013
và họ đánh giá 
bằng việc đánh giá các bằng chứng.

00:13:37.013 --> 00:13:40.422
Các nhà khoa học thu thập các bằng chứng
theo nhiều cách khác nhau,

00:13:40.422 --> 00:13:42.044
khi bất cứ khi nào họ thu thập chứng cứ,

00:13:42.044 --> 00:13:44.621
họ phải chịu sự giám sát.

00:13:44.621 --> 00:13:47.181
Và điều này dẫn đến việc nhà xã hội học
Robert Merton

00:13:47.181 --> 00:13:49.361
tập trung hơn vào câu hỏi
làm sao các nhà khoa học

00:13:49.361 --> 00:13:51.040
có thể xem xét kỹ lưỡng 
các dữ liệu và chứng cứ,

00:13:51.040 --> 00:13:53.848
và anh ta nói rằng họ làm nó theo cách
mà anh ta gọi là

00:13:53.848 --> 00:13:55.767
"Tính hoài nghi"

00:13:55.767 --> 00:13:57.651
Ý anh ta là sự hoài nghi là cố tổ chức hẳn hoi

00:13:57.651 --> 00:13:59.129
vì các nhà khoa học làm theo một tập thể,

00:13:59.129 --> 00:14:00.758
họ làm việc theo nhóm,

00:14:00.758 --> 00:14:03.574
và hoài nghi, bởi vì họ làm việc trên vị thế

00:14:03.574 --> 00:14:05.028
của sự ngờ vực.

00:14:05.028 --> 00:14:06.990
Tức là, nghĩa vụ chứng minh

00:14:06.990 --> 00:14:09.471
thuộc về người có tuyên bố mới.

00:14:09.471 --> 00:14:12.076
Và theo nghĩa này, 
khoa học có tính chất bảo thủ.

00:14:13.281 --> 00:14:15.186
Hơi khó khăn để thuyết phục 
cộng đồng khoa học

00:14:15.186 --> 00:14:18.897
để nói rằng, 
"Vâng, chúng tôi biết, điều này là đúng."

00:14:18.897 --> 00:14:21.393
Vì vậy, mặc cho sự phổ biến của khái niệm

00:14:21.393 --> 00:14:22.990
thay đổi khuôn mẫu nhận thức
(paradigm shift),

00:14:22.990 --> 00:14:24.274
cái cuối cùng chúng ta tìm thấy là,

00:14:24.274 --> 00:14:27.059
những thay đổi chủ yếu trong tư duy khoa học

00:14:27.059 --> 00:14:30.779
là tương đối hiếm trong lịch sử khoa học.

NOTE Paragraph

00:14:30.779 --> 00:14:34.342
Vì thế, cuối cùng 
điều đó mang chúng ta đến một ý tưởng khác:

00:14:34.342 --> 00:14:38.050
Nếu các nhà khoa học đánh giá 
các bằng chứng theo tập thể,

00:14:38.050 --> 00:14:40.612
điều này làm các nhà sử học
lại tập trung vào câu hỏi

00:14:40.612 --> 00:14:42.031
của sự đồng thuận,

00:14:42.031 --> 00:14:43.926
và cuối cùng, để nói rằng

00:14:43.926 --> 00:14:45.860
khoa học là,

00:14:45.860 --> 00:14:47.530
kiến thức khoa học là,

00:14:47.530 --> 00:14:50.909
là sự đồng thuận của các 
chuyên gia khoa học

00:14:50.909 --> 00:14:53.063
người thông qua 
quá trình giám sát có tổ chức,

00:14:53.063 --> 00:14:55.368
giám sát tập thể,

00:14:55.368 --> 00:14:56.610
đánh giá các bằng chứng

00:14:56.610 --> 00:14:59.407
và đi tới kết luận về chúng,

00:14:59.407 --> 00:15:01.884
dù có hoặc không.

NOTE Paragraph

00:15:01.884 --> 00:15:03.608
Vì thế, chúng ta có thể nghĩ về
các kiến thức khoa học

00:15:03.608 --> 00:15:05.660
như là một sự đồng thuận của các chuyên gia.

00:15:05.660 --> 00:15:07.432
Chúng ta cũng có thể nghĩ về khoa học

00:15:07.432 --> 00:15:09.010
giống như một bồi thẩm đoàn,

00:15:09.010 --> 00:15:11.524
ngoại trừ việc bồi thẩm đoàn này là 1 thể loại đặc biệt

00:15:11.524 --> 00:15:13.628
Không chỉ là bồi thẩm đoàn của đồng môn

00:15:13.628 --> 00:15:15.524
mà là bồi thẩm đoàn của
các chuyên gia.

00:15:15.524 --> 00:15:19.158
Đó là bồi thẩm đoàn của nam giới và nữ giới
có bằng tiến sĩ,

00:15:19.158 --> 00:15:21.600
và không giống như 
một bồi thẩm đoàn thông thường,

00:15:21.600 --> 00:15:23.290
chỉ có 2 lựa chọn,

00:15:23.290 --> 00:15:25.975
có tội hay không có tội,

00:15:25.975 --> 00:15:29.376
bồi thẩm đoàn khoa học có một số lựa chọn.

00:15:29.376 --> 00:15:32.160
Các nhà khoa học có thể nói có,
nếu điều đó là đúng.

00:15:32.160 --> 00:15:34.740
Họ có thể nói không nếu là sai.

00:15:34.740 --> 00:15:37.280
Hoặc, họ cũng có thể nói,
vâng, có lẽ đúng

00:15:37.280 --> 00:15:40.324
nhưng chúng tôi cần phải làm việc nhiều hơn
và thu thập nhiều bằng chứng hơn.

00:15:40.324 --> 00:15:41.940
Hoặc, họ cũng có thể nói có lẽ đúng

00:15:41.940 --> 00:15:43.640
nhưng chúng tôi không biết làm sao 
để trả lời câu hỏi

00:15:43.640 --> 00:15:44.950
và chúng tôi sẽ để nó sang một bên

00:15:44.950 --> 00:15:47.873
và có lẽ chúng tôi sẽ xem xét lại sau.

00:15:47.873 --> 00:15:51.875
Đó là thứ mà các nhà khoa học gọi là 
"nan giải"

NOTE Paragraph

00:15:51.875 --> 00:15:54.481
Và điều này dẫn chúng ta đến
vấn đề cuối cùng:

00:15:54.481 --> 00:15:57.419
Nếu khoa học 
là điều mà các nhà khoa học nói đúng như vậy

00:15:57.419 --> 00:15:59.960
sau đó thì không phải chỉ là viện dẫn thẩm quyền sao?

00:15:59.960 --> 00:16:01.022
Không phải chúng ta được dạy ở trường

00:16:01.022 --> 00:16:04.249
rằng viện dẫn thẩm quyền là lỗi logic sao?

00:16:04.249 --> 00:16:07.281
Vâng, 
đây là nghịch lý của khoa học hiện đại,

00:16:07.281 --> 00:16:09.553
nghịch lý của kết luận
mà tôi nghĩ các nhà lịch sử học

00:16:09.553 --> 00:16:12.154
triết học và xã hội học đã gặp,

00:16:12.154 --> 00:16:15.655
đó là, trên thực tế,
khoa học là sự viện dẫn thẩm quyền

00:16:15.655 --> 00:16:19.431
nhưng đó không phải là thẩm quyèn của một cá nhân

00:16:19.431 --> 00:16:21.830
không quan trọng là cá nhân có thông minh đến đâu,

00:16:21.830 --> 00:16:25.695
như Plato hay Socrates hay Einstein.

00:16:25.695 --> 00:16:28.809
Nó là quyền lực của một cộng đồng tập thể.

00:16:28.809 --> 00:16:31.795
Bạn có thể nghĩ về nó như một kiểu
trí tuệ của đám đông,

00:16:31.795 --> 00:16:35.921
nhưng là một kiểu đám đông rất đặc biệt.

00:16:35.921 --> 00:16:37.811
Khoa học là thực hiện viện dẫn thẩm quyền,

00:16:37.811 --> 00:16:39.861
nhưng không dựa trên bất cứ cá nhân nào,

00:16:39.861 --> 00:16:42.447
không quan trọng là cá nhân đó có thông minh đến đâu.

00:16:42.447 --> 00:16:44.198
Khoa học dựa trên trí tuệ tập thể,

00:16:44.198 --> 00:16:46.840
kiến thức tập thể, làm việc tập thể,

00:16:46.840 --> 00:16:48.738
của tất cả các nhà khoa học làm việc

00:16:48.738 --> 00:16:51.455
trong một vấn đề cụ thể.

00:16:51.455 --> 00:16:54.251
Các nhà khoa học có một kiểu văn hóa
của sự ngờ vực tập thể,

00:16:54.251 --> 00:16:56.451
văn hóa "thể hiện bản thân",

00:16:56.451 --> 00:16:58.401
minh họa bằng người phụ nữ xinh đẹp ở đây

00:16:58.401 --> 00:17:01.483
cho đồng nghiệp 
xem các bằng chứng của mình.

00:17:01.483 --> 00:17:03.340
Dĩ nhiên, những người này 
trông không giống như những nhà khoa học,

00:17:03.340 --> 00:17:05.326
bởi vì họ quá vui vẻ.

00:17:05.326 --> 00:17:09.338
(Cười lớn)

NOTE Paragraph

00:17:09.338 --> 00:17:13.660
Được thôi, 
và điều đó đưa tôi đến kết luận.

00:17:13.660 --> 00:17:16.308
Hầu hết chúng ta thức dậy vào buổi sáng.

00:17:16.308 --> 00:17:17.718
Hầu hết chúng ta 
tin tưởng vào chiếc xe hơi của mình.

00:17:17.718 --> 00:17:19.260
Vâng, bây giờ tôi đang suy nghĩ,
tôi đang ở Manhattan,

00:17:19.260 --> 00:17:20.558
đây là một phép loại suy xấu.

00:17:20.558 --> 00:17:23.382
nhưng hầu hết người Mỹ không sống ở Manhattan

00:17:23.382 --> 00:17:25.120
thức dậy vào buổi sáng và bước vào xe

00:17:25.120 --> 00:17:27.649
và kích hoạt động cơ, 
và chiếc xe hoạt động,

00:17:27.649 --> 00:17:29.650
và họ làm việc cực kỳ tốt.

00:17:29.650 --> 00:17:32.365
Những ô tô hiện đại
hầu như không bao giờ bị hư hỏng.

NOTE Paragraph

00:17:32.365 --> 00:17:35.148
Tại sao?
Tại sao những chiếc xe hơi lại chạy rất tốt?

00:17:35.148 --> 00:17:37.652
Không phải vì sự thiên tài 
của Henry Ford

00:17:37.652 --> 00:17:40.743
hay Karl Benz 
hay ngay cả Elon Musk.

00:17:40.743 --> 00:17:42.885
Mà bởi vì những ô tô hiện đại

00:17:42.885 --> 00:17:47.919
là sản phẩm của hơn 100 năm làm việc

00:17:47.919 --> 00:17:49.509
của hàng trăm hàng ngàn

00:17:49.509 --> 00:17:50.845
và hàng chục ngàn người.

00:17:50.845 --> 00:17:52.956
Những ô tô hiện đại là sản phẩm

00:17:52.956 --> 00:17:55.745
của làm việc tập thể 
và trí tuệ và kinh nghiệm

00:17:55.745 --> 00:17:58.092
của mỗi người cả nam lẫn nữ đã từng làm việc

00:17:58.092 --> 00:17:59.700
về xe hơi,

00:17:59.700 --> 00:18:02.615
và độ tin cậy của công nghệ này là kết quả

00:18:02.615 --> 00:18:05.298
của sự tích lũy nổ lực đó.

00:18:05.298 --> 00:18:08.155
Chúng ta được hưởng lợi không chỉ từ
sự khôn ngoan của Benz

00:18:08.155 --> 00:18:09.221
và Ford và Musk

00:18:09.221 --> 00:18:11.989
mà là tự trí tuệ tập thể 
và làm việc chăm chỉ

00:18:11.989 --> 00:18:14.240
của tất cả mọi người đã làm việc

00:18:14.240 --> 00:18:15.910
trên chiếc xe hơi hiện đại này.

00:18:15.910 --> 00:18:17.960
Và điều tương tự cũng đúng với khoa học,

00:18:17.960 --> 00:18:20.804
chỉ là khoa học thì cũ xưa hơn.

00:18:20.804 --> 00:18:23.378
Điều cơ bản để tin vào khoa học 
cũng giống như

00:18:23.378 --> 00:18:26.052
điều cơ bản khi chúng ta tin vào công nghệ,

00:18:26.052 --> 00:18:30.039
và giống với các điều cơ bản 
khi chúng ta tin vào bất cứ thứ gì,

00:18:30.039 --> 00:18:32.317
cụ thể là, kinh nghiệm.

NOTE Paragraph

00:18:32.317 --> 00:18:34.161
Nhưng đó không thể là niềm tin mù quáng

00:18:34.161 --> 00:18:36.921
khi chúng ta tin mù quáng vào bất cứ thứ gì.

00:18:36.921 --> 00:18:39.762
Niềm tin của chúng ta trong khoa học,
giống như bản thân khoa học,

00:18:39.762 --> 00:18:41.675
nên dựa trên các bằng chứng,

00:18:41.675 --> 00:18:43.177
và điều đó nghĩa là các nhà khoa học

00:18:43.177 --> 00:18:45.225
phải trở thành người truyền thông tốt hơn.

00:18:45.225 --> 00:18:48.112
Họ phải giải thích cho chúng ta
không chỉ cái họ biết

00:18:48.112 --> 00:18:49.840
mà còn là làm sao họ biết điều đó,

00:18:49.840 --> 00:18:53.730
và điều đó cũng có nghĩa là
chúng ta phải trở thành người nghe tốt hơn.

NOTE Paragraph

00:18:53.730 --> 00:18:55.149
Cảm ơn rất nhiều.

NOTE Paragraph

00:18:55.149 --> 00:18:57.452
(Vỗ tay)