Kažu da, kada bi zidovi mogli govoriti, svaka zgrada bi mogla da ispriča priču. Ali malo njih bi ispričalo toliko mnogo fascinantnih priča u toliko mnogo glasova kao Aja Sofija, ili Sveta Mudrost. Smeštena na raskrsnicama kontinenata i kultura, videla je ogromne promene, od imena grada u kome stoji, do svoje sopstvene strukture i svrhe A danas, elementi svakog razdoblja su spremni da ispričaju svoje priče svakom posetiocu koji će da sluša. Pre nego što stignete do Aja Sofije, drevna utvrđenja označavaju stratešku važnost grada koji okružuju, koji su grčki kolonisti osnovali kao Bizantium, 657 g. p.n.e. Uspešno je preimenovan u Augusta Antonia, Novi Rim i Konstantinopolj, kako su ga osvajali, preosvajali, uništavali i ponovo izgrađivali, grčki, persijski i rimski vladari u narednim vekovima. U ovim zidinama je Megale Eklesia ili Velika crkva prvi put izgrađena u četvrtom veku. Iako je ubrzo u pobunama spaljena do temelja, utvrdila je lokaciju za glavnu versku građevinu u regionu za nadolazeće vekove. Blizu ulaza, mermerne ploče sa reljefima su poslednji podsetnici na drugu crkvu. Sagrađena 415. godine, uništena je tokom ustanka Nika 532. godine, kada su besne gomile ljudi na trkama dvokolica skoro zbacile sa trona cara Justinijana I. Nakon što je jedva povratio moć, odlučio je da izgradi crkvu većih razmera, i pet godina kasnije, izgradnja zdanja koje vidite je završena. Kada uđete unutra, kamenje temelja i zidovi šapuću priče o svojim domovinama, Egiptu i Siriji, dok se stubovi iz Artemizinog hrama prisećaju davnijih vremena. Runski natpisi koje su urezali elitni vikinški carevi telohranitelji nose znanje udaljenih severnih zemalja. Ali vaša pažnja je zaokupljena velikom kupolom koja predstavlja nebesa. Sa svojih 50 metara visine i preko 30 metara prečnika, okružena prozorima oko osnovice, zlatna kupola izgleda kao da visi sa neba sa odsjajem svetlosti u svojoj unutrašnjosti. Ispod svog grandioznog simbolizma čvrsti korintski stubovi, doneti iz Libana nakon delimičnog rušenja prvobitne kupole usled zemljotresa 558. godine, tiho podsećaju na svoju krhkost i graditeljske veštine kakve ovo čudo zahteva. Ako slika jeste vredna hiljadu reči, mozaici iz sledećih nekoliko vekova imaju najviše da kažu, ne samo o svojim biblijskim temama, nego i o vizantijskim carevima koji su ih naručili, često oslikanim zajedno sa Hristom. Ali ispod njihovih glasnih i jasnih glasova, mogu se čuti proganjajući odzvuci oštećenih i nestalih mozaika i ikona, oskrnavljenih i opljačkanih tokom latinske okupacije tokom IV krstaškog rata. Unutar poda, grobni natpis Enrika Dandola, mletačkog vladara koji je predvodio kampanju, je snažan podsetnik na 57 godina kada je Aja Sofija bila rimokatolička crkva, nakon čega se vratila pravoslavnim korenima po vizantinskom osvajanju. Ali nije zadugo ostala crkva. Oslabljen zbog Krstaša, Konstantinopolj pada u ruke Osmanlija 1453. godine i od tada je poznat kao Istanbul. Nakon što je svojim vojnicima dozvolio trodnevnu pljačku, sultan Mehmed II je ušao u zgradu. Iako je bila teško oštećena, mladi sultan je uvideo njenu grandioznost i posvetio ju je Alahu, proglašavajući je novom carskom džamijom. Četiri minareta, sagrađena u idućem veku, su najočigledniji znak ovog razdoblja koji služe arhitektonskoj, kao i verskoj svrsi. Ali postoje i mnogi drugi. Ukrašeni svećnjaci vezani su za osvajanje Mađarske sultana Sulejmana, dok ogromni kaligrafski diskovi koji vise sa plafona podsećaju posetioce na prvu četvoricu kalifa koji su sledili Muhameda. Iako građevina još uvek izgleda kao džamija, ona je zapravo muzej, što je 1935. godine odlučio Kemal Ataturk, modernizujući prvi predsednik Turske nakon pada Osmanskog carstva. Ova sekularizacija dozvolila je uklanjanje tepiha koji su skrivali podne mermerne ukrase i maltera koji je pokrivao hrišćanske mozaike. Ti restauratorski radovi dozvolili su mnoštvu glasova iz duge istorije Aja Sofije da se ponovo čuju nakon vekova tišine. Ali sukob ostaje. Skriveni mozaici viču ispod islamske kaligrafije, vredni delovi istorije koji ne mogu biti otkriveni bez uništavanja drugih. Za to vreme, muslimanske i hrišćanske zajednice traže vraćanje zgrade njenim nekadašnjim svrhama. Priča o božanskoj mudrosti možda je daleko od završene, ali se možemo nadati samo da će mnogi tamošnji glasovi biti u mogućnosti da ispričaju sve u godinama koje dolaze.