Kažu da, kada bi zidovi mogli govoriti,
svaka zgrada bi mogla da ispriča priču.
Ali malo njih bi ispričalo toliko mnogo
fascinantnih priča u toliko mnogo glasova
kao Aja Sofija, ili Sveta Mudrost.
Smeštena na raskrsnicama
kontinenata i kultura,
videla je ogromne promene,
od imena grada u kome stoji,
do svoje sopstvene
strukture i svrhe
A danas, elementi svakog razdoblja
su spremni da ispričaju svoje priče
svakom posetiocu koji će da sluša.
Pre nego što stignete
do Aja Sofije, drevna utvrđenja
označavaju stratešku važnost
grada koji okružuju,
koji su grčki kolonisti osnovali
kao Bizantium, 657 g. p.n.e.
Uspešno je preimenovan u Augusta Antonia,
Novi Rim i Konstantinopolj,
kako su ga osvajali, preosvajali,
uništavali i ponovo izgrađivali,
grčki, persijski i rimski
vladari u narednim vekovima.
U ovim zidinama je Megale Eklesia
ili Velika crkva
prvi put izgrađena u četvrtom veku.
Iako je ubrzo u pobunama
spaljena do temelja,
utvrdila je lokaciju za glavnu
versku građevinu u regionu
za nadolazeće vekove.
Blizu ulaza, mermerne ploče sa reljefima
su poslednji podsetnici na drugu crkvu.
Sagrađena 415. godine, uništena je
tokom ustanka Nika 532. godine,
kada su besne gomile ljudi
na trkama dvokolica
skoro zbacile sa trona cara Justinijana I.
Nakon što je jedva povratio moć,
odlučio je da izgradi
crkvu većih razmera,
i pet godina kasnije, izgradnja
zdanja koje vidite je završena.
Kada uđete unutra,
kamenje temelja i zidovi
šapuću priče o svojim
domovinama, Egiptu i Siriji,
dok se stubovi iz Artemizinog
hrama prisećaju davnijih vremena.
Runski natpisi koje su urezali
elitni vikinški carevi telohranitelji
nose znanje udaljenih severnih zemalja.
Ali vaša pažnja je zaokupljena velikom
kupolom koja predstavlja nebesa.
Sa svojih 50 metara visine
i preko 30 metara prečnika,
okružena prozorima oko osnovice,
zlatna kupola izgleda
kao da visi sa neba
sa odsjajem svetlosti
u svojoj unutrašnjosti.
Ispod svog grandioznog simbolizma
čvrsti korintski stubovi,
doneti iz Libana nakon delimičnog
rušenja prvobitne kupole
usled zemljotresa 558. godine,
tiho podsećaju na svoju krhkost
i graditeljske veštine
kakve ovo čudo zahteva.
Ako slika jeste vredna hiljadu reči,
mozaici iz sledećih nekoliko vekova
imaju najviše da kažu,
ne samo o svojim biblijskim temama,
nego i o vizantijskim carevima
koji su ih naručili,
često oslikanim zajedno sa Hristom.
Ali ispod njihovih glasnih
i jasnih glasova,
mogu se čuti proganjajući odzvuci
oštećenih i nestalih mozaika i ikona,
oskrnavljenih i opljačkanih tokom latinske
okupacije tokom IV krstaškog rata.
Unutar poda, grobni natpis
Enrika Dandola,
mletačkog vladara
koji je predvodio kampanju,
je snažan podsetnik na 57 godina kada je
Aja Sofija bila rimokatolička crkva,
nakon čega se vratila pravoslavnim
korenima po vizantinskom osvajanju.
Ali nije zadugo ostala crkva.
Oslabljen zbog Krstaša, Konstantinopolj
pada u ruke Osmanlija 1453. godine
i od tada je poznat kao Istanbul.
Nakon što je svojim vojnicima
dozvolio trodnevnu pljačku,
sultan Mehmed II je ušao u zgradu.
Iako je bila teško oštećena,
mladi sultan je uvideo
njenu grandioznost i posvetio ju je Alahu,
proglašavajući je novom carskom džamijom.
Četiri minareta,
sagrađena u idućem veku,
su najočigledniji znak ovog razdoblja
koji služe arhitektonskoj,
kao i verskoj svrsi.
Ali postoje i mnogi drugi.
Ukrašeni svećnjaci vezani su za
osvajanje Mađarske sultana Sulejmana,
dok ogromni kaligrafski diskovi
koji vise sa plafona
podsećaju posetioce na prvu četvoricu
kalifa koji su sledili Muhameda.
Iako građevina još uvek izgleda
kao džamija, ona je zapravo muzej,
što je 1935. godine odlučio Kemal Ataturk,
modernizujući prvi predsednik Turske
nakon pada Osmanskog carstva.
Ova sekularizacija
dozvolila je uklanjanje
tepiha koji su skrivali podne
mermerne ukrase
i maltera koji je pokrivao
hrišćanske mozaike.
Ti restauratorski radovi dozvolili
su mnoštvu glasova
iz duge istorije Aja Sofije
da se ponovo čuju nakon vekova tišine.
Ali sukob ostaje.
Skriveni mozaici viču ispod
islamske kaligrafije,
vredni delovi istorije koji ne mogu
biti otkriveni bez uništavanja drugih.
Za to vreme, muslimanske
i hrišćanske zajednice traže
vraćanje zgrade njenim
nekadašnjim svrhama.
Priča o božanskoj mudrosti možda
je daleko od završene,
ali se možemo nadati samo
da će mnogi tamošnji glasovi
biti u mogućnosti da ispričaju
sve u godinama koje dolaze.