WEBVTT

00:00:06.391 --> 00:00:10.752
Gdyby mury mogły mówić, każda budowla
miałaby historię do opowiedzenia,

00:00:10.752 --> 00:00:15.843
ale tylko niektóre byłyby 
tak fascynujące i różnorodne

00:00:15.843 --> 00:00:19.384
jak historia Hagii Sophii, 
czy też kościoła Mądrości Bożej.

00:00:19.384 --> 00:00:21.815
Wzniesiona na skrzyżowaniu 
kontynentów i kultur

00:00:21.815 --> 00:00:25.510
doświadczyła wielkich przemian, 
zaczynając od nazwy miasta, w którym stoi,

00:00:25.510 --> 00:00:27.990
po liczne przebudowy 
i zmiany przeznaczenia.

00:00:27.990 --> 00:00:30.692
Dziś pozostałości minionych wieków

00:00:30.692 --> 00:00:34.251
czekają, by opowiedzieć swe historie
każdemu, kto zechce ich wysłuchać.

00:00:34.251 --> 00:00:38.403
Zanim dotrzemy do Hagii Sophii,
starożytne fortyfikacje

00:00:38.403 --> 00:00:41.393
wskazują na strategiczne znaczenie miasta.

00:00:41.393 --> 00:00:46.357
Założone przez greckich kolonizatorów 
jako Bizancjum w 657 roku p.n.e.

00:00:46.357 --> 00:00:48.881
i kolejno przemianowane
na Augustę Antoninę,

00:00:48.881 --> 00:00:50.811
Nowy Rzym i Konstantynopol,

00:00:50.811 --> 00:00:54.631
w miarę jak zdobywali je, 
odbijali, niszczyli i odbudowywali

00:00:54.631 --> 00:00:57.018
greccy, perscy i rzymscy władcy

00:00:57.018 --> 00:00:58.790
na przestrzeni wieków.

00:00:59.740 --> 00:01:04.836
To tutaj zbudowano pierwszy
Megale Ekklesia, czyli wielki kościół,

00:01:04.836 --> 00:01:06.494
w IV wieku n.e.

00:01:06.494 --> 00:01:08.746
Choć wkrótce został spalony w zamieszkach,

00:01:08.746 --> 00:01:11.822
miejsce, w którym stał,
miało na wieki pozostać lokalizacją

00:01:11.822 --> 00:01:13.963
najważniejszych świątyń regionu.

00:01:13.963 --> 00:01:16.470
Marmurowe płaskorzeźby przy wejściu

00:01:16.470 --> 00:01:19.127
są ostatnimi pozostałościami
drugiego kościoła,

00:01:19.127 --> 00:01:24.146
wybudowanego w 415 roku i zniszczonego
podczas powstania Nika w 532 roku,

00:01:24.146 --> 00:01:26.406
gdy podczas wyścigu rydwanów
rozwścieczony tłum

00:01:26.406 --> 00:01:28.996
niemal obalił cesarza,
Justyniana I Wielkiego.

00:01:29.593 --> 00:01:31.718
Ledwie utrzymawszy się przy władzy,

00:01:31.718 --> 00:01:35.059
Justynian postanowił odbudować 
kościół na większą skalę

00:01:35.059 --> 00:01:39.819
i pięć lat później ukończono budowlę,
którą przed sobą widzicie.

00:01:39.819 --> 00:01:42.966
W środku słychać szepty
kamiennych fundamentów i ścian,

00:01:42.966 --> 00:01:46.573
które mruczą opowieści
z ojczystego Egiptu i Syrii,

00:01:46.573 --> 00:01:48.860
podczas gdy kolumny
z greckiej świątyni Artemidy

00:01:48.860 --> 00:01:51.860
przywołują jeszcze odleglejsze czasy.

00:01:51.860 --> 00:01:55.226
Runiczne inskrypcje autorstwa 
wikingów z elitarnej gwardii cesarza

00:01:55.226 --> 00:01:57.641
niosą ze sobą wiedzę 
z dalekich krajów północy.

00:01:57.641 --> 00:02:02.616
Najbardziej przykuwa jednak uwagę 
olbrzymia kopuła reprezentująca niebiosa.

00:02:02.616 --> 00:02:06.954
Wysoka na ponad 50 m, 
o średnicy powyżej 30 m

00:02:06.954 --> 00:02:09.589
i otoczona u podstawy rzędem okien

00:02:09.589 --> 00:02:12.348
złota kopuła zdaje się zwisać z nieba

00:02:12.348 --> 00:02:14.933
i oświetla wnętrze budowli.

00:02:14.933 --> 00:02:19.253
Mimo imponującej symboliki,
podtrzymujące kopułę kolumny korynckie

00:02:19.253 --> 00:02:22.914
sprowadzone z Libanu
po trzęsieniu ziemi w 558 roku,

00:02:22.914 --> 00:02:25.651
które zniszczyło oryginalną konstrukcję,

00:02:25.651 --> 00:02:27.691
przypominają o delikatności kopuły

00:02:27.691 --> 00:02:31.278
oraz o kunszcie inżynierów,
którzy stworzyli to cudowne dzieło.

00:02:31.278 --> 00:02:34.337
Jeżeli obraz wart jest tysiąca słów,

00:02:34.337 --> 00:02:37.416
mozaiki z następnych wieków
mają najwięcej do powiedzenia,

00:02:37.416 --> 00:02:39.630
nie tylko jako ilustracje biblijne

00:02:39.630 --> 00:02:42.724
lecz też jako zamówienia 
bizantyjskich cesarzy,

00:02:42.724 --> 00:02:45.438
których często przedstawiano
na mozaikach obok Jezusa.

00:02:45.438 --> 00:02:47.481
Pod tą powłoką

00:02:47.481 --> 00:02:51.845
słychać echa uszkodzonych
oraz zaginionych mozaik i ikon,

00:02:51.845 --> 00:02:55.981
zbezczeszczonych i zrabowanych 
podczas IV wyprawy krzyżowej.

00:02:55.981 --> 00:02:59.603
Na podłodze, nagrobek Enrico Dandolo,

00:02:59.603 --> 00:03:01.973
weneckiego władcy dowodzącego wyprawą,

00:03:01.973 --> 00:03:04.972
jest wyraźnym przypomnieniem 57 lat,

00:03:04.972 --> 00:03:07.959
gdy Hagia Sophia służyła 
jako kościół rzymskokatolicki,

00:03:07.959 --> 00:03:10.209
nim powróciła do swoich
ortodoksyjnych korzeni

00:03:10.209 --> 00:03:13.009
po odbiciu Konstantynopola 
przez bizantyjczyków.

00:03:13.009 --> 00:03:15.227
Nie pozostała kościołem na długo.

00:03:15.227 --> 00:03:19.873
Osłabiony przez krzyżowców, Konstantynopol
został podbity przez Turków w 1453 r.

00:03:19.873 --> 00:03:22.452
i był odtąd znany jako Stambuł.

00:03:22.452 --> 00:03:24.828
Po trzech dniach plądrowania miasta

00:03:24.828 --> 00:03:27.474
sułtan Mehmed II Zdobywca
postanowił wejść do budowli.

00:03:27.474 --> 00:03:30.579
Choć ciężko uszkodzona,
nie utraciła swojego majestatu

00:03:30.579 --> 00:03:33.866
i młody sułtan natychmiast
poświęcił ją Allahowi,

00:03:33.866 --> 00:03:37.326
obwołując ją nowym meczetem imperialnym.

00:03:37.326 --> 00:03:38.186
Cztery minarety

00:03:38.186 --> 00:03:39.582
wzniesione w następnym wieku

00:03:39.582 --> 00:03:41.631
są najoczywistszym śladem tamtej epoki,

00:03:41.631 --> 00:03:45.389
gdy odgrywały rolę zarówno 
architektoniczną jak i religijną.

00:03:45.389 --> 00:03:47.068
To nie jedyne ślady.

00:03:47.068 --> 00:03:50.750
Ozdobne świeczniki wiążą się 
z podbojem Węgier przez Sulejmana,

00:03:50.750 --> 00:03:53.283
a olbrzymie kaligrafowane dyski
zwisające z sufitu

00:03:53.283 --> 00:03:57.625
przypominają o czterech pierwszych 
kalifach po Mahomecie.

00:03:57.625 --> 00:04:00.936
Choć Hagia Sophia wciąż przypomina meczet,

00:04:00.936 --> 00:04:02.666
to obecnie muzeum.

00:04:02.666 --> 00:04:06.698
Zdecydował o tym 
w 1935 roku Kemal Ataturk,

00:04:06.698 --> 00:04:08.798
postępowy pierwszy prezydent Turcji,

00:04:08.798 --> 00:04:11.608
po upadku Imperium Osmańskiego.

00:04:11.608 --> 00:04:15.158
Sekularyzacja kraju pozwoliła
na pozbycie się dywanów,

00:04:15.158 --> 00:04:17.863
które zakrywały zdobienia
na marmurowej podłodze,

00:04:17.863 --> 00:04:20.639
oraz tynku pokrywającego
chrześcijańskie mozaiki.

00:04:20.639 --> 00:04:24.614
Ciągłe prace konserwacyjne
umożliwiły wysłuchanie głosów

00:04:24.614 --> 00:04:26.490
z długiej historii Hagii Sophii,

00:04:26.490 --> 00:04:29.146
które przez wieki tłumiono.

00:04:29.146 --> 00:04:30.951
Ale konflikt nadal trwa.

00:04:30.951 --> 00:04:34.471
Ukryte mozaiki krzyczą
spod islamskich kaligrafii,

00:04:34.471 --> 00:04:38.966
cenne fragmenty historii nie mogą być
odkryte bez niszczenia innych.

00:04:38.966 --> 00:04:42.473
Tymczasem muzułmańskie 
i chrześcijańskie społeczności żądają

00:04:42.473 --> 00:04:45.930
przywrócenia budowli
jej religijnego przeznaczenia.

00:04:45.930 --> 00:04:49.203
Historia kościoła Mądrości Bożej
nie chyli się jeszcze ku końcowi,

00:04:49.203 --> 00:04:52.624
więc można mieć tylko nadzieję,
że zamieszkujące go głosy

00:04:52.624 --> 00:04:56.274
będą w stanie opowiedzieć swoją część
historii jeszcze przez długie lata.