1
00:00:06,391 --> 00:00:10,752
Gdyby mury mogły mówić, każda budowla
miałaby historię do opowiedzenia,

2
00:00:10,752 --> 00:00:15,843
ale tylko niektóre byłyby 
tak fascynujące i różnorodne

3
00:00:15,843 --> 00:00:19,384
jak historia Hagii Sophii, 
czy też kościoła Mądrości Bożej.

4
00:00:19,384 --> 00:00:21,815
Wzniesiona na skrzyżowaniu 
kontynentów i kultur

5
00:00:21,815 --> 00:00:25,510
doświadczyła wielkich przemian, 
zaczynając od nazwy miasta, w którym stoi,

6
00:00:25,510 --> 00:00:27,990
po liczne przebudowy 
i zmiany przeznaczenia.

7
00:00:27,990 --> 00:00:30,692
Dziś pozostałości minionych wieków

8
00:00:30,692 --> 00:00:34,251
czekają, by opowiedzieć swe historie
każdemu, kto zechce ich wysłuchać.

9
00:00:34,251 --> 00:00:38,403
Zanim dotrzemy do Hagii Sophii,
starożytne fortyfikacje

10
00:00:38,403 --> 00:00:41,393
wskazują na strategiczne znaczenie miasta.

11
00:00:41,393 --> 00:00:46,357
Założone przez greckich kolonizatorów 
jako Bizancjum w 657 roku p.n.e.

12
00:00:46,357 --> 00:00:48,881
i kolejno przemianowane
na Augustę Antoninę,

13
00:00:48,881 --> 00:00:50,811
Nowy Rzym i Konstantynopol,

14
00:00:50,811 --> 00:00:54,631
w miarę jak zdobywali je, 
odbijali, niszczyli i odbudowywali

15
00:00:54,631 --> 00:00:57,018
greccy, perscy i rzymscy władcy

16
00:00:57,018 --> 00:00:58,790
na przestrzeni wieków.

17
00:00:59,740 --> 00:01:04,836
To tutaj zbudowano pierwszy
Megale Ekklesia, czyli wielki kościół,

18
00:01:04,836 --> 00:01:06,494
w IV wieku n.e.

19
00:01:06,494 --> 00:01:08,746
Choć wkrótce został spalony w zamieszkach,

20
00:01:08,746 --> 00:01:11,822
miejsce, w którym stał,
miało na wieki pozostać lokalizacją

21
00:01:11,822 --> 00:01:13,963
najważniejszych świątyń regionu.

22
00:01:13,963 --> 00:01:16,470
Marmurowe płaskorzeźby przy wejściu

23
00:01:16,470 --> 00:01:19,127
są ostatnimi pozostałościami
drugiego kościoła,

24
00:01:19,127 --> 00:01:24,146
wybudowanego w 415 roku i zniszczonego
podczas powstania Nika w 532 roku,

25
00:01:24,146 --> 00:01:26,406
gdy podczas wyścigu rydwanów
rozwścieczony tłum

26
00:01:26,406 --> 00:01:28,996
niemal obalił cesarza,
Justyniana I Wielkiego.

27
00:01:29,593 --> 00:01:31,718
Ledwie utrzymawszy się przy władzy,

28
00:01:31,718 --> 00:01:35,059
Justynian postanowił odbudować 
kościół na większą skalę

29
00:01:35,059 --> 00:01:39,819
i pięć lat później ukończono budowlę,
którą przed sobą widzicie.

30
00:01:39,819 --> 00:01:42,966
W środku słychać szepty
kamiennych fundamentów i ścian,

31
00:01:42,966 --> 00:01:46,573
które mruczą opowieści
z ojczystego Egiptu i Syrii,

32
00:01:46,573 --> 00:01:48,860
podczas gdy kolumny
z greckiej świątyni Artemidy

33
00:01:48,860 --> 00:01:51,860
przywołują jeszcze odleglejsze czasy.

34
00:01:51,860 --> 00:01:55,226
Runiczne inskrypcje autorstwa 
wikingów z elitarnej gwardii cesarza

35
00:01:55,226 --> 00:01:57,641
niosą ze sobą wiedzę 
z dalekich krajów północy.

36
00:01:57,641 --> 00:02:02,616
Najbardziej przykuwa jednak uwagę 
olbrzymia kopuła reprezentująca niebiosa.

37
00:02:02,616 --> 00:02:06,954
Wysoka na ponad 50 m, 
o średnicy powyżej 30 m

38
00:02:06,954 --> 00:02:09,589
i otoczona u podstawy rzędem okien

39
00:02:09,589 --> 00:02:12,348
złota kopuła zdaje się zwisać z nieba

40
00:02:12,348 --> 00:02:14,933
i oświetla wnętrze budowli.

41
00:02:14,933 --> 00:02:19,253
Mimo imponującej symboliki,
podtrzymujące kopułę kolumny korynckie

42
00:02:19,253 --> 00:02:22,914
sprowadzone z Libanu
po trzęsieniu ziemi w 558 roku,

43
00:02:22,914 --> 00:02:25,651
które zniszczyło oryginalną konstrukcję,

44
00:02:25,651 --> 00:02:27,691
przypominają o delikatności kopuły

45
00:02:27,691 --> 00:02:31,278
oraz o kunszcie inżynierów,
którzy stworzyli to cudowne dzieło.

46
00:02:31,278 --> 00:02:34,337
Jeżeli obraz wart jest tysiąca słów,

47
00:02:34,337 --> 00:02:37,416
mozaiki z następnych wieków
mają najwięcej do powiedzenia,

48
00:02:37,416 --> 00:02:39,630
nie tylko jako ilustracje biblijne

49
00:02:39,630 --> 00:02:42,724
lecz też jako zamówienia 
bizantyjskich cesarzy,

50
00:02:42,724 --> 00:02:45,438
których często przedstawiano
na mozaikach obok Jezusa.

51
00:02:45,438 --> 00:02:47,481
Pod tą powłoką

52
00:02:47,481 --> 00:02:51,845
słychać echa uszkodzonych
oraz zaginionych mozaik i ikon,

53
00:02:51,845 --> 00:02:55,981
zbezczeszczonych i zrabowanych 
podczas IV wyprawy krzyżowej.

54
00:02:55,981 --> 00:02:59,603
Na podłodze, nagrobek Enrico Dandolo,

55
00:02:59,603 --> 00:03:01,973
weneckiego władcy dowodzącego wyprawą,

56
00:03:01,973 --> 00:03:04,972
jest wyraźnym przypomnieniem 57 lat,

57
00:03:04,972 --> 00:03:07,959
gdy Hagia Sophia służyła 
jako kościół rzymskokatolicki,

58
00:03:07,959 --> 00:03:10,209
nim powróciła do swoich
ortodoksyjnych korzeni

59
00:03:10,209 --> 00:03:13,009
po odbiciu Konstantynopola 
przez bizantyjczyków.

60
00:03:13,009 --> 00:03:15,227
Nie pozostała kościołem na długo.

61
00:03:15,227 --> 00:03:19,873
Osłabiony przez krzyżowców, Konstantynopol
został podbity przez Turków w 1453 r.

62
00:03:19,873 --> 00:03:22,452
i był odtąd znany jako Stambuł.

63
00:03:22,452 --> 00:03:24,828
Po trzech dniach plądrowania miasta

64
00:03:24,828 --> 00:03:27,474
sułtan Mehmed II Zdobywca
postanowił wejść do budowli.

65
00:03:27,474 --> 00:03:30,579
Choć ciężko uszkodzona,
nie utraciła swojego majestatu

66
00:03:30,579 --> 00:03:33,866
i młody sułtan natychmiast
poświęcił ją Allahowi,

67
00:03:33,866 --> 00:03:37,326
obwołując ją nowym meczetem imperialnym.

68
00:03:37,326 --> 00:03:38,186
Cztery minarety

69
00:03:38,186 --> 00:03:39,582
wzniesione w następnym wieku

70
00:03:39,582 --> 00:03:41,631
są najoczywistszym śladem tamtej epoki,

71
00:03:41,631 --> 00:03:45,389
gdy odgrywały rolę zarówno 
architektoniczną jak i religijną.

72
00:03:45,389 --> 00:03:47,068
To nie jedyne ślady.

73
00:03:47,068 --> 00:03:50,750
Ozdobne świeczniki wiążą się 
z podbojem Węgier przez Sulejmana,

74
00:03:50,750 --> 00:03:53,283
a olbrzymie kaligrafowane dyski
zwisające z sufitu

75
00:03:53,283 --> 00:03:57,625
przypominają o czterech pierwszych 
kalifach po Mahomecie.

76
00:03:57,625 --> 00:04:00,936
Choć Hagia Sophia wciąż przypomina meczet,

77
00:04:00,936 --> 00:04:02,666
to obecnie muzeum.

78
00:04:02,666 --> 00:04:06,698
Zdecydował o tym 
w 1935 roku Kemal Ataturk,

79
00:04:06,698 --> 00:04:08,798
postępowy pierwszy prezydent Turcji,

80
00:04:08,798 --> 00:04:11,608
po upadku Imperium Osmańskiego.

81
00:04:11,608 --> 00:04:15,158
Sekularyzacja kraju pozwoliła
na pozbycie się dywanów,

82
00:04:15,158 --> 00:04:17,863
które zakrywały zdobienia
na marmurowej podłodze,

83
00:04:17,863 --> 00:04:20,639
oraz tynku pokrywającego
chrześcijańskie mozaiki.

84
00:04:20,639 --> 00:04:24,614
Ciągłe prace konserwacyjne
umożliwiły wysłuchanie głosów

85
00:04:24,614 --> 00:04:26,490
z długiej historii Hagii Sophii,

86
00:04:26,490 --> 00:04:29,146
które przez wieki tłumiono.

87
00:04:29,146 --> 00:04:30,951
Ale konflikt nadal trwa.

88
00:04:30,951 --> 00:04:34,471
Ukryte mozaiki krzyczą
spod islamskich kaligrafii,

89
00:04:34,471 --> 00:04:38,966
cenne fragmenty historii nie mogą być
odkryte bez niszczenia innych.

90
00:04:38,966 --> 00:04:42,473
Tymczasem muzułmańskie 
i chrześcijańskie społeczności żądają

91
00:04:42,473 --> 00:04:45,930
przywrócenia budowli
jej religijnego przeznaczenia.

92
00:04:45,930 --> 00:04:49,203
Historia kościoła Mądrości Bożej
nie chyli się jeszcze ku końcowi,

93
00:04:49,203 --> 00:04:52,624
więc można mieć tylko nadzieję,
że zamieszkujące go głosy

94
00:04:52,624 --> 00:04:56,274
będą w stanie opowiedzieć swoją część
historii jeszcze przez długie lata.