0:00:06.391,0:00:10.752
Gdyby mury mogły mówić, każda budowla[br]miałaby historię do opowiedzenia,

0:00:10.752,0:00:15.843
ale tylko niektóre byłyby [br]tak fascynujące i różnorodne

0:00:15.843,0:00:19.384
jak historia Hagii Sophii, [br]czy też kościoła Mądrości Bożej.

0:00:19.384,0:00:21.815
Wzniesiona na skrzyżowaniu [br]kontynentów i kultur

0:00:21.815,0:00:25.510
doświadczyła wielkich przemian, [br]zaczynając od nazwy miasta, w którym stoi,

0:00:25.510,0:00:27.990
po liczne przebudowy [br]i zmiany przeznaczenia.

0:00:27.990,0:00:30.692
Dziś pozostałości minionych wieków

0:00:30.692,0:00:34.251
czekają, by opowiedzieć swe historie[br]każdemu, kto zechce ich wysłuchać.

0:00:34.251,0:00:38.403
Zanim dotrzemy do Hagii Sophii,[br]starożytne fortyfikacje

0:00:38.403,0:00:41.393
wskazują na strategiczne znaczenie miasta.

0:00:41.393,0:00:46.357
Założone przez greckich kolonizatorów [br]jako Bizancjum w 657 roku p.n.e.

0:00:46.357,0:00:48.881
i kolejno przemianowane[br]na Augustę Antoninę,

0:00:48.881,0:00:50.811
Nowy Rzym i Konstantynopol,

0:00:50.811,0:00:54.631
w miarę jak zdobywali je, [br]odbijali, niszczyli i odbudowywali

0:00:54.631,0:00:57.018
greccy, perscy i rzymscy władcy

0:00:57.018,0:00:58.790
na przestrzeni wieków.

0:00:59.740,0:01:04.836
To tutaj zbudowano pierwszy[br]Megale Ekklesia, czyli wielki kościół,

0:01:04.836,0:01:06.494
w IV wieku n.e.

0:01:06.494,0:01:08.746
Choć wkrótce został spalony w zamieszkach,

0:01:08.746,0:01:11.822
miejsce, w którym stał,[br]miało na wieki pozostać lokalizacją

0:01:11.822,0:01:13.963
najważniejszych świątyń regionu.

0:01:13.963,0:01:16.470
Marmurowe płaskorzeźby przy wejściu

0:01:16.470,0:01:19.127
są ostatnimi pozostałościami[br]drugiego kościoła,

0:01:19.127,0:01:24.146
wybudowanego w 415 roku i zniszczonego[br]podczas powstania Nika w 532 roku,

0:01:24.146,0:01:26.406
gdy podczas wyścigu rydwanów[br]rozwścieczony tłum

0:01:26.406,0:01:28.996
niemal obalił cesarza,[br]Justyniana I Wielkiego.

0:01:29.593,0:01:31.718
Ledwie utrzymawszy się przy władzy,

0:01:31.718,0:01:35.059
Justynian postanowił odbudować [br]kościół na większą skalę

0:01:35.059,0:01:39.819
i pięć lat później ukończono budowlę,[br]którą przed sobą widzicie.

0:01:39.819,0:01:42.966
W środku słychać szepty[br]kamiennych fundamentów i ścian,

0:01:42.966,0:01:46.573
które mruczą opowieści[br]z ojczystego Egiptu i Syrii,

0:01:46.573,0:01:48.860
podczas gdy kolumny[br]z greckiej świątyni Artemidy

0:01:48.860,0:01:51.860
przywołują jeszcze odleglejsze czasy.

0:01:51.860,0:01:55.226
Runiczne inskrypcje autorstwa [br]wikingów z elitarnej gwardii cesarza

0:01:55.226,0:01:57.641
niosą ze sobą wiedzę [br]z dalekich krajów północy.

0:01:57.641,0:02:02.616
Najbardziej przykuwa jednak uwagę [br]olbrzymia kopuła reprezentująca niebiosa.

0:02:02.616,0:02:06.954
Wysoka na ponad 50 m, [br]o średnicy powyżej 30 m

0:02:06.954,0:02:09.589
i otoczona u podstawy rzędem okien

0:02:09.589,0:02:12.348
złota kopuła zdaje się zwisać z nieba

0:02:12.348,0:02:14.933
i oświetla wnętrze budowli.

0:02:14.933,0:02:19.253
Mimo imponującej symboliki,[br]podtrzymujące kopułę kolumny korynckie

0:02:19.253,0:02:22.914
sprowadzone z Libanu[br]po trzęsieniu ziemi w 558 roku,

0:02:22.914,0:02:25.651
które zniszczyło oryginalną konstrukcję,

0:02:25.651,0:02:27.691
przypominają o delikatności kopuły

0:02:27.691,0:02:31.278
oraz o kunszcie inżynierów,[br]którzy stworzyli to cudowne dzieło.

0:02:31.278,0:02:34.337
Jeżeli obraz wart jest tysiąca słów,

0:02:34.337,0:02:37.416
mozaiki z następnych wieków[br]mają najwięcej do powiedzenia,

0:02:37.416,0:02:39.630
nie tylko jako ilustracje biblijne

0:02:39.630,0:02:42.724
lecz też jako zamówienia [br]bizantyjskich cesarzy,

0:02:42.724,0:02:45.438
których często przedstawiano[br]na mozaikach obok Jezusa.

0:02:45.438,0:02:47.481
Pod tą powłoką

0:02:47.481,0:02:51.845
słychać echa uszkodzonych[br]oraz zaginionych mozaik i ikon,

0:02:51.845,0:02:55.981
zbezczeszczonych i zrabowanych [br]podczas IV wyprawy krzyżowej.

0:02:55.981,0:02:59.603
Na podłodze, nagrobek Enrico Dandolo,

0:02:59.603,0:03:01.973
weneckiego władcy dowodzącego wyprawą,

0:03:01.973,0:03:04.972
jest wyraźnym przypomnieniem 57 lat,

0:03:04.972,0:03:07.959
gdy Hagia Sophia służyła [br]jako kościół rzymskokatolicki,

0:03:07.959,0:03:10.209
nim powróciła do swoich[br]ortodoksyjnych korzeni

0:03:10.209,0:03:13.009
po odbiciu Konstantynopola [br]przez bizantyjczyków.

0:03:13.009,0:03:15.227
Nie pozostała kościołem na długo.

0:03:15.227,0:03:19.873
Osłabiony przez krzyżowców, Konstantynopol[br]został podbity przez Turków w 1453 r.

0:03:19.873,0:03:22.452
i był odtąd znany jako Stambuł.

0:03:22.452,0:03:24.828
Po trzech dniach plądrowania miasta

0:03:24.828,0:03:27.474
sułtan Mehmed II Zdobywca[br]postanowił wejść do budowli.

0:03:27.474,0:03:30.579
Choć ciężko uszkodzona,[br]nie utraciła swojego majestatu

0:03:30.579,0:03:33.866
i młody sułtan natychmiast[br]poświęcił ją Allahowi,

0:03:33.866,0:03:37.326
obwołując ją nowym meczetem imperialnym.

0:03:37.326,0:03:38.186
Cztery minarety

0:03:38.186,0:03:39.582
wzniesione w następnym wieku

0:03:39.582,0:03:41.631
są najoczywistszym śladem tamtej epoki,

0:03:41.631,0:03:45.389
gdy odgrywały rolę zarówno [br]architektoniczną jak i religijną.

0:03:45.389,0:03:47.068
To nie jedyne ślady.

0:03:47.068,0:03:50.750
Ozdobne świeczniki wiążą się [br]z podbojem Węgier przez Sulejmana,

0:03:50.750,0:03:53.283
a olbrzymie kaligrafowane dyski[br]zwisające z sufitu

0:03:53.283,0:03:57.625
przypominają o czterech pierwszych [br]kalifach po Mahomecie.

0:03:57.625,0:04:00.936
Choć Hagia Sophia wciąż przypomina meczet,

0:04:00.936,0:04:02.666
to obecnie muzeum.

0:04:02.666,0:04:06.698
Zdecydował o tym [br]w 1935 roku Kemal Ataturk,

0:04:06.698,0:04:08.798
postępowy pierwszy prezydent Turcji,

0:04:08.798,0:04:11.608
po upadku Imperium Osmańskiego.

0:04:11.608,0:04:15.158
Sekularyzacja kraju pozwoliła[br]na pozbycie się dywanów,

0:04:15.158,0:04:17.863
które zakrywały zdobienia[br]na marmurowej podłodze,

0:04:17.863,0:04:20.639
oraz tynku pokrywającego[br]chrześcijańskie mozaiki.

0:04:20.639,0:04:24.614
Ciągłe prace konserwacyjne[br]umożliwiły wysłuchanie głosów

0:04:24.614,0:04:26.490
z długiej historii Hagii Sophii,

0:04:26.490,0:04:29.146
które przez wieki tłumiono.

0:04:29.146,0:04:30.951
Ale konflikt nadal trwa.

0:04:30.951,0:04:34.471
Ukryte mozaiki krzyczą[br]spod islamskich kaligrafii,

0:04:34.471,0:04:38.966
cenne fragmenty historii nie mogą być[br]odkryte bez niszczenia innych.

0:04:38.966,0:04:42.473
Tymczasem muzułmańskie [br]i chrześcijańskie społeczności żądają

0:04:42.473,0:04:45.930
przywrócenia budowli[br]jej religijnego przeznaczenia.

0:04:45.930,0:04:49.203
Historia kościoła Mądrości Bożej[br]nie chyli się jeszcze ku końcowi,

0:04:49.203,0:04:52.624
więc można mieć tylko nadzieję,[br]że zamieszkujące go głosy

0:04:52.624,0:04:56.274
będą w stanie opowiedzieć swoją część[br]historii jeszcze przez długie lata.