Ze zeggen dat als muren konden spreken, elk gebouw haar eigen verhaal zou vertellen. Maar slechts bij weinige is het zo fascinerend en verteld door zo veel stemmen als de Hagia Sophia, of 'heilige wijsheid'. Neergezet op de kruising van continenten en culturen, heeft het enorme veranderingen gezien, van de naam van haar stad, tot haar eigen constructie en bestemming. Vandaag de dag vertellen delen uit elk tijdperk hun eigen verhaal aan eenieder die het wil horen. Zelfs voordat je bij de Hagia Sophia aankomt, tonen de oude ommuringen het strategisch belang van de omliggende stad, die gesticht werd als Byzantium door Griekse kolonisten in 657 v. Chr. Ze werd achtereenvolgens omgedoopt tot Augusta Antonia, Nieuw Rome en Constantinopel, na elke verovering, herovering, vernietiging en wederopbouw door diverse Griekse, Perzische en Romeinse heersers in de eeuwen daarna. Het was binnen deze muren dat de eerste Megale Ekklesia, of 'grote kerk', werd gebouwd in de 4e eeuw. Hoewel ze snel daarna afbrandde bij een oproer, werd dit de locatie van het belangrijkste religieuze gebouw in de eeuwen die volgden. Bij de ingang zijn de marmeren stenen met reliëfs de laatste herinnering aan de tweede kerk. Deze werd gebouwd in 415 en verwoest bij het Nika-oproer in 532, toen het woedende publiek van het wagenrennen bijna het bewind van keizer Justianus omverwierp. Hij bleef met veel moeite aan de macht en nam zich voor om de kerk grootser te herbouwen. Vijf jaar later werd het bouwwerk dat je nu ziet, voltooid. Bij binnenkomst fluisteren de stenen en fundamenten verhalen van hun herkomst in Egypte en Syrië, terwijl de zuilen, afkomstig van de tempel van Artemis, zich een ouder verleden herinneren. Runentekens, ingekerfd door Noormannen van de keizerlijke wacht, vertellen over verre noordelijke gebieden. Maar je aandacht wordt gegrepen door de grote koepel, die de hemel vertegenwoordigt; meer dan 50 meter hoog, met een diameter van 30 meter en aan de basis omringd door vensters. De gouden koepel lijkt te zweven, terwijl het licht naar binnen gloort. Onder deze grandioze symboliek staan de stevige Korinthische zuilen uit Libanon, geplaatst nadat de oorspronkelijke koepel deels was verwoest door een aardbeving in 558. Stilletjes herinneren ze aan de kwetsbaarheid en de bouwkunst achter zo'n meesterlijk gebouw. Als een beeld meer zegt dan duizend woorden, vertellen de mozaïeken uit de opvolgende eeuwen het meest, niet alleen over Bijbelse thema's, maar ook over de Byzantijnse keizers die zich als opdrachtgever vaak samen met Christus lieten afbeelden. Maar onder hun luide en duidelijke stemmen hoor je de rondspokende echo van beschadigde en ontbrekende mozaïeken en iconen, ontheiligd en geroofd tijdens het Latijns Keizerrijk volgend op de Vierde Kruistocht. In de vloer staat de inscriptie van Enrico Dandolo's tombe, de Venetiaanse heerser die de campagne leidde, een grimmige herinnering aan de 57 jaar dat de Hagia Sophia een Katholieke kerk was, voor de terugkeer naar haar Orthodoxe wortels na de Byzantijnse herovering. Maar het zou niet lang een kerk blijven. Verzwakt door de kruistochten, viel Constantinopel in 1453 in Ottomaanse handen en zou vanaf dat moment Istanboel heten. Na zijn leger drie dagen van plunderingen te gunnen, ging sultan Mehmed II het gebouw binnen. Hoewel zwaar beschadigd, ging haar grandeur niet aan de sultan voorbij, die het onmiddellijk wijdde aan Allah en het uitriep tot de nieuwe keizerlijke moskee. De minaretten die de eeuw erna werden gebouwd, zijn het duidelijkste teken van deze tijd en vormen, naast hun religieuze functie, architectonische ondersteuningen. Maar er zijn vele andere. Sierlijke kaarsenstandaards gedenken Suleimans verovering van Hongarije, terwijl enorme platen met kalligrafie aan het plafond de bezoeker herinneren aan de eerste vier kaliefen die Mohammed opvolgden. Hoewel het gebouw er nog uitziet als een moskee, is het nu een museum, een beslissing die in 1935 door Kemal Atatürk werd genomen, de moderniserende eerste president van Turkije, na de val van het Ottomaanse rijk. Dankzij deze secularisatie kon het tapijt worden verwijderd van de versierde marmeren vloer en het gips van de Christelijke mozaïeken. Doorlopende restauratie zorgde ervoor dat de vele stemmen uit Hagia Sophia's verleden werden gehoord na eeuwen van stilte. Maar het conflict blijft. Verborgen mozaïeken zuchten bedekt onder islamitische kalligrafie, kostbare stukken geschiedenis die niet onthuld kunnen worden zonder andere te vernietigen. Ondertussen klinken vanuit zowel christelijke als moslimhoek stemmen die het gebouw weer een religieus doel willen geven. Het verhaal van de Heilige Wijsheid mag dan verre van voorbij zijn, maar het is te hopen dat de vele stemmen die het herbergt ook in komende jaren hun zegje kunnen doen.