Ասում են` եթե պատերը կարողանային խոսել,
ամեն շենք կունենար իր պատմությունը, սակայն

քչերը կկարողանային պատմել այնքան զարմանալի
պատմություններ այնքան տարբեր լեզուներով,

որքան Սուրբ Սոֆիայի տաճարը
կամ Սուրբ Իմաստությունը:

Լինելով աշխարհամասերի և
մշակույթների խաչմերուկում`

այն ականատես է եղել ահռելի փոփոխություն-
ների` սկսած իր տեղակայման քաղաքի

անվանումից մինչև իր
կառուցվածքը և նպատակը:

Եվ այսօր յուրաքանչյուր
դարաշրջանի դետալ ներկա է`

պատրաստ պատմելու իր պատմությունը
յուրաքանչյուր այցելուի, ով կլսի իրեն:

Նույնիսկ մինչև Սուրբ Սոֆիայի տաճար
ժամանելը, հինավուրց ամրությունները

բացահայտում են ստրատեգիապես կարևոր
նշանակություն ունեցող քաղաքը,

որը հիմնվել է Ք.ա. 657 թվականին հույն
նվաճողների կողմից` որպես Բյուզանդիոն:

Եվ այնուհետև վերանվանվելով Օգուստա
Անտոնիա, Նոր Հռոմ և Կոստանդնուպոլիս`

այն նվաճվեց, վերանվաճվեց,
ջախջախվեց և վերակառուցվեց

տարբեր հույն, պարսիկ և հռոմեացի
նվաճողների կողմից դարերի ընթացքում:

Եվ հենց այդ պատերի ներսում է 
կառուցվել առաջին Մեգալե Էկլեսիան,

կամ գլխավոր եկեղեցին, 4-րդ դարում:

Չնայած նրան, որ այն շուտով այրվեց`

այն հիմնեց տարածաշրջանի հիմնական
կրոնական մարմնի վայրը

հետագա դարերի համար ևս:

Մուտքի մոտ ցայտաքանդակներով
զարդարված մարմարյա քարերը

հանդիսանում են երկրորդ 
եկեղեցու վերջին հիշատակները:

Կառուցված 415 թվականին` այն ավիրվեց
532 թ. Նիկեայի ապստամբության ժամանակ,

երբ զայրացած ամբոխը մրցավազքի ժամանակ

գրեթե գահընկեց արեց կայսրին`
Հուստինիանոս I-ին:

Հազիվ կարողանալով վերադարձնել գահը`

նա մտադրված էր վերակառուցել
եկեղեցին լայն մասշտաբով

և 5 տարի անց ապարանքը, որը Դուք
այժմ տեսնում եք, պատրաստ էր:

Երբ մտնում ես ներս, շենքի
քարերը և պատերը

շշնջում են իրենց հայրենիքների`
Եգիպտոսի և Սիրիայի հեքիաթներ,

մինչդեռ Արտեմիսի տաճարից վերցրած
սյուները խոսում են էլ ավելի վաղ անցյալից:

Վիկինգների կայսեր թիկնապահի կողմից
արված ռունական արձանագրությունները

կրում են հյուսիսային հեռավոր
երկրների պատմությունը:

Հավանաբար Ձեր ուշադրությունը ուղղված է
գլխավոր գմբեթի վրա` խորհրդանշող դրախտը:

Մինչև 50 մետր հասնող բարձրությամբ,
ավելի քան 30 մետր տրամագծով

և հիմքի շուրջը շրջապատված
լինելով լուսամուտներով`

հիմնական գմբեթը դրախտից
կասկածելի է թվում`

անդրադարձնելով լույսն իր
ներքին հատվածով:

Խորը գաղափարախոսությունից զատ`
կորնթոսյան հոյակապ սյուները`

բերված Լիբանանից 558 թվականի 
երկրաշարժից հետո,

երբ սկբնական գմբեթը մասամբ ավերվել էր,

կամաց հիշեցնում են Ձեզ իր փխրունության

և այն ճարտարագիտական հմտությունները,
որոնք հարկավոր են այդ մարմարի դեպքում:

Եթե նկարը արժի հազար ու մի բառ,

հետագա դարերի խճանկարները
ունեն ամենաշատ ասելիքը

ոչ միայն իրենց բիբլիական թեմաներից,

այլ նաև այն պատվիրած
Բյուզանդական կայսրերից`

հաճախ պատկերված Քրիստոսի հետ միասին:

Սակայն իրենց բարձր և պարզ ձայներում,

կարող ենք նաև լսել վնասված և կորած
խճանկարների և սրբապատկերների արձագանքները`

պղծված և թալանված 4-րդ խաչակրաց արշավանքի
ժամանակ լատինական օկուպացիայի պատճառով:

Գետնի տակ գերեզմանաքարի արձանագրությունը,
որը պատկանում էր Էնրիկո Դանդոլոյին`

վենետիկյան կառավարչին,
ով գլխավորել էր այդ արշավանքը,

այն 57 տարիների հիշատակն է, որոնց ընթաց-
քում Սուրբ Սոֆիայի տաճարը եղել է հռոմեական

կաթոլիկ եկեղեցի մինչ վերադառնալը իր ուղղա-
փառ արմատներին Բյուզանդիայի վերականգնմամբ:

Սակայն այն չմնաց եկեղեցի երկար ժամանակով:

Խաչակրաց արշավանքներից թուլացած` 1453 թ.
Կոստանդնուպոլիսը ընկավ օսմայան թուրքերին

և այնուհետև հայտնի դարձավ` որպես Ստամբուլ:

Իր զինվորներին եռօրյա կողոպուտ
թույլատրելուց հետո

Սուլթան Մահմեդ II-ը
մտավ կառույց:

Չնայած ծանր վնասներին`
իր վեհությունը չէր կորել,

քանզի երիտասարդ Սուլթանը
միագամից Ալլահին ուղղեց այդ շենքը`

հայտարարելով, որ այն լինելու էր
նոր կայսերական մզկիթը:

Հաջորդ դարում կառուցված
չորս մինարեթները

համարվում են այդ շրջանի
ամենաակնհայտ նշանը`

ծառայելով թե՛ իր ճարտարապետական,
և թե՛ կրոնական նպատակներով:

Սակայն կան շատ ուրիշներ:

Զարդարված մոմակալները վերաբերում են
Հունգարիայի նվաճմանը Սուլեյմանի կողմից,

մինչդեռ առաստաղից կախված
գեղագրական սկավառակները

հիշեցնում են այցելուներին չորս խալիֆների
մասին, ովքեր հետևեցին Մուհամեդին:

Չնայած նրան, որ այսօրվա շենքը ավելի
նման է մզկիթի` այժմ այն թանգարան է`

համաձայն 1935 թ. որոշմանը Քեմալ Աթաթուրքի`

ժամանակակից Թուրքիայի առաջին
նախագահի կողմից

Օսմանյան կայսրության փլուզումից հետո:

Հենց այս դեպի աշխարհիկ անցումը
թույլատրեց գորգերի հեռացումը,

որի շնորհիվ էլ բացահայտվեցին
մարմարյա հատակի զարդարանքները

և քրիստոնեական խճանկարներ
պարունակող սպեղանիները:

Տարվող վերականգնողական աշխատանքները
թույլ տվեցին Սուրբ Սոֆիայի տաճարի երկար

պատմության ձայների բազմազանությանը

կրկին լսվելու դարավոր լռությունից հետո:

Սակայն պայքարը շարունակվում է:

Թաքնված խճանկարները գոչում են
իսլամական վայելչագրության հետևից,

պատմության արժեքավոր էջէր են, որոնց անհնար
է բացահայտել առանց ոչնչացնելու մնացածը:

Միևնույն ժամանակ թե՛ մուսուլմանական, և թե՛
քրիստոնեական համայնքներ պահանջում են

վերադարձնել շենքը իր նախկին
կրոնական նպատակներին:

Աստվածային իմաստության պատմությունը
կարող է շատ վաղուց վերջացած լինել,

սակայն հուսանք, որ այնտեղ
տեղ գտած բազմահազար ձայները

կկարողանան լսելի դառնալ
տարիների ընթացքում: