1
00:00:00,000 --> 00:00:10,752
Ասում են` եթե պատերը կարողանային խոսել,
ամեն շենք կունենար իր պատմությունը, սակայն

2
00:00:10,752 --> 00:00:15,843
քչերը կկարողանային պատմել այնքան զարմանալի
պատմություններ այնքան տարբեր լեզուներով,

3
00:00:15,843 --> 00:00:19,384
որքան Սուրբ Սոֆիայի տաճարը
կամ Սուրբ Իմաստությունը:

4
00:00:19,384 --> 00:00:21,815
Լինելով աշխարհամասերի և
մշակույթների խաչմերուկում`

5
00:00:21,815 --> 00:00:25,510
այն ականատես է եղել ահռելի փոփոխություն-
ների` սկսած իր տեղակայման քաղաքի

6
00:00:25,510 --> 00:00:27,990
անվանումից մինչև իր
կառուցվածքը և նպատակը:

7
00:00:27,990 --> 00:00:30,692
Եվ այսօր յուրաքանչյուր
դարաշրջանի դետալ ներկա է`

8
00:00:30,692 --> 00:00:34,011
պատրաստ պատմելու իր պատմությունը
յուրաքանչյուր այցելուի, ով կլսի իրեն:

9
00:00:34,011 --> 00:00:38,403
Նույնիսկ մինչև Սուրբ Սոֆիայի տաճար
ժամանելը, հինավուրց ամրությունները

10
00:00:38,403 --> 00:00:41,403
բացահայտում են ստրատեգիապես կարևոր
նշանակություն ունեցող քաղաքը,

11
00:00:41,403 --> 00:00:46,357
որը հիմնվել է Ք.ա. 657 թվականին հույն
նվաճողների կողմից` որպես Բյուզանդիոն:

12
00:00:46,357 --> 00:00:50,811
Եվ այնուհետև վերանվանվելով Օգուստա
Անտոնիա, Նոր Հռոմ և Կոստանդնուպոլիս`

13
00:00:50,811 --> 00:00:54,398
այն նվաճվեց, վերանվաճվեց,
ջախջախվեց և վերակառուցվեց

14
00:00:54,398 --> 00:00:59,740
տարբեր հույն, պարսիկ և հռոմեացի
նվաճողների կողմից դարերի ընթացքում:

15
00:00:59,740 --> 00:01:04,396
Եվ հենց այդ պատերի ներսում է 
կառուցվել առաջին Մեգալե Էկլեսիան,

16
00:01:04,396 --> 00:01:06,494
կամ գլխավոր եկեղեցին, 4-րդ դարում:

17
00:01:06,494 --> 00:01:08,746
Չնայած նրան, որ այն շուտով այրվեց`


18
00:01:08,746 --> 00:01:11,822
այն հիմնեց տարածաշրջանի հիմնական
կրոնական մարմնի վայրը

19
00:01:11,822 --> 00:01:13,963
հետագա դարերի համար ևս:

20
00:01:13,963 --> 00:01:16,470
Մուտքի մոտ ցայտաքանդակներով
զարդարված մարմարյա քարերը

21
00:01:16,470 --> 00:01:19,127
հանդիսանում են երկրորդ 
եկեղեցու վերջին հիշատակները:

22
00:01:19,127 --> 00:01:24,306
Կառուցված 415 թվականին` այն ավիրվեց
532 թ. Նիկեայի ապստամբության ժամանակ,

23
00:01:24,306 --> 00:01:26,326
երբ զայրացած ամբոխը մրցավազքի ժամանակ

24
00:01:26,326 --> 00:01:29,593
գրեթե գահընկեց արեց կայսրին`
Հուստինիանոս I-ին:

25
00:01:29,593 --> 00:01:31,718
Հազիվ կարողանալով վերադարձնել գահը`

26
00:01:31,718 --> 00:01:35,059
նա մտադրված էր վերակառուցել
եկեղեցին լայն մասշտաբով

27
00:01:35,059 --> 00:01:39,819
և 5 տարի անց ապարանքը, որը Դուք
այժմ տեսնում եք, պատրաստ էր:

28
00:01:39,819 --> 00:01:42,966
Երբ մտնում ես ներս, շենքի
քարերը և պատերը

29
00:01:42,966 --> 00:01:46,573
շշնջում են իրենց հայրենիքների`
Եգիպտոսի և Սիրիայի հեքիաթներ,

30
00:01:46,573 --> 00:01:51,860
մինչդեռ Արտեմիսի տաճարից վերցրած
սյուները խոսում են էլ ավելի վաղ անցյալից:

31
00:01:51,860 --> 00:01:55,226
Վիկինգների կայսեր թիկնապահի կողմից
արված ռունական արձանագրությունները

32
00:01:55,226 --> 00:01:57,641
կրում են հյուսիսային հեռավոր
երկրների պատմությունը:

33
00:01:57,641 --> 00:02:02,696
Հավանաբար Ձեր ուշադրությունը ուղղված է
գլխավոր գմբեթի վրա` խորհրդանշող դրախտը:

34
00:02:02,696 --> 00:02:06,954
Մինչև 50 մետր հասնող բարձրությամբ,
ավելի քան 30 մետր տրամագծով

35
00:02:06,954 --> 00:02:09,589
և հիմքի շուրջը շրջապատված
լինելով լուսամուտներով`

36
00:02:09,589 --> 00:02:12,348
հիմնական գմբեթը դրախտից
կասկածելի է թվում`

37
00:02:12,348 --> 00:02:15,013
անդրադարձնելով լույսն իր
ներքին հատվածով:

38
00:02:15,013 --> 00:02:19,253
Խորը գաղափարախոսությունից զատ`
կորնթոսյան հոյակապ սյուները`

39
00:02:19,253 --> 00:02:22,914
բերված Լիբանանից 558 թվականի 
երկրաշարժից հետո,

40
00:02:22,914 --> 00:02:25,651
երբ սկբնական գմբեթը մասամբ ավերվել էր,

41
00:02:25,651 --> 00:02:27,691
կամաց հիշեցնում են Ձեզ իր փխրունության

42
00:02:27,691 --> 00:02:31,278
և այն ճարտարագիտական հմտությունները,
որոնք հարկավոր են այդ մարմարի դեպքում:

43
00:02:31,278 --> 00:02:34,337
Եթե նկարը արժի հազար ու մի բառ,

44
00:02:34,337 --> 00:02:37,416
հետագա դարերի խճանկարները
ունեն ամենաշատ ասելիքը

45
00:02:37,416 --> 00:02:39,890
ոչ միայն իրենց բիբլիական թեմաներից,

46
00:02:39,890 --> 00:02:42,964
այլ նաև այն պատվիրած
Բյուզանդական կայսրերից`

47
00:02:42,964 --> 00:02:45,438
հաճախ պատկերված Քրիստոսի հետ միասին:

48
00:02:45,438 --> 00:02:47,481
Սակայն իրենց բարձր և պարզ ձայներում,

49
00:02:47,481 --> 00:02:51,845
կարող ենք նաև լսել վնասված և կորած
խճանկարների և սրբապատկերների արձագանքները`

50
00:02:51,845 --> 00:02:56,131
պղծված և թալանված 4-րդ խաչակրաց արշավանքի
ժամանակ լատինական օկուպացիայի պատճառով:

51
00:02:56,131 --> 00:02:59,933
Գետնի տակ գերեզմանաքարի արձանագրությունը,
որը պատկանում էր Էնրիկո Դանդոլոյին`

52
00:02:59,933 --> 00:03:02,422
վենետիկյան կառավարչին,
ով գլխավորել էր այդ արշավանքը,

53
00:03:02,422 --> 00:03:08,149
այն 57 տարիների հիշատակն է, որոնց ընթաց-
քում Սուրբ Սոֆիայի տաճարը եղել է հռոմեական

54
00:03:08,149 --> 00:03:13,009
կաթոլիկ եկեղեցի մինչ վերադառնալը իր ուղղա-
փառ արմատներին Բյուզանդիայի վերականգնմամբ:

55
00:03:13,009 --> 00:03:15,227
Սակայն այն չմնաց եկեղեցի երկար ժամանակով:

56
00:03:15,227 --> 00:03:19,873
Խաչակրաց արշավանքներից թուլացած` 1453 թ.
Կոստանդնուպոլիսը ընկավ օսմայան թուրքերին

57
00:03:19,873 --> 00:03:22,452
և այնուհետև հայտնի դարձավ` որպես Ստամբուլ:

58
00:03:22,452 --> 00:03:24,828
Իր զինվորներին եռօրյա կողոպուտ
թույլատրելուց հետո

59
00:03:24,828 --> 00:03:27,474
Սուլթան Մահմեդ II-ը
մտավ կառույց:

60
00:03:27,474 --> 00:03:30,579
Չնայած ծանր վնասներին`
իր վեհությունը չէր կորել,

61
00:03:30,579 --> 00:03:33,866
քանզի երիտասարդ Սուլթանը
միագամից Ալլահին ուղղեց այդ շենքը`

62
00:03:33,866 --> 00:03:37,326
հայտարարելով, որ այն լինելու էր
նոր կայսերական մզկիթը:

63
00:03:37,326 --> 00:03:39,462
Հաջորդ դարում կառուցված
չորս մինարեթները

64
00:03:39,462 --> 00:03:41,571
համարվում են այդ շրջանի
ամենաակնհայտ նշանը`

65
00:03:41,571 --> 00:03:45,669
ծառայելով թե՛ իր ճարտարապետական,
և թե՛ կրոնական նպատակներով:

66
00:03:45,669 --> 00:03:47,128
Սակայն կան շատ ուրիշներ:

67
00:03:47,128 --> 00:03:50,750
Զարդարված մոմակալները վերաբերում են
Հունգարիայի նվաճմանը Սուլեյմանի կողմից,

68
00:03:50,750 --> 00:03:53,283
մինչդեռ առաստաղից կախված
գեղագրական սկավառակները

69
00:03:53,283 --> 00:03:57,625
հիշեցնում են այցելուներին չորս խալիֆների
մասին, ովքեր հետևեցին Մուհամեդին:

70
00:03:57,625 --> 00:04:02,666
Չնայած նրան, որ այսօրվա շենքը ավելի
նման է մզկիթի` այժմ այն թանգարան է`

71
00:04:02,666 --> 00:04:06,698
համաձայն 1935 թ. որոշմանը Քեմալ Աթաթուրքի`

72
00:04:06,698 --> 00:04:08,798
ժամանակակից Թուրքիայի առաջին
նախագահի կողմից

73
00:04:08,798 --> 00:04:11,608
Օսմանյան կայսրության փլուզումից հետո:

74
00:04:11,608 --> 00:04:15,158
Հենց այս դեպի աշխարհիկ անցումը
թույլատրեց գորգերի հեռացումը,

75
00:04:15,158 --> 00:04:17,873
որի շնորհիվ էլ բացահայտվեցին
մարմարյա հատակի զարդարանքները

76
00:04:17,873 --> 00:04:20,639
և քրիստոնեական խճանկարներ
պարունակող սպեղանիները:

77
00:04:20,639 --> 00:04:24,614
Տարվող վերականգնողական աշխատանքները
թույլ տվեցին Սուրբ Սոֆիայի տաճարի երկար

78
00:04:24,614 --> 00:04:26,490
պատմության ձայների բազմազանությանը

79
00:04:26,490 --> 00:04:29,336
կրկին լսվելու դարավոր լռությունից հետո:

80
00:04:29,336 --> 00:04:31,071
Սակայն պայքարը շարունակվում է:

81
00:04:31,071 --> 00:04:34,471
Թաքնված խճանկարները գոչում են
իսլամական վայելչագրության հետևից,

82
00:04:34,471 --> 00:04:38,966
պատմության արժեքավոր էջէր են, որոնց անհնար
է բացահայտել առանց ոչնչացնելու մնացածը:

83
00:04:38,966 --> 00:04:42,673
Միևնույն ժամանակ թե՛ մուսուլմանական, և թե՛
քրիստոնեական համայնքներ պահանջում են

84
00:04:42,673 --> 00:04:45,930
վերադարձնել շենքը իր նախկին
կրոնական նպատակներին:

85
00:04:45,930 --> 00:04:49,223
Աստվածային իմաստության պատմությունը
կարող է շատ վաղուց վերջացած լինել,

86
00:04:49,223 --> 00:04:52,624
սակայն հուսանք, որ այնտեղ
տեղ գտած բազմահազար ձայները

87
00:04:52,624 --> 00:04:55,704
կկարողանան լսելի դառնալ
տարիների ընթացքում: