1
00:00:06,391 --> 00:00:10,752
دەگوترێت گەر دیوارەکان بیانتوانیایە بدوێن 
ئەوا هەموو بینایەک چیرۆکێکی دەبوو بۆ گووتن،

2
00:00:10,752 --> 00:00:15,843
بەڵام کەمیان دەیانتوانی زۆرترین چیرۆکی 
دڵڕفێن بگێڕنەوە لە زۆر دەنگی جیاوازەوە

3
00:00:15,843 --> 00:00:19,384
هەروەک هایە سۆفیا، یان ژیری پیرۆز.

4
00:00:19,384 --> 00:00:21,815
لە چوارڕیانی کیشوەرەکان و کلتوورەکاندایە،

5
00:00:21,815 --> 00:00:25,510
چەندین گؤڕانکاری گەورە ڕوویداوە، 
لە گۆڕینی ناوی شارەکەی تێیدایە،

6
00:00:25,510 --> 00:00:27,990
بۆ گۆڕینی بنیات و مەبەستی بەکارهێنانەکەی.

7
00:00:27,990 --> 00:00:30,692
و لە ئەمڕۆشدا پارچەکانی
کە هی سەدەمە جیاوازەکانن

8
00:00:30,692 --> 00:00:34,011
ئامادەن بۆ گێڕانەوەی چیرۆکەکانیان بۆ 
ئەو گەشتیارانەی کە گوێی بۆ دەگرن.

9
00:00:34,011 --> 00:00:38,403
تەنانەت پێش ئەوەی بگەیتە هایە سۆفیا،
پارێزەرە کۆنەکانی شارەکە

10
00:00:38,403 --> 00:00:41,393
گرنگی ستراتیژی شارەکە 
و دەروبەری پیشان دەدەن،

11
00:00:41,393 --> 00:00:46,357
کە بە بیزانتیوم ناسرابوو لەلایەن
داگیرکەرە یۆنانیەکان لە ٦٥٧ پ.ز.

12
00:00:46,357 --> 00:00:50,811
و سەرکەوتووانە ناوی گۆڕآ بۆ ئەتۆنیا، 
ڕۆمی نوی و کۆستەنتینۆپڵ

13
00:00:50,811 --> 00:00:54,398
هەرکە داگیردەکرا، داگیردەکرایەوە و
وێران دەکرا و درووست دەکرایەوە

14
00:00:54,398 --> 00:00:59,740
لەلایەن فەرمانڕەوا یۆنانیەکان، فارسەکان و
ڕۆمەکان بەدرێژایی سەدەکانی دوای خۆیان.

15
00:00:59,740 --> 00:01:04,396
هەر لەپشت ئەم دیوارانەدا بوو کە یەکەم 
مێگەلا ئێکلیسیا،کڵێسەی مەزن،

16
00:01:04,396 --> 00:01:06,494
بنیاتنرا لە سەدەی چوارەمدا.

17
00:01:06,494 --> 00:01:08,746
هەر چەندە بەزوویی بەهۆی پەشێوییەوە سوتێنرا،

18
00:01:08,746 --> 00:01:11,822
بەڵام جێگەیەکی بۆ بینایی سەرەکی 
ئاینیی هەرێمەکە دابینکرد

19
00:01:11,822 --> 00:01:13,963
بۆ سەدەکانی دوای خۆی.

20
00:01:13,963 --> 00:01:16,470
نزیک دەروازەکە، بەردی مەڕمەڕ
لەسەر ڕووی زەویەکە بوو

21
00:01:16,470 --> 00:01:19,127
کە پاشماوەی دووەم کڵێسە بوو.

22
00:01:19,127 --> 00:01:24,306
لە ٤١٥ ی ز. بنیاتنرا، بەڵام وێرانکرا
لە پشێوویەکانی نیکا لە ٥٣٢

23
00:01:24,306 --> 00:01:26,326
کاتێک تووڕەیی ئاپۆڕاکە گەیشتە ئەوپەڕی

24
00:01:26,326 --> 00:01:29,593
ئمپراتۆرەکەیان بە نزیکەیی 
ڕووخاند، جوستنیان ی یەکەم.

25
00:01:29,593 --> 00:01:31,718
بە زەحمەت توانی دەسەڵاتەکانی بهێلێتەوە،

26
00:01:31,718 --> 00:01:35,059
و ویستی کڵێسەکە بە 
ئاستێکی مەزنتر درووست بکاتەوە،

27
00:01:35,059 --> 00:01:39,819
و پێنج ساڵ دواتر، ئەو 
تەلارەی پێشتر بینیت تەواو بوو.

28
00:01:39,819 --> 00:01:42,966
هەر کە دەچیتە ناویەوە، 
بەردەکانی بناغەکەی و دیوارەکانی

29
00:01:42,966 --> 00:01:46,573
چیرۆکی مەڕمەڕ دەگێڕنەوە،
کە لە میسڕ و سوریا وە هاتوون،

30
00:01:46,573 --> 00:01:51,860
لە کاتێکدا پایەکان لە پەرستگەی ئارتمیس ەوە
هاتوون، لە ڕابردوویەکی دێرینەوە.

31
00:01:51,860 --> 00:01:55,226
نەخش ونووسینەکان لەلایەن دەستەیەک لە
سەربازە باشترینەکان هەڵکۆڵدراون

32
00:01:55,226 --> 00:01:57,641
ئەسکەندەناڤی بوون و کەلەپووری
باکوریان ‌هەڵگرتبوو.

33
00:01:57,641 --> 00:02:02,696
بەڵام سەرنجت دەکەوێتە سەر گومەزێکی مەزن،
کە ئاسمانەکان نیشان دەدەن.

34
00:02:02,696 --> 00:02:06,954
کە زیاد لە ٥٠ مەتر بەرزە 
و تیرەکەی ٣٠ مەترە

35
00:02:06,954 --> 00:02:09,589
و دەورە دراوە بە پەنجەرە لە بنەکەیدا.

36
00:02:09,589 --> 00:02:12,348
گومەزە ئاڵتوونیەکە وا دیارە 
کە لە ئاسمانەوە راگیرابێت،

37
00:02:12,348 --> 00:02:15,013
و ڕۆشنایی دەداتە ناوەوەی.

38
00:02:15,013 --> 00:02:19,253
لە ژێر ئەو هێما مەزنانەی کە هەیە، 
پایە پتەوەکانی جۆری کۆرنثیەن دەبینین،

39
00:02:19,253 --> 00:02:22,914
کە لە لوبنانەوە هێنرابوون پاش ئەوەی 
گومەزە ڕەسەنەکە بەشێکی خاپورکرا

40
00:02:22,914 --> 00:02:25,651
بەهۆی زەمینلەرزەیەکەوە لە ٥٥٨ ز. ،

41
00:02:25,651 --> 00:02:27,691
بە ئارامی ناسکی خۆیت بیردەخاتەوە

42
00:02:27,691 --> 00:02:31,278
هەروەها کارامەییە ئەندازیارییەکان
وەک داواکارییە سەرسامکەرەکان.

43
00:02:31,278 --> 00:02:34,337
گەر وێنەیەک شایەنی هەزار ووشە بێت،

44
00:02:34,337 --> 00:02:37,416
ئەوا مۆزایکەکانی سەدەکانی دواتر
زۆرترین ووشەیان هەیە بۆ گووتن

45
00:02:37,416 --> 00:02:39,890
نەک تەنها دەربارەی 
باکگراوەندە ئنجیلیەکەیان،

46
00:02:39,890 --> 00:02:42,964
بەڵکو دەربارەی ئیمپراتۆرەکانی بیزەنتین
و دەسەڵاتدارەکان،

47
00:02:42,964 --> 00:02:45,438
زۆرجار لەگەڵ مەسیحدا وێنە دەکران.

48
00:02:45,438 --> 00:02:47,481
بەڵام لە ژێر دەنگە بەرز و ڕوونەکەیاندا،

49
00:02:47,481 --> 00:02:51,845
گوێت لە دەنگدانە بەردەوامەکانی مۆزایک 
و ئایکۆنە ون و نەدیارەکان دەبێت،

50
00:02:51,845 --> 00:02:56,131
کە تاڵان و حاڵال کران لە سەدەمی داگیرکار-
ییەکانی لاتین لە جەنگی خاچی چوارەمدا.

51
00:02:56,131 --> 00:02:59,933
لەژیر نهۆمەکەدا، گۆڕێکی هەڵکەندراوی
ئینریکۆ دۆناڵدۆ ی لێیە،

52
00:02:59,933 --> 00:03:02,382
فەرمانڕەوا ڤینسیەکە سەرکردایەتی
کەمپیەنەکەی دەکرد،

53
00:03:02,382 --> 00:03:08,109
بیرخەرەوەی ئەو ٥٧ ساڵەیە کە هایا سۆفیا 
لەژێر رۆمان کاثۆلیک بەسەری بردووە بەرلەوەی

54
00:03:08,109 --> 00:03:13,009
بگەڕێنرێتەوە بۆ ڕەگە ڕەسەنەکەی ئۆرثەدۆکس
لەلایەن گرتنەوە دەستی بیزەنتاینەکان.

55
00:03:13,009 --> 00:03:15,227
بەڵام کڵێسە بوونەکەی زۆر نەمایەوە.

56
00:03:15,227 --> 00:03:19,873
جەنگی خاچ قوستەنتينيەی لاواز کرد و کەوتە
ژێردەستی عوسمانییەکان لە ١٤٥٣

57
00:03:19,873 --> 00:03:22,452
کە دواتر شارەکە بە ئەستەنبوڵ ناسرا.

58
00:03:22,452 --> 00:03:24,828
پاش ڕێگەدان بە سەربازەکانی
بۆ سێ ڕۆژ تاڵانکاری.

59
00:03:24,828 --> 00:03:27,474
سوڵتان محمد ی دووەم چوویە ناوە بیناکەوە.

60
00:03:27,474 --> 00:03:30,579
هەرچەندە زیانی زۆری پێگەشتبوو، 
بەڵام شکۆمەندییەکەی ون نەبووبوو

61
00:03:30,579 --> 00:03:33,866
لەبەر چاوی سوڵتان کە 
بە زوویی پێشکەشی اللە ی کرد،

62
00:03:33,866 --> 00:03:37,326
و ڕایگەیاند کە ببێتە 
مزگەوتە نوێکەی ئیمپراتۆر.

63
00:03:37,326 --> 00:03:39,462
چوار منارە لە سەدەی دواتریدا بنیاتنران

64
00:03:39,462 --> 00:03:41,571
کە ڕوونترین نیشانەکانی ئەم سەردەمەن،

65
00:03:41,571 --> 00:03:45,669
پشتگیری تەلارسازییانە دەدەنە
بیناکە و زیاتر مەبەستە دینیەکانیان.

66
00:03:45,669 --> 00:03:47,128
وەلێ زۆری دیکە هەن.

67
00:03:47,128 --> 00:03:50,750
مۆم هەڵگرە ڕازاوەکان کە بە بەستراوەتەوە
بە داگیکاریەکەی سلێمان کە هەنگاریا،

68
00:03:50,750 --> 00:03:53,283
لەو کاتەی پەپکە قەبە
نووسراوەکان بە بنمیچەکەوەن

69
00:03:53,283 --> 00:03:57,625
چوار جێنشینە شوێن کەوتووەکەی 
محمد بە بیری بینەران دەهێننەوە،

70
00:03:57,625 --> 00:04:02,666
سەرەڕای ئەوەی ئەو بینایەی دەیبینی هێشتا 
لە مزگەوت دەچێت، بەڵام هەنووکە مۆزەخانەیە،

71
00:04:02,666 --> 00:04:06,698
بە بڕیارێک کە لەلایەن کەمال 
ئەتاتورک دەرکرا لە ١٩٣٥

72
00:04:06,698 --> 00:04:08,798
یەکەم سەرکردە نوێخوازەکەی تورکیا

73
00:04:08,798 --> 00:04:11,608
لە دوای ڕووخانی ئیمپراتۆری عوسمانی.

74
00:04:11,608 --> 00:04:15,158
ئەم دوونیاخوازییە بوو کە بووە هۆی لابردنی

75
00:04:15,158 --> 00:04:17,863
ئەو فەڕشانەی کە نەخشەسازی 
سەر نهۆمە مەرمەرەکەی شاردبۆوە

76
00:04:17,863 --> 00:04:20,639
و لابردنی ئەو گەچکارییەی بەسەر 
مۆزایکە مەسحیەکان کرابوو.

77
00:04:20,639 --> 00:04:24,614
نوێکردنەوە بەردەوامەکانی بیناکە کۆمەڵە
دەنگێکی هەمەجۆری دابوویە

78
00:04:24,614 --> 00:04:26,490
مێژووە دوور و درێژەکەی هایا سۆفیا

79
00:04:26,490 --> 00:04:29,336
کە دووبارە ببیسترێنەوە
پاش سەدان ساڵ بێدەنگی.

80
00:04:29,336 --> 00:04:31,071
بەڵام کێشمەکێشی مایەوە.

81
00:04:31,071 --> 00:04:34,471
مۆزایکە شاراوەکانی ژێر نووسراوە
ئیسلامیەکان ناڵەیان دەگاتە دەرەوە،

82
00:04:34,471 --> 00:04:38,966
پارچە بەنرخەکانی مێژوو ناتوانرێت پیشان 
بدرێ بە تێکشکانی هەندێکی کە نەبێت.

83
00:04:38,966 --> 00:04:42,653
لە هەمان کاتتدا، داواکاری هەردوو لە 
کۆمەڵەگەکانی ئیسلامی و مەسیحی

84
00:04:42,653 --> 00:04:45,930
بۆ گەڕاندنەوەی بیناکە
بۆ مەبەستە دێرینەکەی.

85
00:04:45,930 --> 00:04:49,203
چیرۆکی ژیری پیرۆز لەوەیە دوور
بێت لە کۆتایی هاتن،

86
00:04:49,203 --> 00:04:52,624
بەڵام ئەوەی کە تاکێک بتوانێت هیواخوازی 
بێت ئەوەیە کە ئەو دەنگە زۆرانەی

87
00:04:52,624 --> 00:04:55,704
لەوێدان بتوانن چیرۆکی خۆیان 
بگێڕنەوە بۆ ئەو ساڵانەی وا دێن.