0:00:06.391,0:00:10.752
دەگوترێت گەر دیوارەکان بیانتوانیایە بدوێن [br]ئەوا هەموو بینایەک چیرۆکێکی دەبوو بۆ گووتن،

0:00:10.752,0:00:15.843
بەڵام کەمیان دەیانتوانی زۆرترین چیرۆکی [br]دڵڕفێن بگێڕنەوە لە زۆر دەنگی جیاوازەوە

0:00:15.843,0:00:19.384
هەروەک هایە سۆفیا، یان ژیری پیرۆز.

0:00:19.384,0:00:21.815
لە چوارڕیانی کیشوەرەکان و کلتوورەکاندایە،

0:00:21.815,0:00:25.510
چەندین گؤڕانکاری گەورە ڕوویداوە، [br]لە گۆڕینی ناوی شارەکەی تێیدایە،

0:00:25.510,0:00:27.990
بۆ گۆڕینی بنیات و مەبەستی بەکارهێنانەکەی.

0:00:27.990,0:00:30.692
و لە ئەمڕۆشدا پارچەکانی[br]کە هی سەدەمە جیاوازەکانن

0:00:30.692,0:00:34.011
ئامادەن بۆ گێڕانەوەی چیرۆکەکانیان بۆ [br]ئەو گەشتیارانەی کە گوێی بۆ دەگرن.

0:00:34.011,0:00:38.403
تەنانەت پێش ئەوەی بگەیتە هایە سۆفیا،[br]پارێزەرە کۆنەکانی شارەکە

0:00:38.403,0:00:41.393
گرنگی ستراتیژی شارەکە [br]و دەروبەری پیشان دەدەن،

0:00:41.393,0:00:46.357
کە بە بیزانتیوم ناسرابوو لەلایەن[br]داگیرکەرە یۆنانیەکان لە ٦٥٧ پ.ز.

0:00:46.357,0:00:50.811
و سەرکەوتووانە ناوی گۆڕآ بۆ ئەتۆنیا، [br]ڕۆمی نوی و کۆستەنتینۆپڵ

0:00:50.811,0:00:54.398
هەرکە داگیردەکرا، داگیردەکرایەوە و[br]وێران دەکرا و درووست دەکرایەوە

0:00:54.398,0:00:59.740
لەلایەن فەرمانڕەوا یۆنانیەکان، فارسەکان و[br]ڕۆمەکان بەدرێژایی سەدەکانی دوای خۆیان.

0:00:59.740,0:01:04.396
هەر لەپشت ئەم دیوارانەدا بوو کە یەکەم [br]مێگەلا ئێکلیسیا،کڵێسەی مەزن،

0:01:04.396,0:01:06.494
بنیاتنرا لە سەدەی چوارەمدا.

0:01:06.494,0:01:08.746
هەر چەندە بەزوویی بەهۆی پەشێوییەوە سوتێنرا،

0:01:08.746,0:01:11.822
بەڵام جێگەیەکی بۆ بینایی سەرەکی [br]ئاینیی هەرێمەکە دابینکرد

0:01:11.822,0:01:13.963
بۆ سەدەکانی دوای خۆی.

0:01:13.963,0:01:16.470
نزیک دەروازەکە، بەردی مەڕمەڕ[br]لەسەر ڕووی زەویەکە بوو

0:01:16.470,0:01:19.127
کە پاشماوەی دووەم کڵێسە بوو.

0:01:19.127,0:01:24.306
لە ٤١٥ ی ز. بنیاتنرا، بەڵام وێرانکرا[br]لە پشێوویەکانی نیکا لە ٥٣٢

0:01:24.306,0:01:26.326
کاتێک تووڕەیی ئاپۆڕاکە گەیشتە ئەوپەڕی

0:01:26.326,0:01:29.593
ئمپراتۆرەکەیان بە نزیکەیی [br]ڕووخاند، جوستنیان ی یەکەم.

0:01:29.593,0:01:31.718
بە زەحمەت توانی دەسەڵاتەکانی بهێلێتەوە،

0:01:31.718,0:01:35.059
و ویستی کڵێسەکە بە [br]ئاستێکی مەزنتر درووست بکاتەوە،

0:01:35.059,0:01:39.819
و پێنج ساڵ دواتر، ئەو [br]تەلارەی پێشتر بینیت تەواو بوو.

0:01:39.819,0:01:42.966
هەر کە دەچیتە ناویەوە، [br]بەردەکانی بناغەکەی و دیوارەکانی

0:01:42.966,0:01:46.573
چیرۆکی مەڕمەڕ دەگێڕنەوە،[br]کە لە میسڕ و سوریا وە هاتوون،

0:01:46.573,0:01:51.860
لە کاتێکدا پایەکان لە پەرستگەی ئارتمیس ەوە[br]هاتوون، لە ڕابردوویەکی دێرینەوە.

0:01:51.860,0:01:55.226
نەخش ونووسینەکان لەلایەن دەستەیەک لە[br]سەربازە باشترینەکان هەڵکۆڵدراون

0:01:55.226,0:01:57.641
ئەسکەندەناڤی بوون و کەلەپووری[br]باکوریان ‌هەڵگرتبوو.

0:01:57.641,0:02:02.696
بەڵام سەرنجت دەکەوێتە سەر گومەزێکی مەزن،[br]کە ئاسمانەکان نیشان دەدەن.

0:02:02.696,0:02:06.954
کە زیاد لە ٥٠ مەتر بەرزە [br]و تیرەکەی ٣٠ مەترە

0:02:06.954,0:02:09.589
و دەورە دراوە بە پەنجەرە لە بنەکەیدا.

0:02:09.589,0:02:12.348
گومەزە ئاڵتوونیەکە وا دیارە [br]کە لە ئاسمانەوە راگیرابێت،

0:02:12.348,0:02:15.013
و ڕۆشنایی دەداتە ناوەوەی.

0:02:15.013,0:02:19.253
لە ژێر ئەو هێما مەزنانەی کە هەیە، [br]پایە پتەوەکانی جۆری کۆرنثیەن دەبینین،

0:02:19.253,0:02:22.914
کە لە لوبنانەوە هێنرابوون پاش ئەوەی [br]گومەزە ڕەسەنەکە بەشێکی خاپورکرا

0:02:22.914,0:02:25.651
بەهۆی زەمینلەرزەیەکەوە لە ٥٥٨ ز. ،

0:02:25.651,0:02:27.691
بە ئارامی ناسکی خۆیت بیردەخاتەوە

0:02:27.691,0:02:31.278
هەروەها کارامەییە ئەندازیارییەکان[br]وەک داواکارییە سەرسامکەرەکان.

0:02:31.278,0:02:34.337
گەر وێنەیەک شایەنی هەزار ووشە بێت،

0:02:34.337,0:02:37.416
ئەوا مۆزایکەکانی سەدەکانی دواتر[br]زۆرترین ووشەیان هەیە بۆ گووتن

0:02:37.416,0:02:39.890
نەک تەنها دەربارەی [br]باکگراوەندە ئنجیلیەکەیان،

0:02:39.890,0:02:42.964
بەڵکو دەربارەی ئیمپراتۆرەکانی بیزەنتین[br]و دەسەڵاتدارەکان،

0:02:42.964,0:02:45.438
زۆرجار لەگەڵ مەسیحدا وێنە دەکران.

0:02:45.438,0:02:47.481
بەڵام لە ژێر دەنگە بەرز و ڕوونەکەیاندا،

0:02:47.481,0:02:51.845
گوێت لە دەنگدانە بەردەوامەکانی مۆزایک [br]و ئایکۆنە ون و نەدیارەکان دەبێت،

0:02:51.845,0:02:56.131
کە تاڵان و حاڵال کران لە سەدەمی داگیرکار-[br]ییەکانی لاتین لە جەنگی خاچی چوارەمدا.

0:02:56.131,0:02:59.933
لەژیر نهۆمەکەدا، گۆڕێکی هەڵکەندراوی[br]ئینریکۆ دۆناڵدۆ ی لێیە،

0:02:59.933,0:03:02.382
فەرمانڕەوا ڤینسیەکە سەرکردایەتی[br]کەمپیەنەکەی دەکرد،

0:03:02.382,0:03:08.109
بیرخەرەوەی ئەو ٥٧ ساڵەیە کە هایا سۆفیا [br]لەژێر رۆمان کاثۆلیک بەسەری بردووە بەرلەوەی

0:03:08.109,0:03:13.009
بگەڕێنرێتەوە بۆ ڕەگە ڕەسەنەکەی ئۆرثەدۆکس[br]لەلایەن گرتنەوە دەستی بیزەنتاینەکان.

0:03:13.009,0:03:15.227
بەڵام کڵێسە بوونەکەی زۆر نەمایەوە.

0:03:15.227,0:03:19.873
جەنگی خاچ قوستەنتينيەی لاواز کرد و کەوتە[br]ژێردەستی عوسمانییەکان لە ١٤٥٣

0:03:19.873,0:03:22.452
کە دواتر شارەکە بە ئەستەنبوڵ ناسرا.

0:03:22.452,0:03:24.828
پاش ڕێگەدان بە سەربازەکانی[br]بۆ سێ ڕۆژ تاڵانکاری.

0:03:24.828,0:03:27.474
سوڵتان محمد ی دووەم چوویە ناوە بیناکەوە.

0:03:27.474,0:03:30.579
هەرچەندە زیانی زۆری پێگەشتبوو، [br]بەڵام شکۆمەندییەکەی ون نەبووبوو

0:03:30.579,0:03:33.866
لەبەر چاوی سوڵتان کە [br]بە زوویی پێشکەشی اللە ی کرد،

0:03:33.866,0:03:37.326
و ڕایگەیاند کە ببێتە [br]مزگەوتە نوێکەی ئیمپراتۆر.

0:03:37.326,0:03:39.462
چوار منارە لە سەدەی دواتریدا بنیاتنران

0:03:39.462,0:03:41.571
کە ڕوونترین نیشانەکانی ئەم سەردەمەن،

0:03:41.571,0:03:45.669
پشتگیری تەلارسازییانە دەدەنە[br]بیناکە و زیاتر مەبەستە دینیەکانیان.

0:03:45.669,0:03:47.128
وەلێ زۆری دیکە هەن.

0:03:47.128,0:03:50.750
مۆم هەڵگرە ڕازاوەکان کە بە بەستراوەتەوە[br]بە داگیکاریەکەی سلێمان کە هەنگاریا،

0:03:50.750,0:03:53.283
لەو کاتەی پەپکە قەبە[br]نووسراوەکان بە بنمیچەکەوەن

0:03:53.283,0:03:57.625
چوار جێنشینە شوێن کەوتووەکەی [br]محمد بە بیری بینەران دەهێننەوە،

0:03:57.625,0:04:02.666
سەرەڕای ئەوەی ئەو بینایەی دەیبینی هێشتا [br]لە مزگەوت دەچێت، بەڵام هەنووکە مۆزەخانەیە،

0:04:02.666,0:04:06.698
بە بڕیارێک کە لەلایەن کەمال [br]ئەتاتورک دەرکرا لە ١٩٣٥

0:04:06.698,0:04:08.798
یەکەم سەرکردە نوێخوازەکەی تورکیا

0:04:08.798,0:04:11.608
لە دوای ڕووخانی ئیمپراتۆری عوسمانی.

0:04:11.608,0:04:15.158
ئەم دوونیاخوازییە بوو کە بووە هۆی لابردنی

0:04:15.158,0:04:17.863
ئەو فەڕشانەی کە نەخشەسازی [br]سەر نهۆمە مەرمەرەکەی شاردبۆوە

0:04:17.863,0:04:20.639
و لابردنی ئەو گەچکارییەی بەسەر [br]مۆزایکە مەسحیەکان کرابوو.

0:04:20.639,0:04:24.614
نوێکردنەوە بەردەوامەکانی بیناکە کۆمەڵە[br]دەنگێکی هەمەجۆری دابوویە

0:04:24.614,0:04:26.490
مێژووە دوور و درێژەکەی هایا سۆفیا

0:04:26.490,0:04:29.336
کە دووبارە ببیسترێنەوە[br]پاش سەدان ساڵ بێدەنگی.

0:04:29.336,0:04:31.071
بەڵام کێشمەکێشی مایەوە.

0:04:31.071,0:04:34.471
مۆزایکە شاراوەکانی ژێر نووسراوە[br]ئیسلامیەکان ناڵەیان دەگاتە دەرەوە،

0:04:34.471,0:04:38.966
پارچە بەنرخەکانی مێژوو ناتوانرێت پیشان [br]بدرێ بە تێکشکانی هەندێکی کە نەبێت.

0:04:38.966,0:04:42.653
لە هەمان کاتتدا، داواکاری هەردوو لە [br]کۆمەڵەگەکانی ئیسلامی و مەسیحی

0:04:42.653,0:04:45.930
بۆ گەڕاندنەوەی بیناکە[br]بۆ مەبەستە دێرینەکەی.

0:04:45.930,0:04:49.203
چیرۆکی ژیری پیرۆز لەوەیە دوور[br]بێت لە کۆتایی هاتن،

0:04:49.203,0:04:52.624
بەڵام ئەوەی کە تاکێک بتوانێت هیواخوازی [br]بێت ئەوەیە کە ئەو دەنگە زۆرانەی

0:04:52.624,0:04:55.704
لەوێدان بتوانن چیرۆکی خۆیان [br]بگێڕنەوە بۆ ئەو ساڵانەی وا دێن.