1
00:00:07,123 --> 00:00:09,763
Yakın bir zamanda, 
15.000 yıllık insan kalıntılarıyla

2
00:00:09,763 --> 00:00:13,003
karşılaşan bir grup arkeolog

3
00:00:13,003 --> 00:00:15,293
ilginç bir keşif yaptı.

4
00:00:15,293 --> 00:00:19,122
Kalıntıların dişleri çürüklerle kaplıydı.

5
00:00:19,122 --> 00:00:23,942
Kalıntılarda bulunan çürüklerin sebebiyse

6
00:00:23,942 --> 00:00:28,124
bugünkü ile aynıydı: 
ağzımızdaki belirli mikroplar.

7
00:00:28,124 --> 00:00:30,512
Bu mikroplar hemen doğumdan
sonra bizimle.

8
00:00:30,512 --> 00:00:34,313
Genellikle onları bebekken 
annemizin ağzından almaktayız.

9
00:00:34,313 --> 00:00:35,924
Dişlerimiz çıkar çıkmaz

10
00:00:35,924 --> 00:00:39,943
doğal olarak üzerilerinde 
bakterileri barındırmaya başlar.

11
00:00:39,943 --> 00:00:41,194
Ne yediğimize

12
00:00:41,194 --> 00:00:43,621
ve ne kadar şeker tükettiğimize 
bağlı olarak

13
00:00:43,621 --> 00:00:48,493
çeşitli mikroplar çoğalarak 
çürüğe yol açabilir.

14
00:00:48,493 --> 00:00:52,343
Fazla şekerli besin tüketimi,

15
00:00:52,343 --> 00:00:54,168
ağızda "streptococcus mutans" adlı

16
00:00:54,168 --> 00:00:55,994
bakterilerin çoğalmasına yol açar.

17
00:00:55,994 --> 00:00:58,874
Bu mikroorganizmalar insanlar gibi 
şekeri severler:

18
00:00:58,874 --> 00:01:03,306
şekeri enerji kaynağı ve yapı taşı
olarak kullanırlar.

19
00:01:03,306 --> 00:01:04,653
Şeker tüketiminin ardından

20
00:01:04,653 --> 00:01:07,944
ortaya çeşitli asitler çıkar:

21
00:01:07,944 --> 00:01:09,894
örneğin laktik asit.

22
00:01:09,894 --> 00:01:13,144
Her ne kadar mutans streptococci

23
00:01:13,144 --> 00:01:14,729
bu aside karşı dayanıklı olsa da,

24
00:01:14,729 --> 00:01:16,314
bizim dişlerimiz öyle değil.

25
00:01:16,314 --> 00:01:18,359
Dişlerimiz koruyucu mine tabakası ile

26
00:01:18,359 --> 00:01:20,404
kaplı olmasına rağmen

27
00:01:20,404 --> 00:01:22,803
asitlere karşı gelemezler.

28
00:01:22,803 --> 00:01:28,154
Böylece zamanla kalsiyum minerali aşınır.

29
00:01:28,154 --> 00:01:31,575
Asitler sayesinde açılan yolu kullanarak

30
00:01:31,575 --> 00:01:33,575
bakteriler, dentine

31
00:01:33,575 --> 00:01:35,576
yani ikinci tabakaya doğru yönelirler.

32
00:01:35,576 --> 00:01:37,885
Damarlar ve sinir hücreleri

33
00:01:37,885 --> 00:01:40,195
çok derinde yer aldıklarından

34
00:01:40,195 --> 00:01:43,875
gittikçe büyüyen çürük henüz acıtmaz.

35
00:01:43,875 --> 00:01:46,045
Eğer çürük dentini aşarsa

36
00:01:46,045 --> 00:01:48,376
sinirlere nüfuz ettiğinden ötürü

37
00:01:48,376 --> 00:01:52,856
dayanılamaz bir ağrıya yol açar.

38
00:01:52,856 --> 00:01:54,260
Tedavi edilmediği takdirde,

39
00:01:54,260 --> 00:01:55,665
tüm diş iltihaplanabilir

40
00:01:55,665 --> 00:01:57,346
ve çekilmesi gerekebilir.

41
00:01:57,346 --> 00:02:00,586
Hepsi şeker seven bakterilerin suçu!

42
00:02:00,586 --> 00:02:02,505
Daha çok şekerli yemek,

43
00:02:02,505 --> 00:02:04,895
dişlerimiz için daha büyük risk demek.

44
00:02:04,895 --> 00:02:07,360
Peki mağara adamları da mı

45
00:02:07,360 --> 00:02:09,826
şeker tüketiyordu?

46
00:02:09,826 --> 00:02:11,977
Onların çürüklerinin sebebi neydi?

47
00:02:11,977 --> 00:02:16,135
Etin içinde az oranda şeker bulunduğundan

48
00:02:16,135 --> 00:02:19,256
dişlerde çürük oluşma ihtimali düşüktü

49
00:02:19,256 --> 00:02:22,285
fakat atalarımız sadece et tüketmiyordu.

50
00:02:22,285 --> 00:02:27,285
Sebze, kabuklu yemişler ve tahıl gibi

51
00:02:27,285 --> 00:02:28,557
karbonhidratlı besinler de

52
00:02:28,557 --> 00:02:29,830
tüketmekteydiler.

53
00:02:29,830 --> 00:02:32,027
Tükürükle etkileşeme geçen bu besinler,

54
00:02:32,027 --> 00:02:35,645
daha küçük yapı taşlarına bölünüp

55
00:02:35,645 --> 00:02:40,105
açgözlü bakterilere yem olurlar.

56
00:02:40,105 --> 00:02:42,240
Her ne kadar bizden

57
00:02:42,240 --> 00:02:44,376
daha az şeker tüketmiş olsalar da,

58
00:02:44,376 --> 00:02:45,884
atalarımızın dişleri de

59
00:02:45,884 --> 00:02:47,392
şekere maruz kalmış ve çürümüş.

60
00:02:47,392 --> 00:02:49,149
Yine de bu 
çürükleri tedavi etmeyi

61
00:02:49,149 --> 00:02:50,786
başaramadıkları anlamına gelmez.

62
00:02:50,786 --> 00:02:54,638
Arkeolojik kalıntılar, 
yaklaşık 14.000 yıl önce

63
00:02:54,638 --> 00:02:57,593
insanların çürükleri temizlemek için

64
00:02:57,593 --> 00:03:00,549
keskin taşlar kullandığını gösterdi.

65
00:03:00,549 --> 00:03:01,733
Hatta biçimsiz çukurları

66
00:03:01,733 --> 00:03:02,917
düzleştirmek için

67
00:03:02,917 --> 00:03:06,018
basit matkaplar ve doldurmak için de

68
00:03:06,018 --> 00:03:10,369
bal mumu kullandıkları biliniyor.

69
00:03:10,369 --> 00:03:13,387
Bugün şanslıyız ki elimizde daha karmaşık

70
00:03:13,387 --> 00:03:17,877
daha karmaşık teknik ve aletler var:

71
00:03:17,877 --> 00:03:20,300
zaten yediğimiz şekerler de
bunları gerektiriyor.

72
00:03:20,300 --> 00:03:24,559
Sanayi Devrimi'nden sonra

73
00:03:24,559 --> 00:03:27,308
çürükler bir hayli arttı

74
00:03:27,308 --> 00:03:31,209
çünkü işlenmiş şeker daha ulaşılabilir 
ve ucuz hâle geldi.

75
00:03:31,209 --> 00:03:34,133
Öyle ki Amerika'da yetişkinlerin %92'sinin

76
00:03:34,133 --> 00:03:37,058
dişlerinde bir dönem çürük vardı.

77
00:03:37,058 --> 00:03:38,502
Bazı insanlar ne yazık ki

78
00:03:38,502 --> 00:03:40,417
güçsüz diş minelerine sahip olduğundan

79
00:03:40,417 --> 00:03:42,998
genetik olarak çürüklere daha yatkın

80
00:03:42,998 --> 00:03:46,928
fakat çoğunlukla suçlu 
fazla şeker tüketimi.

81
00:03:46,928 --> 00:03:50,218
Ama biz, az şeker tüketimi dışında

82
00:03:50,218 --> 00:03:53,750
çürük oluşumunu azaltacak 
çeşitli yollar bulduk.

83
00:03:53,750 --> 00:03:56,630
Çoğu diş macunu ve su kaynağına

84
00:03:56,630 --> 00:03:59,328
az miktarda flörür eklenir.

85
00:03:59,328 --> 00:04:03,109
Bu dişleri güçlendirir 
ve diş minesinin büyümesini sağlar

86
00:04:03,109 --> 00:04:04,789
böylece asitlere karşı

87
00:04:04,789 --> 00:04:06,470
koruma sağlanır.

88
00:04:06,470 --> 00:04:08,020
Çürükler büyürse diş dolguları

89
00:04:08,020 --> 00:04:11,909
kullanılarak iltihaplı alan kapatılır

90
00:04:11,909 --> 00:04:13,989
ve daha kötü hâle gelmesi önlenir.

91
00:04:13,989 --> 00:04:16,540
Ama hâlâ çürüklerden kurtulmanın

92
00:04:16,540 --> 00:04:18,320
en iyi yolu şeker tüketimini keserek

93
00:04:18,320 --> 00:04:20,151
ve ağız hijyenine dikkat ederek

94
00:04:20,151 --> 00:04:21,091
bakterilerden

95
00:04:21,091 --> 00:04:23,251
ve onların besin kaynaklarından
uzak durmak.

96
00:04:23,251 --> 00:04:24,900
Düzenli diş fırçalamak,

97
00:04:24,900 --> 00:04:25,909
diş ipi kullanmak,

98
00:04:25,909 --> 00:04:27,700
şekerli ve dişe yapışan besinlerden

99
00:04:27,700 --> 00:04:28,493
kaçınmak da

100
00:04:28,493 --> 00:04:31,671
bunlara dâhil.

101
00:04:31,671 --> 00:04:36,050
Gitgide şeker seven mikropların 
sayısı azalır.

102
00:04:36,050 --> 00:04:38,102
Mağara adamlarının aksine

103
00:04:38,102 --> 00:04:41,950
bizim çürüklerle savaşacak bilgimiz var.

104
00:04:41,950 --> 00:04:43,700
Kullanmasını bilene!