0:00:07.123,0:00:09.763 Yakın bir zamanda, [br]15.000 yıllık insan kalıntılarıyla 0:00:09.763,0:00:13.003 karşılaşan bir grup arkeolog 0:00:13.003,0:00:15.293 ilginç bir keşif yaptı. 0:00:15.293,0:00:19.122 Kalıntıların dişleri çürüklerle kaplıydı. 0:00:19.122,0:00:23.942 Kalıntılarda bulunan çürüklerin sebebiyse 0:00:23.942,0:00:28.124 bugünkü ile aynıydı: [br]ağzımızdaki belirli mikroplar. 0:00:28.124,0:00:30.512 Bu mikroplar hemen doğumdan[br]sonra bizimle. 0:00:30.512,0:00:34.313 Genellikle onları bebekken [br]annemizin ağzından almaktayız. 0:00:34.313,0:00:35.924 Dişlerimiz çıkar çıkmaz 0:00:35.924,0:00:39.943 doğal olarak üzerilerinde [br]bakterileri barındırmaya başlar. 0:00:39.943,0:00:41.194 Ne yediğimize 0:00:41.194,0:00:43.621 ve ne kadar şeker tükettiğimize [br]bağlı olarak 0:00:43.621,0:00:48.493 çeşitli mikroplar çoğalarak [br]çürüğe yol açabilir. 0:00:48.493,0:00:52.343 Fazla şekerli besin tüketimi, 0:00:52.343,0:00:54.168 ağızda "streptococcus mutans" adlı 0:00:54.168,0:00:55.994 bakterilerin çoğalmasına yol açar. 0:00:55.994,0:00:58.874 Bu mikroorganizmalar insanlar gibi [br]şekeri severler: 0:00:58.874,0:01:03.306 şekeri enerji kaynağı ve yapı taşı[br]olarak kullanırlar. 0:01:03.306,0:01:04.653 Şeker tüketiminin ardından 0:01:04.653,0:01:07.944 ortaya çeşitli asitler çıkar: 0:01:07.944,0:01:09.894 örneğin laktik asit. 0:01:09.894,0:01:13.144 Her ne kadar mutans streptococci 0:01:13.144,0:01:14.729 bu aside karşı dayanıklı olsa da, 0:01:14.729,0:01:16.314 bizim dişlerimiz öyle değil. 0:01:16.314,0:01:18.359 Dişlerimiz koruyucu mine tabakası ile 0:01:18.359,0:01:20.404 kaplı olmasına rağmen 0:01:20.404,0:01:22.803 asitlere karşı gelemezler. 0:01:22.803,0:01:28.154 Böylece zamanla kalsiyum minerali aşınır. 0:01:28.154,0:01:31.575 Asitler sayesinde açılan yolu kullanarak 0:01:31.575,0:01:33.575 bakteriler, dentine 0:01:33.575,0:01:35.576 yani ikinci tabakaya doğru yönelirler. 0:01:35.576,0:01:37.885 Damarlar ve sinir hücreleri 0:01:37.885,0:01:40.195 çok derinde yer aldıklarından 0:01:40.195,0:01:43.875 gittikçe büyüyen çürük henüz acıtmaz. 0:01:43.875,0:01:46.045 Eğer çürük dentini aşarsa 0:01:46.045,0:01:48.376 sinirlere nüfuz ettiğinden ötürü 0:01:48.376,0:01:52.856 dayanılamaz bir ağrıya yol açar. 0:01:52.856,0:01:54.260 Tedavi edilmediği takdirde, 0:01:54.260,0:01:55.665 tüm diş iltihaplanabilir 0:01:55.665,0:01:57.346 ve çekilmesi gerekebilir. 0:01:57.346,0:02:00.586 Hepsi şeker seven bakterilerin suçu! 0:02:00.586,0:02:02.505 Daha çok şekerli yemek, 0:02:02.505,0:02:04.895 dişlerimiz için daha büyük risk demek. 0:02:04.895,0:02:07.360 Peki mağara adamları da mı 0:02:07.360,0:02:09.826 şeker tüketiyordu? 0:02:09.826,0:02:11.977 Onların çürüklerinin sebebi neydi? 0:02:11.977,0:02:16.135 Etin içinde az oranda şeker bulunduğundan 0:02:16.135,0:02:19.256 dişlerde çürük oluşma ihtimali düşüktü 0:02:19.256,0:02:22.285 fakat atalarımız sadece et tüketmiyordu. 0:02:22.285,0:02:27.285 Sebze, kabuklu yemişler ve tahıl gibi 0:02:27.285,0:02:28.557 karbonhidratlı besinler de 0:02:28.557,0:02:29.830 tüketmekteydiler. 0:02:29.830,0:02:32.027 Tükürükle etkileşeme geçen bu besinler, 0:02:32.027,0:02:35.645 daha küçük yapı taşlarına bölünüp 0:02:35.645,0:02:40.105 açgözlü bakterilere yem olurlar. 0:02:40.105,0:02:42.240 Her ne kadar bizden 0:02:42.240,0:02:44.376 daha az şeker tüketmiş olsalar da, 0:02:44.376,0:02:45.884 atalarımızın dişleri de 0:02:45.884,0:02:47.392 şekere maruz kalmış ve çürümüş. 0:02:47.392,0:02:49.149 Yine de bu [br]çürükleri tedavi etmeyi 0:02:49.149,0:02:50.786 başaramadıkları anlamına gelmez. 0:02:50.786,0:02:54.638 Arkeolojik kalıntılar, [br]yaklaşık 14.000 yıl önce 0:02:54.638,0:02:57.593 insanların çürükleri temizlemek için 0:02:57.593,0:03:00.549 keskin taşlar kullandığını gösterdi. 0:03:00.549,0:03:01.733 Hatta biçimsiz çukurları 0:03:01.733,0:03:02.917 düzleştirmek için 0:03:02.917,0:03:06.018 basit matkaplar ve doldurmak için de 0:03:06.018,0:03:10.369 bal mumu kullandıkları biliniyor. 0:03:10.369,0:03:13.387 Bugün şanslıyız ki elimizde daha karmaşık 0:03:13.387,0:03:17.877 daha karmaşık teknik ve aletler var: 0:03:17.877,0:03:20.300 zaten yediğimiz şekerler de[br]bunları gerektiriyor. 0:03:20.300,0:03:24.559 Sanayi Devrimi'nden sonra 0:03:24.559,0:03:27.308 çürükler bir hayli arttı 0:03:27.308,0:03:31.209 çünkü işlenmiş şeker daha ulaşılabilir [br]ve ucuz hâle geldi. 0:03:31.209,0:03:34.133 Öyle ki Amerika'da yetişkinlerin %92'sinin 0:03:34.133,0:03:37.058 dişlerinde bir dönem çürük vardı. 0:03:37.058,0:03:38.502 Bazı insanlar ne yazık ki 0:03:38.502,0:03:40.417 güçsüz diş minelerine sahip olduğundan 0:03:40.417,0:03:42.998 genetik olarak çürüklere daha yatkın 0:03:42.998,0:03:46.928 fakat çoğunlukla suçlu [br]fazla şeker tüketimi. 0:03:46.928,0:03:50.218 Ama biz, az şeker tüketimi dışında 0:03:50.218,0:03:53.750 çürük oluşumunu azaltacak [br]çeşitli yollar bulduk. 0:03:53.750,0:03:56.630 Çoğu diş macunu ve su kaynağına 0:03:56.630,0:03:59.328 az miktarda flörür eklenir. 0:03:59.328,0:04:03.109 Bu dişleri güçlendirir [br]ve diş minesinin büyümesini sağlar 0:04:03.109,0:04:04.789 böylece asitlere karşı 0:04:04.789,0:04:06.470 koruma sağlanır. 0:04:06.470,0:04:08.020 Çürükler büyürse diş dolguları 0:04:08.020,0:04:11.909 kullanılarak iltihaplı alan kapatılır 0:04:11.909,0:04:13.989 ve daha kötü hâle gelmesi önlenir. 0:04:13.989,0:04:16.540 Ama hâlâ çürüklerden kurtulmanın 0:04:16.540,0:04:18.320 en iyi yolu şeker tüketimini keserek 0:04:18.320,0:04:20.151 ve ağız hijyenine dikkat ederek 0:04:20.151,0:04:21.091 bakterilerden 0:04:21.091,0:04:23.251 ve onların besin kaynaklarından[br]uzak durmak. 0:04:23.251,0:04:24.900 Düzenli diş fırçalamak, 0:04:24.900,0:04:25.909 diş ipi kullanmak, 0:04:25.909,0:04:27.700 şekerli ve dişe yapışan besinlerden 0:04:27.700,0:04:28.493 kaçınmak da 0:04:28.493,0:04:31.671 bunlara dâhil. 0:04:31.671,0:04:36.050 Gitgide şeker seven mikropların [br]sayısı azalır. 0:04:36.050,0:04:38.102 Mağara adamlarının aksine 0:04:38.102,0:04:41.950 bizim çürüklerle savaşacak bilgimiz var. 0:04:41.950,0:04:43.700 Kullanmasını bilene!