1
00:00:06,973 --> 00:00:09,763
Kada je grupa arheologa nedavno naišla

2
00:00:09,763 --> 00:00:13,003
na ljudske ostatke
stare nekih 15 000 godina,

3
00:00:13,003 --> 00:00:15,293
došli su do zanimljivog otkrića -

4
00:00:15,293 --> 00:00:19,122
zubi ovih drevnih ljudi
su bili prekriveni rupama.

5
00:00:19,122 --> 00:00:23,942
Njihov karijes je bio prouzrokovan
onim što nas muči i danas,

6
00:00:23,942 --> 00:00:27,964
određenim majušnim mikrobima
koji žive u našim ustima.

7
00:00:27,964 --> 00:00:30,512
Ovi mikrobi su sa nama
ubrzo nakon rođenja.

8
00:00:30,512 --> 00:00:34,063
Obično ih kao bebe
pokupimo iz majčinih usta.

9
00:00:34,063 --> 00:00:35,754
Kako nam zubi izbijaju,

10
00:00:35,754 --> 00:00:39,783
prirodno počinju da akumuliraju
kolonije bakterija.

11
00:00:39,783 --> 00:00:41,274
U zavisnosti od toga šta jedemo

12
00:00:41,274 --> 00:00:43,721
i naročito koliko šećera unosimo,

13
00:00:43,721 --> 00:00:48,303
određeni mikrobi se mogu
prenamnožiti i izazvati karijes.

14
00:00:48,303 --> 00:00:52,343
Ishrana bogata slatkom hranom
izaziva eksploziju bakterija

15
00:00:52,343 --> 00:00:55,994
pod nazivom mutans streptokoke
u našim ustima.

16
00:00:55,994 --> 00:00:58,874
Kao i ljudi, ovi mikroorganizmi vole šećer

17
00:00:58,874 --> 00:01:03,156
i koriste ga kao molekularni
gradivni blok i izvor energije.

18
00:01:03,156 --> 00:01:04,503
Dok jedu šećer,

19
00:01:04,503 --> 00:01:07,754
bakterije stvaraju nusproizvode
u obliku kiselina,

20
00:01:07,754 --> 00:01:09,894
kao što je mlečna kiselina.

21
00:01:09,894 --> 00:01:13,144
Mutans streptokoke
su otporne na ovu kiselinu,

22
00:01:13,144 --> 00:01:16,154
ali, nažalost, naši zubi nisu.

23
00:01:16,154 --> 00:01:20,404
Iako je svaki ljudski zub obložen
otpornim zaštitnim slojem gleđi,

24
00:01:20,404 --> 00:01:23,093
ona ne može da se nosi sa kiselinom

25
00:01:23,093 --> 00:01:27,954
koja vremenom slabi zaštitni sloj
i rastapa minerale kalcijuma.

26
00:01:27,954 --> 00:01:31,575
Kiselina postepeno utire put bakterijama

27
00:01:31,575 --> 00:01:35,946
u drugi sloj naših zuba
koji se zove dentin.

28
00:01:35,946 --> 00:01:40,195
Pošto su krvni sudovi i živci
u našim zubima usađeni duboko,

29
00:01:40,195 --> 00:01:43,785
u ovom stadijumu,
karijes koji se širi nas ne boli.

30
00:01:43,785 --> 00:01:46,115
Ipak, ako se oštećenje
proširi dalje od dentina,

31
00:01:46,115 --> 00:01:48,376
invazija bakterija napreduje

32
00:01:48,376 --> 00:01:52,676
i izaziva nepodnošljiv bol
dok živci postaju izloženi.

33
00:01:52,676 --> 00:01:55,665
Bez lečenja se ceo zub može inficirati

34
00:01:55,665 --> 00:01:57,156
i vađenje može biti neophodno,

35
00:01:57,156 --> 00:02:00,586
a sve zbog tih bakterija-šećeroljubaca.

36
00:02:00,586 --> 00:02:02,505
Što više šećera naša hrana sadrži,

37
00:02:02,505 --> 00:02:04,895
naši zubi su više izloženi riziku.

38
00:02:05,685 --> 00:02:09,706
Ipak, malo je verovatno da su
ti pećinski ljudi uživali u slatkišima.

39
00:02:09,706 --> 00:02:11,867
Pa, od čega su oni dobijali karijes?

40
00:02:11,867 --> 00:02:16,135
U ishrani bogatoj mesom postojao je
veoma mali rizik za nastajanje karijesa

41
00:02:16,135 --> 00:02:19,156
jer posno meso sadrži veoma malo šećera,

42
00:02:19,156 --> 00:02:22,285
ali to nije sve što su naši preci jeli.

43
00:02:22,285 --> 00:02:26,905
Pećinski ljudi su takođe konzumirali
korenasto povrće, koštunice i žitarice,

44
00:02:26,905 --> 00:02:29,670
koje sve sadrže ugljene hidrate.

45
00:02:29,670 --> 00:02:32,027
U kontaktu sa enzimima iz pljuvačke

46
00:02:32,027 --> 00:02:35,645
ugljeni hidrati se razgrađuju
na proste šećere,

47
00:02:35,645 --> 00:02:40,575
koji mogu postati hrana
onim proždrljivim bakterijama iz usta.

48
00:02:40,575 --> 00:02:44,376
Iako su drevni ljudi zaista jeli
manje šećera u poređenju sa nama,

49
00:02:44,376 --> 00:02:47,612
njihovi zubi su ipak bili izloženi šećeru.

50
00:02:47,612 --> 00:02:50,696
To ipak ne znači da nisu
bili sposobni da leče karijes.

51
00:02:50,696 --> 00:02:54,638
Arheološki ostaci pokazuju
da su pre 14 000 godina

52
00:02:54,638 --> 00:03:00,239
ljudi već koristili naoštren kremen
za uklanjanje delova trulih zuba.

53
00:03:00,239 --> 00:03:03,037
Drevni ljudi su čak pravili
rudimentarne bušilice

54
00:03:03,037 --> 00:03:06,018
da bi poravnali hrapave rupe
koje bi nastajale

55
00:03:06,018 --> 00:03:10,179
i pčelinji vosak za punjenje rupa
koji je bio nalik modernim plombama.

56
00:03:10,179 --> 00:03:13,387
Danas imamo prefinjenije metode i alate,

57
00:03:13,387 --> 00:03:16,117
što je dobro jer moramo da se borimo

58
00:03:16,117 --> 00:03:20,010
i protiv naših štetnih
prehrambenih navika i opsesije šećerom.

59
00:03:20,010 --> 00:03:24,559
Nakon Industrijske revolucije
pojava karijesa kod ljudi se jako povećala

60
00:03:24,559 --> 00:03:27,428
jer smo odjednom imali tehnološka otkrića

61
00:03:27,428 --> 00:03:31,209
koja su omogućavala da prerađeni šećer
bude jeftiniji i dostupan.

62
00:03:31,209 --> 00:03:36,918
Danas neverovatan procenat od 92 posto
odraslih Amerikanaca ima karijes.

63
00:03:36,918 --> 00:03:39,947
Neki ljudi su podložniji
karijesu zbog gena

64
00:03:39,947 --> 00:03:42,998
koji mogu da prouzrokuju izvesne slabosti
kao što je mekša gleđ,

65
00:03:42,998 --> 00:03:46,928
ali, u večini slučajeva, unošenje
velikih količina šećera je krivac.

66
00:03:46,928 --> 00:03:50,218
Ipak, razvili smo druge načine
smanjenja nastajanja karijesa

67
00:03:50,218 --> 00:03:53,580
osim smanjenja unošenja šećera i skroba.

68
00:03:53,580 --> 00:03:56,630
U većini pasta za zube i mnogim vodovodima

69
00:03:56,630 --> 00:03:59,098
koristimo male količine fluorida.

70
00:03:59,098 --> 00:04:02,889
To ojačava zube
i podstiče razvoj kristala gleđi

71
00:04:02,889 --> 00:04:06,470
koji grade odbrambeni sistem
zuba protiv kiseline.

72
00:04:06,470 --> 00:04:08,020
Kada se karijes pojavi

73
00:04:08,020 --> 00:04:11,909
koristimo plombe da popunimo
i zatvorimo inficirano područje,

74
00:04:11,909 --> 00:04:13,989
čime sprečavamo pogoršanje.

75
00:04:13,989 --> 00:04:18,120
Najbolji način da se izbegne karijes
je, i dalje, smanjivanje unosa šećera

76
00:04:18,120 --> 00:04:20,151
i dobra higijena zuba

77
00:04:20,151 --> 00:04:23,051
da bismo se rešili bakterija
i njihovih izvora hrane.

78
00:04:23,051 --> 00:04:24,900
To uključuje redovno pranje zuba,

79
00:04:24,900 --> 00:04:25,959
upotrebu konca za zube

80
00:04:25,959 --> 00:04:27,160
i izbegavanje šećera,

81
00:04:27,160 --> 00:04:28,003
skroba

82
00:04:28,003 --> 00:04:31,551
i lepljive hrane koja se zadržava
na zubima između obroka.

83
00:04:31,551 --> 00:04:36,050
Kolonije mikroba-šećeroljubaca
u vašim ustima će se postepeno smanjiti.

84
00:04:36,050 --> 00:04:38,102
Za razliku od pećinskih ljudi iz prošlosti

85
00:04:38,102 --> 00:04:39,932
danas posedujemo znanje potrebno

86
00:04:39,932 --> 00:04:41,950
da se izbegne katastrofa
vezana za karijes.

87
00:04:41,950 --> 00:04:43,700
Treba samo da ga upotrebimo.