[Script Info]
Title: 
[Events]
Format: Layer, Start, End, Style, Name, MarginL, MarginR, MarginV, Effect, Text
Dialogue: 0,0:00:06.84,0:00:09.52,Default,,0000,0000,0000,,Gdy grupa archeologów\Nnatknęła się niedawno
Dialogue: 0,0:00:09.52,0:00:12.75,Default,,0000,0000,0000,,na ludzkie szczątki\Nmające około 15 tysięcy lat,
Dialogue: 0,0:00:12.75,0:00:14.99,Default,,0000,0000,0000,,dokonała zaskakującego odkrycia.
Dialogue: 0,0:00:14.99,0:00:19.01,Default,,0000,0000,0000,,Okazało się, że zęby tych ludzi\Nbyły pokryte dziurami.
Dialogue: 0,0:00:19.01,0:00:23.72,Default,,0000,0000,0000,,Za ich próchnicę było odpowiedzialne\Nto samo, co nęka nas do dziś.
Dialogue: 0,0:00:23.72,0:00:27.68,Default,,0000,0000,0000,,Bakterie żyjące w naszej jamie ustnej.
Dialogue: 0,0:00:27.68,0:00:30.35,Default,,0000,0000,0000,,Drobnoustroje pojawiają się u nas\Nwkrótce po narodzinach.
Dialogue: 0,0:00:30.35,0:00:33.93,Default,,0000,0000,0000,,Zwykle zarażamy się nimi\Njako dzieci od naszych mam.
Dialogue: 0,0:00:33.93,0:00:35.76,Default,,0000,0000,0000,,Gdy zęby się psują,
Dialogue: 0,0:00:35.76,0:00:39.61,Default,,0000,0000,0000,,zaczynają kumulować kolonie bakterii.
Dialogue: 0,0:00:39.61,0:00:41.16,Default,,0000,0000,0000,,W zależności od tego, co jemy,
Dialogue: 0,0:00:41.16,0:00:43.62,Default,,0000,0000,0000,,a szczególnie,\Njak wiele cukru spożywamy,
Dialogue: 0,0:00:43.62,0:00:48.07,Default,,0000,0000,0000,,niektóre mikroby mogą się\Nmnożyć i prowadzić do próchnicy.
Dialogue: 0,0:00:48.07,0:00:52.09,Default,,0000,0000,0000,,Diety bogate w cukier inicjują\Npowstanie w naszej jamie ustnej
Dialogue: 0,0:00:52.09,0:00:55.71,Default,,0000,0000,0000,,ogromnych ilości bakterii\Nzwanych Streptococcus mutans.
Dialogue: 0,0:00:55.71,0:00:58.72,Default,,0000,0000,0000,,Jak ludzie, te mikroorganizmy\Nuwielbiają cukier,
Dialogue: 0,0:00:58.72,0:01:03.01,Default,,0000,0000,0000,,wykorzystując go jako\Nbudulec i źródło energii.
Dialogue: 0,0:01:03.01,0:01:04.30,Default,,0000,0000,0000,,Żywiąc się cukrem,
Dialogue: 0,0:01:04.30,0:01:07.68,Default,,0000,0000,0000,,bakterie wytwarzają produkty\Nuboczne w postaci kwasów,
Dialogue: 0,0:01:07.68,0:01:09.67,Default,,0000,0000,0000,,głównie kwasu mlekowego.
Dialogue: 0,0:01:09.67,0:01:13.05,Default,,0000,0000,0000,,Streptococcus mutans są\Nodporne na ten kwas,
Dialogue: 0,0:01:13.05,0:01:15.99,Default,,0000,0000,0000,,ale nasze zęby już nie.
Dialogue: 0,0:01:15.99,0:01:20.40,Default,,0000,0000,0000,,Choć ząb każdego człowieka pokrywa \Ntwarde, chroniące szkliwo,
Dialogue: 0,0:01:20.40,0:01:22.91,Default,,0000,0000,0000,,to nie może się ono równać z kwasem.
Dialogue: 0,0:01:22.91,0:01:27.85,Default,,0000,0000,0000,,Dochodzi do demineralizacji szkliwa\Ni wypłukania wapnia.
Dialogue: 0,0:01:27.86,0:01:31.36,Default,,0000,0000,0000,,Stopniowo kwas otwiera bakteriom drogę
Dialogue: 0,0:01:31.36,0:01:35.68,Default,,0000,0000,0000,,do kolejnej tkanki w zębie zwanej zębiną.
Dialogue: 0,0:01:35.68,0:01:40.12,Default,,0000,0000,0000,,Ponieważ naczynia krwionośne i nerwy\Nw naszym zębie osadzone są głęboko,
Dialogue: 0,0:01:40.12,0:01:43.72,Default,,0000,0000,0000,,na tym etapie postępująca\Npróchnica jest bezbolesna.
Dialogue: 0,0:01:43.72,0:01:46.04,Default,,0000,0000,0000,,Jednak jeśli zniszczenia\Nwykroczą poza zębinę
Dialogue: 0,0:01:46.04,0:01:48.38,Default,,0000,0000,0000,,i inwazja bakterii będzie postępować,
Dialogue: 0,0:01:48.38,0:01:52.55,Default,,0000,0000,0000,,dochodzi do styczności z nerwami\Ni zaczyna się rozdzierający ból.
Dialogue: 0,0:01:52.55,0:01:55.36,Default,,0000,0000,0000,,Bez leczenia cały ząb ulegnie infekcji
Dialogue: 0,0:01:55.36,0:01:57.03,Default,,0000,0000,0000,,i będzie musiał zostać usunięty.
Dialogue: 0,0:01:57.03,0:02:00.40,Default,,0000,0000,0000,,A to wszystko z powodu\Nkochających cukier bakterii.
Dialogue: 0,0:02:00.40,0:02:02.42,Default,,0000,0000,0000,,Im więcej cukru zawiera jedzenie,
Dialogue: 0,0:02:02.42,0:02:05.28,Default,,0000,0000,0000,,tym bardziej narażamy nasze zęby.
Dialogue: 0,0:02:05.28,0:02:09.48,Default,,0000,0000,0000,,Ale przecież jaskiniowcy\Nnie zajadali się słodkościami.
Dialogue: 0,0:02:09.48,0:02:11.60,Default,,0000,0000,0000,,Co więc spodowało u nich próchnicę?
Dialogue: 0,0:02:11.60,0:02:15.88,Default,,0000,0000,0000,,W bogatych w mięso dietach\Nryzyko próchnicy byłoby niewielkie,
Dialogue: 0,0:02:15.88,0:02:19.08,Default,,0000,0000,0000,,ponieważ chude mięso\Nzawiera bardzo mało cukru.
Dialogue: 0,0:02:19.08,0:02:22.18,Default,,0000,0000,0000,,Ale to nie wszystko,\Nco jedli nasi przodkowie.
Dialogue: 0,0:02:22.18,0:02:27.04,Default,,0000,0000,0000,,Jaskiniowcy spożywali również\Nwarzywa, orzechy i zboże,
Dialogue: 0,0:02:27.04,0:02:29.54,Default,,0000,0000,0000,,wszystkie bogate w węglowodany.
Dialogue: 0,0:02:29.54,0:02:31.82,Default,,0000,0000,0000,,Przy kontakcie ze śliną
Dialogue: 0,0:02:31.82,0:02:35.44,Default,,0000,0000,0000,,węglowodany ulegają\Nprzemianie na cukry proste,
Dialogue: 0,0:02:35.44,0:02:40.22,Default,,0000,0000,0000,,a te są doskonałym pokarmem dla bakterii.
Dialogue: 0,0:02:40.22,0:02:44.38,Default,,0000,0000,0000,,Tak więc choć jaskiniowcy jedli\Nmniej cukru niż my,
Dialogue: 0,0:02:44.38,0:02:47.42,Default,,0000,0000,0000,,to ich zęby wciąż były\Nnarażone na próchnicę.
Dialogue: 0,0:02:47.42,0:02:50.67,Default,,0000,0000,0000,,To jednak nie oznacza, że jaskiniowcy\Nnie potrafili leczyć próchnicy.
Dialogue: 0,0:02:50.67,0:02:54.57,Default,,0000,0000,0000,,Znaleziska archeologiczne pokazują,\Nże już 14 tysięcy lat temu
Dialogue: 0,0:02:54.57,0:03:00.15,Default,,0000,0000,0000,,ludzie używali zaostrzonych krzemieni\Ndo usuwania kawałków zniszczonych zębów.
Dialogue: 0,0:03:00.15,0:03:02.92,Default,,0000,0000,0000,,Prehistoryczni ludzie mieli\Nnawet podstawowe narzędzia
Dialogue: 0,0:03:02.92,0:03:05.72,Default,,0000,0000,0000,,do wygładzania pozostawionych otworów
Dialogue: 0,0:03:05.72,0:03:09.88,Default,,0000,0000,0000,,oraz wosk pszczeli do wypełniania dziur,\Nna kształt dzisiejszych plomb.
Dialogue: 0,0:03:09.88,0:03:13.29,Default,,0000,0000,0000,,Obecnie mamy o wiele bardziej\Nnowoczesne metody i narzędzia,
Dialogue: 0,0:03:13.29,0:03:19.79,Default,,0000,0000,0000,,co jest ważne, bo dziś mamy do czynienia\Nz bardziej niszczącym wpływem cukru.
Dialogue: 0,0:03:19.79,0:03:24.56,Default,,0000,0000,0000,,Po rewolucji przemysłowej liczba chorych\Nna próchnicę poszybowała w górę.
Dialogue: 0,0:03:24.56,0:03:27.31,Default,,0000,0000,0000,,Nagle mieliśmy zaawansowane technologie,
Dialogue: 0,0:03:27.31,0:03:31.02,Default,,0000,0000,0000,,dzięki którym cukier stał się tańszy\Ni łatwiej dostępny.
Dialogue: 0,0:03:31.02,0:03:36.73,Default,,0000,0000,0000,,Dziś aż 92% Amerykanów ma próchnicę.
Dialogue: 0,0:03:36.73,0:03:39.81,Default,,0000,0000,0000,,Niektórzy ludzie są bardziej podatni\Nna próchnicę z powodu genów,
Dialogue: 0,0:03:39.81,0:03:42.100,Default,,0000,0000,0000,,decydujących o tym,\Nże szkliwo jest słabsze.
Dialogue: 0,0:03:42.100,0:03:46.68,Default,,0000,0000,0000,,Ale w większości przypadków\Nwinne jest zbyt duże spożycie cukru.
Dialogue: 0,0:03:46.68,0:03:50.22,Default,,0000,0000,0000,,Na szczęście poza ograniczeniem\Nspożycia cukru i skrobi
Dialogue: 0,0:03:50.22,0:03:53.37,Default,,0000,0000,0000,,istnieją inne metody minimalizowania \Nskutków próchnicy.
Dialogue: 0,0:03:53.37,0:03:56.50,Default,,0000,0000,0000,,Do większości past do zębów\Ni zbiorników wodnych
Dialogue: 0,0:03:56.50,0:03:58.97,Default,,0000,0000,0000,,dodawany jest fluorek.
Dialogue: 0,0:03:58.97,0:04:02.74,Default,,0000,0000,0000,,Wzmacnia on zęby i wspomaga\Nodbudowę szkliwa,
Dialogue: 0,0:04:02.74,0:04:06.15,Default,,0000,0000,0000,,które chroni ząb przed kwasem.
Dialogue: 0,0:04:06.15,0:04:07.87,Default,,0000,0000,0000,,Gdy próchnica się rozwinie,
Dialogue: 0,0:04:07.87,0:04:11.60,Default,,0000,0000,0000,,wiertłami uzupełniamy\Nzniszczone tkanki zęba,
Dialogue: 0,0:04:11.60,0:04:13.81,Default,,0000,0000,0000,,by zapobiec dalszemu rozwojowi próchnicy.
Dialogue: 0,0:04:13.81,0:04:18.03,Default,,0000,0000,0000,,Najlepszą drogą, by uniknąć próchnicy,\Njest ograniczenie spożycia cukru
Dialogue: 0,0:04:18.03,0:04:20.06,Default,,0000,0000,0000,,i odpowiednia higiena jamy ustnej.
Dialogue: 0,0:04:20.06,0:04:22.93,Default,,0000,0000,0000,,Dzięki temu pozbędziemy się\Nbakterii i źródła ich energii.
Dialogue: 0,0:04:22.93,0:04:25.83,Default,,0000,0000,0000,,Zaliczamy do tego mycie zębów,\Nczyszczenie nicią dentystyczną,
Dialogue: 0,0:04:25.83,0:04:27.01,Default,,0000,0000,0000,,unikanie cukru,
Dialogue: 0,0:04:27.01,0:04:27.97,Default,,0000,0000,0000,,skrobi
Dialogue: 0,0:04:27.97,0:04:31.38,Default,,0000,0000,0000,,i jedzenia, którego resztki mogą\Npo posiłku utknąć w naszych zębach.
Dialogue: 0,0:04:31.38,0:04:36.04,Default,,0000,0000,0000,,Stopniowo populacja kochających cukier\Nmikrobów w jamie ustnej zacznie spadać.
Dialogue: 0,0:04:36.04,0:04:37.93,Default,,0000,0000,0000,,W przeciwieństwie do jaskiniowców
Dialogue: 0,0:04:37.93,0:04:41.87,Default,,0000,0000,0000,,mamy wiedzę potrzebną,\Nby zapobiec próchnicy.
Dialogue: 0,0:04:41.87,0:04:43.70,Default,,0000,0000,0000,,Wystarczy jej użyć.