1
00:00:06,843 --> 00:00:09,523
Gdy grupa archeologów
natknęła się niedawno

2
00:00:09,523 --> 00:00:12,753
na ludzkie szczątki
mające około 15 tysięcy lat,

3
00:00:12,753 --> 00:00:14,993
dokonała zaskakującego odkrycia.

4
00:00:14,993 --> 00:00:19,012
Okazało się, że zęby tych ludzi
były pokryte dziurami.

5
00:00:19,012 --> 00:00:23,722
Za ich próchnicę było odpowiedzialne
to samo, co nęka nas do dziś.

6
00:00:23,722 --> 00:00:27,684
Bakterie żyjące w naszej jamie ustnej.

7
00:00:27,684 --> 00:00:30,352
Drobnoustroje pojawiają się u nas
wkrótce po narodzinach.

8
00:00:30,352 --> 00:00:33,933
Zwykle zarażamy się nimi
jako dzieci od naszych mam.

9
00:00:33,933 --> 00:00:35,764
Gdy zęby się psują,

10
00:00:35,764 --> 00:00:39,613
zaczynają kumulować kolonie bakterii.

11
00:00:39,613 --> 00:00:41,164
W zależności od tego, co jemy,

12
00:00:41,164 --> 00:00:43,621
a szczególnie,
jak wiele cukru spożywamy,

13
00:00:43,621 --> 00:00:48,073
niektóre mikroby mogą się
mnożyć i prowadzić do próchnicy.

14
00:00:48,073 --> 00:00:52,093
Diety bogate w cukier inicjują
powstanie w naszej jamie ustnej

15
00:00:52,093 --> 00:00:55,714
ogromnych ilości bakterii
zwanych Streptococcus mutans.

16
00:00:55,714 --> 00:00:58,724
Jak ludzie, te mikroorganizmy
uwielbiają cukier,

17
00:00:58,724 --> 00:01:03,006
wykorzystując go jako
budulec i źródło energii.

18
00:01:03,006 --> 00:01:04,303
Żywiąc się cukrem,

19
00:01:04,303 --> 00:01:07,684
bakterie wytwarzają produkty
uboczne w postaci kwasów,

20
00:01:07,684 --> 00:01:09,674
głównie kwasu mlekowego.

21
00:01:09,674 --> 00:01:13,054
Streptococcus mutans są
odporne na ten kwas,

22
00:01:13,054 --> 00:01:15,994
ale nasze zęby już nie.

23
00:01:15,994 --> 00:01:20,404
Choć ząb każdego człowieka pokrywa 
twarde, chroniące szkliwo,

24
00:01:20,404 --> 00:01:22,913
to nie może się ono równać z kwasem.

25
00:01:22,913 --> 00:01:27,854
Dochodzi do demineralizacji szkliwa
i wypłukania wapnia.

26
00:01:27,864 --> 00:01:31,365
Stopniowo kwas otwiera bakteriom drogę

27
00:01:31,365 --> 00:01:35,676
do kolejnej tkanki w zębie zwanej zębiną.

28
00:01:35,676 --> 00:01:40,115
Ponieważ naczynia krwionośne i nerwy
w naszym zębie osadzone są głęboko,

29
00:01:40,115 --> 00:01:43,715
na tym etapie postępująca
próchnica jest bezbolesna.

30
00:01:43,715 --> 00:01:46,045
Jednak jeśli zniszczenia
wykroczą poza zębinę

31
00:01:46,045 --> 00:01:48,376
i inwazja bakterii będzie postępować,

32
00:01:48,376 --> 00:01:52,546
dochodzi do styczności z nerwami
i zaczyna się rozdzierający ból.

33
00:01:52,546 --> 00:01:55,365
Bez leczenia cały ząb ulegnie infekcji

34
00:01:55,365 --> 00:01:57,026
i będzie musiał zostać usunięty.

35
00:01:57,026 --> 00:02:00,396
A to wszystko z powodu
kochających cukier bakterii.

36
00:02:00,396 --> 00:02:02,415
Im więcej cukru zawiera jedzenie,

37
00:02:02,415 --> 00:02:05,285
tym bardziej narażamy nasze zęby.

38
00:02:05,285 --> 00:02:09,476
Ale przecież jaskiniowcy
nie zajadali się słodkościami.

39
00:02:09,476 --> 00:02:11,597
Co więc spodowało u nich próchnicę?

40
00:02:11,597 --> 00:02:15,875
W bogatych w mięso dietach
ryzyko próchnicy byłoby niewielkie,

41
00:02:15,875 --> 00:02:19,076
ponieważ chude mięso
zawiera bardzo mało cukru.

42
00:02:19,076 --> 00:02:22,185
Ale to nie wszystko,
co jedli nasi przodkowie.

43
00:02:22,185 --> 00:02:27,045
Jaskiniowcy spożywali również
warzywa, orzechy i zboże,

44
00:02:27,045 --> 00:02:29,540
wszystkie bogate w węglowodany.

45
00:02:29,540 --> 00:02:31,817
Przy kontakcie ze śliną

46
00:02:31,817 --> 00:02:35,445
węglowodany ulegają
przemianie na cukry proste,

47
00:02:35,445 --> 00:02:40,225
a te są doskonałym pokarmem dla bakterii.

48
00:02:40,225 --> 00:02:44,376
Tak więc choć jaskiniowcy jedli
mniej cukru niż my,

49
00:02:44,376 --> 00:02:47,422
to ich zęby wciąż były
narażone na próchnicę.

50
00:02:47,422 --> 00:02:50,666
To jednak nie oznacza, że jaskiniowcy
nie potrafili leczyć próchnicy.

51
00:02:50,666 --> 00:02:54,568
Znaleziska archeologiczne pokazują,
że już 14 tysięcy lat temu

52
00:02:54,568 --> 00:03:00,149
ludzie używali zaostrzonych krzemieni
do usuwania kawałków zniszczonych zębów.

53
00:03:00,149 --> 00:03:02,917
Prehistoryczni ludzie mieli
nawet podstawowe narzędzia

54
00:03:02,917 --> 00:03:05,718
do wygładzania pozostawionych otworów

55
00:03:05,718 --> 00:03:09,879
oraz wosk pszczeli do wypełniania dziur,
na kształt dzisiejszych plomb.

56
00:03:09,879 --> 00:03:13,287
Obecnie mamy o wiele bardziej
nowoczesne metody i narzędzia,

57
00:03:13,287 --> 00:03:19,787
co jest ważne, bo dziś mamy do czynienia
z bardziej niszczącym wpływem cukru.

58
00:03:19,787 --> 00:03:24,559
Po rewolucji przemysłowej liczba chorych
na próchnicę poszybowała w górę.

59
00:03:24,559 --> 00:03:27,308
Nagle mieliśmy zaawansowane technologie,

60
00:03:27,308 --> 00:03:31,019
dzięki którym cukier stał się tańszy
i łatwiej dostępny.

61
00:03:31,019 --> 00:03:36,728
Dziś aż 92% Amerykanów ma próchnicę.

62
00:03:36,728 --> 00:03:39,807
Niektórzy ludzie są bardziej podatni
na próchnicę z powodu genów,

63
00:03:39,807 --> 00:03:42,998
decydujących o tym,
że szkliwo jest słabsze.

64
00:03:42,998 --> 00:03:46,678
Ale w większości przypadków
winne jest zbyt duże spożycie cukru.

65
00:03:46,678 --> 00:03:50,218
Na szczęście poza ograniczeniem
spożycia cukru i skrobi

66
00:03:50,218 --> 00:03:53,370
istnieją inne metody minimalizowania 
skutków próchnicy.

67
00:03:53,370 --> 00:03:56,500
Do większości past do zębów
i zbiorników wodnych

68
00:03:56,500 --> 00:03:58,968
dodawany jest fluorek.

69
00:03:58,968 --> 00:04:02,739
Wzmacnia on zęby i wspomaga
odbudowę szkliwa,

70
00:04:02,739 --> 00:04:06,150
które chroni ząb przed kwasem.

71
00:04:06,150 --> 00:04:07,870
Gdy próchnica się rozwinie,

72
00:04:07,870 --> 00:04:11,599
wiertłami uzupełniamy
zniszczone tkanki zęba,

73
00:04:11,599 --> 00:04:13,809
by zapobiec dalszemu rozwojowi próchnicy.

74
00:04:13,809 --> 00:04:18,030
Najlepszą drogą, by uniknąć próchnicy,
jest ograniczenie spożycia cukru

75
00:04:18,030 --> 00:04:20,061
i odpowiednia higiena jamy ustnej.

76
00:04:20,061 --> 00:04:22,931
Dzięki temu pozbędziemy się
bakterii i źródła ich energii.

77
00:04:22,931 --> 00:04:25,830
Zaliczamy do tego mycie zębów,
czyszczenie nicią dentystyczną,

78
00:04:25,830 --> 00:04:27,010
unikanie cukru,

79
00:04:27,010 --> 00:04:27,973
skrobi

80
00:04:27,973 --> 00:04:31,381
i jedzenia, którego resztki mogą
po posiłku utknąć w naszych zębach.

81
00:04:31,381 --> 00:04:36,040
Stopniowo populacja kochających cukier
mikrobów w jamie ustnej zacznie spadać.

82
00:04:36,040 --> 00:04:37,932
W przeciwieństwie do jaskiniowców

83
00:04:37,932 --> 00:04:41,870
mamy wiedzę potrzebną,
by zapobiec próchnicy.

84
00:04:41,870 --> 00:04:43,700
Wystarczy jej użyć.