0:00:06.843,0:00:09.523
Gdy grupa archeologów[br]natknęła się niedawno

0:00:09.523,0:00:12.753
na ludzkie szczątki[br]mające około 15 tysięcy lat,

0:00:12.753,0:00:14.993
dokonała zaskakującego odkrycia.

0:00:14.993,0:00:19.012
Okazało się, że zęby tych ludzi[br]były pokryte dziurami.

0:00:19.012,0:00:23.722
Za ich próchnicę było odpowiedzialne[br]to samo, co nęka nas do dziś.

0:00:23.722,0:00:27.684
Bakterie żyjące w naszej jamie ustnej.

0:00:27.684,0:00:30.352
Drobnoustroje pojawiają się u nas[br]wkrótce po narodzinach.

0:00:30.352,0:00:33.933
Zwykle zarażamy się nimi[br]jako dzieci od naszych mam.

0:00:33.933,0:00:35.764
Gdy zęby się psują,

0:00:35.764,0:00:39.613
zaczynają kumulować kolonie bakterii.

0:00:39.613,0:00:41.164
W zależności od tego, co jemy,

0:00:41.164,0:00:43.621
a szczególnie,[br]jak wiele cukru spożywamy,

0:00:43.621,0:00:48.073
niektóre mikroby mogą się[br]mnożyć i prowadzić do próchnicy.

0:00:48.073,0:00:52.093
Diety bogate w cukier inicjują[br]powstanie w naszej jamie ustnej

0:00:52.093,0:00:55.714
ogromnych ilości bakterii[br]zwanych Streptococcus mutans.

0:00:55.714,0:00:58.724
Jak ludzie, te mikroorganizmy[br]uwielbiają cukier,

0:00:58.724,0:01:03.006
wykorzystując go jako[br]budulec i źródło energii.

0:01:03.006,0:01:04.303
Żywiąc się cukrem,

0:01:04.303,0:01:07.684
bakterie wytwarzają produkty[br]uboczne w postaci kwasów,

0:01:07.684,0:01:09.674
głównie kwasu mlekowego.

0:01:09.674,0:01:13.054
Streptococcus mutans są[br]odporne na ten kwas,

0:01:13.054,0:01:15.994
ale nasze zęby już nie.

0:01:15.994,0:01:20.404
Choć ząb każdego człowieka pokrywa [br]twarde, chroniące szkliwo,

0:01:20.404,0:01:22.913
to nie może się ono równać z kwasem.

0:01:22.913,0:01:27.854
Dochodzi do demineralizacji szkliwa[br]i wypłukania wapnia.

0:01:27.864,0:01:31.365
Stopniowo kwas otwiera bakteriom drogę

0:01:31.365,0:01:35.676
do kolejnej tkanki w zębie zwanej zębiną.

0:01:35.676,0:01:40.115
Ponieważ naczynia krwionośne i nerwy[br]w naszym zębie osadzone są głęboko,

0:01:40.115,0:01:43.715
na tym etapie postępująca[br]próchnica jest bezbolesna.

0:01:43.715,0:01:46.045
Jednak jeśli zniszczenia[br]wykroczą poza zębinę

0:01:46.045,0:01:48.376
i inwazja bakterii będzie postępować,

0:01:48.376,0:01:52.546
dochodzi do styczności z nerwami[br]i zaczyna się rozdzierający ból.

0:01:52.546,0:01:55.365
Bez leczenia cały ząb ulegnie infekcji

0:01:55.365,0:01:57.026
i będzie musiał zostać usunięty.

0:01:57.026,0:02:00.396
A to wszystko z powodu[br]kochających cukier bakterii.

0:02:00.396,0:02:02.415
Im więcej cukru zawiera jedzenie,

0:02:02.415,0:02:05.285
tym bardziej narażamy nasze zęby.

0:02:05.285,0:02:09.476
Ale przecież jaskiniowcy[br]nie zajadali się słodkościami.

0:02:09.476,0:02:11.597
Co więc spodowało u nich próchnicę?

0:02:11.597,0:02:15.875
W bogatych w mięso dietach[br]ryzyko próchnicy byłoby niewielkie,

0:02:15.875,0:02:19.076
ponieważ chude mięso[br]zawiera bardzo mało cukru.

0:02:19.076,0:02:22.185
Ale to nie wszystko,[br]co jedli nasi przodkowie.

0:02:22.185,0:02:27.045
Jaskiniowcy spożywali również[br]warzywa, orzechy i zboże,

0:02:27.045,0:02:29.540
wszystkie bogate w węglowodany.

0:02:29.540,0:02:31.817
Przy kontakcie ze śliną

0:02:31.817,0:02:35.445
węglowodany ulegają[br]przemianie na cukry proste,

0:02:35.445,0:02:40.225
a te są doskonałym pokarmem dla bakterii.

0:02:40.225,0:02:44.376
Tak więc choć jaskiniowcy jedli[br]mniej cukru niż my,

0:02:44.376,0:02:47.422
to ich zęby wciąż były[br]narażone na próchnicę.

0:02:47.422,0:02:50.666
To jednak nie oznacza, że jaskiniowcy[br]nie potrafili leczyć próchnicy.

0:02:50.666,0:02:54.568
Znaleziska archeologiczne pokazują,[br]że już 14 tysięcy lat temu

0:02:54.568,0:03:00.149
ludzie używali zaostrzonych krzemieni[br]do usuwania kawałków zniszczonych zębów.

0:03:00.149,0:03:02.917
Prehistoryczni ludzie mieli[br]nawet podstawowe narzędzia

0:03:02.917,0:03:05.718
do wygładzania pozostawionych otworów

0:03:05.718,0:03:09.879
oraz wosk pszczeli do wypełniania dziur,[br]na kształt dzisiejszych plomb.

0:03:09.879,0:03:13.287
Obecnie mamy o wiele bardziej[br]nowoczesne metody i narzędzia,

0:03:13.287,0:03:19.787
co jest ważne, bo dziś mamy do czynienia[br]z bardziej niszczącym wpływem cukru.

0:03:19.787,0:03:24.559
Po rewolucji przemysłowej liczba chorych[br]na próchnicę poszybowała w górę.

0:03:24.559,0:03:27.308
Nagle mieliśmy zaawansowane technologie,

0:03:27.308,0:03:31.019
dzięki którym cukier stał się tańszy[br]i łatwiej dostępny.

0:03:31.019,0:03:36.728
Dziś aż 92% Amerykanów ma próchnicę.

0:03:36.728,0:03:39.807
Niektórzy ludzie są bardziej podatni[br]na próchnicę z powodu genów,

0:03:39.807,0:03:42.998
decydujących o tym,[br]że szkliwo jest słabsze.

0:03:42.998,0:03:46.678
Ale w większości przypadków[br]winne jest zbyt duże spożycie cukru.

0:03:46.678,0:03:50.218
Na szczęście poza ograniczeniem[br]spożycia cukru i skrobi

0:03:50.218,0:03:53.370
istnieją inne metody minimalizowania [br]skutków próchnicy.

0:03:53.370,0:03:56.500
Do większości past do zębów[br]i zbiorników wodnych

0:03:56.500,0:03:58.968
dodawany jest fluorek.

0:03:58.968,0:04:02.739
Wzmacnia on zęby i wspomaga[br]odbudowę szkliwa,

0:04:02.739,0:04:06.150
które chroni ząb przed kwasem.

0:04:06.150,0:04:07.870
Gdy próchnica się rozwinie,

0:04:07.870,0:04:11.599
wiertłami uzupełniamy[br]zniszczone tkanki zęba,

0:04:11.599,0:04:13.809
by zapobiec dalszemu rozwojowi próchnicy.

0:04:13.809,0:04:18.030
Najlepszą drogą, by uniknąć próchnicy,[br]jest ograniczenie spożycia cukru

0:04:18.030,0:04:20.061
i odpowiednia higiena jamy ustnej.

0:04:20.061,0:04:22.931
Dzięki temu pozbędziemy się[br]bakterii i źródła ich energii.

0:04:22.931,0:04:25.830
Zaliczamy do tego mycie zębów,[br]czyszczenie nicią dentystyczną,

0:04:25.830,0:04:27.010
unikanie cukru,

0:04:27.010,0:04:27.973
skrobi

0:04:27.973,0:04:31.381
i jedzenia, którego resztki mogą[br]po posiłku utknąć w naszych zębach.

0:04:31.381,0:04:36.040
Stopniowo populacja kochających cukier[br]mikrobów w jamie ustnej zacznie spadać.

0:04:36.040,0:04:37.932
W przeciwieństwie do jaskiniowców

0:04:37.932,0:04:41.870
mamy wiedzę potrzebną,[br]by zapobiec próchnicy.

0:04:41.870,0:04:43.700
Wystarczy jej użyć.