1
00:00:07,123 --> 00:00:09,763
لەو دواییانەدا کاتێك کۆمەڵەیەك
لە شوێنەوارناسەکان

2
00:00:09,763 --> 00:00:13,003
هەندێك پاشماوەی مرۆڤیان دۆزییەوە
کە هی ١٥،٠٠٠ ساڵ پێش ئێستا بوو،

3
00:00:13,003 --> 00:00:15,293
هەڵسان بە دۆزینەوەیەکی بە بایەخ.

4
00:00:15,293 --> 00:00:19,122
ددانی ئەو مرۆڤە کۆنانە
کون کون بوون.

5
00:00:19,122 --> 00:00:23,942
هۆکاری کلۆر بوونی ددانیان
هەمان هۆکارەکانی ئەمڕۆن،

6
00:00:23,942 --> 00:00:28,124
میکرۆبە زۆر بچوکە دیاریکراوەکان
کە لەناو دەمماندا دەژین.

7
00:00:28,124 --> 00:00:30,512
دوای لە دایکبوونمان، ئەم میکرۆبانەش
لە دایک دەبن.

8
00:00:30,512 --> 00:00:34,313
ئێمە ئاساییانە لە دەمی دایکمانەوە وەکو
منداڵە ساواکان هەڵیان دەگرین.

9
00:00:34,313 --> 00:00:35,924
کاتێك ددانەکانمان سەرهەڵدەدەن،

10
00:00:35,924 --> 00:00:39,943
ئەوان سروشتیانە دەست دەکەن بە
دروستکردنی چەند کۆمەڵەیەك لە بەکتریا.

11
00:00:39,943 --> 00:00:41,194
پشت بەست بەوەی دەیخۆین،

12
00:00:41,194 --> 00:00:43,621
و بە دیاریکراوی چەند شەکر بەکاردێنین،

13
00:00:43,621 --> 00:00:48,493
هەندێک میکرۆبەکان دەتوانن بەڕێژەیەکی 
زۆر زیاد بکەن و ببنە هۆی کلۆری.

14
00:00:48,493 --> 00:00:52,343
سیستەمی خۆراکی کە ڕێژەیەکی شەکری بەرزی 
هەبێت دەبێتە هۆی تەقینەوەی بەکتریا

15
00:00:52,343 --> 00:00:55,994
کە پێی دەگوترێت گرێی گۆیی گۆڕاو
لە ناو دەمماندا.

16
00:00:55,994 --> 00:00:58,874
وەکو مرۆڤەکان، ئەو ئۆرگانیزمە بچووکانە
حەز بە شەکر دەکەن،

17
00:00:58,874 --> 00:01:03,306
وەکو پارچەی بنیاتنانی گەردیلەیی 
و سەرچاوەی وزە بەکاری دەهێنن.

18
00:01:03,306 --> 00:01:04,653
کاتێك بەکاری دەهێنن،

19
00:01:04,653 --> 00:01:07,944
بەکتریا بەرهەمە ناوەندییەکان پێک دێنێت
لەسەر شێوەی ترشەکان،

20
00:01:07,944 --> 00:01:09,894
وەکو ترشی لاکتیك (ترشی شیر).

21
00:01:09,894 --> 00:01:13,144
گرێیە گۆییە گۆڕاوەکان 
بەرگری دەکەن لەو ترشانە،

22
00:01:13,144 --> 00:01:16,314
بەڵام بە داخەوە، ددانەکانمان ئەوە ناکەن.

23
00:01:16,314 --> 00:01:20,404
کاتێك ددانی هەر مرۆڤێك ڕووپۆشکراوە
بە توێژاڵێکی پتەو، پارێزەری مینای ددان،

24
00:01:20,404 --> 00:01:22,803
ئەوە بۆ ترش گونجاو نییە.

25
00:01:22,803 --> 00:01:28,154
بە تێپەڕینی کات قەڵغانەکەی دادەخورێنێت،
خوێیە کالسیۆمییەکەی دادەشۆرێت.

26
00:01:28,154 --> 00:01:31,575
بەهێواشی، ترش ڕێگە بۆ بەکتریا دەکاتەوە

27
00:01:31,575 --> 00:01:35,576
بەناو توێژاڵی دووەمی ددان
پێی دەگوترێت کەڵبە.

28
00:01:35,576 --> 00:01:40,195
کاتێك خوێنبەرەکان و دەمارەکان لە
ددانەکانماندا بە قوڵی لەناوەوە بەرگکراون،

29
00:01:40,195 --> 00:01:43,875
لەو قۆناغەدا،
فراوانبوونی کلۆر بە ئازار نییە.

30
00:01:43,875 --> 00:01:46,045
بەڵام ئەگەر زیانەکە لەولای
کەڵبەکە فراوان بوو،

31
00:01:46,045 --> 00:01:48,376
پێشکەوتنی هێرشە بەکتریاییەکە

32
00:01:48,376 --> 00:01:52,856
دەنێتە هۆی ئازارێکی سەخت
دەمارەکان دەردەکەون.

33
00:01:52,856 --> 00:01:55,665
بەبێ چارەسەرکردن، دەکرێت تەواوی 
ددانەکە ژەهراوی ببێت

34
00:01:55,665 --> 00:01:57,346
و پێویست بە دەرهێنانی بکات

35
00:01:57,346 --> 00:02:00,586
هەمووی بەهۆی ئەو بەکتریا شەکر ویستانە.

36
00:02:00,586 --> 00:02:02,505
هەتا خواردنەکانمان زیاتر شەکر تێدا بێت،

37
00:02:02,505 --> 00:02:04,895
زیاتر ددانەکانمان لە مەترسیدا دەبن.

38
00:02:04,895 --> 00:02:09,826
ئەو پیاوانەی ئەشکەوت بە دەگمەن سەرقاڵ
بوون بە مامەڵە شەکرییەکان، هەرچۆنێك بێت،

39
00:02:09,826 --> 00:02:11,977
کەواتە چی بۆتە هۆکاری کلۆری ئەوان؟

40
00:02:11,977 --> 00:02:16,135
لە سیستەمە خۆراکیە پڕ گۆشتەکاندا،
مەترسی گەشەکردنی کلۆری زۆر کەم بوو

41
00:02:16,135 --> 00:02:19,256
چونکە گۆشتی کەم چەوری
ڕێژەیەکی زۆر کەم شەکر لەخۆ دەگرێت،

42
00:02:19,256 --> 00:02:22,285
بەڵام ئەوە هەموو شتێك نییە کە
بابو باپیرانمان زوو خواردوویانە.

43
00:02:22,285 --> 00:02:27,285
پیاوانی ئەشکەوت بەهەمان شێوە سەوزە 
ڕەگییەکان، چەرەسات، و دانەوێڵەیان خواردووە

44
00:02:27,285 --> 00:02:29,830
کە هەموو ئەوانە کاربۆهیدرایت لەخۆ دەگرن.

45
00:02:29,830 --> 00:02:32,027
کاتێك ڕووبەڕووی ئەنزیمەکانی لیك دەبێتەوە،

46
00:02:32,027 --> 00:02:35,645
کاربۆهیدرایتەکان بۆ شەکری سادەتر شیدەبنەوە

47
00:02:35,645 --> 00:02:40,105
کە دەتوانن ببن ئالیك بۆ 
ئەو بەکتریا برسیانەی دەم.

48
00:02:40,105 --> 00:02:44,376
کەواتە سەرەڕای ئەوەی مرۆڤی کۆن شەکری
کەمتریان خواردووە بە بەراورد بە ئێمە،

49
00:02:44,376 --> 00:02:47,392
ددانەکانیان بەرکەوتەیان لەگەڵ
شەکر هەر هەبووە.

50
00:02:47,392 --> 00:02:50,666
هەرچەنە ئەوە ناگەیەنێت کە توانایان نەبووە
چارەسەری کلۆریەکەیان بکەین.

51
00:02:50,666 --> 00:02:54,638
پاشماوە شوێنەواریەکان ئەوە نیشان دەدات کە
نزیکی ١٤,٠٠٠ ساڵ پێش ئێستا،

52
00:02:54,638 --> 00:03:00,549
مرۆڤەکان بەردی تیژکراویان بەکار هێناوە بۆ
لابردنی چەند پارچەیەك لە ددانی خراپ بوو.

53
00:03:00,549 --> 00:03:02,917
هەروەها ئەوان هەڵکۆڵەری
سەرەتاییان دروستکردووە

54
00:03:02,917 --> 00:03:06,018
بۆ لووس کردنی کونە زبرە جێماوەکان

55
00:03:06,018 --> 00:03:10,369
و مۆمی هەنگ بۆ پڕکردنەوەی کلۆریەکان
وەکو ئەمڕۆ.

56
00:03:10,369 --> 00:03:13,387
ئەمڕۆ، ئێمە ژمارەیەکی زۆر
تەکنیک و ئامێری کارامەمان هەیە،

57
00:03:13,387 --> 00:03:17,877
کە وەکو سامانە چونکە ئێمە پێویستە بە
هەمان شێوە مامەڵە بکەین لەگەڵ زیانەکانمان،

58
00:03:17,877 --> 00:03:20,180
و شێوەکانی بەکارهێنانی شەکر.

59
00:03:20,180 --> 00:03:24,559
دوای شۆڕشی پیشەسازی، ڕێژەی 
توشبوونی مرۆڤ بە کلۆری ددان زیادی کرد

60
00:03:24,559 --> 00:03:27,308
چونکە لەناکاو
پێشکەوتنی تەکنەلۆجیمان هەبوو

61
00:03:27,308 --> 00:03:31,209
کە وای کرد شەکری دووبارە بووەوە
هەرزانتر بێت و دەست بکەوێت

62
00:03:31,209 --> 00:03:37,058
ئەمڕۆ، ٩٢% کەسە پێگەشتووە ئەمریکییەکان
کلۆریان هەیە لە ددانەکانیان دا.

63
00:03:37,058 --> 00:03:39,947
هەندێك مرۆڤ زیاتر ئەگەری توشبوون
بە کلۆری هەیە بەهۆی جیناتەوە

64
00:03:39,947 --> 00:03:42,998
کە ڕەنگە ببێتە هۆی لاوازی تەواو،
وەکو مینای ددانی لووستر،

65
00:03:42,998 --> 00:03:46,928
بەڵام زۆربەی تاوانەکە دەکەوێتە
سەر بەکارهێنانی ڕێژەی زۆری شەکر.

66
00:03:46,928 --> 00:03:50,218
لەگەڵ ئەوەشدا، ئێمە رێگەی دیکەمان 
دۆزیەوە بۆ بچوک کردنەوەی کلۆری

67
00:03:50,218 --> 00:03:53,750
سەرەڕای کەمکردنەوەی 
بڕی وەرگیراو لە شەکر و نیشاستە.

68
00:03:53,750 --> 00:03:56,630
لە زۆربەی هەویرەکانی ددان 
و زۆربەی سامانەکانی ئاودا،

69
00:03:56,630 --> 00:03:59,328
ئێمە بڕێکی کەم لە فلۆرید بەکار دەهێنین.

70
00:03:59,328 --> 00:04:03,109
ئەوە ددانەکە بەهێز دەکات و
هانی گەشەکردنی بلوری مینا دەدات

71
00:04:03,109 --> 00:04:06,470
کە پاڵپشتی بەرگری ددانەکە دەکات دژ بە ترش.

72
00:04:06,470 --> 00:04:08,020
کاتێك کلۆریەکە زیاد دەکات،

73
00:04:08,020 --> 00:04:11,909
ئێمە پڕکەرەوەی ددان بەکاردێنین بۆ
پڕکردنەوە و داخستنی ناوچە توش بووەکە،

74
00:04:11,909 --> 00:04:13,989
ئەمە ڕێ دەگرێت لە خراپتر بوونیان.

75
00:04:13,989 --> 00:04:18,120
باشترین ڕێگە بۆ خۆ دوورخستنەوە لە کلۆری
هەر کەمکردنەوەی بڕی وەرگیراوی شەکر

76
00:04:18,120 --> 00:04:20,151
و پاراستنی و خاوێندکردنەوەی ددانەکانە

77
00:04:20,151 --> 00:04:22,971
بۆ ڕزگار بوون لە بەکتریا
و سەرچاوەکانی خواردنیان.

78
00:04:22,971 --> 00:04:24,900
ئەوەش شوشتنی ڕێکوپێکی ددانی پێویستە
وەکو

79
00:04:24,900 --> 00:04:25,909
پاککردنەوە بە پەت،

80
00:04:25,909 --> 00:04:27,160
خۆپاراستن لە شەکر و

81
00:04:27,160 --> 00:04:28,003
نیشاستە و

82
00:04:28,003 --> 00:04:31,671
و خواردنە لکێنەرەکان کە کە دەلکێت
بە ددانەکاتەوە لە نێوان ژەمەکاندا.

83
00:04:31,671 --> 00:04:36,050
بەهێواشی، ڕێژەی میکرۆبە شەکر-
-ویستەکان لە ناو دەمتدا کەم دەبێتەوە.

84
00:04:36,050 --> 00:04:38,102
جیاواز لە پیاوانی ئەشکەوتی جاری جاران،

85
00:04:38,102 --> 00:04:41,950
ئەمڕۆ ئێمە زانیاری پێویستمان هەیە
بۆ خۆ دوورگرتن لە کارەساتی کلۆری.

86
00:04:41,950 --> 00:04:43,700
تەنها پێویستە بەکاری بهێنین.