1
00:00:00,000 --> 00:00:03,000
Այսօրվա իմ թեման սովորելն է:

2
00:00:03,000 --> 00:00:06,000
Ու հենց այդ նկատառումով ուզում եմ հանպատրաստից հարց տալ բոլորիդ:

3
00:00:06,000 --> 00:00:08,000
Պատրա՞ստ եք:

4
00:00:08,000 --> 00:00:11,000
Ե՞րբ է մարդ սկսում սովորել:

5
00:00:11,000 --> 00:00:13,000
Այժմ, երբ խորհում եք այս հարցի շուրջ,

6
00:00:13,000 --> 00:00:15,000
միգուցե մտածում եք նախադպրոցական տարիների

7
00:00:15,000 --> 00:00:17,000
կամ մանկապարտեզի առաջին օրվա մասին,

8
00:00:17,000 --> 00:00:20,000
երբ երեխան առաջին անգամ է լինում դասարանում ուսուցչի հետ:

9
00:00:20,000 --> 00:00:23,000
Կամ գուցե մտաբերել եք տոտիկ-տոտիկ անող երեխաներին,

10
00:00:23,000 --> 00:00:26,000
որոնք նոր են սովորում քայլել, խոսել,

11
00:00:26,000 --> 00:00:28,000
պատառաքաղը բռնել:

12
00:00:28,000 --> 00:00:31,000
Միգուցե ծանոթ եք «Զրոյից երեք» մեթոդին,

13
00:00:31,000 --> 00:00:34,000
ըստ որի` սովորելու առումով ամենակարևոր տարիները

14
00:00:34,000 --> 00:00:36,000
ամենավաղ տարիներն են:

15
00:00:36,000 --> 00:00:39,000
Այդ դեպքում, հարցիս այսպես կպատասխանեիք.

16
00:00:39,000 --> 00:00:41,000
սովորել սկսում են ի ծնե:

17
00:00:41,000 --> 00:00:43,000
Լավ, այսօր ուզում ձեզ ներկայացնել

18
00:00:43,000 --> 00:00:46,000
մի գաղափար, որը կարող է զարմանալի

19
00:00:46,000 --> 00:00:49,000
ու նույնիսկ անհավանական թվալ,

20
00:00:49,000 --> 00:00:51,000
բայց որը հիմնավորվում է հոգեբանության ու կենսաբանության

21
00:00:51,000 --> 00:00:54,000
ամենավերջին փաստերով:

22
00:00:54,000 --> 00:00:57,000
Այն է` մենք ամենակարևոր բաները սովորում ենք

23
00:00:57,000 --> 00:00:59,000
նախքան ծնվելը,

24
00:00:59,000 --> 00:01:02,000
քանի դեռ արգանդում ենք:

25
00:01:02,000 --> 00:01:04,000
Հիմա ես գիտական լրագրող եմ:

26
00:01:04,000 --> 00:01:06,000
Գրում եմ գրքեր ու ամսագրային հոդվածներ:

27
00:01:06,000 --> 00:01:08,000
Ու նաև մայրիկ եմ:

28
00:01:08,000 --> 00:01:11,000
Եվ իմ այս երկու դերերը միաձուլվել են

29
00:01:11,000 --> 00:01:14,000
գրքիս մեջ, որն անվանել եմ «Ծագում»:

30
00:01:14,000 --> 00:01:17,000
Այն զեկույց է «պտղի ծագում»

31
00:01:17,000 --> 00:01:19,000
կոչվող նոր հետաքրքիր

32
00:01:19,000 --> 00:01:21,000
բնագավառի ակունքներից:

33
00:01:21,000 --> 00:01:24,000
«Պտղի ծագումը» գիտաճյուղ է,

34
00:01:24,000 --> 00:01:27,000
որը երևան է եկել ընդամենը երկու տասնամյակ առաջ

35
00:01:27,000 --> 00:01:30,000
ու հիմնված է այն տեսության վրա,

36
00:01:30,000 --> 00:01:33,000
որ ամբողջ կյանքի ընթացքում մեր առողջությունն ու բարօրությունը

37
00:01:33,000 --> 00:01:35,000
մեծապես կրում են

38
00:01:35,000 --> 00:01:38,000
այն ինն ամիսների ազդեցությունը, երբ մենք դեռ արգանդում ենք:

39
00:01:38,000 --> 00:01:42,000
Այսպիսով, այս տեսությունն ինձ համար ավելին էր, քան պարզապես ինտելեկտուալ հետաքրքրությունը:

40
00:01:42,000 --> 00:01:44,000
Ինքս հղի էի,

41
00:01:44,000 --> 00:01:47,000
գրքի շուրջ հետազոտություններ կատարելու ընթացքում:

42
00:01:47,000 --> 00:01:49,000
Ու ամենահետաքրքիր բացահայտումներից մեկը,

43
00:01:49,000 --> 00:01:51,000
որին հանգեցի,

44
00:01:51,000 --> 00:01:54,000
այն էր, որ մենք բոլորս աշխարհն ընկալում ենք

45
00:01:54,000 --> 00:01:57,000
դեռ այն ժամանակ, երբ ինքներս մուտք չենք գործել այնտեղ:

46
00:01:57,000 --> 00:01:59,000
Երբ առաջին անգամ գրկում ենք մեր փոքրիկներին,

47
00:01:59,000 --> 00:02:02,000
պատկերացնում ենք, թե նրանք մաքուր թուղթ են,

48
00:02:02,000 --> 00:02:04,000
որոնք դեռ չեն կրում կյանքի դրոշմը.

49
00:02:04,000 --> 00:02:07,000
այնինչ իրականում նրանք արդեն ձևավորվել են մեր

50
00:02:07,000 --> 00:02:11,000
ու այն աշխարհի կողմից, ուր մենք ապրում ենք:

51
00:02:11,000 --> 00:02:13,000
Այսօր ձեզ ուզում եմ պատմել

52
00:02:13,000 --> 00:02:15,000
գիտնականների զարմանալի հայտնագործություններից այն մասին,

53
00:02:15,000 --> 00:02:17,000
թե ինչ է սովորում պտուղը,

54
00:02:17,000 --> 00:02:20,000
երբ դեռ մայրիկի փորիկում է:

55
00:02:21,000 --> 00:02:23,000
Նախ և առաջ

56
00:02:23,000 --> 00:02:26,000
նրանք ճանաչում են իրենց մայրիկի ձայնը:

57
00:02:26,000 --> 00:02:29,000
Պտուղը ձայներ է լսում հղիության

58
00:02:29,000 --> 00:02:32,000
չորրորդ ամսից սկսած, սակայն դրանք խլանում են

59
00:02:32,000 --> 00:02:36,000
ու թույլ են հասնում նրան, քանի որ դրսի աշխարհի ձայները

60
00:02:36,000 --> 00:02:38,000
պետք է անցնեն մոր որովայնային հյուսվածքներով

61
00:02:38,000 --> 00:02:41,000
ու ամնիոտիկ հեղուկի միջով,

62
00:02:41,000 --> 00:02:43,000
որով շրջապատված է պտուղը:

63
00:02:43,000 --> 00:02:45,000
Հետազոտողներից մեկն ասում է,

64
00:02:45,000 --> 00:02:48,000
որ ամենայն հավանականությամբ այդ ձայները հնչում են ինչպես Չարլի Բրաունի ուսուցչի ձայնը

65
00:02:48,000 --> 00:02:51,000
հին «Գետնանուշներ» մուլտֆիլմում:

66
00:02:51,000 --> 00:02:54,000
Բայց հղի կնոջ սեփական ձայնն

67
00:02:54,000 --> 00:02:56,000
արձագանքում է իր իսկ մարմնում`

68
00:02:56,000 --> 00:02:59,000
այդպիսով պտղին հասնելով շատ ավելի դյուրին:

69
00:02:59,000 --> 00:03:02,000
Ու քանի որ պտուղը միշտ մայրիկի հետ է,

70
00:03:02,000 --> 00:03:05,000
նրա ձայնը շատ է լսում:

71
00:03:05,000 --> 00:03:08,000
Հենց փոքրիկը ծնվում է, անմիջապես ճանաչում է մայրիկի ձայնն

72
00:03:08,000 --> 00:03:10,000
ու ավելի շատ նախընտրում է լսել հենց նրա ձայնը,

73
00:03:10,000 --> 00:03:12,000
քան մեկ ուրիշինը:

74
00:03:12,000 --> 00:03:14,000
Ինչպե՞ս համոզվենք:

75
00:03:14,000 --> 00:03:16,000
Նորածինները շատ բան չեն կարողանում անել,

76
00:03:16,000 --> 00:03:19,000
բայց միակ բանը, որ նրանց մոտ իրոք ստացվում է, ծծելն է:

77
00:03:19,000 --> 00:03:22,000
Հետազոտողներն օգտագործել են այս փաստը`

78
00:03:22,000 --> 00:03:25,000
պատրաստելով ռետինե երկու պտուկներ

79
00:03:25,000 --> 00:03:27,000
այնպես, որ երբ փոքրիկը ծծի դրանցից մեկը,

80
00:03:27,000 --> 00:03:29,000
այդ պահին ականջակալներում

81
00:03:29,000 --> 00:03:31,000
հնչի իր մոր ձայնը,

82
00:03:31,000 --> 00:03:33,000
իսկ երբ ծծի մյուս պտուկը,

83
00:03:33,000 --> 00:03:37,000
հնչի անծանոթ կնոջ ձայն:

84
00:03:37,000 --> 00:03:40,000
Երեխաներն անմիջապես

85
00:03:40,000 --> 00:03:43,000
նախընտրում են առաջինը:

86
00:03:43,000 --> 00:03:46,000
Գիտնականներն օգտագործել են նաև այն փաստը,

87
00:03:46,000 --> 00:03:48,000
որ երեխաները դանդաղեցնում են ծծելը,

88
00:03:48,000 --> 00:03:50,000
երբ ինչ-որ բան գրավում է նրանց ուշադրությունը,

89
00:03:50,000 --> 00:03:52,000
ու վերսկսում են արագ ծծել,

90
00:03:52,000 --> 00:03:55,000
երբ ձանձրանում են դրանից:

91
00:03:55,000 --> 00:03:57,000
Ահա թե ինչպես են հետազոտողները հայտնաբերել դա.

92
00:03:57,000 --> 00:04:00,000
եթե կանայք հղիության ընթացքում շարունակ բարձաձայն կարդացել են

93
00:04:00,000 --> 00:04:04,000
Բժիշկ Սյուսի «Գլխարկով կատու»-ից մի հատված,

94
00:04:04,000 --> 00:04:07,000
նրանց նորածին բալիկները ճանաչել են այդ հատվածը,

95
00:04:07,000 --> 00:04:10,000
երբ լսել են արդեն ծնվելուց հետո:

96
00:04:10,000 --> 00:04:13,000
Նմանատիպ փորձերից ամենից շատ սիրում եմ այն մեկը,

97
00:04:13,000 --> 00:04:15,000
երբ մայրը հղիության ընթացքում ամեն օր

98
00:04:15,000 --> 00:04:17,000
նույն սերիալն է դիտել,

99
00:04:17,000 --> 00:04:20,000
ծնվելուց հետո

100
00:04:20,000 --> 00:04:23,000
երեխան ճանաչել է

101
00:04:23,000 --> 00:04:26,000
սերիալի սկզբում հնչող երաժշտությունը:

102
00:04:26,000 --> 00:04:28,000
Այսինքն, պտուղը սովորում է նույնիսկ

103
00:04:28,000 --> 00:04:31,000
կոնկրետ այն լեզուն, որով խոսում են

104
00:04:31,000 --> 00:04:33,000
ապագայում իրեն շրջապատող աշխարհում:

105
00:04:33,000 --> 00:04:36,000
Անցյալ տարի հրատարակված մի ուսումնասիրություն

106
00:04:36,000 --> 00:04:39,000
հայտնաբերեց, որ ծննդյան պահից սկսած

107
00:04:39,000 --> 00:04:41,000
երեխաները լաց են լինում

108
00:04:41,000 --> 00:04:44,000
իրենց մայրիկների մայրենի լեզվի առոգանությամբ:

109
00:04:44,000 --> 00:04:47,000
Ֆրանսիացի փոքրիկները լալիս են բարձրացող տոնով,

110
00:04:47,000 --> 00:04:50,000
մինչդեռ գերմանացի երեխաները` իջնող,

111
00:04:50,000 --> 00:04:52,000
այս կերպ նմանակելով

112
00:04:52,000 --> 00:04:54,000
այդ լեզուների մեղեդային երանգները:

113
00:04:54,000 --> 00:04:56,000
Եվ այսպես, ինչո՞վ է օգտակար պտղի`

114
00:04:56,000 --> 00:04:58,000
աշխարհը ճանաչելու նման ձևը:

115
00:04:58,000 --> 00:05:01,000
Հնարավոր է, որ այն օգնում է փոքրիկին դիմակայել:

116
00:05:01,000 --> 00:05:03,000
Ծնվելու պահից սկսած

117
00:05:03,000 --> 00:05:05,000
երեխան հիմնականում արձագանքում է այն մարդու ձայնին,

118
00:05:05,000 --> 00:05:07,000
ով ամենից շատ է հոգ տանում իր մասին,

119
00:05:07,000 --> 00:05:09,000
այսինքն` մոր ձայնին:

120
00:05:09,000 --> 00:05:11,000
Նույնիսկ նրա լացի ձայնը

121
00:05:11,000 --> 00:05:13,000
մոր լեզվի հնչյունների ընդօրինակումն է,

122
00:05:13,000 --> 00:05:16,000
ինչը կարող է ավելի կապել երեխային ու մորը,

123
00:05:16,000 --> 00:05:18,000
և հետագայում նպաստել

124
00:05:18,000 --> 00:05:20,000
մայրենի լեզուն հասկանալու

125
00:05:20,000 --> 00:05:23,000
և դրանով խոսել սովորելու

126
00:05:23,000 --> 00:05:25,000
դժվարին առաջադրանքում:

127
00:05:25,000 --> 00:05:27,000
Բայց արգանդում պտուղը ճանաչում է

128
00:05:27,000 --> 00:05:29,000
ոչ միայն ձայները,

129
00:05:29,000 --> 00:05:32,000
այլ նաև զգում է համ ու հոտ:

130
00:05:32,000 --> 00:05:34,000
Հղիության յոթերորդ ամսում արդեն

131
00:05:34,000 --> 00:05:36,000
համի զգայարանը լիովին զարգացած է,

132
00:05:36,000 --> 00:05:39,000
ու հոտառության ընկալիչներն

133
00:05:39,000 --> 00:05:41,000
արդեն գործում են:

134
00:05:41,000 --> 00:05:44,000
Հղի կնոջ օգտագործած սննդի համն ու հոտն

135
00:05:44,000 --> 00:05:46,000
անցնում են ամնիոտիկ հեղուկի մեջ,

136
00:05:46,000 --> 00:05:48,000
որը պտուղը շարունակ

137
00:05:48,000 --> 00:05:50,000
կուլ է տալիս:

138
00:05:50,000 --> 00:05:53,000
Ծնվելուց հետո հնարավոր է, որ փոքրիկը

139
00:05:53,000 --> 00:05:56,000
հիշի ու նախընտրի հենց այդ համերը:

140
00:05:56,000 --> 00:05:59,000
Փորձերից մեկի ժամանակ մի խումբ հղի կանայք

141
00:05:59,000 --> 00:06:01,000
հղիության երրորդ եռամսյակում հաճախ

142
00:06:01,000 --> 00:06:04,000
գազարի հյութ էին խմել,

143
00:06:04,000 --> 00:06:06,000
մինչդեռ կանանց երկրորդ խումբը

144
00:06:06,000 --> 00:06:08,000
միայն ջուր էր խմել:

145
00:06:08,000 --> 00:06:11,000
Վեց ամիս անց նրանք երեխաների

146
00:06:11,000 --> 00:06:14,000
շիլային խառնել էին գազարի հյութ

147
00:06:14,000 --> 00:06:18,000
և ուսումնասիրել նրանց դեմքի արտահայտություններն ուտելու ընթացքում:

148
00:06:18,000 --> 00:06:20,000
Գազարի հյութ խմած կանանց երեխաներն

149
00:06:20,000 --> 00:06:22,000
ավելի շատ գազարի համով շիլա էին կերել, քան մյուսները,

150
00:06:22,000 --> 00:06:24,000
ու նրանց տեսքից էլ երևում էր,

151
00:06:24,000 --> 00:06:26,000
որ ավելի հաճույքով էին ուտում:

152
00:06:26,000 --> 00:06:29,000
Նմանատիպ մեկ այլ փորձ կատարեցին նաև

153
00:06:29,000 --> 00:06:31,000
Ֆրանսիայում` Դիժոնում.

154
00:06:31,000 --> 00:06:33,000
այս անգամ հետազոտողները հայտնաբերեցին,

155
00:06:33,000 --> 00:06:36,000
որ փոքրիկները, որոնց մայրերը հղիության ընթացքում

156
00:06:36,000 --> 00:06:41,000
լակրիցահամ անիսոնով համեմված կերակուրներ ու ըմպելիք էին օգտագործել,

157
00:06:41,000 --> 00:06:43,000
կյանքի հենց առաջին օրվանից

158
00:06:43,000 --> 00:06:45,000
սիրել են անիսոնը,

159
00:06:45,000 --> 00:06:47,000
ու հետո էլ շարունակել են

160
00:06:47,000 --> 00:06:49,000
նախընտրել այն:

161
00:06:49,000 --> 00:06:53,000
Իսկ հղիության ընթացքում անիսոն չկերած կանանց փոքրիկների

162
00:06:53,000 --> 00:06:57,000
արձագանքը կարելի է վերարտադրել այսպես` «Յա’խք»:

163
00:06:57,000 --> 00:06:59,000
Սա նշանակում է,

164
00:06:59,000 --> 00:07:01,000
որ պտուղը մոր միջոցով արդյունավետ կերպով սովորում է,

165
00:07:01,000 --> 00:07:04,000
թե ինչն է անվնաս ու օգտակար ուտելու համար:

166
00:07:04,000 --> 00:07:06,000
Պտուղը նաև ծանոթանում է

167
00:07:06,000 --> 00:07:09,000
այն կոնկրետ մշակույթին, որին ինքը միանալու է

168
00:07:09,000 --> 00:07:12,000
մշակույթի ամենակարևոր դրսևորումներից մեկի`

169
00:07:12,000 --> 00:07:14,000
սննդի միջոցով:

170
00:07:14,000 --> 00:07:17,000
Նախքան ծնվելը նա նույնիսկ

171
00:07:17,000 --> 00:07:19,000
ծանոթանում է իր մշակույթի խոհանոցին բնորոշ

172
00:07:19,000 --> 00:07:22,000
համերին ու բույրերին:

173
00:07:22,000 --> 00:07:25,000
Այսպիսով, պարզվում է, որ պտուղը շատ ավելի մեծ դասեր է յուրացնում:

174
00:07:25,000 --> 00:07:27,000
Սակայն, մինչ դրան անդրադառնալս,

175
00:07:27,000 --> 00:07:31,000
ուզում եմ ներկայացնել մի բան, որը կարող է հետաքրքրել ձեզ:

176
00:07:31,000 --> 00:07:33,000
Պտղի սովորելու գաղափարը

177
00:07:33,000 --> 00:07:36,000
կարող է հիշեցնել ձեզ պտուղը զարգացնելու փորձերը,

178
00:07:36,000 --> 00:07:38,000
երբ հղի կնոջ որովայնին

179
00:07:38,000 --> 00:07:40,000
ականջակալներով միացվում է Մոցարտի երաժշտությունը:

180
00:07:40,000 --> 00:07:43,000
Բայց իրականում կազմավորման ու ձևավորման

181
00:07:43,000 --> 00:07:46,000
ինն ամիս տևող ներարգանդային գործընթացը

182
00:07:46,000 --> 00:07:50,000
շատ ավելի կարևոր ու հետևանքային է:

183
00:07:50,000 --> 00:07:54,000
Հղի կնոջ առօրյայում կատարվող գրեթե ամեն ինչ`

184
00:07:54,000 --> 00:07:56,000
նրա շնչած օդը,

185
00:07:56,000 --> 00:07:58,000
ընդունած սնունդը, ըմպելիքները,

186
00:07:58,000 --> 00:08:00,000
քիմիկատները, որոնց վտանգին նա ենթարկվում է,

187
00:08:00,000 --> 00:08:02,000
նույնիսկ նրա ապրումները,

188
00:08:02,000 --> 00:08:05,000
ինչ-որ առումով փոխանցվում են պտղին:

189
00:08:05,000 --> 00:08:08,000
Դրանք ազդեցությունների մի խառնուրդ են կազմում,

190
00:08:08,000 --> 00:08:10,000
որը նույնքան անհատական ու ինքնատիպ է,

191
00:08:10,000 --> 00:08:12,000
որքան կինն ինքը:

192
00:08:12,000 --> 00:08:14,000
Պտուղը համատեղում է այս «առաջարկներն»

193
00:08:14,000 --> 00:08:16,000
իր սեփական մարմնում,

194
00:08:16,000 --> 00:08:19,000
դարձնում է դրանք իր միս ու արյան մի մասը:

195
00:08:19,000 --> 00:08:21,000
Ու հաճախ անում է դեռ ավելին.

196
00:08:21,000 --> 00:08:24,000
մայրական այս աջակցությունը նա ընկալում է

197
00:08:24,000 --> 00:08:26,000
որպես տեղեկատվություն,

198
00:08:26,000 --> 00:08:28,000
ինչպես ես եմ անվանում` արտաքին աշխարհից եկող

199
00:08:28,000 --> 00:08:31,000
«կենսաբանական բացիկներ»:

200
00:08:31,000 --> 00:08:34,000
Այսպիսով, մոր արգանդում պտուղը սովորում է

201
00:08:34,000 --> 00:08:36,000
ոչ թե Մոցարտի «Կախարդական ֆլեյտան», այլ ստանում է

202
00:08:36,000 --> 00:08:40,000
իր գոյատևման համար շատ ավելի կարևոր նշանակություն ունեցող հարցերի պատասխաններ:

203
00:08:40,000 --> 00:08:42,000
Արդյոք ինքը կծնվի լիությա՞ն,

204
00:08:42,000 --> 00:08:44,000
թե՞ կարիքի աշխարհում:

205
00:08:44,000 --> 00:08:47,000
Կլինի՞ արդյոք ապահով ու պաշտպանված,

206
00:08:47,000 --> 00:08:50,000
թե՞ մշտապես կանգնած կլինի վտանգի ու սպառնալիքի առաջ:

207
00:08:50,000 --> 00:08:52,000
Կունենա երկար արգասավոր կյա՞նք,

208
00:08:52,000 --> 00:08:55,000
թե՞ կարճ ու դժվարին:

209
00:08:55,000 --> 00:08:58,000
Հղի կնոջ սննդակարգն ու մասնավորապես սթրեսի մակարդակը

210
00:08:58,000 --> 00:09:01,000
արժեքավոր հուշումներ են առկա պայմանների վերաբերյալ,

211
00:09:01,000 --> 00:09:04,000
ինչպես մատդ բարձրացնելիս կզգաս քամին:

212
00:09:04,000 --> 00:09:06,000
Այս ամենից հետևում է, որ

213
00:09:06,000 --> 00:09:09,000
պտղի ուղեղի ու մյուս օրգանների կարգավորումը

214
00:09:09,000 --> 00:09:11,000
մարդկային հսկայական

215
00:09:11,000 --> 00:09:13,000
հարմարվողականության մասն է.

216
00:09:13,000 --> 00:09:15,000
ամենատարբեր միջավայրերում`

217
00:09:15,000 --> 00:09:17,000
բնության գրկում

218
00:09:17,000 --> 00:09:19,000
թե քաղաքում,

219
00:09:19,000 --> 00:09:22,000
դաշտում թե անապատում զարգանալու մեր կարողությունը:

220
00:09:22,000 --> 00:09:24,000
Ամփոփելով ուզում եմ պատմել ձեզ երկու պատմություն,

221
00:09:24,000 --> 00:09:27,000
թե ինչպես են մայրերն իրենց բալիկներին ծանոթացնում աշխարհին,

222
00:09:27,000 --> 00:09:30,000
նույնիսկ նախքան նրանց ծնվելը:

223
00:09:31,000 --> 00:09:33,000
1944 թվականի աշնանը`

224
00:09:33,000 --> 00:09:36,000
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ամենամռայլ օրերին,

225
00:09:36,000 --> 00:09:39,000
գերմանական զորքերը շրջափակեցին Արևմտյան Հոլանդիան`

226
00:09:39,000 --> 00:09:42,000
զրկելով այն սննդի մատակարարումից:

227
00:09:42,000 --> 00:09:44,000
Նացիստների պաշարմանը հետևեց

228
00:09:44,000 --> 00:09:47,000
վերջին տասնամյակների ամենախստաշունչ ձմեռը.

229
00:09:47,000 --> 00:09:51,000
այնքան ցուրտ էր, որ ջրանցքներում ջուրը լրիվ սառչում էր:

230
00:09:51,000 --> 00:09:53,000
Շուտով սնունդը սկսեց չբավականացնել.

231
00:09:53,000 --> 00:09:57,000
շատ հոլանդացիներ գոյատևում էին օրական ընդամենը 500 կալորիայով,

232
00:09:57,000 --> 00:10:00,000
այնինչ նախքան պատերազմն օգտագործում էին դրա քառապատիկը:

233
00:10:00,000 --> 00:10:03,000
Զրկանքների շաբաթները դարձան ամիսներ.

234
00:10:03,000 --> 00:10:06,000
ոմանք այս ծայրահեղ իրավիճակում նույնիսկ սկսել էին կակաչի սոխուկներ ուտել:

235
00:10:06,000 --> 00:10:08,000
Մայիսի սկզբին

236
00:10:08,000 --> 00:10:10,000
երկրում խնայողաբար բաշխած սննդի պաշարը

237
00:10:10,000 --> 00:10:12,000
վերջնականապես սպառվել էր:

238
00:10:12,000 --> 00:10:15,000
Զանգվածային սովի սպառնալիքն արդեն ուրվագծվում էր,

239
00:10:15,000 --> 00:10:18,000
երբ 1945 թվականի մայիսի 5-ին

240
00:10:18,000 --> 00:10:20,000
պաշարումն անսպասելի ավարտվեց,

241
00:10:20,000 --> 00:10:22,000
ու Հոլանդիան դաշնակիցների շնորհիվ

242
00:10:22,000 --> 00:10:24,000
այլևս ազատագրված էր:

243
00:10:24,000 --> 00:10:27,000
Այսպես կոչված «Սովի ձմեռը»,

244
00:10:27,000 --> 00:10:29,000
խլեց մոտ 10000 մարդկային կյանք,

245
00:10:29,000 --> 00:10:31,000
հազարավորներին էլ թուլացրեց:

246
00:10:31,000 --> 00:10:34,000
Բայց պաշարումը մեծապես ազդեց մարդկային մեկ այլ խմբի`

247
00:10:34,000 --> 00:10:36,000
դեռ չծնված 40000

248
00:10:36,000 --> 00:10:39,000
երեխաների վրա:

249
00:10:39,000 --> 00:10:41,000
Հղիության ընթացքում թերսնման հետևանքներն

250
00:10:41,000 --> 00:10:43,000
անմիջապես արտահայտվեցին

251
00:10:43,000 --> 00:10:45,000
մեռելածնության,

252
00:10:45,000 --> 00:10:47,000
բնածին արատներով ու թեթև քաշով ծնվող երեխաների,

253
00:10:47,000 --> 00:10:49,000
նորածինների մահացության բարձր ցուցանիշներում:

254
00:10:49,000 --> 00:10:52,000
Որոշ հետևանքներ էլ ավելի ուշ ի հայտ եկան:

255
00:10:52,000 --> 00:10:54,000
«Սովի ձմեռվանից», տասնամյակներ անց

256
00:10:54,000 --> 00:10:56,000
հետազոտողները փաստեցին.

257
00:10:56,000 --> 00:11:00,000
մարդիկ, որոնց մայրերը հղի են եղել պաշարման ընթացքում,

258
00:11:00,000 --> 00:11:02,000
հետագայում ավելի շատ են տառապում ճարպակալումով, շաքարախտով,

259
00:11:02,000 --> 00:11:05,000
սրտային հիվանդություններով,

260
00:11:05,000 --> 00:11:08,000
քան մարդիկ, որոնց մայրերի հղիությունն անցել է նորմալ պայմաններում:

261
00:11:08,000 --> 00:11:12,000
Կարծես այս մարդկանց սովի նախածննդյան փորձն

262
00:11:12,000 --> 00:11:14,000
արմատապես փոխել է

263
00:11:14,000 --> 00:11:16,000
նրանց օրգանիզմը:

264
00:11:16,000 --> 00:11:18,000
Նրանց արյան ճնշումն ավելի բարձր է,

265
00:11:18,000 --> 00:11:20,000
խոլեստերինը` ցածր,

266
00:11:20,000 --> 00:11:22,000
գլյուկոզայի թույլատրելի չափը` կրճատված.

267
00:11:22,000 --> 00:11:25,000
սրանք բոլորը շաքարախտի նախանշաններ են:

268
00:11:25,000 --> 00:11:27,000
Ինչու՟ պիտի պտղի ներարգանդային թերսնուցումը

269
00:11:27,000 --> 00:11:29,000
հետագայում հանգեցնի հիվանդության:

270
00:11:29,000 --> 00:11:31,000
Բացատրություններից մեկն այն է,

271
00:11:31,000 --> 00:11:34,000
որ պտուղը վատ իրավիճակում ամենից լավ է ելք գտնում:

272
00:11:34,000 --> 00:11:36,000
Երբ սննդի պակաս է զգացվում,

273
00:11:36,000 --> 00:11:39,000
նա եղած սննդարար նյութերն ուղղում է դեպի ամենակարևոր օրգանը` ուղեղը,

274
00:11:39,000 --> 00:11:41,000
փոխարենը մյուս օրգանները`

275
00:11:41,000 --> 00:11:43,000
ինչպես օրինակ սիրտն ու լյարդը, թողնում է առանց սնուցման:

276
00:11:43,000 --> 00:11:46,000
Այս դեպքում պտուղը ողջ է մնում որոշ կարճ ժամանակով,

277
00:11:46,000 --> 00:11:49,000
բայց հատուցումն ավելի ուշ է վրա հասնում,

278
00:11:49,000 --> 00:11:51,000
երբ այն օրգանները, որոնք նախկինում զրկված են եղել սննդարար նյութերից,

279
00:11:51,000 --> 00:11:54,000
հիվանդության հանդեպ ավելի խոցելի են դառնում:

280
00:11:54,000 --> 00:11:57,000
Բայց սա դեռ ամենը չէ:

281
00:11:57,000 --> 00:11:59,000
Թվում է` պտուղն օգտվում է

282
00:11:59,000 --> 00:12:02,000
ներարգանդային միջավայրից

283
00:12:02,000 --> 00:12:04,000
ու հետևաբար ֆիզիոլոգիապես հարմարվում է դրան:

284
00:12:04,000 --> 00:12:06,000
Նա կարծես պատրաստվում է

285
00:12:06,000 --> 00:12:08,000
այն աշխարհին, որին կհանդիպի

286
00:12:08,000 --> 00:12:10,000
արգանդից դուրս:

287
00:12:10,000 --> 00:12:12,000
Պտուղը հարմարեցնում է իր նյութափոխանակությունն

288
00:12:12,000 --> 00:12:15,000
ու մյուս ֆիզիոլոգիական գործընթացները`

289
00:12:15,000 --> 00:12:18,000
կանխազգալով այն միջավայրը, որն իրեն սպասվում է:

290
00:12:18,000 --> 00:12:21,000
Ու պտղի նման կանխատեսումը հիմնված է

291
00:12:21,000 --> 00:12:23,000
մոր սննդի վրա:

292
00:12:23,000 --> 00:12:25,000
Հղի կնոջ ընդունած սնունդը

293
00:12:25,000 --> 00:12:27,000
մի պատմություն է,

294
00:12:27,000 --> 00:12:29,000
հեքիաթի պես մի բան` լիության

295
00:12:29,000 --> 00:12:32,000
կամ զրկանքների մռայլ ժամանակագրության մասին:

296
00:12:32,000 --> 00:12:35,000
Այս պատմությունը տալիս է տեղեկություն,

297
00:12:35,000 --> 00:12:37,000
որը պտուղն օգտագործում է`

298
00:12:37,000 --> 00:12:39,000
կազմելու համար իր օրգանիզմն ու դրա համակարգերը.

299
00:12:39,000 --> 00:12:42,000
սա տիրող հանգամանքներին հարմարվելն է,

300
00:12:42,000 --> 00:12:45,000
որը հեշտացնում է իր հետագա գոյատևումը:

301
00:12:45,000 --> 00:12:48,000
Հանդիպելով խիստ սահմանափակ պաշարների`

302
00:12:48,000 --> 00:12:51,000
փոքրամարմին երեխան, որն ունի էնէրգիայի քիչ պահանջմունք,

303
00:12:51,000 --> 00:12:53,000
փաստորեն ավելի երկար ապրելու

304
00:12:53,000 --> 00:12:55,000
հնարավորություն կունենա:

305
00:12:55,000 --> 00:12:57,000
Իրական խնդիրը ծագում է,

306
00:12:57,000 --> 00:13:00,000
երբ հղի կանայք դառնում են որոշ իմաստով «անվստահելի պատմողներ».

307
00:13:00,000 --> 00:13:02,000
երբ պտուղը նախապատրաստվում է

308
00:13:02,000 --> 00:13:04,000
կարիքի աշխարհին,

309
00:13:04,000 --> 00:13:07,000
փոխարենը ծնվում է լիության աշխարհում:

310
00:13:07,000 --> 00:13:10,000
Հենց այդպես պատահեց հոլանդական «Սովի Ձմռան» շրջանի երեխաների հետ:

311
00:13:10,000 --> 00:13:12,000
Նրանց մոտ ճարպակալման,

312
00:13:12,000 --> 00:13:14,000
շաքարախտի ու սրտային հիվանդությունների բարձր ցուցանիշները

313
00:13:14,000 --> 00:13:16,000
դրա արդյունքն են:

314
00:13:16,000 --> 00:13:19,000
Օրգանիզմները, որոնք կառչած էին ամեն կալորիայից,

315
00:13:19,000 --> 00:13:21,000
հայտվեցին հետպատերազմյան արևմտյան սննդի

316
00:13:21,000 --> 00:13:24,000
ավելորդ կալորիաների հեղեղում:

317
00:13:24,000 --> 00:13:27,000
Աշխարհը, որ նրանք ճանաչել էին դեռ արգանդում,

318
00:13:27,000 --> 00:13:29,000
այն չէր,

319
00:13:29,000 --> 00:13:32,000
որում նրանք հայտնվել էին:

320
00:13:32,000 --> 00:13:34,000
Ահա մի ուրիշ պատմություն ևս:

321
00:13:34,000 --> 00:13:38,000
2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ին, առավոտյան ժամը 8:46–ին

322
00:13:38,000 --> 00:13:40,000
Նյու Յորքում` Համաշխարհային Առևտրի Կենտրոնի մոտակայքում,

323
00:13:40,000 --> 00:13:42,000
տասնյակ հազարավոր

324
00:13:42,000 --> 00:13:44,000
մարդիկ կային`

325
00:13:44,000 --> 00:13:46,000
գնացքներից դուրս հորդացող ուղևորներ,

326
00:13:46,000 --> 00:13:49,000
առավոտյան հոսքի համար սեղան գցող մատուցողուհիներ,

327
00:13:49,000 --> 00:13:53,000
Ուոլ Սթրիթում աշխատող բրոկերներ:

328
00:13:53,000 --> 00:13:56,000
Նշված մարդկանցից 1700-ը հղի կանայք էին:

329
00:13:56,000 --> 00:13:59,000
Երբ ինքնաթիռները հարվածեցին, ու աշտարակները փուլ եկան,

330
00:13:59,000 --> 00:14:02,000
այս կանանց մեծ մասը նույն սարսափն ապրեց,

331
00:14:02,000 --> 00:14:05,000
ինչ աղետի մյուս վերապրողները`

332
00:14:05,000 --> 00:14:07,000
ճնշող քաոս ու իրարանցում,

333
00:14:07,000 --> 00:14:09,000
փոշու և շինաղբի

334
00:14:09,000 --> 00:14:13,000
պոտենցիալ թունավոր պտտվող ամպեր,

335
00:14:13,000 --> 00:14:15,000
սիրտ կեղեքող վախ` սեփական կյանքի համար:

336
00:14:15,000 --> 00:14:17,000
9/11-ից մոտ մեկ տարի անց

337
00:14:17,000 --> 00:14:20,000
հետազոտողներն ուսումնասիրեցին մի խումբ կանանց,

338
00:14:20,000 --> 00:14:22,000
որոնք հղի են եղել,

339
00:14:22,000 --> 00:14:24,000
երբ Համաշխարհային Առևտրի Կենտրոնը հարձակման է ենթարկվել:

340
00:14:24,000 --> 00:14:26,000
Շատ հղիների մոտ այդ ծանր փորձությունների հետևանքով

341
00:14:26,000 --> 00:14:29,000
առաջացել էր հետտրավմատիկ սթրեսի համախտանիշ (ՀՏՍՀ),

342
00:14:29,000 --> 00:14:31,000
ու հետազոտողները պարզեցին, որ

343
00:14:31,000 --> 00:14:34,000
այդ կանանց երեխաները կենսաբանական տեսանկյունից

344
00:14:34,000 --> 00:14:36,000
ավելի խոցելի են ՀՏՍՀ-ի նկատմամբ.

345
00:14:36,000 --> 00:14:39,000
ազդեցություն, որն ամենից ցայտուն արտահայտվեց

346
00:14:39,000 --> 00:14:42,000
այն նորածինների մոտ, որոնց մայրերը աղետին էին ենթարկվել

347
00:14:42,000 --> 00:14:44,000
հղիության երրորդ եռամսյակում:

348
00:14:44,000 --> 00:14:46,000
Այլ կերպ ասած`

349
00:14:46,000 --> 00:14:49,000
մայրերը, որոնց մոտ նկատվել է հետտրավմատիկ սթրեսի համախտանիշ,

350
00:14:49,000 --> 00:14:52,000
փոխանցել են այդ վիճակի հանդեպ խոցելիությունն

351
00:14:52,000 --> 00:14:55,000
իրենց երեխաներին, որոնք դեռ արգանդում էին:

352
00:14:55,000 --> 00:14:57,000
Սրա մասին էլ մտածեք.

353
00:14:57,000 --> 00:14:59,000
պարզվում է` հետտրավմատիկ սթրեսի համախտանիշը

354
00:14:59,000 --> 00:15:02,000
օրգանիզմի արձագանքն է խորը սթրեսին, որի հետևանքով

355
00:15:02,000 --> 00:15:06,000
տուժողները ենթարկվում են հսկայական ավելորդ տառապանքների:

356
00:15:06,000 --> 00:15:09,000
Բայց ՀՏՍՀ-ի մասին այլ տեսակետ էլ կա:

357
00:15:09,000 --> 00:15:12,000
Այն, ինչը մեզ պաթոլոգիա է թվում,

358
00:15:12,000 --> 00:15:14,000
իրականում կարող է որոշակի հանգամանքներում

359
00:15:14,000 --> 00:15:16,000
օգտակար հարմարեցում լինել:

360
00:15:16,000 --> 00:15:19,000
Առանձնապես վտանգավոր միջավայրում

361
00:15:19,000 --> 00:15:22,000
ՀՏՍՀ-ի բնորոշ դրսևորումները`

362
00:15:22,000 --> 00:15:25,000
սեփական շրջապատի վերաբերյալ գերիրազեկությունը,

363
00:15:25,000 --> 00:15:28,000
վտանգին ակնթարթային արձագանքումը,

364
00:15:28,000 --> 00:15:31,000
կարողացել են մարդկային կյանք փրկել:

365
00:15:31,000 --> 00:15:35,000
Գաղափարը, որ ՀՏՍՀ-ի վտանգի փոխանցումը նախածննդյան շրջանում կարող է հարմարվելու հատկություն արմատավորել,

366
00:15:35,000 --> 00:15:37,000
դեռ հիմնավորված չէ,

367
00:15:37,000 --> 00:15:40,000
բայց ես այն բավականին խորիմաստ եմ համարում:

368
00:15:40,000 --> 00:15:42,000
Դա կնշանակեր, որ նույնիսկ նախքան փոքրիկի ծնվելը,

369
00:15:42,000 --> 00:15:44,000
մայրը, ասելով նրան «Զգո'ւյշ եղիր»,

370
00:15:44,000 --> 00:15:46,000
զգուշացնում է, որ դրսում

371
00:15:46,000 --> 00:15:49,000
նրան խելացնոր աշխարհն է սպասում:

372
00:15:49,000 --> 00:15:51,000
Թույլ տվեք պարզաբանեմ:

373
00:15:51,000 --> 00:15:54,000
Պտղի ծագումը հետազոտություն է, որը ոչ թե մեղադրում է կանանց

374
00:15:54,000 --> 00:15:56,000
հղիության ընթացքում կատարվածի համար,

375
00:15:56,000 --> 00:15:59,000
այլ փորձում է հայտնաբերել ուղիներ` լավագույնս

376
00:15:59,000 --> 00:16:02,000
նպաստելու հաջորդ սերնդի առողջությանն ու բարօրությանը:

377
00:16:02,000 --> 00:16:04,000
Այդ կարևոր աշխատանքում պետք է հատկապես շեշտադրվի

378
00:16:04,000 --> 00:16:06,000
այն, թե ինչ է պտուղը սովորում

379
00:16:06,000 --> 00:16:09,000
արգանդում անցկացրած ինն ամիսների ընթացքում:

380
00:16:09,000 --> 00:16:12,000
Սովորելը կյանքի կարևորագույն գործունեություններից մեկն է,

381
00:16:12,000 --> 00:16:14,000
ու այն սկսվում է շատ ավելի վաղ,

382
00:16:14,000 --> 00:16:16,000
քան մենք երբևէ պատկերացրել ենք:

383
00:16:16,000 --> 00:16:18,000
Շնորհակալություն:

384
00:16:18,000 --> 00:16:25,000
(Ծափահարություններ)