0:00:00.000,0:00:03.000
Այսօրվա իմ թեման սովորելն է:

0:00:03.000,0:00:06.000
Ու հենց այդ նկատառումով ուզում եմ հանպատրաստից հարց տալ բոլորիդ:

0:00:06.000,0:00:08.000
Պատրա՞ստ եք:

0:00:08.000,0:00:11.000
Ե՞րբ է մարդ սկսում սովորել:

0:00:11.000,0:00:13.000
Այժմ, երբ խորհում եք այս հարցի շուրջ,

0:00:13.000,0:00:15.000
միգուցե մտածում եք նախադպրոցական տարիների

0:00:15.000,0:00:17.000
կամ մանկապարտեզի առաջին օրվա մասին,

0:00:17.000,0:00:20.000
երբ երեխան առաջին անգամ է լինում դասարանում ուսուցչի հետ:

0:00:20.000,0:00:23.000
Կամ գուցե մտաբերել եք տոտիկ-տոտիկ անող երեխաներին,

0:00:23.000,0:00:26.000
որոնք նոր են սովորում քայլել, խոսել,

0:00:26.000,0:00:28.000
պատառաքաղը բռնել:

0:00:28.000,0:00:31.000
Միգուցե ծանոթ եք «Զրոյից երեք» մեթոդին,

0:00:31.000,0:00:34.000
ըստ որի` սովորելու առումով ամենակարևոր տարիները

0:00:34.000,0:00:36.000
ամենավաղ տարիներն են:

0:00:36.000,0:00:39.000
Այդ դեպքում, հարցիս այսպես կպատասխանեիք.

0:00:39.000,0:00:41.000
սովորել սկսում են ի ծնե:

0:00:41.000,0:00:43.000
Լավ, այսօր ուզում ձեզ ներկայացնել

0:00:43.000,0:00:46.000
մի գաղափար, որը կարող է զարմանալի

0:00:46.000,0:00:49.000
ու նույնիսկ անհավանական թվալ,

0:00:49.000,0:00:51.000
բայց որը հիմնավորվում է հոգեբանության ու կենսաբանության

0:00:51.000,0:00:54.000
ամենավերջին փաստերով:

0:00:54.000,0:00:57.000
Այն է` մենք ամենակարևոր բաները սովորում ենք

0:00:57.000,0:00:59.000
նախքան ծնվելը,

0:00:59.000,0:01:02.000
քանի դեռ արգանդում ենք:

0:01:02.000,0:01:04.000
Հիմա ես գիտական լրագրող եմ:

0:01:04.000,0:01:06.000
Գրում եմ գրքեր ու ամսագրային հոդվածներ:

0:01:06.000,0:01:08.000
Ու նաև մայրիկ եմ:

0:01:08.000,0:01:11.000
Եվ իմ այս երկու դերերը միաձուլվել են

0:01:11.000,0:01:14.000
գրքիս մեջ, որն անվանել եմ «Ծագում»:

0:01:14.000,0:01:17.000
Այն զեկույց է «պտղի ծագում»

0:01:17.000,0:01:19.000
կոչվող նոր հետաքրքիր

0:01:19.000,0:01:21.000
բնագավառի ակունքներից:

0:01:21.000,0:01:24.000
«Պտղի ծագումը» գիտաճյուղ է,

0:01:24.000,0:01:27.000
որը երևան է եկել ընդամենը երկու տասնամյակ առաջ

0:01:27.000,0:01:30.000
ու հիմնված է այն տեսության վրա,

0:01:30.000,0:01:33.000
որ ամբողջ կյանքի ընթացքում մեր առողջությունն ու բարօրությունը

0:01:33.000,0:01:35.000
մեծապես կրում են

0:01:35.000,0:01:38.000
այն ինն ամիսների ազդեցությունը, երբ մենք դեռ արգանդում ենք:

0:01:38.000,0:01:42.000
Այսպիսով, այս տեսությունն ինձ համար ավելին էր, քան պարզապես ինտելեկտուալ հետաքրքրությունը:

0:01:42.000,0:01:44.000
Ինքս հղի էի,

0:01:44.000,0:01:47.000
գրքի շուրջ հետազոտություններ կատարելու ընթացքում:

0:01:47.000,0:01:49.000
Ու ամենահետաքրքիր բացահայտումներից մեկը,

0:01:49.000,0:01:51.000
որին հանգեցի,

0:01:51.000,0:01:54.000
այն էր, որ մենք բոլորս աշխարհն ընկալում ենք

0:01:54.000,0:01:57.000
դեռ այն ժամանակ, երբ ինքներս մուտք չենք գործել այնտեղ:

0:01:57.000,0:01:59.000
Երբ առաջին անգամ գրկում ենք մեր փոքրիկներին,

0:01:59.000,0:02:02.000
պատկերացնում ենք, թե նրանք մաքուր թուղթ են,

0:02:02.000,0:02:04.000
որոնք դեռ չեն կրում կյանքի դրոշմը.

0:02:04.000,0:02:07.000
այնինչ իրականում նրանք արդեն ձևավորվել են մեր

0:02:07.000,0:02:11.000
ու այն աշխարհի կողմից, ուր մենք ապրում ենք:

0:02:11.000,0:02:13.000
Այսօր ձեզ ուզում եմ պատմել

0:02:13.000,0:02:15.000
գիտնականների զարմանալի հայտնագործություններից այն մասին,

0:02:15.000,0:02:17.000
թե ինչ է սովորում պտուղը,

0:02:17.000,0:02:20.000
երբ դեռ մայրիկի փորիկում է:

0:02:21.000,0:02:23.000
Նախ և առաջ

0:02:23.000,0:02:26.000
նրանք ճանաչում են իրենց մայրիկի ձայնը:

0:02:26.000,0:02:29.000
Պտուղը ձայներ է լսում հղիության

0:02:29.000,0:02:32.000
չորրորդ ամսից սկսած, սակայն դրանք խլանում են

0:02:32.000,0:02:36.000
ու թույլ են հասնում նրան, քանի որ դրսի աշխարհի ձայները

0:02:36.000,0:02:38.000
պետք է անցնեն մոր որովայնային հյուսվածքներով

0:02:38.000,0:02:41.000
ու ամնիոտիկ հեղուկի միջով,

0:02:41.000,0:02:43.000
որով շրջապատված է պտուղը:

0:02:43.000,0:02:45.000
Հետազոտողներից մեկն ասում է,

0:02:45.000,0:02:48.000
որ ամենայն հավանականությամբ այդ ձայները հնչում են ինչպես Չարլի Բրաունի ուսուցչի ձայնը

0:02:48.000,0:02:51.000
հին «Գետնանուշներ» մուլտֆիլմում:

0:02:51.000,0:02:54.000
Բայց հղի կնոջ սեփական ձայնն

0:02:54.000,0:02:56.000
արձագանքում է իր իսկ մարմնում`

0:02:56.000,0:02:59.000
այդպիսով պտղին հասնելով շատ ավելի դյուրին:

0:02:59.000,0:03:02.000
Ու քանի որ պտուղը միշտ մայրիկի հետ է,

0:03:02.000,0:03:05.000
նրա ձայնը շատ է լսում:

0:03:05.000,0:03:08.000
Հենց փոքրիկը ծնվում է, անմիջապես ճանաչում է մայրիկի ձայնն

0:03:08.000,0:03:10.000
ու ավելի շատ նախընտրում է լսել հենց նրա ձայնը,

0:03:10.000,0:03:12.000
քան մեկ ուրիշինը:

0:03:12.000,0:03:14.000
Ինչպե՞ս համոզվենք:

0:03:14.000,0:03:16.000
Նորածինները շատ բան չեն կարողանում անել,

0:03:16.000,0:03:19.000
բայց միակ բանը, որ նրանց մոտ իրոք ստացվում է, ծծելն է:

0:03:19.000,0:03:22.000
Հետազոտողներն օգտագործել են այս փաստը`

0:03:22.000,0:03:25.000
պատրաստելով ռետինե երկու պտուկներ

0:03:25.000,0:03:27.000
այնպես, որ երբ փոքրիկը ծծի դրանցից մեկը,

0:03:27.000,0:03:29.000
այդ պահին ականջակալներում

0:03:29.000,0:03:31.000
հնչի իր մոր ձայնը,

0:03:31.000,0:03:33.000
իսկ երբ ծծի մյուս պտուկը,

0:03:33.000,0:03:37.000
հնչի անծանոթ կնոջ ձայն:

0:03:37.000,0:03:40.000
Երեխաներն անմիջապես

0:03:40.000,0:03:43.000
նախընտրում են առաջինը:

0:03:43.000,0:03:46.000
Գիտնականներն օգտագործել են նաև այն փաստը,

0:03:46.000,0:03:48.000
որ երեխաները դանդաղեցնում են ծծելը,

0:03:48.000,0:03:50.000
երբ ինչ-որ բան գրավում է նրանց ուշադրությունը,

0:03:50.000,0:03:52.000
ու վերսկսում են արագ ծծել,

0:03:52.000,0:03:55.000
երբ ձանձրանում են դրանից:

0:03:55.000,0:03:57.000
Ահա թե ինչպես են հետազոտողները հայտնաբերել դա.

0:03:57.000,0:04:00.000
եթե կանայք հղիության ընթացքում շարունակ բարձաձայն կարդացել են

0:04:00.000,0:04:04.000
Բժիշկ Սյուսի «Գլխարկով կատու»-ից մի հատված,

0:04:04.000,0:04:07.000
նրանց նորածին բալիկները ճանաչել են այդ հատվածը,

0:04:07.000,0:04:10.000
երբ լսել են արդեն ծնվելուց հետո:

0:04:10.000,0:04:13.000
Նմանատիպ փորձերից ամենից շատ սիրում եմ այն մեկը,

0:04:13.000,0:04:15.000
երբ մայրը հղիության ընթացքում ամեն օր

0:04:15.000,0:04:17.000
նույն սերիալն է դիտել,

0:04:17.000,0:04:20.000
ծնվելուց հետո

0:04:20.000,0:04:23.000
երեխան ճանաչել է

0:04:23.000,0:04:26.000
սերիալի սկզբում հնչող երաժշտությունը:

0:04:26.000,0:04:28.000
Այսինքն, պտուղը սովորում է նույնիսկ

0:04:28.000,0:04:31.000
կոնկրետ այն լեզուն, որով խոսում են

0:04:31.000,0:04:33.000
ապագայում իրեն շրջապատող աշխարհում:

0:04:33.000,0:04:36.000
Անցյալ տարի հրատարակված մի ուսումնասիրություն

0:04:36.000,0:04:39.000
հայտնաբերեց, որ ծննդյան պահից սկսած

0:04:39.000,0:04:41.000
երեխաները լաց են լինում

0:04:41.000,0:04:44.000
իրենց մայրիկների մայրենի լեզվի առոգանությամբ:

0:04:44.000,0:04:47.000
Ֆրանսիացի փոքրիկները լալիս են բարձրացող տոնով,

0:04:47.000,0:04:50.000
մինչդեռ գերմանացի երեխաները` իջնող,

0:04:50.000,0:04:52.000
այս կերպ նմանակելով

0:04:52.000,0:04:54.000
այդ լեզուների մեղեդային երանգները:

0:04:54.000,0:04:56.000
Եվ այսպես, ինչո՞վ է օգտակար պտղի`

0:04:56.000,0:04:58.000
աշխարհը ճանաչելու նման ձևը:

0:04:58.000,0:05:01.000
Հնարավոր է, որ այն օգնում է փոքրիկին դիմակայել:

0:05:01.000,0:05:03.000
Ծնվելու պահից սկսած

0:05:03.000,0:05:05.000
երեխան հիմնականում արձագանքում է այն մարդու ձայնին,

0:05:05.000,0:05:07.000
ով ամենից շատ է հոգ տանում իր մասին,

0:05:07.000,0:05:09.000
այսինքն` մոր ձայնին:

0:05:09.000,0:05:11.000
Նույնիսկ նրա լացի ձայնը

0:05:11.000,0:05:13.000
մոր լեզվի հնչյունների ընդօրինակումն է,

0:05:13.000,0:05:16.000
ինչը կարող է ավելի կապել երեխային ու մորը,

0:05:16.000,0:05:18.000
և հետագայում նպաստել

0:05:18.000,0:05:20.000
մայրենի լեզուն հասկանալու

0:05:20.000,0:05:23.000
և դրանով խոսել սովորելու

0:05:23.000,0:05:25.000
դժվարին առաջադրանքում:

0:05:25.000,0:05:27.000
Բայց արգանդում պտուղը ճանաչում է

0:05:27.000,0:05:29.000
ոչ միայն ձայները,

0:05:29.000,0:05:32.000
այլ նաև զգում է համ ու հոտ:

0:05:32.000,0:05:34.000
Հղիության յոթերորդ ամսում արդեն

0:05:34.000,0:05:36.000
համի զգայարանը լիովին զարգացած է,

0:05:36.000,0:05:39.000
ու հոտառության ընկալիչներն

0:05:39.000,0:05:41.000
արդեն գործում են:

0:05:41.000,0:05:44.000
Հղի կնոջ օգտագործած սննդի համն ու հոտն

0:05:44.000,0:05:46.000
անցնում են ամնիոտիկ հեղուկի մեջ,

0:05:46.000,0:05:48.000
որը պտուղը շարունակ

0:05:48.000,0:05:50.000
կուլ է տալիս:

0:05:50.000,0:05:53.000
Ծնվելուց հետո հնարավոր է, որ փոքրիկը

0:05:53.000,0:05:56.000
հիշի ու նախընտրի հենց այդ համերը:

0:05:56.000,0:05:59.000
Փորձերից մեկի ժամանակ մի խումբ հղի կանայք

0:05:59.000,0:06:01.000
հղիության երրորդ եռամսյակում հաճախ

0:06:01.000,0:06:04.000
գազարի հյութ էին խմել,

0:06:04.000,0:06:06.000
մինչդեռ կանանց երկրորդ խումբը

0:06:06.000,0:06:08.000
միայն ջուր էր խմել:

0:06:08.000,0:06:11.000
Վեց ամիս անց նրանք երեխաների

0:06:11.000,0:06:14.000
շիլային խառնել էին գազարի հյութ

0:06:14.000,0:06:18.000
և ուսումնասիրել նրանց դեմքի արտահայտություններն ուտելու ընթացքում:

0:06:18.000,0:06:20.000
Գազարի հյութ խմած կանանց երեխաներն

0:06:20.000,0:06:22.000
ավելի շատ գազարի համով շիլա էին կերել, քան մյուսները,

0:06:22.000,0:06:24.000
ու նրանց տեսքից էլ երևում էր,

0:06:24.000,0:06:26.000
որ ավելի հաճույքով էին ուտում:

0:06:26.000,0:06:29.000
Նմանատիպ մեկ այլ փորձ կատարեցին նաև

0:06:29.000,0:06:31.000
Ֆրանսիայում` Դիժոնում.

0:06:31.000,0:06:33.000
այս անգամ հետազոտողները հայտնաբերեցին,

0:06:33.000,0:06:36.000
որ փոքրիկները, որոնց մայրերը հղիության ընթացքում

0:06:36.000,0:06:41.000
լակրիցահամ անիսոնով համեմված կերակուրներ ու ըմպելիք էին օգտագործել,

0:06:41.000,0:06:43.000
կյանքի հենց առաջին օրվանից

0:06:43.000,0:06:45.000
սիրել են անիսոնը,

0:06:45.000,0:06:47.000
ու հետո էլ շարունակել են

0:06:47.000,0:06:49.000
նախընտրել այն:

0:06:49.000,0:06:53.000
Իսկ հղիության ընթացքում անիսոն չկերած կանանց փոքրիկների

0:06:53.000,0:06:57.000
արձագանքը կարելի է վերարտադրել այսպես` «Յա’խք»:

0:06:57.000,0:06:59.000
Սա նշանակում է,

0:06:59.000,0:07:01.000
որ պտուղը մոր միջոցով արդյունավետ կերպով սովորում է,

0:07:01.000,0:07:04.000
թե ինչն է անվնաս ու օգտակար ուտելու համար:

0:07:04.000,0:07:06.000
Պտուղը նաև ծանոթանում է

0:07:06.000,0:07:09.000
այն կոնկրետ մշակույթին, որին ինքը միանալու է

0:07:09.000,0:07:12.000
մշակույթի ամենակարևոր դրսևորումներից մեկի`

0:07:12.000,0:07:14.000
սննդի միջոցով:

0:07:14.000,0:07:17.000
Նախքան ծնվելը նա նույնիսկ

0:07:17.000,0:07:19.000
ծանոթանում է իր մշակույթի խոհանոցին բնորոշ

0:07:19.000,0:07:22.000
համերին ու բույրերին:

0:07:22.000,0:07:25.000
Այսպիսով, պարզվում է, որ պտուղը շատ ավելի մեծ դասեր է յուրացնում:

0:07:25.000,0:07:27.000
Սակայն, մինչ դրան անդրադառնալս,

0:07:27.000,0:07:31.000
ուզում եմ ներկայացնել մի բան, որը կարող է հետաքրքրել ձեզ:

0:07:31.000,0:07:33.000
Պտղի սովորելու գաղափարը

0:07:33.000,0:07:36.000
կարող է հիշեցնել ձեզ պտուղը զարգացնելու փորձերը,

0:07:36.000,0:07:38.000
երբ հղի կնոջ որովայնին

0:07:38.000,0:07:40.000
ականջակալներով միացվում է Մոցարտի երաժշտությունը:

0:07:40.000,0:07:43.000
Բայց իրականում կազմավորման ու ձևավորման

0:07:43.000,0:07:46.000
ինն ամիս տևող ներարգանդային գործընթացը

0:07:46.000,0:07:50.000
շատ ավելի կարևոր ու հետևանքային է:

0:07:50.000,0:07:54.000
Հղի կնոջ առօրյայում կատարվող գրեթե ամեն ինչ`

0:07:54.000,0:07:56.000
նրա շնչած օդը,

0:07:56.000,0:07:58.000
ընդունած սնունդը, ըմպելիքները,

0:07:58.000,0:08:00.000
քիմիկատները, որոնց վտանգին նա ենթարկվում է,

0:08:00.000,0:08:02.000
նույնիսկ նրա ապրումները,

0:08:02.000,0:08:05.000
ինչ-որ առումով փոխանցվում են պտղին:

0:08:05.000,0:08:08.000
Դրանք ազդեցությունների մի խառնուրդ են կազմում,

0:08:08.000,0:08:10.000
որը նույնքան անհատական ու ինքնատիպ է,

0:08:10.000,0:08:12.000
որքան կինն ինքը:

0:08:12.000,0:08:14.000
Պտուղը համատեղում է այս «առաջարկներն»

0:08:14.000,0:08:16.000
իր սեփական մարմնում,

0:08:16.000,0:08:19.000
դարձնում է դրանք իր միս ու արյան մի մասը:

0:08:19.000,0:08:21.000
Ու հաճախ անում է դեռ ավելին.

0:08:21.000,0:08:24.000
մայրական այս աջակցությունը նա ընկալում է

0:08:24.000,0:08:26.000
որպես տեղեկատվություն,

0:08:26.000,0:08:28.000
ինչպես ես եմ անվանում` արտաքին աշխարհից եկող

0:08:28.000,0:08:31.000
«կենսաբանական բացիկներ»:

0:08:31.000,0:08:34.000
Այսպիսով, մոր արգանդում պտուղը սովորում է

0:08:34.000,0:08:36.000
ոչ թե Մոցարտի «Կախարդական ֆլեյտան», այլ ստանում է

0:08:36.000,0:08:40.000
իր գոյատևման համար շատ ավելի կարևոր նշանակություն ունեցող հարցերի պատասխաններ:

0:08:40.000,0:08:42.000
Արդյոք ինքը կծնվի լիությա՞ն,

0:08:42.000,0:08:44.000
թե՞ կարիքի աշխարհում:

0:08:44.000,0:08:47.000
Կլինի՞ արդյոք ապահով ու պաշտպանված,

0:08:47.000,0:08:50.000
թե՞ մշտապես կանգնած կլինի վտանգի ու սպառնալիքի առաջ:

0:08:50.000,0:08:52.000
Կունենա երկար արգասավոր կյա՞նք,

0:08:52.000,0:08:55.000
թե՞ կարճ ու դժվարին:

0:08:55.000,0:08:58.000
Հղի կնոջ սննդակարգն ու մասնավորապես սթրեսի մակարդակը

0:08:58.000,0:09:01.000
արժեքավոր հուշումներ են առկա պայմանների վերաբերյալ,

0:09:01.000,0:09:04.000
ինչպես մատդ բարձրացնելիս կզգաս քամին:

0:09:04.000,0:09:06.000
Այս ամենից հետևում է, որ

0:09:06.000,0:09:09.000
պտղի ուղեղի ու մյուս օրգանների կարգավորումը

0:09:09.000,0:09:11.000
մարդկային հսկայական

0:09:11.000,0:09:13.000
հարմարվողականության մասն է.

0:09:13.000,0:09:15.000
ամենատարբեր միջավայրերում`

0:09:15.000,0:09:17.000
բնության գրկում

0:09:17.000,0:09:19.000
թե քաղաքում,

0:09:19.000,0:09:22.000
դաշտում թե անապատում զարգանալու մեր կարողությունը:

0:09:22.000,0:09:24.000
Ամփոփելով ուզում եմ պատմել ձեզ երկու պատմություն,

0:09:24.000,0:09:27.000
թե ինչպես են մայրերն իրենց բալիկներին ծանոթացնում աշխարհին,

0:09:27.000,0:09:30.000
նույնիսկ նախքան նրանց ծնվելը:

0:09:31.000,0:09:33.000
1944 թվականի աշնանը`

0:09:33.000,0:09:36.000
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ամենամռայլ օրերին,

0:09:36.000,0:09:39.000
գերմանական զորքերը շրջափակեցին Արևմտյան Հոլանդիան`

0:09:39.000,0:09:42.000
զրկելով այն սննդի մատակարարումից:

0:09:42.000,0:09:44.000
Նացիստների պաշարմանը հետևեց

0:09:44.000,0:09:47.000
վերջին տասնամյակների ամենախստաշունչ ձմեռը.

0:09:47.000,0:09:51.000
այնքան ցուրտ էր, որ ջրանցքներում ջուրը լրիվ սառչում էր:

0:09:51.000,0:09:53.000
Շուտով սնունդը սկսեց չբավականացնել.

0:09:53.000,0:09:57.000
շատ հոլանդացիներ գոյատևում էին օրական ընդամենը 500 կալորիայով,

0:09:57.000,0:10:00.000
այնինչ նախքան պատերազմն օգտագործում էին դրա քառապատիկը:

0:10:00.000,0:10:03.000
Զրկանքների շաբաթները դարձան ամիսներ.

0:10:03.000,0:10:06.000
ոմանք այս ծայրահեղ իրավիճակում նույնիսկ սկսել էին կակաչի սոխուկներ ուտել:

0:10:06.000,0:10:08.000
Մայիսի սկզբին

0:10:08.000,0:10:10.000
երկրում խնայողաբար բաշխած սննդի պաշարը

0:10:10.000,0:10:12.000
վերջնականապես սպառվել էր:

0:10:12.000,0:10:15.000
Զանգվածային սովի սպառնալիքն արդեն ուրվագծվում էր,

0:10:15.000,0:10:18.000
երբ 1945 թվականի մայիսի 5-ին

0:10:18.000,0:10:20.000
պաշարումն անսպասելի ավարտվեց,

0:10:20.000,0:10:22.000
ու Հոլանդիան դաշնակիցների շնորհիվ

0:10:22.000,0:10:24.000
այլևս ազատագրված էր:

0:10:24.000,0:10:27.000
Այսպես կոչված «Սովի ձմեռը»,

0:10:27.000,0:10:29.000
խլեց մոտ 10000 մարդկային կյանք,

0:10:29.000,0:10:31.000
հազարավորներին էլ թուլացրեց:

0:10:31.000,0:10:34.000
Բայց պաշարումը մեծապես ազդեց մարդկային մեկ այլ խմբի`

0:10:34.000,0:10:36.000
դեռ չծնված 40000

0:10:36.000,0:10:39.000
երեխաների վրա:

0:10:39.000,0:10:41.000
Հղիության ընթացքում թերսնման հետևանքներն

0:10:41.000,0:10:43.000
անմիջապես արտահայտվեցին

0:10:43.000,0:10:45.000
մեռելածնության,

0:10:45.000,0:10:47.000
բնածին արատներով ու թեթև քաշով ծնվող երեխաների,

0:10:47.000,0:10:49.000
նորածինների մահացության բարձր ցուցանիշներում:

0:10:49.000,0:10:52.000
Որոշ հետևանքներ էլ ավելի ուշ ի հայտ եկան:

0:10:52.000,0:10:54.000
«Սովի ձմեռվանից», տասնամյակներ անց

0:10:54.000,0:10:56.000
հետազոտողները փաստեցին.

0:10:56.000,0:11:00.000
մարդիկ, որոնց մայրերը հղի են եղել պաշարման ընթացքում,

0:11:00.000,0:11:02.000
հետագայում ավելի շատ են տառապում ճարպակալումով, շաքարախտով,

0:11:02.000,0:11:05.000
սրտային հիվանդություններով,

0:11:05.000,0:11:08.000
քան մարդիկ, որոնց մայրերի հղիությունն անցել է նորմալ պայմաններում:

0:11:08.000,0:11:12.000
Կարծես այս մարդկանց սովի նախածննդյան փորձն

0:11:12.000,0:11:14.000
արմատապես փոխել է

0:11:14.000,0:11:16.000
նրանց օրգանիզմը:

0:11:16.000,0:11:18.000
Նրանց արյան ճնշումն ավելի բարձր է,

0:11:18.000,0:11:20.000
խոլեստերինը` ցածր,

0:11:20.000,0:11:22.000
գլյուկոզայի թույլատրելի չափը` կրճատված.

0:11:22.000,0:11:25.000
սրանք բոլորը շաքարախտի նախանշաններ են:

0:11:25.000,0:11:27.000
Ինչու՟ պիտի պտղի ներարգանդային թերսնուցումը

0:11:27.000,0:11:29.000
հետագայում հանգեցնի հիվանդության:

0:11:29.000,0:11:31.000
Բացատրություններից մեկն այն է,

0:11:31.000,0:11:34.000
որ պտուղը վատ իրավիճակում ամենից լավ է ելք գտնում:

0:11:34.000,0:11:36.000
Երբ սննդի պակաս է զգացվում,

0:11:36.000,0:11:39.000
նա եղած սննդարար նյութերն ուղղում է դեպի ամենակարևոր օրգանը` ուղեղը,

0:11:39.000,0:11:41.000
փոխարենը մյուս օրգանները`

0:11:41.000,0:11:43.000
ինչպես օրինակ սիրտն ու լյարդը, թողնում է առանց սնուցման:

0:11:43.000,0:11:46.000
Այս դեպքում պտուղը ողջ է մնում որոշ կարճ ժամանակով,

0:11:46.000,0:11:49.000
բայց հատուցումն ավելի ուշ է վրա հասնում,

0:11:49.000,0:11:51.000
երբ այն օրգանները, որոնք նախկինում զրկված են եղել սննդարար նյութերից,

0:11:51.000,0:11:54.000
հիվանդության հանդեպ ավելի խոցելի են դառնում:

0:11:54.000,0:11:57.000
Բայց սա դեռ ամենը չէ:

0:11:57.000,0:11:59.000
Թվում է` պտուղն օգտվում է

0:11:59.000,0:12:02.000
ներարգանդային միջավայրից

0:12:02.000,0:12:04.000
ու հետևաբար ֆիզիոլոգիապես հարմարվում է դրան:

0:12:04.000,0:12:06.000
Նա կարծես պատրաստվում է

0:12:06.000,0:12:08.000
այն աշխարհին, որին կհանդիպի

0:12:08.000,0:12:10.000
արգանդից դուրս:

0:12:10.000,0:12:12.000
Պտուղը հարմարեցնում է իր նյութափոխանակությունն

0:12:12.000,0:12:15.000
ու մյուս ֆիզիոլոգիական գործընթացները`

0:12:15.000,0:12:18.000
կանխազգալով այն միջավայրը, որն իրեն սպասվում է:

0:12:18.000,0:12:21.000
Ու պտղի նման կանխատեսումը հիմնված է

0:12:21.000,0:12:23.000
մոր սննդի վրա:

0:12:23.000,0:12:25.000
Հղի կնոջ ընդունած սնունդը

0:12:25.000,0:12:27.000
մի պատմություն է,

0:12:27.000,0:12:29.000
հեքիաթի պես մի բան` լիության

0:12:29.000,0:12:32.000
կամ զրկանքների մռայլ ժամանակագրության մասին:

0:12:32.000,0:12:35.000
Այս պատմությունը տալիս է տեղեկություն,

0:12:35.000,0:12:37.000
որը պտուղն օգտագործում է`

0:12:37.000,0:12:39.000
կազմելու համար իր օրգանիզմն ու դրա համակարգերը.

0:12:39.000,0:12:42.000
սա տիրող հանգամանքներին հարմարվելն է,

0:12:42.000,0:12:45.000
որը հեշտացնում է իր հետագա գոյատևումը:

0:12:45.000,0:12:48.000
Հանդիպելով խիստ սահմանափակ պաշարների`

0:12:48.000,0:12:51.000
փոքրամարմին երեխան, որն ունի էնէրգիայի քիչ պահանջմունք,

0:12:51.000,0:12:53.000
փաստորեն ավելի երկար ապրելու

0:12:53.000,0:12:55.000
հնարավորություն կունենա:

0:12:55.000,0:12:57.000
Իրական խնդիրը ծագում է,

0:12:57.000,0:13:00.000
երբ հղի կանայք դառնում են որոշ իմաստով «անվստահելի պատմողներ».

0:13:00.000,0:13:02.000
երբ պտուղը նախապատրաստվում է

0:13:02.000,0:13:04.000
կարիքի աշխարհին,

0:13:04.000,0:13:07.000
փոխարենը ծնվում է լիության աշխարհում:

0:13:07.000,0:13:10.000
Հենց այդպես պատահեց հոլանդական «Սովի Ձմռան» շրջանի երեխաների հետ:

0:13:10.000,0:13:12.000
Նրանց մոտ ճարպակալման,

0:13:12.000,0:13:14.000
շաքարախտի ու սրտային հիվանդությունների բարձր ցուցանիշները

0:13:14.000,0:13:16.000
դրա արդյունքն են:

0:13:16.000,0:13:19.000
Օրգանիզմները, որոնք կառչած էին ամեն կալորիայից,

0:13:19.000,0:13:21.000
հայտվեցին հետպատերազմյան արևմտյան սննդի

0:13:21.000,0:13:24.000
ավելորդ կալորիաների հեղեղում:

0:13:24.000,0:13:27.000
Աշխարհը, որ նրանք ճանաչել էին դեռ արգանդում,

0:13:27.000,0:13:29.000
այն չէր,

0:13:29.000,0:13:32.000
որում նրանք հայտնվել էին:

0:13:32.000,0:13:34.000
Ահա մի ուրիշ պատմություն ևս:

0:13:34.000,0:13:38.000
2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ին, առավոտյան ժամը 8:46–ին

0:13:38.000,0:13:40.000
Նյու Յորքում` Համաշխարհային Առևտրի Կենտրոնի մոտակայքում,

0:13:40.000,0:13:42.000
տասնյակ հազարավոր

0:13:42.000,0:13:44.000
մարդիկ կային`

0:13:44.000,0:13:46.000
գնացքներից դուրս հորդացող ուղևորներ,

0:13:46.000,0:13:49.000
առավոտյան հոսքի համար սեղան գցող մատուցողուհիներ,

0:13:49.000,0:13:53.000
Ուոլ Սթրիթում աշխատող բրոկերներ:

0:13:53.000,0:13:56.000
Նշված մարդկանցից 1700-ը հղի կանայք էին:

0:13:56.000,0:13:59.000
Երբ ինքնաթիռները հարվածեցին, ու աշտարակները փուլ եկան,

0:13:59.000,0:14:02.000
այս կանանց մեծ մասը նույն սարսափն ապրեց,

0:14:02.000,0:14:05.000
ինչ աղետի մյուս վերապրողները`

0:14:05.000,0:14:07.000
ճնշող քաոս ու իրարանցում,

0:14:07.000,0:14:09.000
փոշու և շինաղբի

0:14:09.000,0:14:13.000
պոտենցիալ թունավոր պտտվող ամպեր,

0:14:13.000,0:14:15.000
սիրտ կեղեքող վախ` սեփական կյանքի համար:

0:14:15.000,0:14:17.000
9/11-ից մոտ մեկ տարի անց

0:14:17.000,0:14:20.000
հետազոտողներն ուսումնասիրեցին մի խումբ կանանց,

0:14:20.000,0:14:22.000
որոնք հղի են եղել,

0:14:22.000,0:14:24.000
երբ Համաշխարհային Առևտրի Կենտրոնը հարձակման է ենթարկվել:

0:14:24.000,0:14:26.000
Շատ հղիների մոտ այդ ծանր փորձությունների հետևանքով

0:14:26.000,0:14:29.000
առաջացել էր հետտրավմատիկ սթրեսի համախտանիշ (ՀՏՍՀ),

0:14:29.000,0:14:31.000
ու հետազոտողները պարզեցին, որ

0:14:31.000,0:14:34.000
այդ կանանց երեխաները կենսաբանական տեսանկյունից

0:14:34.000,0:14:36.000
ավելի խոցելի են ՀՏՍՀ-ի նկատմամբ.

0:14:36.000,0:14:39.000
ազդեցություն, որն ամենից ցայտուն արտահայտվեց

0:14:39.000,0:14:42.000
այն նորածինների մոտ, որոնց մայրերը աղետին էին ենթարկվել

0:14:42.000,0:14:44.000
հղիության երրորդ եռամսյակում:

0:14:44.000,0:14:46.000
Այլ կերպ ասած`

0:14:46.000,0:14:49.000
մայրերը, որոնց մոտ նկատվել է հետտրավմատիկ սթրեսի համախտանիշ,

0:14:49.000,0:14:52.000
փոխանցել են այդ վիճակի հանդեպ խոցելիությունն

0:14:52.000,0:14:55.000
իրենց երեխաներին, որոնք դեռ արգանդում էին:

0:14:55.000,0:14:57.000
Սրա մասին էլ մտածեք.

0:14:57.000,0:14:59.000
պարզվում է` հետտրավմատիկ սթրեսի համախտանիշը

0:14:59.000,0:15:02.000
օրգանիզմի արձագանքն է խորը սթրեսին, որի հետևանքով

0:15:02.000,0:15:06.000
տուժողները ենթարկվում են հսկայական ավելորդ տառապանքների:

0:15:06.000,0:15:09.000
Բայց ՀՏՍՀ-ի մասին այլ տեսակետ էլ կա:

0:15:09.000,0:15:12.000
Այն, ինչը մեզ պաթոլոգիա է թվում,

0:15:12.000,0:15:14.000
իրականում կարող է որոշակի հանգամանքներում

0:15:14.000,0:15:16.000
օգտակար հարմարեցում լինել:

0:15:16.000,0:15:19.000
Առանձնապես վտանգավոր միջավայրում

0:15:19.000,0:15:22.000
ՀՏՍՀ-ի բնորոշ դրսևորումները`

0:15:22.000,0:15:25.000
սեփական շրջապատի վերաբերյալ գերիրազեկությունը,

0:15:25.000,0:15:28.000
վտանգին ակնթարթային արձագանքումը,

0:15:28.000,0:15:31.000
կարողացել են մարդկային կյանք փրկել:

0:15:31.000,0:15:35.000
Գաղափարը, որ ՀՏՍՀ-ի վտանգի փոխանցումը նախածննդյան շրջանում կարող է հարմարվելու հատկություն արմատավորել,

0:15:35.000,0:15:37.000
դեռ հիմնավորված չէ,

0:15:37.000,0:15:40.000
բայց ես այն բավականին խորիմաստ եմ համարում:

0:15:40.000,0:15:42.000
Դա կնշանակեր, որ նույնիսկ նախքան փոքրիկի ծնվելը,

0:15:42.000,0:15:44.000
մայրը, ասելով նրան «Զգո'ւյշ եղիր»,

0:15:44.000,0:15:46.000
զգուշացնում է, որ դրսում

0:15:46.000,0:15:49.000
նրան խելացնոր աշխարհն է սպասում:

0:15:49.000,0:15:51.000
Թույլ տվեք պարզաբանեմ:

0:15:51.000,0:15:54.000
Պտղի ծագումը հետազոտություն է, որը ոչ թե մեղադրում է կանանց

0:15:54.000,0:15:56.000
հղիության ընթացքում կատարվածի համար,

0:15:56.000,0:15:59.000
այլ փորձում է հայտնաբերել ուղիներ` լավագույնս

0:15:59.000,0:16:02.000
նպաստելու հաջորդ սերնդի առողջությանն ու բարօրությանը:

0:16:02.000,0:16:04.000
Այդ կարևոր աշխատանքում պետք է հատկապես շեշտադրվի

0:16:04.000,0:16:06.000
այն, թե ինչ է պտուղը սովորում

0:16:06.000,0:16:09.000
արգանդում անցկացրած ինն ամիսների ընթացքում:

0:16:09.000,0:16:12.000
Սովորելը կյանքի կարևորագույն գործունեություններից մեկն է,

0:16:12.000,0:16:14.000
ու այն սկսվում է շատ ավելի վաղ,

0:16:14.000,0:16:16.000
քան մենք երբևէ պատկերացրել ենք:

0:16:16.000,0:16:18.000
Շնորհակալություն:

0:16:18.000,0:16:25.000
(Ծափահարություններ)