0:00:00.000,0:00:02.000
Den Bosch'da doğdum,

0:00:02.000,0:00:05.000
ressam Hieronymus Bosch'un adını aldığı yerde.

0:00:05.000,0:00:07.000
15. yy'da yaşamış bu ressama

0:00:07.000,0:00:10.000
hep hayranlık duydum.

0:00:10.000,0:00:12.000
Ahlakla ilgili olarak bu ressamın ilginç yanı

0:00:12.000,0:00:15.000
dinin etkisinin azaldığı bir çağda yaşadı

0:00:15.000,0:00:17.000
ve bence din olmadan

0:00:17.000,0:00:19.000
ya da daha az olduğunda

0:00:19.000,0:00:22.000
topluma ne olacağını merak ediyordu.

0:00:22.000,0:00:25.000
Ve bu ünlü resmini yaptı. "Dünyevi Zevklerin Bahçesinde".

0:00:25.000,0:00:27.000
Bazıları bunu

0:00:27.000,0:00:29.000
Düşüş'ten önce insanlık

0:00:29.000,0:00:32.000
veya Düşüş olmadan insanlık olarak yorumladı.

0:00:32.000,0:00:34.000
İnsan düşünmeden edemiyor,

0:00:34.000,0:00:37.000
bilginin meyvesini tatmasaydık ne olurdu

0:00:37.000,0:00:40.000
ve nasıl bir ahlak anlayışımız olurdu?

0:00:40.000,0:00:42.000
Daha sonra öğrenciyken,

0:00:42.000,0:00:44.000
daha farklı bir bahçeye gittim,

0:00:44.000,0:00:47.000
Arnhem'de şempanzeleri tuttuğumuz

0:00:47.000,0:00:49.000
bir zooloji bahçesi.

0:00:49.000,0:00:51.000
Bu bir bebek şempanzeyle genç yaştaki ben.

0:00:51.000,0:00:54.000
(Gülüşmeler)

0:00:54.000,0:00:56.000
Burada şempanzelerin güce aç

0:00:56.000,0:00:59.000
olduklarını fark ettim ve bununla ilgili bir kitap yazdım.

0:00:59.000,0:01:02.000
Bu sıralarda hayvanlarla ilgili araştırmalar

0:01:02.000,0:01:04.000
saldırganlığa ve rakabete odaklanmıştı.

0:01:04.000,0:01:06.000
İnsanlar da dahil olmak üzere

0:01:06.000,0:01:08.000
hayvanlar aleminin bir resmini çizdim,

0:01:08.000,0:01:10.000
derinliklerimizde rekabetçiyiz,

0:01:10.000,0:01:12.000
agresifiz,

0:01:12.000,0:01:15.000
yani özünde kendi çıkarlarımız için çabalıyoruz.

0:01:15.000,0:01:17.000
Bu kitabımın piyasaya sürülüşü.

0:01:17.000,0:01:19.000
Şempanzelerin ne kadar okuduklarını bilmiyorum,

0:01:19.000,0:01:22.000
ama kitabımla gayet ilgili duruyorlar.

0:01:24.000,0:01:26.000
Güçle, baskınlıkla, saldırganlıkla, vs. ilgili

0:01:26.000,0:01:28.000
bu araştırmaları yaparken,

0:01:28.000,0:01:30.000
şempanzelerin kavga ettikten sonra

0:01:30.000,0:01:33.000
barıştıklarını keşfettim.

0:01:33.000,0:01:36.000
Burada kavga etmiş iki erkek görüyorsunuz.

0:01:36.000,0:01:39.000
Sonra bir ağaçta biri diğerine elini uzatıyor.

0:01:39.000,0:01:42.000
Bu resme ikinci baktığımda, ağacın çatalında buluştular,

0:01:42.000,0:01:44.000
öpüşüp barıştılar.

0:01:44.000,0:01:46.000
Bu bir hayli ilginç,

0:01:46.000,0:01:49.000
çünkü o zamanlar her şey rekabet ve saldırganlıkla ilgiliydi,

0:01:49.000,0:01:51.000
yani bu pek de mantıklı gelmiyordu.

0:01:51.000,0:01:53.000
Önemli olan şey kazanıp kaybetmek.

0:01:53.000,0:01:55.000
Bir kavgadan sonra niye barışasınız ki?

0:01:55.000,0:01:57.000
Bu hiç de mantıklı değil.

0:01:57.000,0:02:00.000
Pigme şempanzeleri böyle yapıyor. Pigme şempanzeleri her şeyi seksle yapıyor.

0:02:00.000,0:02:02.000
Seksle de barışıyorlar.

0:02:02.000,0:02:04.000
Ancak temel prensip tamamen aynı.

0:02:04.000,0:02:06.000
Prensip şu ki

0:02:06.000,0:02:08.000
değer verdiğiniz bir ilişki

0:02:08.000,0:02:10.000
bir çatışmayla zarar görüyor,

0:02:10.000,0:02:12.000
bunun için bir şeyler yapmalısınız.

0:02:12.000,0:02:14.000
İnsanların da dahil olduğu

0:02:14.000,0:02:16.000
hayvanlar alemiyle ilgili görüşlerim

0:02:16.000,0:02:18.000
bu zamanlarda değişmeye başladı.

0:02:18.000,0:02:20.000
Siyaset biliminde, ekonomide,

0:02:20.000,0:02:22.000
beşeri bilimlerde, felsefede

0:02:22.000,0:02:24.000
belirli bir görüşümüz var:

0:02:24.000,0:02:26.000
insan insanın kurdudur.

0:02:26.000,0:02:29.000
Kötü olmak doğamızda var.

0:02:29.000,0:02:32.000
Bence bu kurtlar için haksızlık.

0:02:32.000,0:02:34.000
Kurtlar aslında

0:02:34.000,0:02:36.000
oldukça işbirlikçi hayvanlar.

0:02:36.000,0:02:38.000
Bu nedenler birçoğunuz evinde aynı karakteristiğe sahip

0:02:38.000,0:02:40.000
köpekler var.

0:02:40.000,0:02:42.000
Bu, insanlar için de haksızlık,

0:02:42.000,0:02:46.000
insanlar atfedildiklerinden daha

0:02:46.000,0:02:48.000
işbirlikçi ve empati sahibi.

0:02:48.000,0:02:50.000
Böylece bu meselelerle ilgilenmeye

0:02:50.000,0:02:52.000
ve diğer hayvanlarda bunun üzerinde çalışmaya başladım.

0:02:52.000,0:02:54.000
Bunlar ahlakın temel taşları.

0:02:54.000,0:02:58.000
Birisine "Ahlak hangi temellere dayanır?" diye sorarsanız,

0:02:58.000,0:03:00.000
hep bu iki öğe öne çıkar.

0:03:00.000,0:03:02.000
Birisi karşılık vermek,

0:03:02.000,0:03:05.000
bu, adalet ve eşitlik anlayışıyla ilişkilendirilir.

0:03:05.000,0:03:07.000
Diğeri de empati ve şevkat.

0:03:07.000,0:03:10.000
İnsan ahlakı bunlardan daha fazlasını içeriyor,

0:03:10.000,0:03:12.000
ancak bu iki temeli kaldırırsanız

0:03:12.000,0:03:14.000
bana kalırsa geriye pek bir şey kalmaz.

0:03:14.000,0:03:16.000
Yani bunlardan vazgeçilemez.

0:03:16.000,0:03:18.000
İzin verin size birkaç örnek vereyim.

0:03:18.000,0:03:20.000
Bu Yerkes Primat Merkezi'nden bir video,

0:03:20.000,0:03:23.000
şempanzeleri işbirliği yapmaları için eğitiyorlar.

0:03:23.000,0:03:26.000
Bu neredeyse 100 yıl önce yapılmış,

0:03:26.000,0:03:29.000
işbirliğiyle ilgili deneyler yapıyorduk.

0:03:29.000,0:03:32.000
Burada iki genç şempanzeye bir kutu verilmiş,

0:03:32.000,0:03:35.000
bu tek şempanzenin içeri çekebilmesi için çok ağır.

0:03:35.000,0:03:37.000
Tabii ki kutunun içinde yemek var.

0:03:37.000,0:03:39.000
Başka türlü bu kadar azimle çekmezlerdi.

0:03:39.000,0:03:41.000
Kutuyu yaklaştırabiliyorlar.

0:03:41.000,0:03:43.000
Senkronize çalıştıklarını görebilirsiniz.

0:03:43.000,0:03:46.000
Birlikte çalışıyorlar ve aynı anda çekiyorlar.

0:03:46.000,0:03:49.000
Bu, bunu başaramayacak birçok hayvana göre

0:03:49.000,0:03:51.000
büyük bir gelişme.

0:03:51.000,0:03:53.000
Şimdi daha da ilginç bir resimle karşılaşacaksınız,

0:03:53.000,0:03:56.000
çünkü şimdi şempanzelarden biri beslendi.

0:03:56.000,0:03:58.000
Artık bu iki şempanzeden birisi

0:03:58.000,0:04:01.000
bu görevle pek de ilgilenmiyor.

0:04:01.000,0:04:04.000
(Gülüşmeler)

0:04:08.000,0:04:13.000
(Gülüşmeler)

0:04:19.000,0:04:22.000
(Gülüşmeler)

0:04:35.000,0:04:38.000
Bunun sonunda ne olduğuna bakın.

0:04:41.000,0:04:43.000
(Gülüşmeler)

0:04:52.000,0:04:54.000
Hepsini alıyor.

0:04:54.000,0:04:57.000
(Gülüşmeler)

0:04:57.000,0:04:59.000
Bununla ilgili iki ilginç şey var.

0:04:59.000,0:05:01.000
Birincisi sağdaki şempanze

0:05:01.000,0:05:03.000
bir partnere ihtiyacı olduğunu biliyor --

0:05:03.000,0:05:05.000
yani işbirliğine ihtiyacı olduğunun farkında.

0:05:05.000,0:05:08.000
İkincisi bu partner, yemek derdi olmasa da

0:05:08.000,0:05:10.000
çalışmaya istekli.

0:05:10.000,0:05:13.000
Neden ki? Bunun büyük ihtimalle karşılıkla ilgisi var.

0:05:13.000,0:05:15.000
Primatların ve diğer hayvanların iyiliklerin karşılığını verdiğine dair

0:05:15.000,0:05:17.000
pek çok kanıtımız var.

0:05:17.000,0:05:19.000
Yani gelecekte bir zamanda

0:05:19.000,0:05:21.000
iyiliğinin karşılığını alacak.

0:05:21.000,0:05:23.000
Yani bu işler böyle oluyor.

0:05:23.000,0:05:25.000
Fillerle de aynı işi yaptık.

0:05:25.000,0:05:28.000
Fillerle çalışmak oldukça tehlikeli.

0:05:28.000,0:05:30.000
Fillerle ilgili diğer bir sorun da

0:05:30.000,0:05:32.000
tek bir fil için ağır

0:05:32.000,0:05:34.000
bir düzeneği yapamazsınız.

0:05:34.000,0:05:36.000
Belki de yapabilirsiniz,

0:05:36.000,0:05:38.000
ancak büyük olasılıkla oldukça uyduruk bir şey olur.

0:05:38.000,0:05:40.000
Bu durumda ne yaptık --

0:05:40.000,0:05:43.000
Bu çalışmaları Tayland'da Josh Plotnik için yapıyoruz --

0:05:43.000,0:05:46.000
etrafında tek bir halat olan bir düzenek yaptık.

0:05:46.000,0:05:48.000
Halatın bir tarafından çekerseniz,

0:05:48.000,0:05:50.000
öbür tarafı kaçıyor.

0:05:50.000,0:05:53.000
Yani iki filin bunu aynı anda tutup çekmesi gerekiyor.

0:05:53.000,0:05:55.000
Öbür türlü hiçbir şey olmayacak

0:05:55.000,0:05:57.000
ve halat kaybolacak.

0:05:57.000,0:05:59.000
Göreceğiniz ilk kayıtta

0:05:59.000,0:06:01.000
iki fil aynı anda salınıp

0:06:01.000,0:06:03.000
düzeneğe ulaşıyorlar.

0:06:03.000,0:06:06.000
Düzenek solda, üzerinde yiyecekler var.

0:06:06.000,0:06:09.000
Birlikte geliyorlar,

0:06:09.000,0:06:11.000
birlikte tutup birlikte çekiyorlar.

0:06:11.000,0:06:14.000
Bu onlar için oldukça basit.

0:06:15.000,0:06:17.000
İşte oradalar.

0:06:24.000,0:06:26.000
İçeriye bu şekilde götürüyorlar.

0:06:26.000,0:06:28.000
Şimdi işi biraz zorlaştıracağız.

0:06:28.000,0:06:30.000
Bu deneyin bütün amacı

0:06:30.000,0:06:32.000
işbirliğini ne kadar iyi anladıklarını görmek.

0:06:32.000,0:06:35.000
Şempanzeler kadar iyi anlıyorlar mı mesela?

0:06:35.000,0:06:37.000
İkinci adımda,

0:06:37.000,0:06:39.000
bir fili diğerinden önce salıyoruz

0:06:39.000,0:06:41.000
ve bu filin orada durup beklemesi ve halatı çekmemesi

0:06:41.000,0:06:43.000
gerektiğini bilecek kadar akıllı olması gerekiyor --

0:06:43.000,0:06:46.000
çünkü halatı çekerse, öbür taraftan kaçacak ve test orada bitecek.

0:06:46.000,0:06:48.000
Şimdi fil bizim öğretmediğimiz

0:06:48.000,0:06:50.000
kural dışı bir şey yapıyor.

0:06:50.000,0:06:52.000
Ancak bu olayı anladığını gösteriyor,

0:06:52.000,0:06:55.000
çünkü koca ayağını halatın üstüne koyuyor,

0:06:55.000,0:06:57.000
halatın üzerinde durup diğer fili bekliyor,

0:06:57.000,0:07:00.000
ve diğeri gelip bütün işi onun için yapacak.

0:07:00.000,0:07:03.000
Buna beleşçilik diyoruz.

0:07:03.000,0:07:05.000
(Gülüşmeler)

0:07:05.000,0:07:08.000
Ancak bu fillerin ne kadar da akıllı olduğunu gösteriyor.

0:07:08.000,0:07:11.000
Bizim her zaman onaylamadığımız

0:07:11.000,0:07:14.000
bu alternatif yöntemleri buluyorlar.

0:07:14.000,0:07:19.000
Diğer fil gelip

0:07:19.000,0:07:22.000
düzeneği çekiyor.

0:07:38.000,0:07:41.000
Diğerine bakın. Tabii ki yemeyi unutmuyor.

0:07:41.000,0:07:45.000
(Gülüşmeler)

0:07:45.000,0:07:47.000
Bu işbirliği, karşılık tarafıydı.

0:07:47.000,0:07:49.000
Şimdi empatiye gelelim.

0:07:49.000,0:07:51.000
Şimdiki araştımamın ana konusu empati.

0:07:51.000,0:07:53.000
Empatinin iki niteliği var.

0:07:53.000,0:07:56.000
Birincisi anlayış. Genel tanımı:

0:07:56.000,0:07:58.000
diğerlerinin hislerini anlama ve paylaşma yeteneği.

0:07:58.000,0:08:00.000
İkinci niteliği duygusal.

0:08:00.000,0:08:02.000
Empatinin iki kanalı var.

0:08:02.000,0:08:04.000
Birincisi vücut kanalı.

0:08:04.000,0:08:06.000
Üzgün birisiyle konuşursanız,

0:08:06.000,0:08:09.000
üzgün bir ifade ve duruş edineceksiniz

0:08:09.000,0:08:11.000
ve ne olduğunu anlamadan kendinizi üzgün hissedeceksiniz.

0:08:11.000,0:08:14.000
Bu empatinin vücut kanalı,

0:08:14.000,0:08:16.000
birçok hayvan buna sahip.

0:08:16.000,0:08:18.000
Ortalama köpeğinizde de bu var.

0:08:18.000,0:08:20.000
Bu aslında insanların evde

0:08:20.000,0:08:22.000
bu tarz empatiye sahip olmayan kaplumbağa ya da yılan değil de

0:08:22.000,0:08:24.000
memelileri beslemelerinin nedeni.

0:08:24.000,0:08:26.000
Bir de anlayış kanalı var.

0:08:26.000,0:08:28.000
Başka birisinin bakış açısından bakabiliyorsunuz.

0:08:28.000,0:08:30.000
Bu biraz daha sınırlı.

0:08:30.000,0:08:32.000
Birkaç hayvan var -- sanırım filler ve maymunlar bunu yapabiliyorlar --

0:08:32.000,0:08:35.000
ancak bunu yapabilen çok az hayvan var.

0:08:35.000,0:08:37.000
Empati mekanizmasının

0:08:37.000,0:08:39.000
önemli bir bileşeni olan eşzamanlama

0:08:39.000,0:08:41.000
hayvanlar aleminin çok eskiden beri var.

0:08:41.000,0:08:43.000
İnsanlarda bunu esneme bulaşıcılığıyla

0:08:43.000,0:08:45.000
gözlemleyebiliyoruz.

0:08:45.000,0:08:47.000
İnsanlar diğerleri esnediğinde esniyorlar.

0:08:47.000,0:08:49.000
Bu empatiyle ilgili.

0:08:49.000,0:08:51.000
Beyinde aynı bölgeleri aktıve ediyor.

0:08:51.000,0:08:53.000
Ayrıca şunu da biliyoruz ki esneme bulaşıcılığına hassas olan insanlar

0:08:53.000,0:08:55.000
oldukça empatiye sahipler.

0:08:55.000,0:08:57.000
Empatiyle ilgili sorunları olan insanlar, otistik çocuklar gibi,

0:08:57.000,0:08:59.000
başkası esneyince esnemiyorlar.

0:08:59.000,0:09:01.000
Yani bu, bağlantılı.

0:09:01.000,0:09:04.000
Bunu hareketli bir başla, şempanzelerde araştırdık.

0:09:04.000,0:09:06.000
Sol yukarıda esneyen

0:09:06.000,0:09:08.000
hareketli bir baş görüyorsunuz.

0:09:08.000,0:09:10.000
Bir şempanze bunu izliyor,

0:09:10.000,0:09:13.000
bu animasyonları gösterdiğimiz

0:09:13.000,0:09:16.000
bir bilgisayar ekranını izleyen gerçek bir şempanze.

0:09:20.000,0:09:22.000
(Gülüşmeler)

0:09:22.000,0:09:24.000
Hepinizin bildiği

0:09:24.000,0:09:26.000
esnemenin bulaşıcı olması --

0:09:26.000,0:09:29.000
belki de birazdan esnemeye başlayacaksınız --

0:09:29.000,0:09:32.000
diğer hayvanlarla paylaştığımız bir özellik.

0:09:32.000,0:09:35.000
Bu empatinin temellerinde eşzamanlılığın

0:09:35.000,0:09:37.000
vücut kanalıyla ilgili bir şey

0:09:37.000,0:09:40.000
ve temelde bütün memeliler buna sahip.

0:09:40.000,0:09:43.000
Daha karmaşık ifadeleri de araştırıyoruz. Bu, teselli.

0:09:43.000,0:09:46.000
Burada kavgayı kaybeden bir şempanze çığlık atıyor,

0:09:46.000,0:09:48.000
bir genç yanına geliyor, kollarını sarıyor

0:09:48.000,0:09:50.000
ve onu sakinleştiriyor.

0:09:50.000,0:09:53.000
Bu teselli. İnsan tesellisine oldukça yakın.

0:09:53.000,0:09:56.000
Bu teselli davranışı

0:09:56.000,0:09:58.000
empatiden geliyor.

0:09:58.000,0:10:01.000
Çocuklarda empatiyi şu şekilde çalışıyoruz;

0:10:01.000,0:10:03.000
bir aile üyesine sıkıntılı gözükmesini söylüyoruz,

0:10:03.000,0:10:05.000
sonra çocuğun ne yapacağını izliyoruz.

0:10:05.000,0:10:07.000
Bu, empatiyle ilgili,

0:10:07.000,0:10:10.000
baktığımız ifade de bu.

0:10:10.000,0:10:13.000
Duymuş olabileceğiniz bir araştırmayı yakın zamanda yayınladık.

0:10:13.000,0:10:16.000
Başkalarını düşünme ve şempanzeler üzerine.

0:10:16.000,0:10:18.000
Burada soru, şempanzeler

0:10:18.000,0:10:20.000
başkalarının iyiliğini düşünüyorlar mı?

0:10:20.000,0:10:22.000
Onlarca yıl bunu sadece

0:10:22.000,0:10:24.000
insanların yapabildiği düşünüldü,

0:10:24.000,0:10:27.000
sadece insanlar başkalarının iyiliğini düşünür.

0:10:27.000,0:10:29.000
Basit bir deney yaptık.

0:10:29.000,0:10:32.000
Lawrenceville'de Yerkes'in saha istasyonunda

0:10:32.000,0:10:34.000
yaşayan şempanzeler üzerinde yaptık.

0:10:34.000,0:10:36.000
Böyle yaşıyorlar.

0:10:36.000,0:10:39.000
Onları bir odaya getirip onlarla deneyler yapıyoruz.

0:10:39.000,0:10:41.000
Bu durumda, iki şempanzeyi yan yana koyduk,

0:10:41.000,0:10:44.000
Birine bir kova dolusu marka verdik, her markanın farklı bir anlamı var.

0:10:44.000,0:10:47.000
Bir çeşit marka sadece seçtiği partnerini besliyor,

0:10:47.000,0:10:49.000
diğeri ikisini de.

0:10:49.000,0:10:52.000
Bu çalışmayı Vicku Horner'la yaptık.

0:10:53.000,0:10:55.000
Burada iki tane renkli marka görüyorsunuz.

0:10:55.000,0:10:57.000
Onlara bir kova dolusu verdik.

0:10:57.000,0:11:00.000
İki renkten birini seçmek zorundalar.

0:11:00.000,0:11:03.000
Bunun nasıl olduğunu göreceksiniz.

0:11:03.000,0:11:06.000
Eğer bir şempanze bencil bir seçim yaparsa,

0:11:06.000,0:11:09.000
bu durumda kırmızı marka,

0:11:09.000,0:11:11.000
onu bize vermek zorunda.

0:11:11.000,0:11:14.000
Biz markayı alıyoruz, üzerinde iki yemek ödülünün olduğu masaya koyuyoruz,

0:11:14.000,0:11:17.000
ancak bu durumda sadece sağdaki yemeği alıyor.

0:11:17.000,0:11:19.000
Soldaki uzaklaşıyor çünkü biliyor.,

0:11:19.000,0:11:22.000
bu onun için iyi bir test değil.

0:11:22.000,0:11:24.000
Diğeri sosyallikten yana marka.

0:11:24.000,0:11:27.000
Seçimi yapan -- burada ilginç olan --

0:11:27.000,0:11:29.000
seçimi yapan için

0:11:29.000,0:11:31.000
pek bir şey değişmiyor.

0:11:31.000,0:11:34.000
Şimdi bize sosyallikten yana markayı veriyor ve ikisi de besleniyor.

0:11:34.000,0:11:37.000
Yani seçimi yapan her zaman ödülü alıyor.

0:11:37.000,0:11:39.000
Onun için bir şey değişmiyor.

0:11:39.000,0:11:41.000
Aslında rastgele seçmeli.

0:11:41.000,0:11:43.000
Ama gördüğümüz

0:11:43.000,0:11:45.000
sosyallikten yana markayı tercih ediyorlar.

0:11:45.000,0:11:48.000
Bu %50 çizgisi, rastgele beklenti.

0:11:48.000,0:11:51.000
Partnerin kendisine özellikle ilgi çektiği durumlarda, daha çok seçiyorlar.

0:11:51.000,0:11:54.000
Eğer partner onlara baskı yaparsa --

0:11:54.000,0:11:57.000
yani eğer partner su atmaya ve rahatsız etmeye başlarsa --

0:11:57.000,0:12:00.000
seçimler azalıyor.

0:12:00.000,0:12:02.000
Sanki şöyle diyorlar:

0:12:02.000,0:12:04.000
"Eğer uslu olmazsan, bugün sosyallikten yana olmayacağım."

0:12:04.000,0:12:06.000
Partner olmadığı durumlarda da böyle oluyor,

0:12:06.000,0:12:08.000
orada oturan bir partner yok.

0:12:08.000,0:12:10.000
Gördük ki şempanzeler diğerlerinin

0:12:10.000,0:12:12.000
iyiliğini düşünüyorlar --

0:12:12.000,0:12:15.000
özellikle diğerleriyle aynı gruptalarsa.

0:12:15.000,0:12:18.000
Size bahsetmek istediğim son deney

0:12:18.000,0:12:20.000
eşitlik deneyimiz.

0:12:20.000,0:12:23.000
Bu bir hayli ünlendi.

0:12:23.000,0:12:25.000
Şimdi bunu gibi birçoğu var,

0:12:25.000,0:12:27.000
çünkü 10 yıl kadar önce bunu yaptığımızda,

0:12:27.000,0:12:29.000
oldukça ünlendi.

0:12:29.000,0:12:31.000
Bunu, başlıklı manmunla yaptık.

0:12:31.000,0:12:34.000
Size yaptığımız ilk deneyi göstermek istiyorum.

0:12:34.000,0:12:37.000
Daha sonra köpekler, kuşlar

0:12:37.000,0:12:39.000
ve şempanzelerle de yapıldı.

0:12:39.000,0:12:43.000
Ancak biz Sarah Brosnan'la başlıklı maymunlarla başladık.

0:12:43.000,0:12:45.000
İki tane

0:12:45.000,0:12:47.000
başlıklı maymunu yan yana koyduk.

0:12:47.000,0:12:49.000
Bir kez daha, bu hayvanlar bir grupta yaşıyorlar, birbirlerini tanıyorlar.

0:12:49.000,0:12:52.000
Onları gruptan ayırıp bir test odasına koyduk.

0:12:52.000,0:12:54.000
Yapmaları gereken

0:12:54.000,0:12:56.000
çok basit bir görev var.

0:12:56.000,0:12:59.000
Eğer bu görev için

0:12:59.000,0:13:01.000
yan yana duran iki maymuna da salatalık verirseniz,

0:13:01.000,0:13:03.000
bu görevi arka arkaya 25 kere yapmaya istekliler.

0:13:03.000,0:13:07.000
Bana sorarsanız sudan başka bir şey olmayan salatalık

0:13:07.000,0:13:10.000
onlar için yeterli.

0:13:10.000,0:13:13.000
Eğer partnere üzüm verirseniz --

0:13:13.000,0:13:15.000
başlıklı maymunlarımın yemek tercihleri

0:13:15.000,0:13:18.000
pazardaki yemek fiyatlarıyla bire bir örtüşüyor --

0:13:18.000,0:13:21.000
onlara daha iyi bir yemek olan üzüm verirseniz,

0:13:21.000,0:13:24.000
aralarında eşitsizlik yaratıyorsunuz.

0:13:24.000,0:13:26.000
Bizim yaptığımız deney buydu.

0:13:26.000,0:13:29.000
Yakın zamanda bu görevi daha önce yapmamış maymunları videoya kaydettik,

0:13:29.000,0:13:31.000
daha güçlü bir tepki verebileceklerini düşündük,

0:13:31.000,0:13:33.000
bunun doğru olduğu ortaya çıktı.

0:13:33.000,0:13:35.000
Soldaki maymun salatalığı alan.

0:13:35.000,0:13:38.000
Sağdaki de üzümü alan.

0:13:38.000,0:13:40.000
Salatalığı alan

0:13:40.000,0:13:42.000
görüyor ki ilk salatalık parçası gayet iyi.

0:13:42.000,0:13:45.000
İlkini yiyor.

0:13:45.000,0:13:48.000
Sonra diğerinin üzüm aldığını görüyor, şimdi olacakları göreceksiniz.

0:13:48.000,0:13:51.000
Görevi bize bir taşı vermek.

0:13:51.000,0:13:54.000
Ona salatalık parçasını veriyoruz ve yiyor.

0:13:54.000,0:13:57.000
Diğerinin bize bir taş vermesi lazım.

0:13:57.000,0:14:00.000
Bunu yapıyor.

0:14:00.000,0:14:03.000
Bir üzüm alıyor ve onu yiyor.

0:14:03.000,0:14:05.000
Diğeri bunu görüyor.

0:14:05.000,0:14:07.000
Şimdi bize bir taş veriyor,

0:14:07.000,0:14:10.000
yine salatalık alıyor.

0:14:12.000,0:14:27.000
(Gülüşmeler)

0:14:27.000,0:14:30.000
Taşı duvarda test ediyor.

0:14:30.000,0:14:32.000
Bize vermesi gerekiyor.

0:14:32.000,0:14:35.000
Yine salatalık alıyor.

0:14:37.000,0:14:41.000
(Gülüşmeler)

0:14:43.000,0:14:47.000
Burada gördüğünüz Wall Street protestosu.

0:14:47.000,0:14:50.000
(Gülüşmeler)

0:14:50.000,0:14:53.000
(Alkış)

0:14:53.000,0:14:55.000
İki dakikam kaldı,

0:14:55.000,0:14:57.000
izin verin size bununla ilgili komik bir hikaye anlatayım.

0:14:57.000,0:14:59.000
Bu çalışma bir hayli ünlü oldu,

0:14:59.000,0:15:01.000
birçok yorum aldık,

0:15:01.000,0:15:03.000
özellikle antropologlarlardan, ekonomistlerden,

0:15:03.000,0:15:05.000
filozoflardan.

0:15:05.000,0:15:07.000
Bunu pek beğenmediler.

0:15:07.000,0:15:10.000
Sanırım kendi kafalarında

0:15:10.000,0:15:12.000
eşitliğin çok karmaşık bir şey olduğunu

0:15:12.000,0:15:14.000
ve hayvanların buna sahip olamayacaklarına karar vermişlerdi.

0:15:14.000,0:15:16.000
Hatta bir filozof bize

0:15:16.000,0:15:19.000
maymunların eşitlik kavramına sahip olamayacaklarını

0:15:19.000,0:15:22.000
çünkü eşitliğin Fransız Devrimi'yle keşfedildiğini yazdı.

0:15:22.000,0:15:24.000
(Gülüşmeler)

0:15:24.000,0:15:27.000
Bir diğeri

0:15:27.000,0:15:31.000
bunun eşitlikle ilgili olduğuna ancak üzümü alanın

0:15:31.000,0:15:33.000
üzümü reddetseydi inanacağına dair bütün bir bölüm yazdı.

0:15:33.000,0:15:35.000
İşin komik yani,

0:15:35.000,0:15:37.000
bunu şempanzelerle yapan Sarah Brosnan,

0:15:37.000,0:15:39.000
bunu, farklı şempanze gruplarıyla denedi,

0:15:39.000,0:15:42.000
üzümü alan, diğeri de üzüm alana kadar

0:15:42.000,0:15:44.000
kendisine verileni reddetti.

0:15:44.000,0:15:47.000
Yani insanların eşitlik anlayışına oldukça yaklaşıyoruz.

0:15:47.000,0:15:51.000
Bana kalırsa filozoflar felsefelerini yeniden düşünmek zorundalar.

0:15:51.000,0:15:53.000
İzin verin özetleyeyim.

0:15:53.000,0:15:55.000
Bana kalırsa evrimleşen bir ahlak anlayışımız var.

0:15:55.000,0:15:57.000
Bana kalırsa ahlak şimdiye konuştuklarımızdan daha fazlası,

0:15:57.000,0:16:00.000
diğer primatlarda bulduğumuz

0:16:00.000,0:16:02.000
empati, teselli,

0:16:02.000,0:16:04.000
sosyallikten yana yaklaşımlar,

0:16:04.000,0:16:07.000
karşılık verme ve eşitlik bileşenleri olmadan ahlak imkansız.

0:16:07.000,0:16:10.000
Aşağıdan yukarıya bir ahlak anlayışı yaratabilir miyiz

0:16:10.000,0:16:13.000
diye görmek için bu konular üzerinde çalışıyoruz,

0:16:13.000,0:16:15.000
tanrıyı ve dini karıştırmadan

0:16:15.000,0:16:18.000
evrimleşmiş ahlağa ulaşabilir miyiz diye bakıyoruz.

0:16:18.000,0:16:21.000
Dikkatiniz için teşekkür ederim.

0:16:21.000,0:16:30.000
(Alkış)