WEBVTT

00:00:07.069 --> 00:00:10.498
Jeżeli chcecie zerknąć
na rękopisy Marii Curie,

00:00:10.498 --> 00:00:13.599
musicie zrzec się ewentualnych roszczeń
i założyć odzież ochronną,

00:00:13.599 --> 00:00:16.718
by zabezpieczyć się przed promieniowaniem.

00:00:16.718 --> 00:00:21.187
Szczątki Madame Curie
złożone są w ołowianej trumnie,

00:00:21.187 --> 00:00:24.052
izolującej promieniowanie,
które było centrum jej badań,

00:00:24.052 --> 00:00:27.858
a prawdopodobnie również powodem śmierci.

00:00:27.858 --> 00:00:31.078
Dorastając w Warszawie
pod zaborem rosyjskim,

00:00:31.078 --> 00:00:34.671
młoda Maria Skłodowska

00:00:34.671 --> 00:00:38.868
była genialną uczennicą,
ale musiała stawiać czoła przeciwnościom.

00:00:38.868 --> 00:00:42.498
Jako kobieta miała zakaz nauki
w szkole wyższej,

00:00:42.498 --> 00:00:44.519
więc w akcie sprzeciwu

00:00:44.519 --> 00:00:47.479
Maria zapisała się
na Uniwersytet Latający,

00:00:47.479 --> 00:00:52.589
sekretną instytucję zapewniającą
tajne nauczanie polskiej młodzieży.

00:00:52.589 --> 00:00:55.679
Dzięki oszczędzaniu oraz pracy
jako guwernantka i korepetytorka,

00:00:55.679 --> 00:01:00.549
Maria mogła przeprowadzić się
do Paryża i studiować na słynnej Sorbonie.

00:01:00.549 --> 00:01:03.660
Zdobyła tam dyplomy z fizyki i matematyki,

00:01:03.660 --> 00:01:05.940
żywiąc się głównie chlebem i herbatą,

00:01:05.940 --> 00:01:09.010
a czasem mdlejąc z głodu.

00:01:09.010 --> 00:01:11.840
W Paryżu Maria poznała
fizyka Piotra Curie,

00:01:11.840 --> 00:01:15.099
który dzielił z nią laboratorium i serce.

00:01:15.099 --> 00:01:17.620
Ale Maria tęskniła za Polską.

00:01:17.620 --> 00:01:18.839
Po powrocie do Warszawy

00:01:18.839 --> 00:01:22.099
zorientowała się, że otrzymanie pracy
przez kobietę na uniwersytecie

00:01:22.099 --> 00:01:23.620
wciąż jest problemem.

00:01:23.620 --> 00:01:25.020
Nie wszystko było stracone.

00:01:25.020 --> 00:01:27.211
W Paryżu czekał zakochany Piotr.

00:01:27.211 --> 00:01:31.221
Para szybko wzięła ślub,
stając się zespołem szanowanych naukowców.

00:01:31.221 --> 00:01:35.119
Wkrótce Maria Curie zainteresowała się
pracą innego fizyka.

00:01:35.119 --> 00:01:38.631
W 1896 roku Henri Becquerel odkrył,


00:01:38.631 --> 00:01:44.011
że uran samoistnie emituje
podobne do RTG tajemnicze promieniowanie,

00:01:44.011 --> 00:01:47.070
które może wchodzić
w reakcje z kliszami do zdjęć.

00:01:47.070 --> 00:01:51.881
Wkrótce Curie odkryła,
że tor emituje podobne promieniowanie.

00:01:51.881 --> 00:01:55.001
Co najważniejsze, siła promieniowania

00:01:55.001 --> 00:01:57.262
zależała wyłącznie od ilości pierwiastka,

00:01:57.262 --> 00:02:00.781
a zmiany fizyczne i chemiczne
nie miały na nią wpływu.

00:02:00.781 --> 00:02:03.782
Curie doszła do wniosku,
że promieniowanie pochodzi

00:02:03.782 --> 00:02:07.371
od podstawowej składowej
atomu każdego pierwiastka.

00:02:07.371 --> 00:02:08.663
Ta radykalna idea

00:02:08.663 --> 00:02:13.381
pomogła obalić od lat przyjęty
model atomów jako niepodzielnych obiektów.

00:02:13.381 --> 00:02:18.442
Następnie, skupiając się na mocno
promieniotwórczej rudzie blendy uranowej,

00:02:18.442 --> 00:02:23.914
Curie odkryli, że sam uran nie może
wywoływać całego promieniowania.

00:02:23.914 --> 00:02:28.524
Czy odpowiedzialne były za to
inne pierwiastki promieniotwórcze?

00:02:28.524 --> 00:02:32.455
W 1898 roku małżeństwo ogłosiło
istnienie dwóch nowych pierwiastków,

00:02:32.455 --> 00:02:35.407
polonu, nazwanego na cześć
ojczyzny Marii, Polski,

00:02:35.407 --> 00:02:38.433
i radu, który po łacinie oznacza promień.

00:02:38.433 --> 00:02:42.384
W międzyczasie małżeństwo stworzyło też
termin "promieniotwórczość".

00:02:42.384 --> 00:02:48.715
Do 1902 roku państwu Curie udało się
uzyskać jedną dziesiątą grama chlorku radu

00:02:48.715 --> 00:02:51.287
z wielu ton blendy uranowej,

00:02:51.287 --> 00:02:53.536
co było niezwykłym wyczynem,
jak na tamte czasy.

00:02:53.536 --> 00:02:56.476
W tym samym roku
Piotr Curie i Henri Becquerel

00:02:56.476 --> 00:02:59.336
zostali nominowani
do Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki.

00:02:59.336 --> 00:03:01.105
Marię pominięto.

00:03:01.105 --> 00:03:04.767
Piotr sprzeciwił się brakowi
zasłużonego uznania dla żony.

00:03:04.767 --> 00:03:11.226
W 1903 roku małżeństwo Curie i Becquerel
wspólnie odebrali Nagrodę Nobla,

00:03:11.226 --> 00:03:16.116
a Maria została pierwszą kobietą,
która otrzymała to wyróżnienie.

00:03:16.116 --> 00:03:20.047
Finansowani i darzeni szacunkiem Curie
odnosili coraz większe sukcesy.

00:03:20.047 --> 00:03:24.686
Jednak w 1906 roku Piotr zginął tragicznie
przygnieciony przez powóz konny,

00:03:24.686 --> 00:03:27.037
gdy przechodził
przez ruchliwe skrzyżowanie.

00:03:27.037 --> 00:03:29.887
Zrozpaczona Maria rzuciła się w wir pracy

00:03:29.887 --> 00:03:32.816
i przejęła katedrę Piotra na Sorbonie,

00:03:32.816 --> 00:03:36.057
zostając pierwszą na uniwersytecie
kobietą-profesorem.

00:03:36.057 --> 00:03:38.356
Jej samodzielna praca okazała się owocna.

00:03:38.356 --> 00:03:40.728
W 1911 roku Maria otrzymała
kolejną Nagrodę Nobla,

00:03:40.728 --> 00:03:44.867
tym razem w dziedzinie chemii
za wcześniejsze odkrycie radu i polonu

00:03:44.867 --> 00:03:49.348
oraz za uzyskanie i analizę
czystego radu i jego związków.

00:03:49.348 --> 00:03:51.527
Do dziś pozostaje pierwszą i jedyną osobą,

00:03:51.527 --> 00:03:56.368
która dostała Nagrodę Nobla
w dwóch różnych dziedzinach nauki.

00:03:56.368 --> 00:03:58.989
Odkrycia profesor Curie
zostały wykorzystane w praktyce,

00:03:58.989 --> 00:04:01.888
przynosząc znaczące zmiany
w badaniach i sposobach leczenia.

00:04:01.888 --> 00:04:05.737
W czasie pierwszej wojny światowej Maria
otwierała mobilne jednostki radiologiczne

00:04:05.737 --> 00:04:08.779
i badała wpływ promieniowania na guzy.

00:04:08.779 --> 00:04:12.768
Za korzyści dla ludzkości
zapłaciła jednak osobistą cenę.

00:04:12.768 --> 00:04:15.979
Curie zmarła w 1934 roku 
na chorobę szpiku kostnego,

00:04:15.979 --> 00:04:19.679
a dziś wielu uważa,
że wywołało ją promieniowanie.

00:04:19.679 --> 00:04:22.764
Rewolucyjne badania Marii Curie

00:04:22.764 --> 00:04:26.016
stały się podwaliną
zrozumienia fizyki i chemii,

00:04:26.016 --> 00:04:31.319
wytyczając nowe szlaki w onkologii,
technologii, medycynie, fizyce jądrowej

00:04:31.319 --> 00:04:33.023
i wielu innych dziedzinach.

00:04:33.023 --> 00:04:34.453
Z lepszym lub gorszym skutkiem

00:04:34.453 --> 00:04:37.544
jej odkrycia w dziedzinie promieniowania
dały początek nowej erze,

00:04:37.544 --> 00:04:40.490
ujawniając jedne
z największych tajemnic nauki.