0:00:02.719,0:00:07.360
Internet: HTTP va HTML
0:00:07.360,0:00:11.740
Men Jasminman va men [br]XBOX One muhandislik jamoasining dasturiy
0:00:11.759,0:00:18.700
menejeriman. Bizning eng katta xususiyatlarimizdan [br]biri Xbox Live deyiladi. Bu onlayn xizmat
0:00:18.700,0:00:24.099
butun dunyo bo'ylab o'yinchilarni birlashtiradi va biz [br]buni internet orqali amalga oshirishga suyanamiz. Bu
0:00:24.099,0:00:30.500
oson ish emas va ko'p narsalar [br]sahna ortida sodir bo'ladi. Internet
0:00:30.500,0:00:36.280
odamlarning o'zaro munosabatlarini va aloqa qilishlarini [br]butunlay o'zgartirmoqda. Ammo bu qanday ishlaydi? Qanday
0:00:36.280,0:00:43.489
qilib butun dunyo bo'ylab kompyuterlar haqiqatan ham bir-biri [br]bilan aloqa qilishadi? Keling, veb-brauzerni ko'rib chiqaylik.
0:00:43.489,0:00:50.199
Birinchidan, siz veb-brauzeringizni ochasiz. Ushbu ilovadan[br]veb-sahifalarga kirish uchun foydalanasiz. Keyin siz
0:00:50.199,0:00:55.899
veb-manzilini yoki URL manzilini kiritasiz,[br]masalan tumblr.com kabi sayt resurslarining yagona ko'rsatkichi
0:00:55.899,0:01:06.810
orqali siz tashrif buyurasiz. Salom men[br]Tumblr asoschisi Devid Karp va biz
0:01:06.810,0:01:12.560
bugun kundalik ishda foydalanayotgan [br]veb-brauzerlar haqida gaplashamiz. Ehtimol siz
0:01:12.560,0:01:16.350
veb-brauzeringizdagi manzilga matn terish paytida [br]va keyin Enter tugmasini bosganingizda
0:01:16.350,0:01:21.020
aslida nima bo'lishiga qiziqqan bo'lsangiz kerak. Va bu haqiqatan ham[br]siz tasavvur qilganingizdek. Shunday qilib, hozirgi paytda sizning
0:01:21.020,0:01:25.930
kompyuteringiz server deb nomlangan, odatda bu yerdan [br]minglab mil uzoqlikda boshqa kompyuter bilan
0:01:25.930,0:01:32.450
gaplasha boshlaydi. Va millisekundlarda sizning kompyuteringiz[br]ushbu serverdan veb-saytni so'raydi va server
0:01:32.450,0:01:39.530
kompyuteringiz bilan HTTP deb nomlanadigan tilda gaplasha [br]boshlaydi. HTTP (HyperText Transfer Protocol) gipermatnni uzatish
0:01:39.530,0:01:43.680
protokoli deb ataladi. Siz buni bir kompyuter boshqa [br]kompyuterdan hujjat so'rash uchun
0:01:43.680,0:01:48.009
foydalanadigan til deb o'ylashingiz mumkin. Shuningdek,[br]bu haqiqatan ham juda oddiy.
0:01:48.009,0:01:52.540
Agar siz kompyuteringiz va veb-serveringiz o'rtasida[br]internet aloqani ushlab turmoqchi bo'lsangiz, bu
0:01:52.540,0:01:56.670
"GET" so'rovlari deb nomlangan so'rovlar[br]orqali amalga oshiriladi. Bu, albatta, juda
0:01:56.670,0:02:01.590
oddiy hujjatning sarlavhasida nima so'rayotganingizni [br]"olishingiz" - GET so'zidir. Shunday qilib, agar siz
0:02:01.590,0:02:06.360
Tumblrga kirishga va kirish sahifamizni yuklashga [br]harakat qilsangiz, siz Tumblrning serveriga GET / login
0:02:06.360,0:02:14.290
deb yozilgan GET so'rovini yuborishingiz kerak. Va bu[br]login sahifasiga kirishga kerak bo'lgan barcha HTML
0:02:14.290,0:02:21.800
sahifasining kodini Tumblr serveriga aytadi. Shunday qilib [br]HTML - bu Hyper Text Markup Language degan ma'noni anglatadi
0:02:21.800,0:02:26.470
va siz uni veb-brauzerga sahifani qanday ko'rinishini aytib berish [br]uchun foydalanadigan til deb tushunishingiz mumkin. Agar
0:02:26.470,0:02:30.540
siz Vikipediya kabi sayt haqida o'ylayotgan [br]bo'lsangiz, bu haqiqatan ham juda oddiy hujjat va
0:02:30.540,0:02:35.630
HTML ushbu sarlavhani katta va qalin qilish, [br]shriftni to'g'ri shrift qilish,
0:02:35.630,0:02:42.690
ba'zi matnlarni boshqa ba'zi sahifalar [br]bilan bog'lash,
0:02:42.690,0:02:46.740
bir nechta matnni qalin qilib, biroz kursiv qilib, [br]rasmni sahifaning o'rtasiga qo'yish,
0:02:46.740,0:02:52.990
rasmni o'ng tomonga, chap tomonga tekislash uchun[br]foydalaniladigan tildir. Veb-sahifaning matni
0:02:52.990,0:02:58.380
to'g'ridan-to'g'ri HTML-ga kiritilgan, ammo rasm [br]yoki video kabi boshqa qismlar so'ralishi kerak bo'lgan
0:02:58.380,0:03:04.540
o'z URL manzillari bo'lgan alohida fayllardir. [br]Brauzer har biri uchun alohida HTTP so'rovlarini
0:03:04.540,0:03:11.670
yuboradi va ularni kelganda ko'rsatib beradi. Agar veb-sahifada [br]juda ko'p turli xil rasmlar bo'lsa, ularning har biri alohida
0:03:11.670,0:03:20.780
HTTP so'rovini keltirib chiqaradi va sahifa sekinroq yuklanadi.[br]Endi ba'zida Internetni ko'rib chiqishda siz
0:03:20.780,0:03:25.880
faqat GET so'rovlari bilan sahifalarni so'rab ololmaysiz.[br]Ba'zan siz saytga ma'lumot yuborasiz, masalan,
0:03:25.880,0:03:32.300
shaklni to'ldirish yoki qidiruv so'zingizni kiritishda. Sizning[br]brauzeringiz HTTP POST so'rovi yordamida veb-serverga
0:03:32.300,0:03:39.090
ushbu ma'lumotni oddiy matn sifatida yuboradi.[br]Aytaylik, siz Tumblrga kirdingiz. Dastlab
0:03:39.090,0:03:45.360
ba'zi ma'lumotlar biriktirilgan POST [br]so'rovini Tumblrning kirish
0:03:45.360,0:03:49.680
sahifasiga yuborasiz. Unda elektron pochta manzilingiz, [br]parolingiz bor. Bu Tumblr
0:03:49.680,0:03:55.350
serverga jo'natiladi. Tumblr server siz Devid [br]ekanligingizni aniqlaydi, yaxshi. U veb-sahifani
0:03:55.350,0:04:00.480
"Muvaffaqiyat!" so'zlari bilan brauzerga qaytaradi. Devid ismi[br]bilan kirilganini ko'rsatib. Ammo o'sha veb-sahifa bilan
0:04:00.480,0:04:07.000
bir qatorda brauzeringiz ko'radigan va saqlashni biladigan [br]ko'rinmas kuki fayllar ma'lumotlarini ham qo'shib qo'yadi.
0:04:07.000,0:04:11.360
Va bu haqiqatan ham muhim, chunki bu [br]veb-sayt sizning kimligingizni eslashning yagona
0:04:11.360,0:04:16.940
usulidir. Ushbu barcha kuki fayllar aslida[br]Tumblr uchun identifikator sanaladi. Bu
0:04:16.940,0:04:21.790
sizni Devid deb biladigan raqamdir. [br]Va veb-brauzeringiz ushbu raqamni saqlab turadi va keyingi safar
0:04:21.790,0:04:26.660
Tumblrni yangilaganda, yoki Tumblr.com saytiga kirganingizda, [br]veb-brauzeringiz identifikator raqamini avtomatik ravishda
0:04:26.660,0:04:30.930
Tumblr serverlariga yuboradigan so'rov [br]bilan qo'shib yuborishni biladi. Va hozir
0:04:30.930,0:04:35.970
Tumblr serverlari so'rov kelib tushganini[br]brauzeringiz identifikatorni ko'radi va
0:04:35.970,0:04:43.940
"Yaxshi, bu Devidning so'rovi" deb biladi.[br]Internet endi butunlay ravshan. Hamma aloqalar
0:04:43.940,0:04:49.350
va yuborilgan axborotlar aslida[br]oddiy matnda yuborilgan. Bu xakerlarga
0:04:49.350,0:04:55.630
Internet orqali yuborgan shaxsiy ma'lumotlaringizni [br]yashirincha ko'rish imkoniyatini beradi. Ammo xavfsiz
0:04:55.630,0:05:00.970
veb-saytlar bunga to'sqinlik qiladi, chunki u[br]veb-brauzeringizdan Secure Sockets Layer va uning o'rnini
0:05:00.970,0:05:07.630
bosuvchi Transport Layer Security deb nomlangan [br]narsadan foydalanib, xavfsiz kanalda aloqa o'rnatishni so'raydi.
0:05:07.630,0:05:14.000
Siz SSL va TLS ni sizning kuzatuvlaringiz yoki [br]buzg'unchiliklardan himoya qilish uchun sizning
0:05:14.000,0:05:20.530
aloqa vositangizga o'ralgan xavfsizlik darajasi deb o'ylashingiz mumkin.[br]SSL va TLS HTTPS yonida brauzeringiz manzil
0:05:20.530,0:05:27.440
satrida paydo bo'ladigan kichik qulfni ko'rganingizda [br]faol bo'ladi. HTTPS protokollari sizning HTTP
0:05:27.440,0:05:33.840
so'rovlaringiz xavfsizligi va himoyalanganligini ta'minlaydi. [br]Veb-sayt brauzeringizdan so'raganda. Veb-sayt brauzeringizdan
0:05:33.840,0:05:39.500
xavfsiz ulanishni talab qilganda, avval [br]raqamli sertifikat beradi. Bu xuddi
0:05:39.500,0:05:45.140
rasmiy veb-sayt ekanligini tasdiqlaydigan [br]shaxsiy guvohnomaga o'xshaydi. Raqamli sertifikatlar
0:05:45.140,0:05:49.900
sertifikatlashtirish organlari tomonidan nashr etilgan,[br]tekshiradigan ishonchli kimlar
0:05:49.900,0:05:55.280
veb-sayt ma'lumotlari va berish guvohnomalari[br]ular uchun. Xuddi hukumat guvohnoma
0:05:55.280,0:06:01.030
yoki pasport bergani kabi. Endi veb-sayt [br]to'g'ri ulangan raqamli sertifikatsiz xavfsiz ulanishni
0:06:01.030,0:06:09.590
boshlashga harakat qilsa, brauzeringiz sizni ogohlantiradi.[br]Ushbu narsalar veb-brauzerning asoslaridir!
0:06:09.590,0:06:17.010
Ya'ni biz kundan-kunga ko'rayotgan Internetning bir qismi.[br]Xulosa qilib aytganda, HTTP va DNS HTML,
0:06:17.010,0:06:23.450
media-fayllar yoki Internetdagi har qanday narsani [br]yuborish va qabul qilishni boshqaradi. Tom ostida buni
0:06:23.450,0:06:30.370
amalga oshiradigan narsa TCP/IP va kichik paketlarda [br]ma'lumotlarni uzatadigan va tashiydigan
0:06:30.370,0:06:36.670
yo'riqnoma tarmoqlaridir. Ushbu paketlarning o'zi [br]ikkitomonlama, elektr simlari, optik tolali kabellar va
0:06:36.670,0:06:42.550
simsiz tarmoqlar orqali yuboriladigan [br]1 va 0 lik ketma-ketliklardan iborat.
0:06:42.550,0:06:47.440
Yaxshiyamki, endi Internetning bir qismi qanday [br]ishlashini bilib olganingizdan so'ng, barcha
0:06:47.440,0:06:52.070
qismlarini eslamasdan, unga ishonishingiz mumkin. Va [br]biz ushbu qatlamlarning barchasi birma-bir ma'lumotni
0:06:52.070,0:06:59.090
ketma-ket miqyosda va ishonchli tarzda yetkazib [br]berish uchun birgalikda ishlashiga ishonishimiz mumkin.