WEBVTT

00:00:02.719 --> 00:00:07.360
ინტერნეტი: HTTP და HTML

00:00:07.360 --> 00:00:11.740
მე ჟასმინი ვარ, პროგრამული მენეჯერი
XBOX One-ის ინჟინრების გუნდში.

00:00:11.759 --> 00:00:18.700
ჩვენი პროდუქტის ერთ-ერთი საუკეთესო 
თვისებაა XBOX Live. ესაა ონლაინ სერვისი, რომლითაც

00:00:18.700 --> 00:00:24.099
მოთამაშეები მთელი მსოფლიოდან უკავშირდებიან
ერთმანეთს. ამისთვის ინტერნეტია საჭირო.

00:00:24.099 --> 00:00:30.500
ეს ადვილი სულაც არაა, ამისთვის ათასი
რამე უნდა მომზადდეს. ინტერნეტი მთლიანად

00:00:30.500 --> 00:00:36.280
ცვლის ადამიანების ურთიერთობებს.
როგორ მუშაობს ის? როგორ ეკონტაქტებიან

00:00:36.280 --> 00:00:43.489
ერთმანეთ ადამიანები მთელი მსოფლიოდან?
ვნახოთ, რა რის ვების დათვალიერება.

00:00:43.489 --> 00:00:50.199
თქვენ ხსნით ვებბრაუზერს. ესაა აპლიკაცია,
რომლითაც ხსნით ვებ გვერდებს. შემდეგ

00:00:50.199 --> 00:00:55.899
წერთ მისამართს, URL-ს, ანუ, ვებ-საიტის,
მაგალითად, tumblr.com-ის, რესურსის

00:00:55.899 --> 00:01:06.810
ერთიანს ლოკატორს. გამარჯობა, მე
დეივიდ კარპი, Tumblr-ის დამფუძნებელი, ვარ

00:01:06.810 --> 00:01:12.560
დღეს ვისაუბრებთ იმაზე, თუ როგორ მუშაობს
ვებბრაუზერები. ალბათ, გაინტერესებთ,

00:01:12.560 --> 00:01:16.350
რა ხდება, როცა ვებბრაუზერში მისამართი
შეგყავთ და შეტანის

00:01:16.350 --> 00:01:21.020
კლავიშს აჭერთ. ეს ძალიან ისეთი რთული ამბავია.
ამ მომენტში თქვენი კომპიუტერი

00:01:21.020 --> 00:01:25.930
სხვა კომპიუტერს - სერვერს - ელაპარაკება,
რომელიც ასობით მილის მოშორებითაა.

00:01:25.930 --> 00:01:32.450
თქვენი კომპიუტერი რამდენიმე მილიწამში
თხოვს სერვერს ვებ-საიტს, სერვერი კი

00:01:32.450 --> 00:01:39.530
პასუხობს თქვენს კომპიუტერს HTTP ენით.
HTTP ნიშნავს ჰიპერტექსტის

00:01:39.530 --> 00:01:43.680
გადაცემის პროტოკოლს. ეს არის ენა,
რომლითაც კომპიუტერი

00:01:43.680 --> 00:01:48.009
მეორე კომპიუტერს დოკუმენტს თხოვს.
საკმაოდ მარტივი ენაა.

00:01:48.009 --> 00:01:52.540
თქვენი კომპიუტერისა და ვებ სერვერის
დიალოგი რომ ნახოთ, ძირითადად

00:01:52.540 --> 00:01:56.670
GET მოთხოვნებს დაინახავთ. ესაა, მარტივად
რომ ვთქვათ,

00:01:56.670 --> 00:02:01.590
სიტყვა GET - მოიპოვე - და დოკუმენტის
სახელი. თუ Tumblr-ში შესვლა

00:02:01.590 --> 00:02:06.360
და რეგისტრაციის გვერდის გახსნა გინდათ,
თქვენ Tumblr-ის სერვერს GET

00:02:06.360 --> 00:02:14.290
მოთხოვნა უნდა გაუგზავნოთ: GET/login.
ამით Tumblr-ის სევერს ეუბნებით, რომ

00:02:14.290 --> 00:02:21.800
ამ გვერდის ყველა HTML კოდს მოითხოვთ.
HTML ნიშნავს ჰიპერტექსტის მარკირების ენას

00:02:21.800 --> 00:02:26.470
და ესაა ენა, რომლითაც ბრაუზერს
ეუბნებით, როგორ გამოჩნდეს გვერდი.

00:02:26.470 --> 00:02:30.540
აი, მაგალითად, ვიკიპედია დიდი მარტივი
დოკუმენტია და

00:02:35.630 --> 00:02:42.690
HTML-ით სათაურს ადიდებთ და
ამუქებთ, ფონტს ასწორებთ,

00:02:42.690 --> 00:02:46.740
ტექსტს სხვა გვერდებს უკავშირებთ,
ზოგ ტექსტს აშავებთ, კურსივით ბეჭდავთ,

00:02:46.740 --> 00:02:52.990
სურათებს შუაში განალაგებთ, 
მარჯვნივ გასწვრივ ასწორებთ,

00:02:52.990 --> 00:02:58.380
მარცხნივ ასწორებთ... ვებგვერდის ტექსტი
HTML-შივე შედის, მაგრამ

00:02:58.380 --> 00:03:04.540
სხვა რაღაცები - ფოტოები, ვიდეოები... -
სხვა ფაილებშია, მათ თავიანთი URL-ები აქვთ, რომლებიც

00:03:04.540 --> 00:03:11.670
უნდა მოითხოვოთ. ბრაუზერმა თითოეული
მათგანისთვის ცალკე HTTP მოთხოვნა უნდა გააგზავნოს

00:03:11.670 --> 00:03:20.780
და შემდეგ ისინი გამოაჩინოს. ვებგვერდს თუ ბევრი
სხვადასხვა სურათი აქვს, თითოეული მათგანი

00:03:20.780 --> 00:03:25.880
HTTP მოთხოვნას საჭიროებს, გვერდსაც დიდი დრო
სჭირდება ჩასატვირთად. ხანდახან გვერდებს

00:03:25.880 --> 00:03:32.300
GET მოთხოვნებით არ ითხოვთ. ზოგჯერ ინფორმაციას 
ისე გზავნით, როგორც

00:03:32.300 --> 00:03:39.090
ფორმას ავსებთ ან საძიებო სისტემაში რამეს წერთ.
თქვენი ბრაუზერი ინფორმაციას ჩვეულებრივი

00:03:39.090 --> 00:03:45.360
ტექსტის სახით აგზავნის, როგორც HTTP POST
მოთხოვნას. ვთქვათ, შეხვედით Tumblr-ზე.

00:03:45.360 --> 00:03:49.680
პირველ რიგში, უნდა გააგზავნოთ POST მოთხოვნა,
POST-ი Tumblr-ის რეგისტრაციის გვერდზე,

00:03:49.680 --> 00:03:55.350
რომელზეც მიბმულია მონაცემები. გვერდს აქვს
თქვენი იმეილი და პაროლი. ეს მიდის


00:03:55.350 --> 00:04:00.480
Tumblr-ის სერვერზე. Tumblr-ის სერვერი
ადასტურებს მონაცემებს, თქვენ მართლაც ხართ დევიდი.

00:04:00.480 --> 00:04:07.000
ის ვებგვერდს უგზავნის თქვენს ბრაუზერს და ამბობს:
წარმატებით შეხვედით, როგორც დევიდი. ის, ასევე,

00:04:07.000 --> 00:04:11.360
უხილავ ქუქი-ჩანაწერებსაც გზავნის,
რომელსაც თქვენი ბრაუზერი ინახავს.

00:04:11.360 --> 00:04:16.940
ეს მნიშვნელოვანია, რადგან მხოლოდ ამგვარად
იმახსოვრებს ვებსაიტი იმას, თუ ვინ

00:04:16.940 --> 00:04:21.790
ხართ. ქუქი-ჩანაწერები საიდენტიფიკაციო
ბარათივითაა Tumblr-ზე. ესაა რიცხვი, რომელიც

00:04:21.790 --> 00:04:26.660
ამბობს, ვინ ხართ. ბრაუზერი იმახსოვრებს
ამ რიცხვს და როდესაც გვერდს განაახლებთ

00:04:26.660 --> 00:04:30.930
ან შეხვალთ Tumblr-ზე, ვებბრაუზერი
ავტომატურად გააგზავნის

00:04:30.930 --> 00:04:35.970
ნომერს და მოთხოვნას Tumblr-ის
სერვერებზე.

00:04:35.970 --> 00:04:43.940
სერვერი ხედავს ბრაუზერს, საიდენთიფიკაციო
ნომერს, მოთხოვნას და ამბობს:

00:04:43.940 --> 00:04:49.350
"კარგი, ეს დევიდია". ახლა
ინტერნეტი ბოლომდე ღიაა. მისი ყველა

00:04:49.350 --> 00:04:55.630
კავშირი საზიაროა და ინფორმაცია
უბრალო ტექსტად იგზავნება. ჰაკერებს

00:04:55.630 --> 00:05:00.970
შეუძლიათ, მოიპოვონ პირადი ინფორმაცია,
რომელსაც ინტერნეტში გზავნით. საბედნიეროდ,

00:05:00.970 --> 00:05:07.630
უსაფრთხო ვებ-საიტები ამისგან გიცავენ,
თქვენს ვებბრაუზერს სთხოვენ, უსაფრთხო არხით

00:05:07.630 --> 00:05:14.000
SSL-ისა (დაცული შეერთების არხის) და მისი
შთამომავალის - TLS-ის (დაცულობა სატრანსპორტო

00:05:14.000 --> 00:05:20.530
არხის) - დახმარებით იურთიერთონ. SSL და TLS
უსაფრთხოების ფენაა, რომელიც თქვენს კავშირს

00:05:20.530 --> 00:05:27.440
ჰაკერებისგან იცავს. SSL და TLS რომ
აქტიურდება, ბრაუზერში მისამართის

00:05:27.440 --> 00:05:33.840
ველში პატარა ბოქლობი ჩნდება,
HTTPS-ის გვერდზე. HTTPS პროტოკოლების

00:05:33.840 --> 00:05:39.500
მიზანია, თქვენი HTTP მოთხოვნები დაცული
იყოს. როცა ვებ-საიტი თქვენს ბრაუზერს თხოვს

00:05:39.500 --> 00:05:45.140
უსაფრთხო კავშირის დამყარებას, ის ჯერ
ციფრულ სერტიფიკატს წარმოადგენს. ესაა

00:05:45.140 --> 00:05:49.900
საიტის ოფიციალური საიდენტიფიკაციო ბარათივით.
ციფრულ სერტიფიკატებს

00:05:49.900 --> 00:05:55.280
სასერტიფიკაციო დაწესებულებები გამოსცემენ.
ეს სანდო ერთეულებია, რომლებიც

00:05:55.280 --> 00:06:01.030
ამოწმებს ვებ-საიტების რაობას და გასცემს
სერტიფიკატს, ისე, როგორც სახელმწიფო გასცემს

00:06:01.030 --> 00:06:09.590
პასპორტებს. თუ ვებ-საიტი ეცდება, წამოიწყოს
უსფრთხო კავშირი

00:06:09.590 --> 00:06:17.010
სერტიფიკატის გარეშე, თქვენი ბრაუზერი
გაგაფრთხილებთ. სულ ესაა ვების დათვალიერება!

00:06:17.010 --> 00:06:23.450
ინტერნეტის ის ნაწილი, რომელსაც ვხედავთ.
რომ შევაჯამოთ, HTTP და DNS HTML-ის,

00:06:23.450 --> 00:06:30.370
მედია ფაილების ან ნებისმიერი რამის
გაგზავნასა და მიღებას უზრუნველყოფენ,


00:06:30.370 --> 00:06:36.670
TCP/IP და როუტერ ქსელები ამ ინფორმაციას
პატარა პაკეტებად ანაწილებს.

00:06:36.670 --> 00:06:42.550
პაკეტები ორობითი სისტემით იგზავნება, 1-იანებისა
და 0-იანებისგან შედგება, რომლებსაც

00:06:42.550 --> 00:06:47.440
ფიზიკურად ვგზავნით ელექტრო მავთულებით,
ბოჭკოვან-ოპტიკური კაბელებითა და უკაბელო

00:06:47.440 --> 00:06:52.070
ქსელებით> საბედნიეროდ, როცა იცით, როგორ
მუშაობს ინტერნეტის ერთი ფენა, დეტალების

00:06:52.070 --> 00:06:59.090
დამახსოვრება არ გიწევთ. ჩვენ გვაქვს მოლოდინი,
რომ ეს ფენები ერთად იმუშავებს და

99:59:59.999 --> 99:59:59.999
წარმატებით მოგვაწვდის ინფორმაციას
საჭირო ზომითა და სანდოობით.