1
00:00:02,719 --> 00:00:07,360
ინტერნეტი: HTTP და HTML

2
00:00:07,360 --> 00:00:11,740
მე ჟასმინი ვარ, პროგრამული მენეჯერი
XBOX One-ის ინჟინრების გუნდში.

3
00:00:11,759 --> 00:00:18,700
ჩვენი პროდუქტის ერთ-ერთი საუკეთესო 
თვისებაა XBOX Live. ესაა ონლაინ სერვისი, რომლითაც

4
00:00:18,700 --> 00:00:24,099
მოთამაშეები მთელი მსოფლიოდან უკავშირდებიან
ერთმანეთს. ამისთვის ინტერნეტია საჭირო.

5
00:00:24,099 --> 00:00:30,500
ეს ადვილი სულაც არაა, ამისთვის ათასი
რამე უნდა მომზადდეს. ინტერნეტი მთლიანად

6
00:00:30,500 --> 00:00:36,280
ცვლის ადამიანების ურთიერთობებს.
როგორ მუშაობს ის? როგორ ეკონტაქტებიან

7
00:00:36,280 --> 00:00:43,489
ერთმანეთ ადამიანები მთელი მსოფლიოდან?
ვნახოთ, რა რის ვების დათვალიერება.

8
00:00:43,489 --> 00:00:50,199
თქვენ ხსნით ვებბრაუზერს. ესაა აპლიკაცია,
რომლითაც ხსნით ვებ გვერდებს. შემდეგ

9
00:00:50,199 --> 00:00:55,899
წერთ მისამართს, URL-ს, ანუ, ვებ-საიტის,
მაგალითად, tumblr.com-ის, რესურსის

10
00:00:55,899 --> 00:01:06,810
ერთიანს ლოკატორს. გამარჯობა, მე
დეივიდ კარპი, Tumblr-ის დამფუძნებელი, ვარ

11
00:01:06,810 --> 00:01:12,560
დღეს ვისაუბრებთ იმაზე, თუ როგორ მუშაობს
ვებბრაუზერები. ალბათ, გაინტერესებთ,

12
00:01:12,560 --> 00:01:16,350
რა ხდება, როცა ვებბრაუზერში მისამართი
შეგყავთ და შეტანის

13
00:01:16,350 --> 00:01:21,020
კლავიშს აჭერთ. ეს ძალიან ისეთი რთული ამბავია.
ამ მომენტში თქვენი კომპიუტერი

14
00:01:21,020 --> 00:01:25,930
სხვა კომპიუტერს - სერვერს - ელაპარაკება,
რომელიც ასობით მილის მოშორებითაა.

15
00:01:25,930 --> 00:01:32,450
თქვენი კომპიუტერი რამდენიმე მილიწამში
თხოვს სერვერს ვებ-საიტს, სერვერი კი

16
00:01:32,450 --> 00:01:39,530
პასუხობს თქვენს კომპიუტერს HTTP ენით.
HTTP ნიშნავს ჰიპერტექსტის

17
00:01:39,530 --> 00:01:43,680
გადაცემის პროტოკოლს. ეს არის ენა,
რომლითაც კომპიუტერი

18
00:01:43,680 --> 00:01:48,009
მეორე კომპიუტერს დოკუმენტს თხოვს.
საკმაოდ მარტივი ენაა.

19
00:01:48,009 --> 00:01:52,540
თქვენი კომპიუტერისა და ვებ სერვერის
დიალოგი რომ ნახოთ, ძირითადად

20
00:01:52,540 --> 00:01:56,670
GET მოთხოვნებს დაინახავთ. ესაა, მარტივად
რომ ვთქვათ,

21
00:01:56,670 --> 00:02:01,590
სიტყვა GET - მოიპოვე - და დოკუმენტის
სახელი. თუ Tumblr-ში შესვლა

22
00:02:01,590 --> 00:02:06,360
და რეგისტრაციის გვერდის გახსნა გინდათ,
თქვენ Tumblr-ის სერვერს GET

23
00:02:06,360 --> 00:02:14,290
მოთხოვნა უნდა გაუგზავნოთ: GET/login.
ამით Tumblr-ის სევერს ეუბნებით, რომ

24
00:02:14,290 --> 00:02:21,800
ამ გვერდის ყველა HTML კოდს მოითხოვთ.
HTML ნიშნავს ჰიპერტექსტის მარკირების ენას

25
00:02:21,800 --> 00:02:26,470
და ესაა ენა, რომლითაც ბრაუზერს
ეუბნებით, როგორ გამოჩნდეს გვერდი.

26
00:02:26,470 --> 00:02:30,540
აი, მაგალითად, ვიკიპედია დიდი მარტივი
დოკუმენტია და

27
00:02:35,630 --> 00:02:42,690
HTML-ით სათაურს ადიდებთ და
ამუქებთ, ფონტს ასწორებთ,

28
00:02:42,690 --> 00:02:46,740
ტექსტს სხვა გვერდებს უკავშირებთ,
ზოგ ტექსტს აშავებთ, კურსივით ბეჭდავთ,

29
00:02:46,740 --> 00:02:52,990
სურათებს შუაში განალაგებთ, 
მარჯვნივ გასწვრივ ასწორებთ,

30
00:02:52,990 --> 00:02:58,380
მარცხნივ ასწორებთ... ვებგვერდის ტექსტი
HTML-შივე შედის, მაგრამ

31
00:02:58,380 --> 00:03:04,540
სხვა რაღაცები - ფოტოები, ვიდეოები... -
სხვა ფაილებშია, მათ თავიანთი URL-ები აქვთ, რომლებიც

32
00:03:04,540 --> 00:03:11,670
უნდა მოითხოვოთ. ბრაუზერმა თითოეული
მათგანისთვის ცალკე HTTP მოთხოვნა უნდა გააგზავნოს

33
00:03:11,670 --> 00:03:20,780
და შემდეგ ისინი გამოაჩინოს. ვებგვერდს თუ ბევრი
სხვადასხვა სურათი აქვს, თითოეული მათგანი

34
00:03:20,780 --> 00:03:25,880
HTTP მოთხოვნას საჭიროებს, გვერდსაც დიდი დრო
სჭირდება ჩასატვირთად. ხანდახან გვერდებს

35
00:03:25,880 --> 00:03:32,300
GET მოთხოვნებით არ ითხოვთ. ზოგჯერ ინფორმაციას 
ისე გზავნით, როგორც

36
00:03:32,300 --> 00:03:39,090
ფორმას ავსებთ ან საძიებო სისტემაში რამეს წერთ.
თქვენი ბრაუზერი ინფორმაციას ჩვეულებრივი

37
00:03:39,090 --> 00:03:45,360
ტექსტის სახით აგზავნის, როგორც HTTP POST
მოთხოვნას. ვთქვათ, შეხვედით Tumblr-ზე.

38
00:03:45,360 --> 00:03:49,680
პირველ რიგში, უნდა გააგზავნოთ POST მოთხოვნა,
POST-ი Tumblr-ის რეგისტრაციის გვერდზე,

39
00:03:49,680 --> 00:03:55,350
რომელზეც მიბმულია მონაცემები. გვერდს აქვს
თქვენი იმეილი და პაროლი. ეს მიდის


40
00:03:55,350 --> 00:04:00,480
Tumblr-ის სერვერზე. Tumblr-ის სერვერი
ადასტურებს მონაცემებს, თქვენ მართლაც ხართ დევიდი.

41
00:04:00,480 --> 00:04:07,000
ის ვებგვერდს უგზავნის თქვენს ბრაუზერს და ამბობს:
წარმატებით შეხვედით, როგორც დევიდი. ის, ასევე,

42
00:04:07,000 --> 00:04:11,360
უხილავ ქუქი-ჩანაწერებსაც გზავნის,
რომელსაც თქვენი ბრაუზერი ინახავს.

43
00:04:11,360 --> 00:04:16,940
ეს მნიშვნელოვანია, რადგან მხოლოდ ამგვარად
იმახსოვრებს ვებსაიტი იმას, თუ ვინ

44
00:04:16,940 --> 00:04:21,790
ხართ. ქუქი-ჩანაწერები საიდენტიფიკაციო
ბარათივითაა Tumblr-ზე. ესაა რიცხვი, რომელიც

45
00:04:21,790 --> 00:04:26,660
ამბობს, ვინ ხართ. ბრაუზერი იმახსოვრებს
ამ რიცხვს და როდესაც გვერდს განაახლებთ

46
00:04:26,660 --> 00:04:30,930
ან შეხვალთ Tumblr-ზე, ვებბრაუზერი
ავტომატურად გააგზავნის

47
00:04:30,930 --> 00:04:35,970
ნომერს და მოთხოვნას Tumblr-ის
სერვერებზე.

48
00:04:35,970 --> 00:04:43,940
სერვერი ხედავს ბრაუზერს, საიდენთიფიკაციო
ნომერს, მოთხოვნას და ამბობს:

49
00:04:43,940 --> 00:04:49,350
"კარგი, ეს დევიდია". ახლა
ინტერნეტი ბოლომდე ღიაა. მისი ყველა

50
00:04:49,350 --> 00:04:55,630
კავშირი საზიაროა და ინფორმაცია
უბრალო ტექსტად იგზავნება. ჰაკერებს

51
00:04:55,630 --> 00:05:00,970
შეუძლიათ, მოიპოვონ პირადი ინფორმაცია,
რომელსაც ინტერნეტში გზავნით. საბედნიეროდ,

52
00:05:00,970 --> 00:05:07,630
უსაფრთხო ვებ-საიტები ამისგან გიცავენ,
თქვენს ვებბრაუზერს სთხოვენ, უსაფრთხო არხით

53
00:05:07,630 --> 00:05:14,000
SSL-ისა (დაცული შეერთების არხის) და მისი
შთამომავალის - TLS-ის (დაცულობა სატრანსპორტო

54
00:05:14,000 --> 00:05:20,530
არხის) - დახმარებით იურთიერთონ. SSL და TLS
უსაფრთხოების ფენაა, რომელიც თქვენს კავშირს

55
00:05:20,530 --> 00:05:27,440
ჰაკერებისგან იცავს. SSL და TLS რომ
აქტიურდება, ბრაუზერში მისამართის

56
00:05:27,440 --> 00:05:33,840
ველში პატარა ბოქლობი ჩნდება,
HTTPS-ის გვერდზე. HTTPS პროტოკოლების

57
00:05:33,840 --> 00:05:39,500
მიზანია, თქვენი HTTP მოთხოვნები დაცული
იყოს. როცა ვებ-საიტი თქვენს ბრაუზერს თხოვს

58
00:05:39,500 --> 00:05:45,140
უსაფრთხო კავშირის დამყარებას, ის ჯერ
ციფრულ სერტიფიკატს წარმოადგენს. ესაა

59
00:05:45,140 --> 00:05:49,900
საიტის ოფიციალური საიდენტიფიკაციო ბარათივით.
ციფრულ სერტიფიკატებს

60
00:05:49,900 --> 00:05:55,280
სასერტიფიკაციო დაწესებულებები გამოსცემენ.
ეს სანდო ერთეულებია, რომლებიც

61
00:05:55,280 --> 00:06:01,030
ამოწმებს ვებ-საიტების რაობას და გასცემს
სერტიფიკატს, ისე, როგორც სახელმწიფო გასცემს

62
00:06:01,030 --> 00:06:09,590
პასპორტებს. თუ ვებ-საიტი ეცდება, წამოიწყოს
უსფრთხო კავშირი

63
00:06:09,590 --> 00:06:17,010
სერტიფიკატის გარეშე, თქვენი ბრაუზერი
გაგაფრთხილებთ. სულ ესაა ვების დათვალიერება!

64
00:06:17,010 --> 00:06:23,450
ინტერნეტის ის ნაწილი, რომელსაც ვხედავთ.
რომ შევაჯამოთ, HTTP და DNS HTML-ის,

65
00:06:23,450 --> 00:06:30,370
მედია ფაილების ან ნებისმიერი რამის
გაგზავნასა და მიღებას უზრუნველყოფენ,


66
00:06:30,370 --> 00:06:36,670
TCP/IP და როუტერ ქსელები ამ ინფორმაციას
პატარა პაკეტებად ანაწილებს.

67
00:06:36,670 --> 00:06:42,550
პაკეტები ორობითი სისტემით იგზავნება, 1-იანებისა
და 0-იანებისგან შედგება, რომლებსაც

68
00:06:42,550 --> 00:06:47,440
ფიზიკურად ვგზავნით ელექტრო მავთულებით,
ბოჭკოვან-ოპტიკური კაბელებითა და უკაბელო

69
00:06:47,440 --> 00:06:52,070
ქსელებით> საბედნიეროდ, როცა იცით, როგორ
მუშაობს ინტერნეტის ერთი ფენა, დეტალების

70
00:06:52,070 --> 00:06:59,090
დამახსოვრება არ გიწევთ. ჩვენ გვაქვს მოლოდინი,
რომ ეს ფენები ერთად იმუშავებს და

71
99:59:59,999 --> 99:59:59,999
წარმატებით მოგვაწვდის ინფორმაციას
საჭირო ზომითა და სანდოობით.