WEBVTT 00:00:00.827 --> 00:00:03.864 Ostatni filmik zakończyliśmy w roku 1924. 00:00:03.864 --> 00:00:09.872 Hitler jest w więzieniu. Wywołany przez niego słynny pucz w Monachium nie udał się. 00:00:09.872 --> 00:00:12.803 Będąc w więzieniu pisze "Mein Kampf". 00:00:12.803 --> 00:00:17.328 Jednak kiedy wychodzi na wolność, partia nazistowska jest już zdelegalizowana. 00:00:17.328 --> 00:00:22.341 Większość problemów gospodarczych, które sprzyjały obaleniu rządu 00:00:22.341 --> 00:00:26.100 na początku lat dwudziestych, (takich jak hiperinflacja) 00:00:26.100 --> 00:00:28.840 gdy Hitler wychodził z więzienia były już pod kontrolą. 00:00:28.856 --> 00:00:32.793 Ustanowiono nową walutę, znacznie stabilniejszą. 00:00:32.793 --> 00:00:38.062 W pewnym sensie, Hitler i Naziści musieli zacząć od zera. 00:00:38.062 --> 00:00:43.218 Jednak nawet wtedy Hitler pozostaje bardzo wpływowy. 00:00:43.218 --> 00:00:48.731 Jest znanym mówcą. Wielu ludzi mówi o nim i go popiera. 00:00:48.731 --> 00:00:51.358 Jego książka zostaje wydana. 00:00:51.358 --> 00:00:55.742 i w przeciągu kilku lat sprzedaje się w dziesiątkach tysięcy egzemplarzy. 00:00:55.742 --> 00:01:00.148 Jednak jest on wciąż niewiele znaczącą postacią na niemieckiej scenie politycznej. 00:01:00.148 --> 00:01:03.772 Przenieśmy się do późnych lat dwudziestych. 00:01:03.772 --> 00:01:14.928 Naziści zyskują nieco większe wpływy, ale w roku 1929 dochodzi do wielkich zmian w gospodarce światowej. 00:01:14.928 --> 00:01:18.788 Zaczyna się wielki kryzys gospodarczy. 00:01:18.788 --> 00:01:22.960 Zapowiedzią nadchodzącej recesji 00:01:22.960 --> 00:01:28.740 był krach na giełdzie w Stanach Zjednoczonych w październiku 1929. Sławny "Czarny Wtorek". 00:01:28.740 --> 00:01:33.495 Był to początek kryzysu nie tylko w Ameryce, ale także na świecie. 00:01:33.495 --> 00:01:39.279 Cały świat jest pogrążony w kryzysie gospodarczym. 00:01:39.279 --> 00:01:46.537 Niemal zawsze, gdy gospodarka boryka się z problemami, uaktywniają się partie o radykalnych poglądach. 00:01:46.537 --> 00:01:50.479 Tak jak Naziści, którzy mogą być uważani za skrajną prawicę, 00:01:50.479 --> 00:01:54.677 lub partię ultranacjonalistyczną. 00:01:54.677 --> 00:01:59.033 Do głosu dochodziły też partie skrajnie lewicowe, które sprzeciwiały się kapitalizmowi. 00:01:59.033 --> 00:02:05.468 Przed wyborami w roku 1930 - mówimy o wyborach do parlamentu - 00:02:05.468 --> 00:02:09.274 parlament w Niemczech nazywa się Reichstag 00:02:09.274 --> 00:02:13.406 "Reichstag"... Wiem, że źle to wymawiam... 00:02:13.406 --> 00:02:19.222 W wyborach parlamentarnych, Partia Nazistowska ma po raz pierwszy szansę na uzyskanie większego wpływu. 00:02:19.222 --> 00:02:27.722 Naziści zyskują 18% głosów i odpowiednią liczbę miejsc w parlamencie. 00:02:27.722 --> 00:02:35.802 Od tego momentu Naziści stają się znaczącymi graczami na niemieckiej scenie politycznej. 00:02:35.802 --> 00:02:40.408 Nastaje rok 1932. Sytuacja gospodarcza nie polepsza się, jest wręcz przeciwnie. 00:02:40.408 --> 00:02:49.266 Adolf Hitler kandyduje na prezydenta - stanowisko obejmowane w tym czasie przez Paula von Hindenburg, 00:02:49.266 --> 00:02:56.142 znanego dzięki tzw. "Linii Hindenburga", a później katastrofie sterowca Zeppelin. 00:02:56.142 --> 00:03:01.717 Hindenburg wraz z gen. Ludendorffem byli przywódcami wojska niemieckiego podczas I wojny światowej. 00:03:01.717 --> 00:03:05.639 Prezydentem Republiki Weimarskiej jest od roku 1925. 00:03:05.639 --> 00:03:13.384 W 1932 zostaje wybrany ponownie, ale również Hitler dostaje wiele głosów. 00:03:13.384 --> 00:03:16.220 Zyskuje aż 35% poparcia. 00:03:16.220 --> 00:03:22.072 "Hitler zdobywa 35% głosów w wyborach prezydenckich." 00:03:22.072 --> 00:03:28.670 W Republice Weimarskiej panował niespotykany ustrój. Nie był to system prezydencki, jak w USA, 00:03:28.670 --> 00:03:32.801 ani system parlamentarny, jak w dzisiejszych Niemczech. 00:03:32.801 --> 00:03:35.072 Prezydent był wybierany wybierany niezależnie i miał pewną władzę. 00:03:35.072 --> 00:03:42.141 Także parlament był wybierany niezależnie, a potem budowano koalicje w celu stworzenia rządu. 00:03:42.141 --> 00:03:46.600 Jak pamiętamy, w 1932 Hitler jest już wpływowym człowiekiem. 00:03:46.600 --> 00:03:50.736 Naziści mają w parlamencie dużo miejsc. 00:03:50.736 --> 00:03:59.012 Ale w 1932 odbyły się jeszcze inne wybory - my mówiliśmy o dwóch. 00:03:59.012 --> 00:04:04.734 Żeby powstał rząd musi jeszcze powstać gabinet i trzeba wybrać kanclerza, który spełnia rolę premiera. 00:04:04.734 --> 00:04:09.066 Ogłasza się więc wybory i różne partie dostają różną ilość głosów. 00:04:09.066 --> 00:04:15.890 Jeżeli żadna z nich nie uzyska większości, partie muszą tworzyć koalicje i uzyskane przez nie głosy sumują się. 00:04:15.890 --> 00:04:18.969 Negocjacje między partiami są więc bardzo burzliwe: 00:04:18.969 --> 00:04:21.053 "-Dlaczego nie stworzymy wspólnie koalicji? 00:04:21.053 --> 00:04:24.231 Wtedy ktoś od nas mógłby by ministrem spraw wewnętrznych, 00:04:24.231 --> 00:04:32.607 a ktoś od was kanclerzem i we wspólnej koalicji zyskamy przewagę w rządzie." 00:04:32.607 --> 00:04:37.337 Wybory odbyły się dwa razy, ale nie utworzyła się żadna koalicja, która byłaby większością... 00:04:37.337 --> 00:04:44.967 ...Wybory odbyły się dwa razy... parlamentarne i prezydenckie 00:04:44.967 --> 00:04:47.804 Hindenburg wciąż jest prezydentem, ale osoba Hitlera ma duże znaczenie... 00:04:47.804 --> 00:05:00.336 a potem mamy dwa razy wybory parlamentarne (lub do Reichstagu), gdzie nie formuje się żadna koalicja większościowa. 00:05:00.336 --> 00:05:08.808 Partia Nazistów ma duże znaczenie, stają się coraz bardziej wpływowi w Reichstagu. 00:05:08.808 --> 00:05:12.468 W 1933 roku zaczął się kryzys. 00:05:12.468 --> 00:05:16.221 ...We wczesnym roku 1933 nastaje mały kryzys... 00:05:16.221 --> 00:05:27.886 Nie ma rządu, nie ma kanclerza, nie ma gabinetu, który mógłby pełnić władzę - wszystko z powodu niemożności utworzenia koalicji. 00:05:27.886 --> 00:05:30.938 Konstytucja Republiki Weimarskiej zawierała pewien niespotykany przepis - 00:05:30.938 --> 00:05:38.726 pozwalała powołać rząd, gabinet i kanclerza prezydentowi. 00:05:38.726 --> 00:05:51.297 Paul von Hindenburg był pewien, że... - pamiętajcie, że nie przepadał on za Hitlerem- 00:05:51.297 --> 00:05:54.379 ale był pewien, że skoro Hitler jest jego przeciwnikiem, 00:05:54.379 --> 00:06:04.073 a on mianuje go głową tymczasowego gabinetu to może to być sposób na odbudowanie poczucia jedności w narodzie. 00:06:04.073 --> 00:06:09.142 Potem można by zwołać znów wybory parlamentarne gdzie może utworzyłaby się koalicja większościowa... 00:06:09.142 --> 00:06:13.002 i w ten sposób powstałby solidny rząd. 00:06:13.002 --> 00:06:21.070 Takie są przekonania Hindenburga i tak też postanowił zrobić. Mimo że Naziści byli ciągle partią mniejszościową 00:06:21.070 --> 00:06:24.295 ani członkiem żadnej koalicji, 00:06:24.295 --> 00:06:29.473 Hindenburg, mimo niechęci do Hitlera, mianuje go kanclerzem. 00:06:29.473 --> 00:06:38.402 ...W styczniu Hitler zostaje mianowany kanclerzem... 00:06:38.402 --> 00:06:40.934 co można porównać do stanowiska premiera 00:06:40.934 --> 00:06:44.874 Reichstagu Niemiec. 00:06:44.874 --> 00:06:49.136 W lutym zaczyna się robić coraz bardziej interesująco. 00:06:49.136 --> 00:06:56.941 W tym roku w budynku Reichstagu wybucha pożar. 00:06:56.941 --> 00:06:59.613 Na zdjęciu widzimy palący się budynek. 00:06:59.613 --> 00:07:05.944 Na miejscu zdarzenia znaleziono tego mężczyznę - nazywa się Marinus van der Lubbe. 00:07:05.944 --> 00:07:14.150 Jest duńskim komunistą. Winą za pożar obarczono więc komunistów, uznając to za próbę wywołania rewolucji. 00:07:14.150 --> 00:07:16.562 Jest to pretekst. 00:07:16.562 --> 00:07:22.733 Hitler doradza Hindenburgowi, aby użył uprawnień, jakie prezydent ma na czas stanu wyjątkowego. 00:07:22.733 --> 00:07:27.604 -co jest kolejnym zaskakującym elementem konstytucji Republiki Weimarskiej- 00:07:27.604 --> 00:07:31.901 Prawo to pozwalało - w sytuacjach kryzysowych - zawieszać prawa obywatelskie. 00:07:31.901 --> 00:07:38.147 Jako, że była to taka sytuacja, Hindenburg korzysta z tej mocy. 00:07:38.147 --> 00:07:43.068 ...więc mamy pożar Reichstagu... 00:07:43.068 --> 00:07:53.742 a Naziści przekonują go aby ustanowił „Dekret o obronie narodu i państwa”, 00:07:53.742 --> 00:07:59.608 który zawieszał swobody obywatelskie. 00:07:59.608 --> 00:08:03.405 Wszystkie dotychczasowe wydarzenia były w pełni legalne - 00:08:03.405 --> 00:08:05.896 pozwalała na to konstytucja Republiki. 00:08:05.896 --> 00:08:11.006 ...zawiesza swobody obywatelskie... 00:08:11.006 --> 00:08:16.148 Gabinet Hitlera miał być tylko tymczasowy, ustanowiony z powodu braku koalicji. 00:08:16.148 --> 00:08:23.536 W marcu odbywają się kolejne wybory do parlamentu, z nadzieją, że uda się stworzyć koalicję... 00:08:23.536 --> 00:08:34.936 Ale podczas tych wyborów, zwłaszcza, że swobody obywatelskie były zawieszone, Naziści pozwalają sobie na nieczyste zagrywki, 00:08:34.936 --> 00:08:42.070 chcąc zapewnić sobie większą liczbę głosów. Zastraszają więc innych kandydatów. 00:08:42.070 --> 00:08:45.942 Im bliżej wyborów tym Naziści mają większe poparcie. 00:08:45.942 --> 00:08:51.007 Zdobywają aż 44% głosów i, 00:08:51.007 --> 00:08:55.646 choć wciąż jest to za mało aby mogli samodzielnie tworzyć rząd, 00:08:55.646 --> 00:09:00.402 są największą partią w Reichstagu. 00:09:00.402 --> 00:09:03.147 Teraz mogą stworzyć koalicję większościową, a w zasadzie, 00:09:03.147 --> 00:09:08.336 mimo że te wybory opierały się na zastraszaniu, 00:09:08.336 --> 00:09:13.811 są w stanie utworzyć rząd 00:09:13.811 --> 00:09:16.071 oparty na koalicji większościowej. 00:09:16.071 --> 00:09:18.681 Kanclerzem zostaje Hitler. 00:09:18.681 --> 00:09:24.008 W marcu nowy parlament zatwierdza ustawę, 00:09:24.008 --> 00:09:32.337 która jest poprawką do konstytucji Republiki Weimarskiej, 00:09:32.337 --> 00:09:38.475 która daje gabinetowi, a zwłaszcza kanclerzowi (który jest na czele gabinetu) 00:09:38.475 --> 00:09:44.010 nieograniczoną władzę ustawodawczą na następne cztery lata. 00:09:44.010 --> 00:09:47.328 ...nieograniczoną władzę ustawodawczą... 00:09:47.328 --> 00:09:52.482 Pamiętajmy, że prawa obywatelskie są wciąż zawieszone, wiec rząd oddaje władzę ustawodawczą 00:09:52.482 --> 00:10:01.231 kanclerzowi - czyli Hitlerowi. 00:10:01.231 --> 00:10:06.404 Prezydent miał nad tym pewną pieczę, ale Hindenburg w następnym roku umiera. 00:10:06.404 --> 00:10:15.013 Ale po zawieszeniu praw obywatelskich i wydaniu dekretu Hitler ma w zasadzie pełną kontrolę. 00:10:15.013 --> 00:10:19.611 Hitler i Naziści mają pełną kontrolę nad niemieckim rządem. 00:10:19.611 --> 00:10:28.978 Hitler staje się dyktatorem i wypadki toczą się coraz szybciej. 00:10:28.978 --> 00:10:31.334 Naziści zastraszają inne partie, używają przemocy, 00:10:31.334 --> 00:10:38.537 zaczynają umieszczać ludzi w więzieniach. W lipcu... wszystko toczy się bardzo, bardzo szybko... 00:10:38.537 --> 00:10:46.998 W lipcu 1933 Naziści są jedyną legalną partią 00:10:46.998 --> 00:10:49.738 i mają pełną kontrolę. 00:10:49.738 --> 00:10:56.399 Oto jak Hitler doszedł do władzy. Możecie zastanawiać się - kto wywołał ten pożar? 00:10:56.399 --> 00:11:02.074 Przecież Hitler był już kanclerzem i pewnie mógłby znaleźć inną drogę do objęcia pełnej władzy... 00:11:02.074 --> 00:11:07.330 Ale winą za ten pożar, mimo że wszystko wskazywało na to, że wzniecił go Marinus van der Lubbe, 00:11:07.330 --> 00:11:15.066 obarczono komunistów - był to tylko pretekst, aby dać rządowi, zwłaszcza Nazistom, większą siłę. 00:11:15.066 --> 00:11:20.898 To jest jedno z pytań na temat historii, które pozostają bez odpowiedzi. 00:11:20.898 --> 00:11:25.539 Niektórzy myślą, że może faktycznie byli to komuniści, lub 00:11:25.539 --> 00:11:32.805 że był to sam van der Lubbe, który wpadł w ręce Hitlera, a ten umiał ten wypadek dobrze wykorzystać. 00:11:32.805 --> 00:11:42.600 Inni historycy sądzą, że Reichstag podpalili sami Naziści, w celu zarządzenia stanu wyjątkowego, a van der Lubbe był tylko pionkiem. 00:11:42.600 --> 00:11:46.600 Wiadomym jednak jest, że między latami 1919 a 1933, Hitler, z nikomu nieznanego polityka, stał się dyktatorem Niemiec.