WEBVTT

00:00:08.480 --> 00:00:11.420
Men sxemalar haqida topgan eng ajoyib narsalardan biri bu

00:00:11.780 --> 00:00:18.440
elektron tizim san'at turi bo'lishi mumkinligidir, masalan, menda ijodiy
g'oya bo'lsa,  sxemalar bilan amalga oshirishim mumkin.

00:00:20.300 --> 00:00:24.700
Shunday qilib, agar sizda g'oyalar bo'lsa, ularni hayotga 
yetkazish uchun texnologiyadan foydalanishingiz mumkin.

00:00:26.860 --> 00:00:32.340
Kompyuterning har qanday kirishi yoki chiqishi 
aslida elektr signallarini yoqish yoki o'chirish 

00:00:32.340 --> 00:00:37.240
yoki bir va nol bilan ifodalanishi

00:00:37.240 --> 00:00:39.060
mumkin bo'lgan axborot turidir.

00:00:39.400 --> 00:00:46.360
Kiritilgan ma'lumotni qayta ishlash va aks ettiriladigan 
ma'lumotlarni yaratish uchun,

00:00:46.360 --> 00:00:49.920
kompyuter kirish signallarini o'zgartirishi va birlashtirishi 
kerak.

00:00:50.540 --> 00:00:58.520
Buning uchun kompyuter mikrosxemalarga birlashtirilgan millionlab
kichik elektron komponentlardan foydalanadi.

00:01:03.040 --> 00:01:08.460
Keling, sxemalar birlik va nollarda ko'rsatilgan ma'lumotlarni 
qanday o'zgartirishi va qayta ishlashi mumkinligini batafsil 
ko'rib chiqamiz.

00:01:09.460 --> 00:01:12.280
Bu juda oddiy sxema.

00:01:12.280 --> 00:01:15.820
U elektr signalini yoqadi yoki o'chiradi hamda aylantiradi.

00:01:15.820 --> 00:01:20.580
Shunday qilib, agar siz bergan signal 1 bo'lsa, sxema sizga 0 
qaytaradi,

00:01:20.580 --> 00:01:23.620
agar siz sxemaga 0 bersangiz, u sizga 1 ni qaytaradi.

00:01:23.630 --> 00:01:29.680
Kirish signali chiqish signali bilan bir xil emas, shuning uchun 
biz ushbu sxemani "inkor" deb nomlaymiz.

00:01:30.040 --> 00:01:36.580
Keyinchalik murakkab sxemalar bir nechta signallarni qabul 
qilishi va ularni birlashtirib, sizga boshqacha natija berishi
mumkin.

00:01:36.580 --> 00:01:43.480
Ushbu misolda sxema ikkita elektr signalini oladi, endi 
ularning har biri 1 yoki 0 bo'lishi mumkin.

00:01:43.880 --> 00:01:49.580
Agar kiruvchi signallarning birortasi 0 bo'lsa, unda natija ham 
0 ga teng bo'ladi.

00:01:49.580 --> 00:01:52.720
Agar birinchi signal ham, ikkinchi signal ham 1 bo'lsa, 

00:01:52.780 --> 00:02:00.760
ushbu sxema sizga faqat 1 beradi,
shuning uchun biz sxemani "va" deb nomlaymiz.

00:02:01.220 --> 00:02:06.600
Oddiy mantiqiy hisob-kitoblarni amalga oshiradigan bunday kichik 
sxemalar ko'p.

00:02:06.600 --> 00:02:13.400
Ushbu sxemalarni bir-biriga bog'lab, biz yanada murakkab 
hisob-kitoblarni amalga oshiradigan yanada murakkab sxemalarni 
yaratishimiz mumkin.

00:02:13.940 --> 00:02:19.760
Masalan, "qo'shuvchi" deb nomlangan hamda 2 ta bitni qo'shadigan sxemani 
yaratishingiz mumkin.

00:02:19.840 --> 00:02:27.040
Ushbu sxema har biri 1 yoki 0 qiymatiga ega bo'lgan 2 ta alohida
bitni oladi va yig'indini hisoblash uchun ularni birlashtiradi.

00:02:27.350 --> 00:02:29.829
Yig'indi 0 + 0 = 0,

00:02:30.340 --> 00:02:34.340
0 + 1 = 1 yoki 1 + 1 = 2 bo'lishi mumkin.

00:02:34.360 --> 00:02:39.440
Sizga ikkita chiqish simlari kerak, chunki yig'indini ko'rsatish 
uchun ikkita ikkitomonlama raqam bo'lishi mumkin.

00:02:40.060 --> 00:02:44.500
Agar sizda ikkita bit ma'lumot qo'shadigan bitta qo'shimchangiz 
bo'lsa,

00:02:44.500 --> 00:02:50.340
juda ko'p sonlarni qo'shish uchun ushbu qo'shimchalarning bir 
nechta sxemasini yonma-yon ulashingiz mumkin.

00:02:51.170 --> 00:02:56.229
Masalan, mana 8-bitli qo'shuvchi 25 va 50 raqamlarini qanday 
qo'shgani kabi.

00:02:57.260 --> 00:03:03.730
Har bir raqam 8 bit bilan ifodalanadi, natijada sxemaga 16 xil 
elektr signallari kiradi.

00:03:04.920 --> 00:03:10.760
8-bitli qo'shimchalar sxemasi ichida summani hisoblab chiqadigan 
ko'plab kichik qo'shimchalar mavjud.

00:03:12.500 --> 00:03:17.340
Turli xil elektr zanjirlari olib tashlash yoki ko'paytirish kabi
boshqa oddiy hisob-kitoblarni amalga oshirishi mumkin.

00:03:17.340 --> 00:03:24.720
Darhaqiqat, sizning kompyuteringiz amalga oshiradigan barcha amallar
juda ko'p oddiy va sodda axborotni qayta ishlash operatsiyalaridir.

00:03:24.720 --> 00:03:30.520
Kompyuter tomonidan amalga oshiriladigan har qanday operatsiya 
shunchalik soddaki, uni odam bajarishi mumkin,

00:03:30.520 --> 00:03:34.100
ammo kompyuterlar ichidagi ushbu sxemalar juda juda tez bajaradi.

00:03:34.820 --> 00:03:38.660
Bir vaqtlar bu sxemalar katta va noqulay edi

00:03:38.660 --> 00:03:44.780
va 8-bitli sxemalar muzlatgichdek katta bo'lishi mumkin edi
hamda oddiy hisoblashni bajarish uchun bir necha daqiqa vaqt ketardi.

00:03:45.100 --> 00:03:50.060
Hozirgi kunda kompyuter sxemalari mikroskopik hajmga ega va juda
tez.

00:03:50.580 --> 00:03:53.200
Nima uchun kichik kompyuterlar ham tez?

00:03:53.200 --> 00:03:58.140
Chunki elektron kichikroq bo'lsa, elektr signali bosib
o'tadigan masofa ham kichik bo'ladi.

00:03:58.360 --> 00:04:04.340
Elektr energiyasi yorug'lik tezligida harakat qiladi, shuning 
uchun zamonaviy sxemalar soniyada milliardlab hisob-kitoblarni 
amalga oshirishi mumkin.

00:04:05.320 --> 00:04:10.720
Shunday qilib, xoh o'yin o'ynasangiz, xoh videoni yozsangiz
yoki kosmosni o'rgansangiz,

00:04:11.860 --> 00:04:18.019
texnologiya bilan qila oladigan har qanday narsa 
axborotni juda tez qayta ishlashni talab qiladi.

00:04:18.860 --> 00:04:24.900
Ushbu murakkablikning ostida faqat ikkilik signallarni yoqadigan 
bir nechta kichik sxemalar yashiringan,

00:04:24.900 --> 00:04:27.720
veb-saytlarda, videolar, musiqa va o'yinlarda ham.

00:04:27.720 --> 00:04:31.960
Ushbu sxemalar kasalliklarni aniqlash va davolash uchun 
DNKni aniqlashda yordam beradi.

00:04:31.960 --> 00:04:34.920
Xo'sh, bu barcha sxemalar bilan nima qilishni xohlardingiz?