1
00:00:06,692 --> 00:00:08,724
Aristoteles, ünlü sözünde şöyle der:

2
00:00:08,754 --> 00:00:11,000
"Doğa boşluktan korkar."

3
00:00:11,000 --> 00:00:14,334
Mutlak bir boşluğun, yani maddeden
yoksun bir boşluğun

4
00:00:14,334 --> 00:00:17,224
- onu çevreleyen bir maddeyle
hemen doldurulacağı için -

5
00:00:17,224 --> 00:00:19,420
var olamayacağını iddia ettiğinde

6
00:00:19,420 --> 00:00:22,302
neyse ki Aristoteles yanıldı.

7
00:00:22,302 --> 00:00:25,637
Boşluk, barometrenin
anahtar bir bileşenidir

8
00:00:25,637 --> 00:00:27,502
ve hava basıncını ölçen bir aygıttır.

9
00:00:27,502 --> 00:00:30,143
Hava basıncı, sıcaklıkla
ilintili olduğundan

10
00:00:30,143 --> 00:00:33,056
ve içindeki hızlı değişiklikler
kasırgalara, hortumlara

11
00:00:33,056 --> 00:00:36,100
ve başka sıra dışı hava olaylarına
katkıda bulunabileceğinden

12
00:00:36,100 --> 00:00:39,576
barometre, hem meteoroloji uzmanları
hem de bilim insanları için

13
00:00:39,576 --> 00:00:41,738
en elzem aygıtlardan biridir.

14
00:00:41,738 --> 00:00:44,921
Bir barometre nasıl çalışır
ve nasıl icat edilmiştir?

15
00:00:44,921 --> 00:00:46,581
Bu biraz zaman aldı.

16
00:00:46,581 --> 00:00:49,610
Aristoteles ile diğer antik filozofların

17
00:00:49,610 --> 00:00:53,011
günlük yaşamda boşluğun
imkânsızlığını ilgilendiren teorileri

18
00:00:53,011 --> 00:00:55,021
geçerli gibi göründüğünden

19
00:00:55,021 --> 00:00:58,600
neredeyse 2 bin yıl boyunca
çok az kişi bunu ciddiyetle sorguladı.

20
00:00:58,600 --> 00:01:01,568
Ta ki bir gereklilik, bunu tartışma
konusu hâline getirene dek.

21
00:01:01,568 --> 00:01:04,382
17. yüzyılın başlarında,
İtalyan madenciler

22
00:01:04,382 --> 00:01:08,453
pompalarının 10,3 metre yükseklikten
fazla su çekemediğini fark edince

23
00:01:08,453 --> 00:01:10,875
ciddi bir sorunla karşı karşıya kaldılar.

24
00:01:10,875 --> 00:01:14,596
Galileo Galilei gibi
o zamanın bazı bilim insanları

25
00:01:14,596 --> 00:01:17,253
borudan çıkıp havayı emen şeyin,

26
00:01:17,253 --> 00:01:20,213
boşluğun yerini almak için
suyu yükselttiğini ileri sürdüler.

27
00:01:20,213 --> 00:01:25,589
Fakat bunun gücü sınırlıydı
ve 10,3 metreden fazla suyu kaldıramazdı.

28
00:01:25,589 --> 00:01:28,257
Yine de, boşluğun var olduğuna dair fikir,

29
00:01:28,257 --> 00:01:31,021
hâlâ tamamen tartışmalı
olarak nitelendiriliyordu

30
00:01:31,021 --> 00:01:34,063
ve Galileo'nun alışılmışın dışındaki
teorisi üzerindeki coşku,

31
00:01:34,063 --> 00:01:36,152
bunun mümkün olduğunu göstermek için

32
00:01:36,152 --> 00:01:39,961
Gasparo Berti'nin basit ama harika
bir deney yapmasına sebep oldu.

33
00:01:39,961 --> 00:01:42,358
Uzun bir tüp suyla doldurulmuştu

34
00:01:42,358 --> 00:01:46,189
ve iki ucu tıpalı olarak sığ bir havuza
dik biçimde yerleştirilmişti.

35
00:01:46,189 --> 00:01:49,005
Sonra, tüpün alt ucu açıldı

36
00:01:49,005 --> 00:01:53,917
ve tüpteki su seviyesi
10,3 metre olana dek

37
00:01:53,917 --> 00:01:56,011
su havuza doğru aktı.

38
00:01:56,141 --> 00:02:00,347
Üstte bir boşluk kaldı
ve tüpe hava girişi olmadı.

39
00:02:00,347 --> 00:02:04,827
Berti doğrudan sabit bir
boşluk yaratmayı başardı.

40
00:02:04,827 --> 00:02:08,036
Fakat boşluğun var olma
olasılığı kanıtlansa da

41
00:02:08,036 --> 00:02:11,503
Galileo'nun fikrinden
herkes memnun değildi,

42
00:02:11,503 --> 00:02:14,163
bu fikir, boşluğun su üzerinde

43
00:02:14,163 --> 00:02:16,998
gizemli fakat sınırlı
bir güç ortaya koymasıydı.

44
00:02:16,998 --> 00:02:20,937
Galileo'nun genç öğrencisi ve arkadaşı
olan Evangelista Torricelli,

45
00:02:20,937 --> 00:02:23,815
soruna farklı bir bakış açısından
bakmaya karar verdi.

46
00:02:23,815 --> 00:02:27,394
Tüpün içindeki boş alana
odaklanmak yerine,

47
00:02:27,394 --> 00:02:30,510
kendine şunu sordu:
"Suyu başka ne etkiliyor olabilir?"

48
00:02:30,510 --> 00:02:34,466
Suyla bağlantısı olan tek şey
havuzu çevreleyen hava olduğu için

49
00:02:34,466 --> 00:02:36,641
bu havadan gelen basıncın,

50
00:02:36,641 --> 00:02:41,307
tüpteki su seviyesini daha çok düşürmesini
engelleyen tek şey olduğuna inandı.

51
00:02:41,307 --> 00:02:45,606
Deneyin sadece boşluk
yaratan bir araç olmadığını,

52
00:02:45,606 --> 00:02:48,503
tüpün dışındaki su üzerindeki
atmosferik basınç ile

53
00:02:48,503 --> 00:02:51,314
tüpün içindeki su sütunundan
gelen basınç arasında

54
00:02:51,314 --> 00:02:53,772
bir denge olduğunu fark etti.

55
00:02:53,772 --> 00:02:58,160
Tüpün içindeki su seviyesi
iki basınç eşit oluncaya dek düşer,

56
00:02:58,160 --> 00:03:02,638
bu da su seviyesi 10,3 metre
olduğunda gerçekleşir.

57
00:03:02,638 --> 00:03:04,774
Bilindiği üzere, Galileo ve diğerleri

58
00:03:04,774 --> 00:03:07,444
atmosferik havanın ağırlığının olmadığını

59
00:03:07,444 --> 00:03:10,508
ve basınç uygulamadığını düşündükleri için

60
00:03:10,508 --> 00:03:12,171
bu fikir kolaylıkla kabul edilmedi.

61
00:03:12,171 --> 00:03:16,883
Torricelli, Berti'nin deneyini su yerine
cıvayla tekrar yapmaya karar verdi.

62
00:03:16,883 --> 00:03:20,515
Çünkü cıva daha yoğundu,
sudan daha fazla çöküyordu

63
00:03:20,515 --> 00:03:24,615
ve cıva sütunu sadece
76 santimetre uzunluğunda idi.

64
00:03:24,615 --> 00:03:28,011
Bu, Torricelli'nin aygıtı sadece
tek parça yapmasını değil,

65
00:03:28,011 --> 00:03:32,396
ağırlığın belirleyici faktör
olduğu fikrini de destekledi.

66
00:03:32,396 --> 00:03:34,375
Deneyde bir farklılık yaparak

67
00:03:34,375 --> 00:03:37,449
iki tüpün birinin üstünde
geniş bir baloncuk kullandı.

68
00:03:37,449 --> 00:03:40,110
Galileo'nun yorumu doğru olsaydı

69
00:03:40,110 --> 00:03:42,380
ikinci tüpteki daha büyük olan boşluk

70
00:03:42,380 --> 00:03:45,771
daha çok emme gücü uygulardı
ve cıvayı daha yukarı kaldırırdı.

71
00:03:45,771 --> 00:03:48,978
Fakat iki tüpteki seviye de aynıydı.

72
00:03:48,978 --> 00:03:53,300
Torricelli'nin teorisine son destek
Blaise Pascal'dan geldi,

73
00:03:53,300 --> 00:03:56,085
Pascal, cıva tüpünü bir dağa götürmüş

74
00:03:56,085 --> 00:03:59,477
ve yükseklik arttıkça
atmosferik basınç azaldığı için

75
00:03:59,477 --> 00:04:02,286
cıva seviyesinin düştüğünü göstermişti.

76
00:04:02,286 --> 00:04:05,783
2007’ye kadar, atmosferik basıncı ölçmenin

77
00:04:05,783 --> 00:04:09,073
en yaygın yöntemlerinden biri
olarak kalan cıvalı barometreler,

78
00:04:09,073 --> 00:04:11,552
Torricelli'nin orijinal
modelini esas aldı,

79
00:04:11,552 --> 00:04:14,642
cıvanın zehirliliği yüzünden
kullanımına getirilen kısıtlamalar,

80
00:04:14,642 --> 00:04:16,669
artık Avrupa’da
üretilmemesine sebep oldu.

81
00:04:16,669 --> 00:04:18,972
Yine de, Torricelli'nin buluşu,

82
00:04:18,972 --> 00:04:22,207
uzun süreler kabul edilen dogmaları
sorgulama isteğini doğurdu,

83
00:04:22,207 --> 00:04:25,831
boşluklar ve havanın ağırlığı
ile ilgili olan bu dogmalar,

84
00:04:25,831 --> 00:04:30,947
farklı açıdan düşünmenin büyük bir
etkisi olabileceğinin sıra dışı örneği.