WEBVTT

00:00:18.190 --> 00:00:20.430
Ĉu vi havas unu tian?

00:00:20.430 --> 00:00:22.460
Mi iomete freneziĝis pri mia.

00:00:22.460 --> 00:00:24.730
Fakte pri ĉiuj miaj aĵoj.

00:00:24.890 --> 00:00:27.490
Ĉu vi iam scivolis, de kie
devenas tio, kion ni aĉetas

00:00:27.490 --> 00:00:29.610
kaj kien ĝi iras
kiam ni forĵetas ĝin?

00:00:29.630 --> 00:00:32.240
Mi ne povis ĉesi scivoli.
Do mi ekserĉadis.

00:00:32.240 --> 00:00:35.830
Libroj diras, ke
tiuj aĵoj iras tra sistemo

00:00:35.900 --> 00:00:41.560
de ekspluatado ĝis produktado
ĝis distribuado ĝis konsumado ĝis la rubejo.

00:00:41.680 --> 00:00:46.290
Entute tio nomiĝas materialekonomio.
Nu, mi okupiĝis pri tio iom pli.

00:00:46.290 --> 00:00:49.110
Fakte, mi vojaĝis tra la mondo
dum 10 jaroj

00:00:49.120 --> 00:00:52.420
eltrovante de kie niaj aĵoj venas
kaj kien iras.

00:00:52.550 --> 00:00:56.086
Ĉu vi scias kion mi eltrovis?
Tio ne estas la fino de la rakonto.

00:00:56.222 --> 00:00:58.500
Estas multaj aferoj,
kiuj mankas en tiu klarigo.

00:00:58.560 --> 00:01:03.030
Komence tiu sistemo ŝajnas en ordo.
Neniu problemo.

00:01:03.100 --> 00:01:05.860
Sed fakte ĝi estas sistemo en krizo.

00:01:05.930 --> 00:01:09.270
La kaŭzo por la krizo estas
ke tio estas linia sistemo

00:01:09.300 --> 00:01:11.200
kaj ni vivas sur finita planedo

00:01:11.270 --> 00:01:15.740
kaj ne eblas teni linian sistemon
sur finita planedo por ĉiam.

00:01:15.810 --> 00:01:19.860
Dum ĉiu paŝo, tiu sistemo
interagas kun la reala mondo.

00:01:19.910 --> 00:01:23.040
En la reala vivo,
tio ne okazas sur blanka papero.

00:01:23.120 --> 00:01:26.610
Tio interagas kun socioj, kulturoj,
ekonomioj, la medio.

00:01:26.650 --> 00:01:29.620
Kaj la sistemo havas siajn limojn.

00:01:29.690 --> 00:01:33.510
Limojn, kiujn ni ne vidas ĉi tie
ĉar la diagramo estas nekompleta.

00:01:33.590 --> 00:01:37.270
Do, ni refoje trapasu tion
kaj plenigu tion kio mankas.

00:01:37.300 --> 00:01:41.030
Nu, unu el la plej gravaj mankantaj aferoj
estas homoj. Jes, homoj.

00:01:41.130 --> 00:01:44.600
Homoj vivas kaj laboras en tiu sistemo.

00:01:44.640 --> 00:01:47.760
Kaj kelkaj homoj estas iomete pli gravaj
ol aliaj en tiu sistemo.

00:01:47.770 --> 00:01:50.280
Kelkaj havas iomete pli por diri.
Kiuj estas?

00:01:50.340 --> 00:01:52.280
Nu, komencu per la registaro.

00:01:52.310 --> 00:01:55.140
Miaj amikoj diras, ke mi devus uzi
tankon por simboli la registaron

00:01:55.140 --> 00:01:58.060
kaj tio pravas por multaj landoj
ankaŭ pli kaj pli por Usono,

00:01:58.060 --> 00:02:02.290
ĉar pli ol 50% el liaj impoŝtoj
estas destinita al militistaro,

00:02:02.320 --> 00:02:04.590
sed mi uzas personon
por la registaron

00:02:04.620 --> 00:02:07.650
ĉar mi estas ankoraŭ konvinkita
ke la registaro devus esti

00:02:07.760 --> 00:02:10.380
de la homoj, per la homoj,
por la homoj.

00:02:10.440 --> 00:02:15.620
La tasko de la registraro estas zorgi pri ni.
Tio estas ĝia laboro.

00:02:15.670 --> 00:02:17.860
Krome estas la korporacioj.

00:02:17.870 --> 00:02:20.330
Nu, la kaŭzo kial la korporacioj
aspektas pli grandaj,

00:02:20.370 --> 00:02:22.430
estas ke ili estas pli grandaj.

00:02:22.480 --> 00:02:27.970
El la 100 plej grandaj ekonomioj tutmonde,
51 estas korporacioj.

00:02:28.050 --> 00:02:32.820
Ju pli potencaj la korporacioj iĝas,
des pli ni vidas ŝanĝojn en la registaro.

00:02:32.820 --> 00:02:35.020
Ili pli zorgeme efektivigas

00:02:35.060 --> 00:02:37.180
la interesojn de la korporacioj
ol niajn.

00:02:37.220 --> 00:02:40.370
Bone, ni rigardu kio ankaŭ mankas
en tiu desegnaĵo.

00:02:40.500 --> 00:02:42.390
Ni komencas per ekstraktado,

00:02:42.400 --> 00:02:45.880
kiu estas pli bela vorto por
ekspluatado de naturmaterialoj,

00:02:46.000 --> 00:02:48.830
kiu estas pli bela vorto por
dezertigi la planedon.

00:02:48.900 --> 00:02:53.220
Aspektas tiel: ni faligas arbojn,
ni eksplodigas montojn por akiri metalojn

00:02:53.320 --> 00:02:55.860
foruzas ĉion akvon
kaj formortigas la bestojn.

00:02:55.940 --> 00:02:58.850
Ĉi tie ni trafas
nian unuan limon.

00:02:58.910 --> 00:03:03.480
Niaj materialoj finiĝas.
Ni uzas tro multe da aĵoj.

00:03:03.550 --> 00:03:07.320
Aŭdi tion povas esti malfacile, sed estas
la vero, do ni devas okupiĝi pri tio.

00:03:07.430 --> 00:03:09.370
Dum la pasintaj tri jardekoj,

00:03:09.390 --> 00:03:14.970
triono el la monda materialstoko
estas foruzita. Malaperis.

00:03:15.000 --> 00:03:19.670
Ni ekspluatas kaj rubigas
la planedon tiel rapide,

00:03:19.700 --> 00:03:23.910
ke ni detruas la eblon
vivi sur tiu planedo.

00:03:23.940 --> 00:03:29.480
Kie mi vivas, en Usono,
restas malpli ol 4% el nia originala arbaro.

00:03:29.540 --> 00:03:32.900
40% el la akvofontoj
iĝis netrinkeblaj.

00:03:32.910 --> 00:03:36.170
Kaj nia probleme ne nur estas
ke ni foruzas tro multe,

00:03:36.230 --> 00:03:41.320
sed ni ankaŭ foruzas pli ol nian parton.
Ni havas 5% el la mondpopolo


00:03:41.390 --> 00:03:47.180
sed ni konsumas 30% el la mondmaterialoj
kaj kaŭzas 30% el la monda rubo.

00:03:47.230 --> 00:03:52.050
Se ĉiuj konsumus per usonaj kvantoj,
necesus 3 ĝis 5 planedoj.

00:03:52.100 --> 00:03:54.680
Kaj, ĉu vi scias?
Ni nur havas unu.

00:03:54.790 --> 00:03:59.230
Do la solvo de mia lando por tiu limo
estas facile preni la parton de io alia.

00:03:59.310 --> 00:04:02.670
Tio estas la Tria mondo,
kiu estas por kelkaj

00:04:02.680 --> 00:04:06.440
alia vorto por nia propraĵo
kiu perdiĝis en fremda lando.

00:04:06.510 --> 00:04:10.690
Do kiel aspektas tio?
Sama afero: dezertigi la medion.

00:04:10.750 --> 00:04:15.480
En 75% el la mondaj fiŝstokoj
oni kaptadas aŭ trokaptadas.

00:04:15.520 --> 00:04:19.670
80% el la mondaj originaj arbaroj malaperis.

00:04:19.760 --> 00:04:23.470
Eĉ en la Amazono
malaperas po 2 000 arboj por minuto.

00:04:23.500 --> 00:04:26.400
Tio estas 7 piedpilkokampoj minute.

00:04:26.500 --> 00:04:29.090
Kaj kio pri la homoj kiuj vivas tie?

00:04:29.140 --> 00:04:32.950
Nu, laŭ tiuj uloj,
ili ne posedas tiujn materialojn.

00:04:32.970 --> 00:04:36.290
Eĉ se ili vivis tie dum generacioj,
ili ne posedas produktadrimedojn

00:04:36.290 --> 00:04:39.270
kaj ili ne aĉetas multajn aĵojn.
Kaj en tiu sistemo,

00:04:39.280 --> 00:04:43.920
se oni ne aĉetas multajn aĵojn,
oni ne havas valoron.

00:04:44.040 --> 00:04:48.890
Do, poste la materialoj iras al
produktado. Tie ni uzas energion

00:04:48.950 --> 00:04:54.710
por miksi venenajn kemiaĵojn kun naturaj produktoj
por fari verenajn malpurigitajn produktojn.

00:04:54.730 --> 00:04:59.170
Estas pli ol 100 000 sintetikaj kemiaĵoj
uzata en hodiaŭa komerco.

00:04:59.230 --> 00:05:02.250
Nur kelkaj estis kontrolitaj
pri san-efikoj

00:05:02.300 --> 00:05:05.100
kaj neniu estis kontrolita
pri sinergiaj san-efikoj,

00:05:05.140 --> 00:05:08.410
tio signifas la interagon
kun aliaj ĉiutagaj kemiaĵoj.

00:05:08.440 --> 00:05:12.240
Ni ne konas la tutan efekton por sano
kaj medio de tiuj venenaj kemiaĵoj.

00:05:12.280 --> 00:05:16.010
Sed kion ni scias:
Veneno eniras, veneno eliros.

00:05:16.080 --> 00:05:19.710
Tiel longe kiel ni metas venenojn
en nian industrian produktadsitemon,

00:05:19.750 --> 00:05:22.070
ni havos venenon
en la aĵoj kiujn ni alportas

00:05:22.120 --> 00:05:26.810
en niajn hejmojn, laborlokojn kaj lernejojn.
Fakte ankaŭ en niajn korpojn.

00:05:26.860 --> 00:05:29.630
Kiel bromaj flamprotektrimedoj.

00:05:29.660 --> 00:05:33.850
Ili estas kemiaĵoj, kiuj igas objektojn
pli fajrosekuraj, sed ankaŭ venenegaj.

00:05:33.930 --> 00:05:40.260
Ili estas nervovenenoj, do venenaj por la cerbo.
Kial ni eĉ uzas tiajn kemiaĵojn?

00:05:40.310 --> 00:05:45.890
Ni enmetas ilin en niajn komputilojn, aparatojn,
sofojn, matracojn, eĉ kelkajn kusenojn.

00:05:46.020 --> 00:05:50.180
Fakte ni prenas niajn kusenojn,
dronigas ilin en nervovenenon

00:05:50.250 --> 00:05:53.850
kaj portas ilin hejmen kaj metas nian kapon
sur ilin 8 horojn ĉiunokte.

00:05:53.930 --> 00:05:57.680
Mi ne scias, sed al mi ŝajnas ke
en tiu eblecohava lando

00:05:57.760 --> 00:06:01.170
ni povas elpensi pli bonajn manierojn
por ke niaj kapoj ne brulu nokte.

00:06:01.260 --> 00:06:05.560
Nun tiuj venenoj eniras la manĝoĉenon
kaj koncentriĝas en niaj korpoj.

00:06:05.630 --> 00:06:08.180
Ĉu vi scias kiu manĝaĵo
gvidas la manĝoĉenon

00:06:08.240 --> 00:06:12.670
kun la plej granda amaso de venenoj?
Patrina lakto.

00:06:12.780 --> 00:06:18.550
Tio signifas ke ni atingis punkton kie la plej
malgrandaj membroj de nia socio, niaj beboj,

00:06:18.640 --> 00:06:23.940
ricevas la plej grandan dozon de venenaj
kemiaĵoj de la patrina lakto.

00:06:24.020 --> 00:06:27.680
Ĉu tio ne estas kruela?

00:06:27.690 --> 00:06:31.820
Mamnutrado devas esti la plej fundamenta
homa ago de nutrado,

00:06:31.860 --> 00:06:35.930
kaj pro tio precipe sekura.
Mamnutrado estas certe la plej bona

00:06:36.030 --> 00:06:41.440
kaj patrinoj devus daŭrigi mamnutradon
sed ni devus protekti ĝin. Ili devus protekti ĝin.

00:06:41.500 --> 00:06:44.990
Mi pensis ke ili gardas pri ni.
Kaj certe

00:06:45.040 --> 00:06:47.470
la homoj kiuj suferas plejmulte
pro tiuj venenaj kemiaĵoj

00:06:47.570 --> 00:06:51.580
estas la fabriklaborantoj,
el kiuj multaj estas virinoj en fekunda aĝo.

00:06:51.610 --> 00:06:55.400
Ili laboras kun fekundvenenoj,
kancerigaĵoj, ktp.

00:06:55.450 --> 00:06:59.490
Nun mi demandas vin,
kia virino en frekunda aĝo

00:06:59.520 --> 00:07:02.570
laborus en tiuj kondiĉoj
kun fekundvenenoj

00:07:02.570 --> 00:07:07.610
krom virino kiu ne havas elekton?
Kaj tio estas la "beleco" de nia sistemo?

00:07:07.630 --> 00:07:11.010
La eluziĝo de lokaj medioj
kaj ekonomioj

00:07:11.030 --> 00:07:14.540
certigas konstantan kvanton
de homoj sen alia ebleco.

00:07:14.600 --> 00:07:19.280
Tutmonde po 200 000 homoj por tago
translokiĝas el sia medio,

00:07:19.310 --> 00:07:21.380
kie ili povis vivi dum generacioj,

00:07:21.410 --> 00:07:27.470
en urbojn, en ladurbojn, serĉante por
laboro, sendepende kiel venena ĝi estas.

00:07:27.600 --> 00:07:31.230
Ne nur materialoj
estas malŝparataj en tiu sistemo,

00:07:31.280 --> 00:07:34.480
sed ankaŭ homoj.
Tutaj komunumoj estas perdataj.

00:07:34.490 --> 00:07:37.550
Jes, veneno eniras, veneno eliros.

00:07:37.590 --> 00:07:40.650
Multaj venenoj eliras
el la fabriko en produktoj,

00:07:40.730 --> 00:07:45.590
sed eĉ pli kiel kromproduktoj aŭ poluado.
Kaj estas multe da poluado.

00:07:45.600 --> 00:07:51.550
En Usono, nia industrio konfesas elĵeti pli ol
2 miliardojn da kg da venenaj kemiaĵoj jare.

00:07:51.600 --> 00:07:54.520
Estas varŝajne multe pli
ol ili konfesas.

00:07:54.570 --> 00:07:56.860
Do tio estas alia limo, ĉar,

00:07:56.940 --> 00:08:01.870
kiu volas vidi kaj flari 2 miliardojn da kg
da venenaj kemiaĵoj jare? Do kion ili faras?

00:08:01.920 --> 00:08:05.820
Translokigas venenajn fabrikojn
eksterlanden por polui alian landon.

00:08:05.950 --> 00:08:10.920
Sed surprizo: Multe da poluata aero
revenas al ni per la aerofluo.

00:08:10.990 --> 00:08:15.350
Kio okazas, post kiam la materialoj
estas transformitaj al produktoj?

00:08:15.430 --> 00:08:18.200
Ili venas ĉi tien por disdonado.

00:08:18.260 --> 00:08:23.030
Disdonado signifas: vendi tiujn
venenmalpurigitajn aĉaĵojn kiel eble plej rapide.

00:08:23.140 --> 00:08:29.010
La celo estas malgrandaj prezoj,
aĉetantaj homoj kaj kontinua movado de produktoj.

00:08:29.040 --> 00:08:33.090
Kiel ili atingas malgrandajn prezojn?
Nu, per malgrandaj salajroj

00:08:33.090 --> 00:08:38.260
kaj ili eltranĉas sanasekuron ĉiam kiam eblas.
Temas pri ellokado de kostoj.

00:08:38.320 --> 00:08:43.010
Tio signifas ke efektivaj kostoj
ne troviĝas en la prezo.

00:08:43.090 --> 00:08:46.190
Alivorte, ni ne pagas por tio
kion ni aĉetas.

00:08:46.270 --> 00:08:48.190
Unu tagon mi pensadis pri tio.

00:08:48.260 --> 00:08:50.790
Mi iradis
kaj volis aŭskulti novaĵojn,

00:08:50.900 --> 00:08:52.950
do eniris vendejon
por aĉeti radion.

00:08:53.000 --> 00:08:56.640
Mi trovis gracian verdan radion
por 4 dolaroj kaj 99 cendoj.

00:08:56.670 --> 00:08:59.580
Mi staris en la vico
kaj pensis

00:08:59.610 --> 00:09:03.390
kiel povus 4,99$ sufiĉi

00:09:03.450 --> 00:09:08.340
por estigi tiun radion en miajn manojn?
La metalo eble estis minita en Sud-Afriko,

00:09:08.380 --> 00:09:13.080
la nafto eble elpumpita en Irako,
la plastoj eble fabrikita en Ĉinio

00:09:13.150 --> 00:09:17.840
kaj eble ĉio estis kunmetita
de 15-jara meksikano.

00:09:17.960 --> 00:09:22.170
4,99$ eĉ ne pagus la luprezon
por la spaco en la bretaro,

00:09:22.230 --> 00:09:25.460
same kiel la salajron de la vendisto
kiu konsiladis al mi,

00:09:25.530 --> 00:09:29.670
aŭ la multajn oceanŝipojn aŭ ŝarĝaŭtojn
kun pecoj de la radio.

00:09:29.800 --> 00:09:34.160
Tiel mi rimarkis, ke mi ne pagis por la radion.
Do, kiu pagis?

00:09:34.260 --> 00:09:37.910
Nu, tiuj homoj kiuj perdis
sian naturan medion.

00:09:37.980 --> 00:09:43.030
Tiuj homoj pagis per la perdo de freŝa aero
per pliofta astmo kaj kancero.

00:09:43.030 --> 00:09:47.990
Infanoj en Kongo pagas per sia estonteco,
30% el la infanoj ne plu iras al lernejo

00:09:48.020 --> 00:09:49.920
sed al minado de koltano,

00:09:49.960 --> 00:09:53.010
metalo, kiu necesas
por malkostaj elektronikaĵoj.

00:09:53.030 --> 00:09:56.510
Kaj tiuj homoj devas mem zorgi
pri sia sanasekuro.

00:09:56.530 --> 00:10:02.190
Je ĉiu paŝo en tiu sistemo, aliaj pagas
por ke mi ricevu la radion por 4,99$.

00:10:02.240 --> 00:10:05.870
Kaj neniuj de tiuj kontribuoj
troveblas en iu kalkulado.

00:10:05.900 --> 00:10:11.380
Tion mi volas diri per: La firmposedantoj
ellokas la verajn kostojn.

00:10:11.440 --> 00:10:16.200
Tio gvidas nin al la ora
sago de konsumo.

00:10:16.280 --> 00:10:19.650
Tio estas la koro de la sistemo,
la motoro pelanta ĝin.

00:10:19.720 --> 00:10:24.920
Tio estas tiel grava ke la protektado de tiu sago
fariĝis la ĉefcelo de tiuj du uloj.

00:10:24.950 --> 00:10:28.560
Pro tio, post la 11-a de septembro,
kiam nia lando estis ŝokita,

00:10:28.630 --> 00:10:31.580
la prezidento Bush povus sugesti
multajn konvenajn aferojn:

00:10:31.660 --> 00:10:37.390
funebri, preĝi, esperi. NE.
Li diris aĉetumi. AĈETUMI?!

00:10:37.470 --> 00:10:43.960
Ni fariĝis nacio de konsumantoj. Nia baza
identeco estas fariĝi konsumantoj,

00:10:44.080 --> 00:10:47.710
ne patrinoj, instruistoj, farmistoj,
sed konsumantoj.

00:10:47.970 --> 00:10:51.460
Nia valoro precipe
mezuriĝas kaj montriĝas

00:10:51.520 --> 00:10:56.670
per la kontribuo al tiu sago,
per tio, kiom ni konsumas.

00:10:56.760 --> 00:11:02.630
Ni aĉetas, aĉetas kaj aĉetas
kaj daŭrigas la materialfluon.

00:11:02.700 --> 00:11:06.680
Divenu kiom da elcentoj de la materialfluo
estas jam uzata 6 monatojn post la aĉetdato?

00:11:06.800 --> 00:11:21.260
50%? 20%? Ne. Unu elcento. Unu!
Alivorte, 99% el la aĵoj,

00:11:21.350 --> 00:11:25.420
kiujn ni rikoltas, minas, prilaboras,
transportas, kiuj trairas tiun sistemon

00:11:25.520 --> 00:11:30.810
rubiĝas ene de 6 monatoj.
Kiel nia planedo povas travivi tion

00:11:30.920 --> 00:11:34.970
kun tiu malŝparo de materialoj?
Ne estis ĉiam tiel

00:11:35.030 --> 00:11:39.310
La meznombra Usonano nun konsumas
la duoblon ol antaŭ 50 jaroj.

00:11:39.400 --> 00:11:44.660
Demandu vian avinon. En ŝia tempo, respondeco,
ideriĉeco kaj ŝparemeco valoris.


00:11:44.670 --> 00:11:49.760
Do, kiel tio okazis?
Nu, ne subite okazis, sed estis projektita.

00:11:49.880 --> 00:11:54.910
Mallonge post la dua mondmilito, tiuj uloj
pripensadis kiel plirapidigi la ekonomion.

00:11:55.070 --> 00:11:58.560
Komercanalisto Victor Lebow
priskribis la solvon

00:11:58.680 --> 00:12:00.540
kiu fariĝis la normo
por la sistemo.

00:12:00.620 --> 00:12:05.750
Li diris: "Nia ege produktema ekonomio
postulas ke ni faru konsumon je nia vivstilo,

00:12:05.860 --> 00:12:10.690
ke aĉetumado kaj uzado de varoj estiĝu ritoj,
ke ni serĉu nian spiritan feliĉon,

00:12:10.760 --> 00:12:13.080
nian egofeliĉon, per konsumo.

00:12:13.170 --> 00:12:18.850
Ni bezonas, ke aĵoj estu konsumataj, bruligataj,
anstataŭigataj, forĵetataj pli kaj pli rapide."

00:12:18.940 --> 00:12:22.510
La estro de la konsilantaro pri ekonomio
de la prezidento Eisenhower diris:

00:12:22.580 --> 00:12:26.570
"La ĉefcelo de la usona ekonomio
estas produkti pli da konsumvaroj.

00:12:26.650 --> 00:12:28.730
Pli da konsumvaroj?

00:12:28.820 --> 00:12:34.030
Nia ĉefcelo? Ne sanzorgado,
edukado, sekura transportado,

00:12:34.090 --> 00:12:37.450
daŭripovo aŭ justeco?
Konsumvaroj?

00:12:37.490 --> 00:12:40.980
Kiel ili sukcesis fari, ke ni subtenas
tiun programon tiel entuziasme?

00:12:41.090 --> 00:12:46.770
Du el iliaj plej efikaj strategioj estas
planata kadukiĝo kaj sentata kadukiĝo.

00:12:46.900 --> 00:12:50.900
Planata kadukiĝo estas alia vorto por
"kreita por rubujo". Ĝi signifas,

00:12:50.970 --> 00:12:54.700
ke produktoj estas kreataj por iĝi
neutilaj rapide, por ke ni forĵetu

00:12:54.770 --> 00:12:56.490
kaj aĉetu denove.

00:12:56.540 --> 00:13:00.390
Evidentas por plastosakoj kaj kaftasoj,
sed estas ankaŭ grandaj aĵoj:

00:13:00.480 --> 00:13:05.720
Viŝiloj, DVD, fotiloj, kradrostiloj, ĉio!
Eĉ komputiloj.

00:13:05.820 --> 00:13:08.070
Ĉu vi rimarkis, ke
se vi aĉetas komputilo,

00:13:08.090 --> 00:13:10.680
la teknologio ŝanĝiĝas tiel rapide,
ke post kelkaj jaroj,

00:13:10.790 --> 00:13:14.270
estas jam malhelpilo por komunikado?
Mi miris pri tio,

00:13:14.390 --> 00:13:18.650
do mi malfermis grandan hejmkomputilon
por vidi kio ene estas. Kaj mi trovis,

00:13:18.700 --> 00:13:22.770
ke la peco kiu ŝanĝiĝas tutjare
nur estas malgranda peceto en la angulo.

00:13:22.870 --> 00:13:27.030
Sed oni ne povas ŝanĝi nur tiun pecon,
ĉar ĉiu versio estas en alia formo,

00:13:27.040 --> 00:13:30.550
do oni forĵetas la tutan aparaton
kaj aĉetas novan.

00:13:30.610 --> 00:13:35.000
Mi legis industrian dizajngazetojn
de la 1950-aj jaroj,

00:13:35.050 --> 00:13:38.620
kiam planata kadukiĝo aperis.
Tiuj dezajnistoj ne kaŝas tion.

00:13:38.650 --> 00:13:42.180
Ili fakte diskutas pri kiel rapide
oni povas rompi la produkton,

00:13:42.220 --> 00:13:45.130
por ke la konsumanto
ankoraŭ fidu en la produkto

00:13:45.190 --> 00:13:48.050
por aĉeti novan.
Tio estas tute intenca.

00:13:48.060 --> 00:13:51.850
Sed produktoj ne povas rompiĝi
sufiĉe rapide por la ora sago,

00:13:51.900 --> 00:13:54.200
do estas ankaŭ
sentata kadukiĝo.

00:13:54.300 --> 00:14:00.350
Sentata kadukiĝo konvinkas nin
forĵeti aĵojn perfekte uzeblajn.

00:14:00.440 --> 00:14:04.170
Kiel ili faras tion? Nu,
ili ŝanĝas la stilon de produktoj.

00:14:04.240 --> 00:14:06.670
Do, se vi aĉetis ion
antaŭ kelkaj jaroj

00:14:06.780 --> 00:14:10.130
ĉiuj vidas, ke vi ne kontribuis
al tiu sago lastatempe

00:14:10.220 --> 00:14:14.960
kaj ĉar ni montras nian valoron
per kontribuado al tiu sago, tiu embarasas nin.

00:14:15.020 --> 00:14:18.060
Kiel mi havis la saman largân
blankan ekranon

00:14:18.120 --> 00:14:21.780
sur mia tablo dum 5 jaroj.
Mia kolego ĵus ricevis novan komputilon.

00:14:21.840 --> 00:14:24.950
Ŝi havas platan, brilan, glatan ekranon.

00:14:25.030 --> 00:14:28.800
Ĝi kongruas kun ŝia komputilo,
ŝia telefono, eĉ ŝiaj skribiloj.

00:14:28.930 --> 00:14:32.390
Ŝi aspektas kvazaŭ ŝi flugus
en kosmoveturilo kaj mi aspektas

00:14:32.440 --> 00:14:35.160
kvazaŭ mi havus lavmaŝinon sur mia tablo.

00:14:35.170 --> 00:14:40.150
Modo estas alia ekzemplo por tio. Ĉu
vi iam scivolis kial kalkanumoj de virinoj

00:14:40.210 --> 00:14:44.640
ŝanĝiĝas el vastaj al maldikaj al vastaj ĉiujare?
Ne estas por eltrovi

00:14:44.720 --> 00:14:48.910
la plej sanajn por la piedo.
Estas ĉar porti vastajn kalkanumojn

00:14:48.990 --> 00:14:53.110
en maldik-kalkanuma jaro montras al ĉiuj
ke vi ne kontribuis al sago

00:14:53.190 --> 00:14:56.790
do vi ne estas tiel valora kiel tiu
en maldikaj kalkanumoj apud vi,

00:14:56.800 --> 00:15:00.960
aŭ, efektive, en iu reklamo.
Estas por ke homoj daŭre aĉetu ŝuojn.

00:15:01.030 --> 00:15:04.900
Reklamo, kaj komunikiloj ĝenerale,
ludas grandan rolon en tio.

00:15:05.010 --> 00:15:09.380
Ĉiu el ni en Usono estas bombata
per pli ol 3 000 reklamaĵoj tage.

00:15:09.440 --> 00:15:14.170
Ni vidas pli da reklamo jare,
ol homoj antaŭ 50 jaroj en sia tuta vivo.

00:15:14.210 --> 00:15:18.660
Pripensu kio estas la celo de reklamo,
krom sentigi nin malĝoja kun kio ni havas?

00:15:18.750 --> 00:15:22.390
3 000 fojojn tage, oni diras al ni,
kio neenordas: niaj haroj,

00:15:22.460 --> 00:15:25.150
nia haŭto, nia vesto,
niaj mebloj, nia aŭto, ĉio,

00:15:25.290 --> 00:15:27.970
sed ke povus,
se ni nur aĉetumas.

00:15:28.030 --> 00:15:31.540
Komunikiloj ankaŭ helpas kaŝi
multajn aferojn,

00:15:31.630 --> 00:15:35.670
por ke ni nur vidu la aĉetumparto
el la materialekonomio.

00:15:35.740 --> 00:15:40.650
La ekstraktado, produktado kaj rubumado
okazas ekster nia vidkampo.

00:15:40.740 --> 00:15:44.510
Do, en Usono, ni havas
pli da aĵoj ol iam ajn antaŭe,

00:15:44.610 --> 00:15:47.800
sed enketoj montras ke nia nacia feliĉo
malsupreniras.

00:15:47.910 --> 00:15:54.460
Nia nacia feliĉo kulminis en la 1950aj jaroj,
samtempe kiam la konsummanio eksplodis.

00:15:54.550 --> 00:15:57.420
Hm, interesa koincido.

00:15:57.460 --> 00:15:59.990
Mi pensas, ke mi scias kial.
Ni havas pli da aĵoj,

00:16:00.030 --> 00:16:02.800
sed malpli da tempo por tio
kio igas nin feliĉaj:

00:16:02.830 --> 00:16:07.100
amikoj, familio, libertempo.
Ni laboras pli diligente ol iam ajn.

00:16:07.130 --> 00:16:11.980
Kelkaj analizistoj diras ke ni havas malpli
da libertempo ol en feŭda socio.

00:16:12.070 --> 00:16:13.960
Kaj ĉu vi scias kion

00:16:14.010 --> 00:16:16.060
ni faras en nia mallonga libera tempo?

00:16:16.110 --> 00:16:18.460
Spekti televidon kaj aĉetumi.

00:16:18.480 --> 00:16:22.180
En Usono ni pasigas 3-4-oble
da tempo aĉetumante

00:16:22.220 --> 00:16:25.720
ol la eŭropanoj.
Do ni estas en la ridinda situacio

00:16:25.830 --> 00:16:29.080
ke ni iras al laboro, eble eĉ du,
kaj revenas elĉerpita,

00:16:29.090 --> 00:16:32.830
falas en nian novan sofon, spektas TV
kaj la reklamo diras: vi aĉas.

00:16:32.900 --> 00:16:36.450
Do ni iras al bazaro por aĉetumi
kaj ni devas labori pli

00:16:36.530 --> 00:16:39.120
por pagi tiujn aĵojn.
Do ni revenas hejme pli lace,

00:16:39.120 --> 00:16:41.250
spektas pli da TV
kiu diras ke ni iru aĉetumi.

00:16:41.270 --> 00:16:46.980
Ni estas en tiu freneza labor-spekt-aĉetuma
diabla cirklo kaj povus facile halti.

00:16:47.070 --> 00:16:49.990
Do finfine, kio okazas kun ĉiuj aĵoj,
kiun ni aĉetas?

00:16:50.080 --> 00:16:52.640
Je tiu tempo de konsumado,
estas tro por nia domo

00:16:52.680 --> 00:16:54.880
kvankam la domgrandeco duobliĝis

00:16:54.960 --> 00:16:57.910
en tiu lando ekde la 1970aj.
Kaj ĉio iras al la rubejo.

00:16:57.920 --> 00:17:01.980
Tio gvidas nin al rubo.
Tiun parton de la materialekonomio

00:17:02.050 --> 00:17:05.690
ni ĉiuj konas ĉar ni mem
devas forĵeti niajn rubaĵojn.

00:17:05.760 --> 00:17:10.520
Ĉiu Usonano kaŭzas
po 2 kg da rubo por tago.

00:17:10.600 --> 00:17:13.020
Tio estas duoblo ol antaŭ 30 jaroj.

00:17:13.130 --> 00:17:17.710
Ĉiu rubo estas aŭ forĵetata al rubejo,
kiu simple estas truo en la grundo,

00:17:17.740 --> 00:17:23.060
aŭ laŭ malbonŝanco unue forbruligata kaj
poste forĵetata al rubejo.

00:17:23.110 --> 00:17:28.990
Ambaŭ metodoj poluas la aeron, teron, akvon
kaj, ne forgesu, ŝanĝas la klimaton.

00:17:29.080 --> 00:17:31.700
Bruligado estas vere malbona.

00:17:31.780 --> 00:17:34.300
Ĉu vi memoras la venenojn
de la produktado?

00:17:34.350 --> 00:17:37.820
Bruligado de rubo dissendas
venenojn en la aero.

00:17:37.890 --> 00:17:42.320
Eĉ pli malbone, ĝi kreas novajn venenegojn.
Kiel dioksinon.

00:17:42.360 --> 00:17:45.900
Dioksino estas la plej venena homfarata
substanco konata en scienco.

00:17:45.940 --> 00:17:49.350
Bruligado estas la unua fonto de dioksino.

00:17:49.400 --> 00:17:54.270
Signifas ke ni povas ĉesigi tiun fonton
de la plej venena homfarata substanco

00:17:54.310 --> 00:17:59.030
se ni nur ĉesus bruligi rubon.
Ni povus ĉesi hodiaŭ.

00:17:59.080 --> 00:18:02.860
Nu, kelkaj firmaoj ne ŝatas krei
rubejojn kaj bruligejojn ĉi tie,

00:18:02.910 --> 00:18:08.640
do ili ankaŭ eksportas sian rubon.
Kio pri recikligo?

00:18:08.720 --> 00:18:13.080
Jes, recikligo helpas,
malgrandigas la rubon unuflanke.

00:18:13.190 --> 00:18:16.420
kaj malgrandigas la premon por mini
kaj rikolti aliflanke.

00:18:16.430 --> 00:18:20.910
Jes, jes, jes, ni devus recikligi.
Sed recikligo ne sufiĉas.

00:18:20.970 --> 00:18:24.310
Recikligo neniam sufiĉos.
Pro kelkaj kialoj.

00:18:24.370 --> 00:18:28.860
Unue, la rubo kiu eliras el niaj domoj
nur estas la pinto de la glacimonto.

00:18:28.910 --> 00:18:32.280
Por ĉiu rubujo
kiun vi forĵetas

00:18:32.350 --> 00:18:35.250
po 70 rubujoj fariĝis
dum la produktado,

00:18:35.280 --> 00:18:38.340
nur por krei la rubon
kiun vi forĵetas.

00:18:38.380 --> 00:18:42.280
Eĉ se ni povus recikligi 100% el la rubo
kiu iras el niaj domoj,

00:18:42.320 --> 00:18:47.900
tio ne tuŝas la kernon de la problemoj.
Ankaŭ multe da rubo ne eblas recikligi,

00:18:47.960 --> 00:18:53.510
ĉar aŭ enhavas tro da venenoj,
aŭ ne estas faritaj por recikligo.

00:18:53.600 --> 00:18:57.520
Kiel tiuj sukpakumoj kun tavoloj
de metalo, papero kaj plasto

00:18:57.540 --> 00:19:03.060
ĉiuj kungluitaj.
Neniam eblas disigi ilin por recikligo.

00:19:03.180 --> 00:19:08.590
Do vi vidas, estas sistemo en krizo,
kiu atingas siajn limojn.

00:19:08.650 --> 00:19:13.000
El klimatŝanĝo al malsupreniranta feliĉo,
tio malsukcesas.

00:19:13.150 --> 00:19:15.240
Sed la bona novaĵo estas
ke ekzistas

00:19:15.250 --> 00:19:17.860
multe da eblecoj por interveni.

00:19:17.920 --> 00:19:22.120
Estas homoj kiuj gardas la arbarojn
aŭ zorgas pri pura produktado.

00:19:22.160 --> 00:19:25.000
Homoj okupiĝas pri laborrajtoj, justa komerco,

00:19:25.000 --> 00:19:28.310
konscia konsumado,
blokado de rubejoj kaj bruligejoj,

00:19:28.310 --> 00:19:31.370
kaj, tre grave,
priparoli kun nia registraro.

00:19:31.410 --> 00:19:34.820
por ke li estu vere
per la homoj, por la homoj.

00:19:34.870 --> 00:19:39.010
Tiu tuta laboro estas tre grava
sed aferoj vere komencas moviĝi

00:19:39.080 --> 00:19:41.970
kiam ni vidas la ligojn,
la grandan bildon.

00:19:42.010 --> 00:19:47.810
Kiam homoj en tiu sistemo kuniĝas,
ni povas transformi tiun linian sistemon

00:19:47.820 --> 00:19:52.170
en ion novan, sistemon kiu ne malŝparas
provizojn aŭ homojn.

00:19:52.190 --> 00:19:56.470
Kion ni vere devas forĵeti
estas tiu malnovstila forĵet-pensmaniero.

00:19:56.490 --> 00:20:00.480
Estas nova tipo de pensmaniero,
bazita sur daŭripovo kaj justeco:

00:20:00.500 --> 00:20:04.780
verda kemio, nul rubo,
fermita produktciklado,

00:20:04.800 --> 00:20:07.980
renoviĝanta energio,
regiona ekonomiciklado.

00:20:08.010 --> 00:20:13.880
Tio jam okazas. Kelkaj diras ke
estas nerealisma, idealisma.

00:20:13.990 --> 00:20:17.590
Sed mi diras ke tiuj estas nerealisma
kiuj volas daŭrigi la malnovan vojon.

00:20:17.620 --> 00:20:19.360
Tio estas revado.

00:20:19.380 --> 00:20:25.070
Memoru ke la malnova sistemo ne aperis mem.
Ne estas kiel gravito kun kiu ni devas vivi.

00:20:25.120 --> 00:20:29.360
Homoj kreis ĝin. Kaj ni estas ankaŭ homoj.
Do ni kreu ion novan!