WEBVTT 00:00:00.497 --> 00:00:03.640 Bu, 1700-cü illərin əvvəlinə qədər 00:00:03.640 --> 00:00:05.807 Avropadanın müstəmləkə mülklərinin xəritəsidir. 00:00:07.057 --> 00:00:09.592 Burada diqqət çəkən bir neçə məqam var. 00:00:09.592 --> 00:00:13.759 İspaniyanın Mərkəzi və Cənubi Amerikada çoxlu əraziləri var idi. 00:00:15.315 --> 00:00:17.368 Hətta kiçik ölkə olan Portuqaliya da 00:00:17.368 --> 00:00:20.388 müasir Brazilya ərazisində 00:00:20.388 --> 00:00:22.409 əhəmiyyətli ərazilərə sahib idi. 00:00:22.409 --> 00:00:24.087 Onların həmçinin 00:00:24.087 --> 00:00:26.948 Afrika sahillərində, 00:00:26.948 --> 00:00:28.951 hətta Hindistan ərazisində 00:00:28.951 --> 00:00:31.868 müstəmləkələri var idi. 00:00:32.703 --> 00:00:36.083 İngilislərin Şimali Amerikada, 00:00:36.083 --> 00:00:37.826 hətta ABŞ və Kanada ərazilərində 00:00:37.826 --> 00:00:41.259 müstəmləkələri var idi. 00:00:41.259 --> 00:00:42.514 Həmin vaxt 00:00:42.514 --> 00:00:45.763 Fransanın da müstəmləkələri var idi, 00:00:45.763 --> 00:00:48.977 lakin sonra həmin ərazilər Britaniya 00:00:48.977 --> 00:00:51.108 və Şimali Afrikada getdikə inkişaf edən 00:00:51.108 --> 00:00:54.858 ABŞ tərəfindən ələ keçirilir. 00:00:56.150 --> 00:00:58.361 Bu xəritədə diqqət çəkən məqam odur ki, 00:00:58.361 --> 00:01:01.452 gördüyünüz kimi dünyanın əksər hissəsi 00:01:01.452 --> 00:01:06.067 avropalılar tərəfindən idarə edilmir. 00:01:06.067 --> 00:01:08.576 İngiltərənin Hindistanda, Benqal 00:01:08.576 --> 00:01:10.605 ərazisindəki müstəmləkələri 00:01:10.605 --> 00:01:12.755 ortaq müstəmləkə 00:01:12.755 --> 00:01:15.719 hesab edilirdi. 00:01:15.719 --> 00:01:19.886 Afrika və Asiyanın əksər hissəsi Avropanın nəzarətində deyildi. 00:01:21.416 --> 00:01:23.899 18-ci əsrin ikinci yarısında, 00:01:23.899 --> 00:01:27.909 xüsusi ilə də 19-cu əsrdə 00:01:27.909 --> 00:01:32.221 bəşər tarixində çox vacib bir hadisə baş verdi. 00:01:32.221 --> 00:01:34.399 Həmin dövrdə 00:01:34.399 --> 00:01:38.381 Sənayə İnqilabı baş verdi. 00:01:38.381 --> 00:01:40.955 Sənayə İnqilabına səbəb olan 00:01:40.955 --> 00:01:43.003 bir çox yeniliklər var, lakin ən vacib 00:01:43.003 --> 00:01:46.409 texnologiya buxar mühərrikləri idi. 00:01:46.409 --> 00:01:48.854 Bəziləri əsas texnologiyanın buxar maşınları, 00:01:48.854 --> 00:01:52.311 elektrik istifadəsi və ya teleqraf və s. olduğunu hesab edir. 00:01:52.311 --> 00:01:54.458 Buxar mühərriklərinin köməyi ilə 00:01:54.458 --> 00:01:57.469 kömürdən istifadə edərək 00:01:57.469 --> 00:02:00.625 mühərrikləri hərəkətə gətirmək mümkün idi. 00:02:00.625 --> 00:02:04.536 Həmin mühərriklərin istifadəsi ilə insan əməyi 00:02:04.536 --> 00:02:08.408 daha sürətli texnologiya ilə əvəz edilirdi. 00:02:08.408 --> 00:02:10.085 Buradakı parça fabrikində 00:02:10.085 --> 00:02:12.599 ipdən parçalar 00:02:12.599 --> 00:02:14.887 hazırlanır. 00:02:14.887 --> 00:02:17.788 Elektrik dəzgahı və tikiş maşınları ilə 00:02:17.788 --> 00:02:20.855 təchiz edilmiş belə fabriklərdə insan əməyi ilə 00:02:20.855 --> 00:02:24.385 müqayisədə daha çox və daha sürətli məhsul istehsal etmək olur. 00:02:24.385 --> 00:02:26.731 Buxar mühərrikləri və elektrikdən 00:02:26.731 --> 00:02:30.314 istifadənin inkişafı nəqliyyatda və 00:02:31.173 --> 00:02:33.535 uzun məsafəli məlumat mübadilələrində də 00:02:33.535 --> 00:02:36.696 öz təsirini göstərdi. 00:02:36.696 --> 00:02:39.571 Burada göstərilən buxarlı gəmilərdən 00:02:39.571 --> 00:02:41.215 həm ticarət, 00:02:41.215 --> 00:02:45.130 həm də hərbi təchizat kimi istifadə etmək olardı. 00:02:45.130 --> 00:02:46.790 Burada isə dəmiryolu görürük. 00:02:46.790 --> 00:02:49.227 Bu buxarlı qatarlardan da həm 00:02:49.227 --> 00:02:51.973 insan və məhsulların daşınmasında, həm də 00:02:51.973 --> 00:02:54.330 daha böyük ərazilər üzərində nəzarət etmək üçün istifadə edilirdi. 00:02:54.330 --> 00:02:56.928 Bu usə teleqrafdır. 00:02:56.928 --> 00:02:58.807 Teleqraf vasitəsilə 00:02:58.807 --> 00:03:00.346 tarixdə ilk dəfə 00:03:00.346 --> 00:03:04.831 dünyanın istənilən yeri ilə ünsiyyət qurmaq mümkün oldu. 00:03:04.831 --> 00:03:08.538 Əvvəllər aylar ərzində əldə edilən məlumata 00:03:08.538 --> 00:03:10.766 indi saniyələr ərzində yiyələnmək mümkün idi. 00:03:10.766 --> 00:03:13.643 Bu da həmçinin həm ticarət, 00:03:13.643 --> 00:03:18.318 həm hərbi məqsədlər üçün istifadə edilirdi. 00:03:18.318 --> 00:03:21.956 Haqqında danışdığımız bu inqilab nəticəsində 00:03:21.956 --> 00:03:24.147 dünyanın xəritəsi təxminən 150 il ərzində 00:03:24.147 --> 00:03:26.803 çox dəyişəcək. 00:03:26.803 --> 00:03:29.235 Digər videolarda bu haqda daha ətraflı məlumat verəcəm. 00:03:29.235 --> 00:03:33.402 Bu, təxminən 1900-cü illərdə mövcud olan dünya xəritəsdir. 00:03:34.386 --> 00:03:36.374 Əvvəlki xəritə ilə bu xəritə arasında 00:03:36.374 --> 00:03:38.003 fərqlər var. 00:03:38.003 --> 00:03:40.317 Şimali və Cənubi Amerikadakı 00:03:40.317 --> 00:03:43.348 müstəmləklərin çoxu indi müstəqildir. 00:03:43.348 --> 00:03:46.047 Afrikada və Asiyanın bir çox hissəsində 00:03:46.047 --> 00:03:48.933 bəzi əhəmiyyətli hadisələr baş verir. 00:03:48.933 --> 00:03:53.419 Afrika müstəmləkəçi qüvvələr tərəfindən parçalanıb. 00:03:53.419 --> 00:03:57.873 Çəhrayı hissədən gördüyünüz kimi 00:03:57.873 --> 00:04:02.079 ingilislər Cənubi Afrika, Misir, Sudan və 00:04:02.079 --> 00:04:04.490 Şərqi Afrikanın bir hissəsinə nəzarət edirdi. 00:04:04.490 --> 00:04:07.669 Əlcəzair və Şərqi Afrikanın bir hissəsi 00:04:07.669 --> 00:04:10.582 fransızların nəzarətində idi. 00:04:10.582 --> 00:04:12.312 Əvvəllər Şərqi Hindistan 00:04:12.312 --> 00:04:15.915 ingilislərin ortaq müstəmləkəsi olsa da, 00:04:15.915 --> 00:04:18.437 indi tamamilə onlardan asılı idi. 00:04:18.437 --> 00:04:22.504 Hindistan Britaniya İmperiyasının bir hissəsi idi. 00:04:22.504 --> 00:04:25.372 Hətta sənayeləşən ilk Asiya ölkələrindən biri olan 00:04:25.372 --> 00:04:29.245 Yaponiyada da imperializm davam edirdi. 00:04:29.245 --> 00:04:32.412 Korea və Tayvan onların nəzarətində idi. 00:04:34.121 --> 00:04:37.226 Niyə bu cür imperializm var idi? 00:04:37.226 --> 00:04:40.261 Tarix boyunca bu cür imperializmin olmağı üçün 00:04:40.261 --> 00:04:43.744 standart səbəblər hər zaman mövcud olub. 00:04:43.744 --> 00:04:47.911 Hər hansı bir ərazini fəth edirsinizsə, daha çox əraziyə və daha çox insana 00:04:52.360 --> 00:04:54.231 nəzarət etməlisiniz. 00:04:54.231 --> 00:04:57.149 Daha çox ərazi daha çox kənd təsərrüfatı üçün 00:04:57.149 --> 00:04:59.148 yararlı torpaq deməkdir, bu isə vergilərin və 00:04:59.148 --> 00:05:00.981 sərvətin artmağına səbəb olur. 00:05:01.988 --> 00:05:03.617 Vergilər də artır. 00:05:03.617 --> 00:05:05.970 Daha çox insana nəzarət etdiyini üçün 00:05:05.970 --> 00:05:08.773 daha çox vergi ala bilərsiniz, onları daha çox 00:05:08.773 --> 00:05:11.542 vergiyə cəlb edə bilərsiniz. 00:05:11.542 --> 00:05:14.707 Daha çox insana nəzarət etməyiniz 00:05:14.707 --> 00:05:18.244 həm gəlirin, həm də əsgərlərin sayının 00:05:18.244 --> 00:05:22.411 artmağına səbəb olur ki, bu da daha çox gücə sahib olmaq deməkdir. 00:05:22.411 --> 00:05:25.056 Bütün bunlar 00:05:25.056 --> 00:05:27.347 bir çox imperiyanın öz ərazilərini 00:05:27.347 --> 00:05:29.113 genişləndirməyə çalışmağının 00:05:29.113 --> 00:05:32.526 səbəbləridir. 00:05:32.526 --> 00:05:37.342 Bu videoda 18-ci əsrdən 00:05:37.342 --> 00:05:39.650 20-ci əsrin əvvəllərinə qədər nələr baş verdiyinə 00:05:39.650 --> 00:05:41.812 nəzər salaq. 00:05:41.812 --> 00:05:45.104 Videonun əvvəlində qeyd etdiyim kimi 00:05:45.104 --> 00:05:47.478 Sənaye İnqilabı baş verir, 00:05:47.478 --> 00:05:51.242 texnoloji yeniliklər müşahidə edilir. 00:05:51.242 --> 00:05:55.409 Bununla da kapitalizm özünün ən yüksək zirvəsinə çatır. 00:05:56.785 --> 00:06:00.759 Həmin dövrdə insanlar mövcud sərmayədən 00:06:00.759 --> 00:06:03.972 daha çox gəlir əldə etmək üçün nə edirdi? 00:06:03.972 --> 00:06:07.756 Torpaq sərmayə növü hesab edilirdi, 00:06:07.756 --> 00:06:09.832 lakin texnologiyanın inkişafı ilə 00:06:09.832 --> 00:06:12.429 həmin torpaqlar üzərində 00:06:12.429 --> 00:06:14.755 fabriklərin, dəmiryollarının inşası 00:06:14.755 --> 00:06:18.340 onun dəyərini daha da 00:06:18.340 --> 00:06:19.649 artırıdı. 00:06:19.649 --> 00:06:23.816 Odur ki, sənayeləşmə də inkişaf etməyə başlayır. 00:06:25.282 --> 00:06:29.838 Texnologiyadan istifadə nəticəsində məhsuldarlıq 00:06:29.838 --> 00:06:31.565 və əldə edilən gəlir artmağa başlayır. 00:06:31.565 --> 00:06:34.426 Bunların hər biri bir-birindən asılıdır. 00:06:34.426 --> 00:06:38.526 Kapitalist hesab edir ki, əldə olan sərmayədən daha yaxşı gəlir əldə etmək üçün 00:06:38.526 --> 00:06:40.947 sənayeləşmək lazımdır, 00:06:40.947 --> 00:06:44.739 mövcud fabrikləri daha da 00:06:44.739 --> 00:06:47.309 məhsuldar hala gətirmək lazımdır. 00:06:47.309 --> 00:06:49.831 Sənayeləşməni uğurla həyata keçirmək üçün 00:06:49.831 --> 00:06:52.626 texnologiyaya sərmayə qoymaq lazımdır. 00:06:52.626 --> 00:06:55.990 Sənayeləşmə nə qədər çox olarsa, əldə edilən qazanc da artır, 00:06:55.990 --> 00:06:59.534 qazanc artdıqca isə daha çox sahədə 00:06:59.534 --> 00:07:01.404 sərmayə qoymaq mümkün olur. 00:07:01.404 --> 00:07:04.428 Bu sahədə yarana biləcək 00:07:04.428 --> 00:07:06.963 problemlərin qarşısını almaq üçün 00:07:06.963 --> 00:07:10.558 texnologiyanı inkişaf etdirmək lazımdır. 00:07:10.558 --> 00:07:12.085 Texnologiyaya daha çox diqqət ayıranlar 00:07:12.085 --> 00:07:15.240 daha çox qazanc əldə edə biləcək. 00:07:15.240 --> 00:07:17.616 Gördüyünüz kimi burada imperializmi 00:07:17.616 --> 00:07:21.474 daim qüvvədə saxlayan bir döngə yaranır. 00:07:21.474 --> 00:07:22.908 Bu haqda bir qədər düşünün. 00:07:22.908 --> 00:07:24.937 Sənaye İnqilabında 00:07:24.937 --> 00:07:29.104 sərmayə sahibləri daha çox güc əldə etməyə başladı. 00:07:30.096 --> 00:07:32.304 Bir fabrik haqqında düşünək. 00:07:32.304 --> 00:07:34.757 Fərz edin ki, bu sizin fabrikinizdir. 00:07:34.757 --> 00:07:37.471 Sizin xammalınız var. 00:07:37.471 --> 00:07:38.638 Xammal. 00:07:39.834 --> 00:07:41.451 Bunun bir parça fabriki olduğunu düşünək. 00:07:41.451 --> 00:07:44.474 Həmin fabrikdə xam pampığı 00:07:44.474 --> 00:07:45.983 ipə çevirə, 00:07:45.983 --> 00:07:48.471 həmin ipdən isə müxtəlif parçalar 00:07:48.471 --> 00:07:52.051 hazırlaya bilərsiniz. 00:07:52.051 --> 00:07:54.820 Sənaye İnqilabından əvvəl də 00:07:54.820 --> 00:07:57.232 insanlar xammaldan müxtəlif 00:07:57.232 --> 00:07:59.004 məhsullar hazırlaya bilirdi. 00:07:59.004 --> 00:08:02.501 Lakin sənayeləşmənin, texnologiyanın inkişafı ilə 00:08:02.501 --> 00:08:05.714 bu proseslər daha sürətli baş verirdi. 00:08:05.714 --> 00:08:07.900 Daha qısa vaxt ərzində 00:08:07.900 --> 00:08:11.150 daha çox məhsul əldə etmək mümkün idi. 00:08:11.150 --> 00:08:13.418 Məhsuldarlıq artdığından xammala olan 00:08:13.418 --> 00:08:16.333 tələbat da artmağa başlayır. 00:08:16.333 --> 00:08:18.617 Xammal necə və haradan əldə edilir? 00:08:18.617 --> 00:08:20.630 Birləşmiş Krallıq və Yaponiya kimi kiçik ölkələrdə 00:08:20.630 --> 00:08:23.934 xammal limitli idi. 00:08:23.934 --> 00:08:26.591 Lakin dünyanın digər hissələrini, 00:08:26.591 --> 00:08:28.193 xüsusi ilə də 00:08:28.193 --> 00:08:29.847 texnoloji inkişaf baxımından 00:08:29.847 --> 00:08:32.040 zəif olan ölkələri 00:08:32.040 --> 00:08:35.183 hərbi güc vasitəsilə 00:08:35.183 --> 00:08:38.600 ticarətə məcbur etmək olurdu. 00:08:39.726 --> 00:08:42.845 Əldə edilən hazır məhsulların aqibəti necə olurdu? 00:08:42.845 --> 00:08:45.510 Sizin olduğunuz ərazidə məhdud bazarlar var, 00:08:45.510 --> 00:08:48.297 siz əldə etdiyiniz hazır məhsulları 00:08:48.297 --> 00:08:52.130 sizinlə eyni ölkədə yaşamayan yüz milyonlarla insana sata bilərsiniz. 00:08:53.229 --> 00:08:55.553 Xammala olan tələbat, 00:08:55.553 --> 00:08:57.547 daha dəqiq desək, ucuz xammala olan tələbat, 00:08:57.547 --> 00:08:59.895 əldə edilən hazır məhsulları satmaq istəyi, 00:08:59.895 --> 00:09:02.560 daha çox gəlir əldə etmək istəyi. 00:09:02.560 --> 00:09:06.824 imperializmin, 00:09:06.824 --> 00:09:08.667 müstəmləkəçiliyin azad ticarətə 00:09:08.667 --> 00:09:11.672 həvəsini daha da artırır. 00:09:11.672 --> 00:09:13.751 Bəzən ticarət etmək istəməyən 00:09:13.751 --> 00:09:16.270 ölkələr buna 00:09:16.270 --> 00:09:18.217 məcbur edilirdi. 00:09:18.217 --> 00:09:20.144 Sənaye İnqilabının baş verməyinə 00:09:20.144 --> 00:09:24.187 səbəb olan texnoloji inkişaf nəticəsində 00:09:24.187 --> 00:09:28.609 uzaq ərazilərə nəzarət etmək də asanlaşırdı. 00:09:28.609 --> 00:09:30.427 Birləşmiş Krallıq kimi ölkələr 00:09:30.427 --> 00:09:31.983 texnologiya vasitəsilə 00:09:31.983 --> 00:09:35.061 uzaq ərazilərə asanlıqla nəzarət edə bilirdi. 00:09:35.061 --> 00:09:38.990 Lakin Roma İmperiyası dövründə və ya farsların dövründə 00:09:38.990 --> 00:09:41.395 bu, mümkün deyildi. 00:09:41.395 --> 00:09:44.361 Sənaye İnqilabının bir hissəsi 00:09:44.361 --> 00:09:47.944 hesab edilən buxar gəmilərinin, dəmir yollarının, 00:09:49.083 --> 00:09:51.978 teleqrafın inkişafı kimi 00:09:51.978 --> 00:09:55.090 texnoloji yeniliklər ölkələrə mövcud gücünü 00:09:55.090 --> 00:09:58.601 daha sürətli və səmərəli formada 00:09:58.601 --> 00:10:00.352 istifadəsinə şərait yaradırdı. 00:10:00.352 --> 00:10:02.252 Sənaye İnqilibanının əsası 00:10:02.252 --> 00:10:04.329 texnologiya, 00:10:04.329 --> 00:10:06.446 sənayeləşmə və kapitalizm idi. 00:10:06.446 --> 00:10:09.937 Bu sadalananlar müstəmləkəçilik, 00:10:09.937 --> 00:10:13.972 imperializm və azad ticarət həvəsini artırırdı. 00:10:13.972 --> 00:10:16.440 Lakin texnologiyanın inkişafı ilə bəzi 00:10:16.440 --> 00:10:18.790 ölkələri ticarətə məcbur etmək də mümkün idi. 00:10:18.790 --> 00:10:21.534 Buxar gəmiləri, dəmir yolları, 00:10:21.534 --> 00:10:23.545 teleqraf güc mənbəyi hesab edilirdi.