4 Ocak 1934'te
genç bir adam ABD Kongresi'ne
80 yıl sonra, bugün hâlâ bu odadaki
herkesin hayatını şekillendiren,
hâlâ bu gezegendeki herkesin
hayatını şekillendiren
bir rapor sundu.
Bu genç adam bir politikacı değildi,
bir iş adamı değildi,
bir insan hakları savunucusu
veya dini bir lider değildi.
Kahraman olması en az muhtemel olan
bir ekonomistti.
Adı Simon Kuznets'di
ve sunduğu raporun adı
"Millî Gelir, 1929-1932" idi.
Bu raporun yavan ve sıkıcı
olduğunu düşünebilirsiniz.
Gerçekten de haklısınız.
Bir kemik gibi kupkuru.
Ancak bu rapor bugün ülkelerin
başarısını değerlendirme
yöntemimizin temelidir:
En çok bilinen adıyla
Gayrisafi Yurt İçi Hasıla,
GSYİH.
GSYİH, son 80 yıldır
hayatımızı belirleyip şekillendirmiştir.
Bugün ise önümüzdeki 80 yıl boyunca
ülkelerin başarısını ölçmenin farklı
bir yönteminden,
hayatlarımızı belirleyip şekillendirmenin
farklı bir yönteminden
bahsetmek istiyorum.
Ancak öncelikle GSYİH'nın hayatlarımıza
nasıl egemen olduğunu anlamamız gerek.
Kuznets'in raporu bir kriz anında
sunulmuştu.
ABD ekonomisi Büyük Buhran'a
doğru gidiyordu
ve karar vericiler tepki
vermekte zorlanıyorlardı.
Zorlanmalarının nedeni neler olup
bittiğini bilmemeleriydi.
Veri ve istatistikleri yoktu.
Yani Kuznets'in raporu onlara
ABD ekonomisinin ne ürettiğiyle ilgili
her yıl güncellenen
güvenilir bir veri sağladı.
Bu bilgiyle donanan
karar alıcılar krizden
kurtulmanın yolunu
sonunda bulabildiler.
Kuznets'in buluşu
öylesine yararlı bulundu ki
dünyanın her yanına yayıldı.
Bugün her ülke
GSYİH istatistikleri üretmektedir.
Ancak o ilk raporda Kuznets'in
bir uyarısı vardı.
Giriş bölümünde.
Sayfa 7'de diyor ki,
"Buna binaen, bir ülkenin refahı
yukarıda belirtildiği gibi
millî gelirin ölçümüyle çok zor
anlaşılır."
Bu dünyadaki en iyi söz öbeği değil
ve bir iktisatçının ihtiyatlı
dili ile süslenmiş.
Ancak mesajı açık:
GSYİH, ekonomik performansı
ölçmemize yardımcı bir araç.
Refahımızın ölçüsü değil.
Bütün kararları almada da
bir rehber olmamalı.
Ancak Kuznets'in uyarısını göz ardı ettik.
GSYİH'nın küresel ekonomide
başarının ölçüsü olduğu
bir dünyada yaşıyoruz.
Politikacılarımız GSYİH
yükselince övünüyorlar.
Pazarların hareketliliği
ve trilyonlarca dolar sermayenin
tüm dünyadaki dolaşımı
ki bunlar hangi ülkelerin ilerleyip
hangi ülkelerin gerilediğine
bağlıdır,
tüm bunların hepsi GSYİH
tarafından ölçülür.
Toplumlarımız daha fazla
GSYİH yaratan motorlar hâline gelmiştir.
Ancak biliyoruz ki, GSYİH eksiktir.
Çevreyi göz ardı eder.
Bombaları ve hapishaneleri
ilerleme olarak sayar.
Mutluluğu veya toplumları hesaba katmaz.
Adalet ve hakla ilgili
söyleyecek bir şeyi yoktur.
GSYİH'nın ritmine göre ilerleyen
dünyamızın çevresel felaketin eşiğinde
durması, öfke ve çatışmalarla dolu olması
bir sürpriz mi?
Toplumlarımızı ölçmek için daha
iyi bir yola ihtiyacımız var,
gerçek insanlar için önemli
gerçek şeylere dayalı bir ölçü.
Yeterli yiyeceğim var mı?
Okuyup yazabiliyor muyum?
Güvende miyim?
Haklarım var mı?
Ayrımcılık yapılmadığım bir
toplumda mı yaşıyorum?
Geleceğim ve çocuklarımın geleceği
çevresel felaketlere karşı korunuyor mu?
Bu sorular, GSYİH'nın cevaplamadığı
ve cevaplayamayacağı sorular.
Elbette geçmişte
GSYİH'nın ötesine geçmek
için çabalar oldu.
Ancak inanıyorum ki,
ölçme devrimi için
hazır olduğumuz bir zamanda yaşıyoruz.
Hazırız, çünkü 2008'deki ekonomik krizde
ekonomik büyüme ile ilgili takıntımızın
bizi çok yanlış yerlere götürdüğünü
gördük.
Arap Baharı'nda Tunus gibi
ekonomi süperstarları olarak
varsayılan ülkelerin aslında hoşnutsuzluk
içinde olan toplumlar
olduğunu gördük.
Hazırız, çünkü bugün Kuznets'in
hayal edemeyeceği
şekilde veri toplayabilecek ve
analiz edebilecek
teknolojiye sahibiz.
Bugün size Sosyal İlerleme Endeksini
tanıtmak istiyorum.
Toplumun refahının bir ölçüsü,
GSYİH'dan tamamıyla farklı.
Dünyaya tamamen yeni bir bakış açısı.
Sosyal İlerleme Endeksi,
üç boyuta dayanarak
iyi bir toplumun ne anlama
geldiğini tanımlamakla başlıyor.
İlki, herkes hayatta kalmak için
gerekli temel ihtiyaçlara sahip mi:
Yiyecek, su, barınma, güvenlik?
İkincisi, herkes yaşamını iyileştirmek
için gerekli yapı taşlarına
ulaşabiliyor mu:
Eğitim, bilgi, sağlık
ve sürdürülebilir çevre?
Üçüncüsü de, her birey engeller olmadan
amaçlarını, hayallerini ve tutkularını
gerçekleştirebilecekleri
fırsatlara sahip mi?
Hakları,
seçme özgürlükleri,
ayrımcılığın olmadığı
bir özgürlük
ve dünyanın en ileri bilgisine
erişimleri var mı?
Hepsi, bu 12 bileşen
Sosyal İlerleme Endeksini oluşturuyor.
Bu 12 bileşenin her biri için,
ülkelerin nasıl performans gösterdiğini
ölçen göstergelerimiz var.
Çaba veya niyeti ölçen değil,
gerçek başarıyı ölçen göstergeler.
Bir ülkenin sağlık sektörüne ne kadar
harcadığını değil,
insanlarının yaşam sürelerini
ve hayat kalitesini ölçüyoruz.
Hükümetlerin ayrımcılığa karşı yasalar
kabul edip etmediğini değil,
insanların ayrımcılık yaşayıp
yaşamadığını ölçüyoruz.
Ancak öğrenmek istediğiniz
kimin en tepede olduğu, değil mi?
(Gülüşmeler)
Biliyordum, biliyordum, biliyordum.
Tamam, size göstereceğim.
Bu grafikte göstereceğim.
İşte burada,
burada yaptığım şey, sosyal ilerlemeyi
dikey eksene koymak.
Daha yukarıda olmak daha iyi.
Sonra, sadece karşılaştırmak için,
sadece eğlenmek için,
yatay eksende kişi başına düşen
GSYİH bulunmakta.
Sağa gittikçe daha fazla artış var.
İşte dünyadaki en yüksek
sosyal ilerlemeye sahip ülke,
sosyal ilerlemede bir numaralı ülke
Yeni Zelanda.
(Alkış)
Bravo! Hiç gitmedim, gitmek lazım.
(Gülüşmeler)
En az sosyal ilerlemeye sahip ülke,
söylediğim için üzgünüm, Çad.
Hiç gitmedim, belki gelecek sene.
(Gülüşmeler)
Ya da bir sonraki sene.
Şimdi ne düşündüğünüzü biliyorum.
Şöyle düşünüyorsunuz, "İşte,
ama Yeni Zelanda'nın Çad'dan daha yüksek
GSYİH'sı var!"
İyi bir nokta, doğru.
Ancak sizlere iki ülkeyi daha
göstermeme izin verin.
İşte Amerika Birleşik Devletleri;
Yeni Zelanda'dan oldukça zengin,
ancak sosyal ilerleme seviyesi daha düşük.
Ardından işte Senegal;
Çad'dan daha yüksek bir sosyal
ilerleme seviyesi var,
ancak GSYİH seviyesi aynı.
Bakalım neler oluyor? İşte bakın.
Dünyanın geri kalan ülkelerini
getirmeme izin verin,
ölçebildiğimiz 132 ülke,
her biri bir nokta ile temsil ediliyor.
İşte burada. Bir sürü nokta.
Açıkçası hepsini yapamam, bu yüzden
size birkaç dikkat çekici nokta:
En üst sırada olan G7 ülkesi Kanada.
Benim ülkem, Birleşik Krallık
bir nevi ortalarda, biraz sönük,
ancak kimin umrunda,
en azından Fransızları yendik.
(Gülüşmeler)
Gelişmekte olan ekonomilere bakınca,
BRICS'in tepesinde, bunu söylediğime
memnunum, Brezilya var.
(Alkış)
Hadi alkış!
Devam et Brezilya!
Güney Afrika'yı geçiyor,
sonra Rusya'yı,
sonra Çin'i
ve sonra da Hindistan'ı.
Sağ tarafta gizlenmiş
fazlaca GSYİH'sı olan, ama çok fazla
sosyal ilerlemesi olmayan
bir ülkenin noktasını göreceksiniz-
o da Kuveyt.
Brezilya'nın tam üstünde
bir sosyal ilerleme süper gücü var-
o da Kosta Rika.
Çok daha az GSYİH ile bazı
Batı Avrupa ülkeleri ile
aynı sosyal ilerleme seviyesine sahip.
Artık yansım biraz karışık hâle geliyor
ve biraz azaltmak istiyorum.
Bu ülkeleri almama
ve sonra da regresyon doğrusuna
yerleştirmeme izin verin.
İşte bu GSYİH ile sosyal ilerleme
arasındaki ortalama ilişkiyi gösteriyor.
İlk önce fark edilen şey,
eğilim çizgisi etrafında
çok fazla parazit olduğu.
Bunun gösterdiği şey,
bunun ampirik olarak gösterdiği şey
GSYİH'nın kader olmadığı.
Kişi başına düşen
GSYİH'nın her seviyesinde
daha fazla sosyal ilerleme için fırsat,
daha azı için riskler var.
Fark edilen ikinci şey,
fakir ülkeler için eğimin
gerçekten dik olduğu.
Bunun bize söylediği şey,
eğer fakir ülkeler
biraz daha fazla GSYİH alabilseler
ve bunu doktorlara, hemşirelere,
su kaynaklarına, sanitasyona vb.
tekrar yatırsalar,
GSYİH'nız karşılığında bir sürü
sosyal ilerleme olur.
Bu da iyi bir haber ve son 20-30 yılda
daha fakir ülkelerde
ekonomik büyüme ve iyi politikalarla
birçok insanın yoksulluktan
böyle kurtarıldığını gördük.
Ancak eğimin üzerinde biraz
daha ilerlediğimizde
düzleştiğini görüyoruz.
Her ekstra GSYİH doları
daha az sosyal ilerleme satın alıyor.
Dünya nüfusunun giderek daha fazla
eğimin bu tarafında yaşamaya başlaması,
GSYİH'nın gelişimimize
rehber olamayacak şekilde
giderek
daha az yararlı olduğunu gösteriyor.
Size Brezilya örneğini göstereceğim.
İşte Brezilya:
Sosyal ilerleme 100 üzerinden 70,
kişi başına düşen GSYİH yılda
yaklaşık 14.000 dolar.
Bakın, Brezilya çizginin üzerinde.
Brezilya GSYİH'nin sosyal gelişme
yönünde ilerlemesinde
oldukça iyi bir iş başarıyor.
Ama Brezilya daha sonra ne yapacak?
Diyelim ki Brezilya GSYİH'yı
gelecek on yılda iki katına çıkarmak
için iddialı bir ekonomik plan benimsiyor.
Ancak bu sadece planın yarısı.
Planın yarısından daha az,
çünkü Brezilya'nın sosyal ilerlemede
gitmek istediği yer neresi?
Brezilya, sosyal ilerlemede
yerinde sayarken
veya geri giderken
büyümenizi artırmanız,
GSYİH'nızı artırmanız mümkün.
Brezilya'nın Rusya gibi
olmasını istemiyoruz.
Brezilya için gerçekten istediğiniz şey,
GSYİH'sını kullanarak sosyal gelişimi
daha etkin bir şekilde oluşturması,
böylece daha çok Yeni Zelanda'ya benzer.
Bunun anlamı şu,
Brezilya'nın kalkınma planında
sosyal ilerlemeye öncelik verip,
tek başına büyümek değil,
sosyal gelişmeyle
beraber büyüyebileceğini anlaması lazım.
İşte Sosyal İlerleme Endeksi'nin
yaptığı şey şu:
Kalkınmayla ilgili olan çekişmeye
yeni bir açıyla bakar
yani bunun tek başına
GSYİH'la ilgili olmadığı
aksine insanların yaşamlarına
gerçek bir reform getiren
kapsamlı, daimi büyümeyle
ilgili olduğuna dair bir bakış açısı ile.
Sadece ülkelerle ilgili de değil.
Bu senenin başında,
burada Brezilya'da
kâr amacı gütmeyen bir kuruluş olan
Imazon'dan arkadaşlarımızla
ilk ulusaltı Sosyal İlerleme
Endeksi'ni başlattık.
Bunu Amazon bölgesi için yaptık.
Avrupa'nın büyüklüğü kadar bir alan,
24 milyon insan,
ülkenin en yoksul bölgelerinden biri.
İşte sonuçlar,
yaklaşık 800 farklı belediyeye
bölünmüş durumda.
Ülkenin bu bölgesindeki
gerçek yaşam kalitesiyle ilgili
bu detaylı bilgiyle,
Imazon ve devletten, işletmelerden
ve sivil toplumdan diğer
ortaklar, insanların
yaşamlarını gerçekten iyileştirmeye
yardımcı olacak bir kalkınma planı
hazırlamak için birlikte çalışabilirler,
aynı zamanda kıymetli bir
küresel varlığı korumuş olurlar,
yani Amazon yağmur ormanlarını.
Bu sadece bir başlangıç.
Herhangi bir eyalet, bölge,
şehir veya belediye
için Sosyal İlerleme
Endeksi yaratabilirsiniz.
Hepimiz TEDx'i biliyor ve seviyoruz;
işte bu Sosyal İlerleme-x.
Herkesin gelip kullanması
için bir araç.
Bazen onun hakkında
söylediklerimizin aksine,
GSYİH, Tanrı tarafından taş tabletlerle
indirilmedi. (Gülüşmeler)
20. yüzyılın sorunlarını ele almak üzere,
20. yüzyılda bulunan bir ölçüm aracı.
21. yüzyılda,
yeni sorunlarla karşı karşıyayız:
Yaşlanma, obezite, iklim
değişikliği ve benzeri.
Bu sorunlarla başa çıkmak için,
yeni ölçüm araçlarına,
ilerlemeyi değerlendirmek için yeni
yollara ihtiyacımız var.
Kâr amacı gütmeyen kuruluşların,
hayır kurumlarının,
gönüllülerin, sivil toplum örgütlerinin
toplumumuza gerçekten ne kadar katkısı
olduğunu ölçebildiğimizi düşünün.
İşletmelerin sadece ekonomik katkı
temeline göre değil, aynı zamanda
sosyal ilerlemeye
katkıları ile de rekabet
ettiklerini düşünün.
Politikacıları, insanların yaşamlarını
gerçekten iyileştirmek
konusunda sorumlu tutabildiğimizi düşünün.
Hep beraber çalıştığımızı-
devlet, işletmeler,
sivil toplum, ben, siz-
ve bu yüzyılı sosyal ilerleme
yüzyılı yaptığımızı düşünün.
Teşekkürler.
(Alkış)