1
00:00:06,661 --> 00:00:09,885
Işık: evrendeki en hızlı şey

2
00:00:09,885 --> 00:00:12,066
ama yine de hızını ölçebiliyoruz.

3
00:00:12,066 --> 00:00:13,895
Eğer animasyonu yavaşlatırsak

4
00:00:13,895 --> 00:00:15,735
yüzleri üst üste dizilmiş

5
00:00:15,735 --> 00:00:17,739
birkaç animasyon panelinden yararlanıp

6
00:00:17,739 --> 00:00:19,839
bir uzay-zaman grafiği oluşturarak

7
00:00:19,839 --> 00:00:21,973
ışığın hareketini inceleyebiliriz.

8
00:00:21,973 --> 00:00:25,080
Bu derste, şu deneysel gerçeği
hatırlatacağız:

9
00:00:25,080 --> 00:00:27,977
ne zaman biri ışık hızını ölçmeye kalksa

10
00:00:27,977 --> 00:00:29,329
aynı şu sonucu buluyor:

11
00:00:29,329 --> 00:00:33,281
saniyede 299,792,458 metre,

12
00:00:33,281 --> 00:00:34,870
bu da demek oluyor ki,

13
00:00:34,870 --> 00:00:37,512
ışığı uzay-zaman grafiğimizde
gösterdiğimizde,

14
00:00:37,512 --> 00:00:39,991
dünya çizgisi her zaman
aynı açıda olmak zorunda.

15
00:00:39,991 --> 00:00:42,354
Ama yakın zamanda gördük ki,

16
00:00:42,354 --> 00:00:44,843
hız ya da dünya çizgisi açısı,

17
00:00:44,843 --> 00:00:48,022
maddelere başka insanların
açısından bakıldığında

18
00:00:48,022 --> 00:00:49,249
farklı gözüküyor.

19
00:00:49,249 --> 00:00:51,804
Bu karşıtlığı incelemek için,

20
00:00:51,804 --> 00:00:53,900
ben sabit dururken hareket edip

21
00:00:53,900 --> 00:00:57,988
Tom'a lazer tutarsam
ne olacak inceleyelim.

22
00:00:57,988 --> 00:01:00,465
Öncelikle, uzay-zaman çizelgesini
oluşturmamız gerek.

23
00:01:00,465 --> 00:01:02,645
Evet, bu zamandaki
farklı hareketleri gösteren

24
00:01:02,645 --> 00:01:04,284
farklı panelleri ele alıp

25
00:01:04,284 --> 00:01:06,289
hepsini harmanlamak demek oluyor.

26
00:01:06,289 --> 00:01:08,338
Bu taraftan lazer ışığının dünya çizgisini

27
00:01:08,338 --> 00:01:11,548
doğru olan kendi sabit açısında görüyoruz,

28
00:01:11,548 --> 00:01:12,660
tıpkı az önceki gibi.

29
00:01:12,660 --> 00:01:14,213
Şu ana kadar güzel.

30
00:01:14,213 --> 00:01:17,634
Ama bu uzay-zaman çizgisi
Andrew'in bakış açısını yansıtıyor.

31
00:01:17,634 --> 00:01:19,454
Bana nasıl görünüyor?

32
00:01:19,454 --> 00:01:23,606
Son dersimizde, tüm panelleri, Tom'un
dünya çizgisi tamamen düşey olana kadar

33
00:01:23,606 --> 00:01:25,166
beraberce birazcık oynatıp

34
00:01:25,166 --> 00:01:28,351
onun bakış açısını
nasıl elde edebileceğimizi gösterdik.

35
00:01:28,351 --> 00:01:31,825
Ama ışığın dünya çizgisine dikkat edin.

36
00:01:31,825 --> 00:01:33,222
Panellerin düzenlenişi

37
00:01:33,222 --> 00:01:35,714
şimdi de çok fazla eğildiği
anlamına geliyor.

38
00:01:35,714 --> 00:01:38,883
Ben, ışığın hızını Andrew'den
daha yüksek ölçerdim.

39
00:01:38,883 --> 00:01:40,855
Ama yaptığımız her deney -

40
00:01:40,855 --> 00:01:42,405
ki her deneyde çok çalıştık -

41
00:01:42,405 --> 00:01:46,708
herkesin ışığı, sabit bir hızda
giderken ölçeceğini söylemişti.

42
00:01:46,708 --> 00:01:48,052
O zaman, tekrar başlayalım.

43
00:01:48,052 --> 00:01:51,642
1900'lerde, Albert Einstein
isimli akıllı bir genç adam

44
00:01:51,642 --> 00:01:54,487
ışık hızını hâlâ nasıl doğru buluyorken,

45
00:01:54,487 --> 00:01:56,147
Tom'un bakış açısından

46
00:01:56,147 --> 00:01:59,442
her şeyi doğru görebileceğimizi buldu.

47
00:01:59,442 --> 00:02:02,867
İlk olarak, tüm bu ayrı panelleri

48
00:02:02,867 --> 00:02:05,248
tek bir sağlam bloka tutkallamalıyız.

49
00:02:05,248 --> 00:02:07,069
Bu, bize "uzay-zaman"ımızı veriyor.

50
00:02:07,069 --> 00:02:08,946
Uzayı ve zamanı

51
00:02:08,946 --> 00:02:12,277
tek ve sürekli bir maddeye dönüştürüyor.

52
00:02:12,277 --> 00:02:14,723
İşte işin sırrı burada.

53
00:02:14,723 --> 00:02:17,988
Şimdi, uzay-zaman blokumuzu

54
00:02:17,988 --> 00:02:20,423
ışığın dünya çizgisi boyunca esnetiyoruz,

55
00:02:20,423 --> 00:02:22,482
sonra da eşit ölçüde

56
00:02:22,482 --> 00:02:24,916
ama ışık dünya çizgisiyle
doğru açıda sıkıştırıyoruz

57
00:02:24,916 --> 00:02:27,220
ve hokus pokus!

58
00:02:27,220 --> 00:02:29,286
Tom'un dünya çizgisi düşey hale geldi,

59
00:02:29,286 --> 00:02:32,775
yani bu, dünyayı onun
bakış açısından yansıtıyor

60
00:02:32,775 --> 00:02:34,453
ama en önemlisi,

61
00:02:34,453 --> 00:02:37,822
ışığın dünya çizgisi, açısını korudu,

62
00:02:37,981 --> 00:02:42,957
yani ışık, Tom tarafından
doğru hızda ölçülecek.

63
00:02:42,957 --> 00:02:44,780
Bu şahane numara,

64
00:02:44,780 --> 00:02:47,787
bir Lorentz dönüşümü olarak bilinir.

65
00:02:47,787 --> 00:02:49,490
Evet ama bu bir numaradan fazlası.

66
00:02:49,490 --> 00:02:50,324
Uzay-zamanı,

67
00:02:50,324 --> 00:02:52,353
yeni panellerde temize çekelim ki

68
00:02:52,353 --> 00:02:55,043
böylece, fiziksel olarak
doğru animasyonu elde edelim.

69
00:02:55,043 --> 00:02:56,373
Ben arabada sabitim,

70
00:02:56,373 --> 00:02:58,304
diğer her şey yanımdan geçiyor

71
00:02:58,304 --> 00:03:02,364
ve ışık hızı,
herkesin ortak şekilde ölçtüğü

72
00:03:02,392 --> 00:03:04,177
o sabit değerde sorunsuz işliyor.

73
00:03:04,177 --> 00:03:06,903
Öte yandan, garip bir şeyler oldu.

74
00:03:06,929 --> 00:03:10,873
Çit direkleri artık birer
metre aralıklı değil

75
00:03:10,873 --> 00:03:12,474
ve annem beni süzülmüş görünce

76
00:03:12,474 --> 00:03:14,520
oldukça endişelenecek.

77
00:03:14,770 --> 00:03:17,791
Bu adil değil.
Ben neden zayıf görünmüyorum?

78
00:03:17,791 --> 00:03:20,937
Fiziğin herkes için geçerli
olduğunu düşünmüştüm.

79
00:03:20,937 --> 00:03:23,052
Evet, hayır, öyle ve öylesin.

80
00:03:23,052 --> 00:03:24,862
Tüm bu uzay-zamanı esnetme ve bükme

81
00:03:24,862 --> 00:03:26,841
önceden uzay ve zaman olarak

82
00:03:26,841 --> 00:03:28,977
ayrı ayrı düşündüğümüz şeyleri

83
00:03:28,977 --> 00:03:30,791
bir lapa haline getirdi.

84
00:03:30,791 --> 00:03:32,702
Bu karmaşık etki,

85
00:03:32,702 --> 00:03:35,091
Lorentz daralması olarak bilinir.

86
00:03:35,091 --> 00:03:36,728
Peki ama hâlâ zayıf görünmüyorum.

87
00:03:36,728 --> 00:03:37,940
Hayır, görünüyorsun.

88
00:03:37,940 --> 00:03:40,470
Şimdi uzay-zaman hakkında
bilgi sahibi olduğumuza göre

89
00:03:40,470 --> 00:03:41,614
sahnenin görünüşünü

90
00:03:41,614 --> 00:03:43,650
bana göre çizebiliriz.

91
00:03:43,926 --> 00:03:46,992
Sana göre, ben Lorentz daralmasına
uğramış görünüyorum.

92
00:03:46,992 --> 00:03:49,760
Ama sana göre, ben Lorentz daralmasına
uğramış görünüyorum.

93
00:03:49,760 --> 00:03:50,845
Evet öyle.

94
00:03:50,845 --> 00:03:53,344
En azından adil.

95
00:03:53,344 --> 00:03:54,755
Adaletten bahsetmişken,

96
00:03:54,755 --> 00:03:56,899
nasıl uzay ile zaman karışıyorsa

97
00:03:56,899 --> 00:03:59,412
zaman da uzay ile karışıyor

98
00:03:59,412 --> 00:04:02,029
ve zaman genişlemesi adıyla
bilinen etki ortaya çıkıyor.

99
00:04:02,029 --> 00:04:03,687
Tom'un arabasının ulaştığı gibi

100
00:04:03,687 --> 00:04:05,650
günlük hayattaki hızlarda

101
00:04:05,650 --> 00:04:09,815
tüm bu etkiler aslında bizim
gösterdiğimizden çok, çok daha küçük.

102
00:04:09,815 --> 00:04:12,997
Evet, ama dikkatli deneyler

103
00:04:12,997 --> 00:04:16,231
- tıpkı Büyük Hadron Çarpıştırıcısında
dolaşan ufak parçacıkların

104
00:04:16,231 --> 00:04:18,093
hareketlerinin incelenmesi gibi -

105
00:04:18,093 --> 00:04:19,972
bu etkilerin doğruluğunu ispatladı.

106
00:04:19,972 --> 00:04:23,919
Uzay-zaman, gerçekliğin deneyle
kanıtlanmış bir parçası olduğuna göre

107
00:04:23,919 --> 00:04:25,890
biraz daha hırslı olabiliriz.

108
00:04:25,903 --> 00:04:27,219
Ya bu sefer de

109
00:04:27,219 --> 00:04:31,274
uzay-zamanın kendisiyle
oynamaya başlarsak?

110
00:04:31,274 --> 00:04:34,796
Bunun hakkındaki her şeyi
sonraki animasyonumuzda öğreneceğiz.