WEBVTT

00:00:06.953 --> 00:00:09.856
Bạn đã bao giờ thử hình dung ra
một thế giới lí tưởng chưa?

00:00:09.856 --> 00:00:12.676
Một nơi không có chiến tranh, nghèo đói 
hay tội phạm?

00:00:12.676 --> 00:00:14.636
Nếu có, không chỉ có mình bạn thôi đâu.

00:00:14.636 --> 00:00:19.206
Plato đã hình dung ra một nền cộng hòa 
tiên tiến cai trị bởi các vị vua triết gia

00:00:19.206 --> 00:00:22.077
Nhiều tôn giáo hứa hẹn diễm phúc 
ở thế giới bên kia

00:00:22.077 --> 00:00:23.382
và trong suốt lịch sử,

00:00:23.382 --> 00:00:27.447
nhiều nhóm người đã thử xây dựng 
thiên đường trên mặt đất

00:00:27.447 --> 00:00:32.926
Cuốn "Utopia" của Thomas More (1516)
đã tạo nên tên gọi cho lý tưởng này

00:00:32.926 --> 00:00:35.317
theo tiếng Hy Lạp, nó có nghĩa là 
"không nơi nào"

00:00:35.317 --> 00:00:37.707
Mặc dù cái tên đã cho thấy 
sự không tưởng của nó

00:00:37.707 --> 00:00:40.077
nhưng những tiến bộ về khoa học 
và chính trị

00:00:40.077 --> 00:00:44.068
vẫn khơi lên hi vọng những mộng tưởng 
này sẽ thành hiện thực.

00:00:44.068 --> 00:00:48.007
Nhưng hết lần này đến lần khác
chúng đều biến thành những cơn ác mộng

00:00:48.007 --> 00:00:50.837
về chiến tranh, nạn đói và áp bức.

00:00:50.837 --> 00:00:53.988
Khi những nhà văn bắt đầu nghi ngờ về
một thế giới không tưởng,

00:00:53.988 --> 00:00:58.768
thể loại dystopia - một thế giới suy tàn
được sinh ra

00:00:58.768 --> 00:01:03.418
Trong số những tác phẩm dystopia đầu tiên
có "Gulliver's Travels" của Jonathan Swift

00:01:03.418 --> 00:01:06.738
Trong suốt hành trình, Gulliver đã đến 
những xã hội hư cấu,

00:01:06.738 --> 00:01:11.728
một số nơi tưởng chừng như rất tốt đẹp
nhưng hóa ra lại thiếu sót trầm trọng

00:01:11.728 --> 00:01:13.628
Trên hòn đảo bay Laputa

00:01:13.628 --> 00:01:18.287
các nhà khoa học và nhà hoạch định xã hội
theo đuổi kế hoạch ngông cuồng và vô dụng

00:01:18.287 --> 00:01:22.147
trong khi đó bỏ bê những nhu cầu 
thiết thực của người dân

00:01:22.147 --> 00:01:25.168
Và cả người Houyhnhnm 
sống cực kì lí trí,

00:01:25.168 --> 00:01:30.128
họ không cho phép bất kì sai sót nào
của con người.

00:01:30.128 --> 00:01:33.488
Với cuốn tiểu thuyết này, 
Swift đã tạo tiền đề cho dystopia

00:01:33.488 --> 00:01:37.179
sáng tạo ra một thế giới nơi những
xu hướng nhất định của xã hội đương thời

00:01:37.179 --> 00:01:38.928
được đẩy đến cực điểm

00:01:38.928 --> 00:01:42.258
phơi bày những thiếu sót ẩn giấu.

00:01:42.258 --> 00:01:46.952
Và những thế kỉ tiếp theo mang đến
nhiều chất liệu phong phú

00:01:46.952 --> 00:01:50.129
Nền công nghiệp tiên tiến hứa hẹn 
giải phóng người lao động

00:01:50.129 --> 00:01:54.530
nhưng lại cầm tù họ trong những nhà máy,
khu ổ chuột.

00:01:54.530 --> 00:01:57.858
trong khi những ông trùm tư bản trở nên 
giàu có hơn cả những vị vua.

00:01:57.858 --> 00:02:02.529
Vào cuối thế kỉ 17, nhiều người lo sợ điều
sẽ xảy ra nếu tình trạng này cứ tiếp tục.

00:02:02.529 --> 00:02:06.489
Cuốn Cỗ Máy Thời Gian của H.G Wells vẽ ra 
viễn cảnh giới thượng lưu và công nhân

00:02:06.489 --> 00:02:09.209
tiến hóa thành những loài khác nhau,

00:02:09.209 --> 00:02:13.840
trong khi The Iron Heel của Jack London 
mô tả cảnh bọn chính trị đầu sỏ chuyên chế

00:02:13.840 --> 00:02:17.399
nắm quyền cai trị số đông nghèo khổ.

00:02:17.399 --> 00:02:22.609
Thế kỉ mới mang đến nhiều thay đổi thú vị
và cũng đáng sợ

00:02:22.609 --> 00:02:26.680
Những tiến bộ y học có thể vượt qua 
những giới hạn sinh học,

00:02:26.680 --> 00:02:29.350
phương tiện truyền thông cho phép 
trao đổi liên tục

00:02:29.350 --> 00:02:31.980
giữa lãnh đạo và dân chúng.

00:02:31.980 --> 00:02:36.159
Trong Brave New World của Aldous Huxley, 
người dân bị biến đổi gen

00:02:36.159 --> 00:02:39.280
và việc thực hiện 
vai trò xã hội của họ bị điều khiển.

00:02:39.280 --> 00:02:42.970
Trong khi đó chính sách tuyên truyền và 
thuốc phiện khiến mọi người hạnh phúc

00:02:42.970 --> 00:02:46.490
rõ ràng là nó thiếu đi một số 
yếu tố nhân đạo quan trọng.

00:02:46.490 --> 00:02:51.750
Nhưng những thế giới dystopia
không hề hư cấu.

00:02:51.750 --> 00:02:55.101
Khi Châu Âu trải qua cuộc chiến tranh 
công nghiệp chưa từng thấy,

00:02:55.101 --> 00:02:57.673
những phong trào chính trị mới nổi lên.

00:02:57.673 --> 00:03:00.920
Một số hứa sẽ xóa bỏ hết cách biệt 
trong xã hội,

00:03:00.920 --> 00:03:04.331
vài người khác thì cố đoàn kết mọi người
bằng những di sản huyễn hoặc.

00:03:04.331 --> 00:03:07.621
Kết quả là những xã hội dystopia 
ngoài đời thật

00:03:07.621 --> 00:03:11.572
nơi đời sống bị giám sát bởi con mắt
canh chừng của Nhà nước

00:03:11.572 --> 00:03:16.902
và cái chết tàn khốc đến với bất kì ai 
không cùng lí tưởng,

00:03:16.902 --> 00:03:19.812
Nhiều nhà văn không chỉ quan sát

00:03:19.812 --> 00:03:22.231
mà còn trải nghiệm những điều 
kinh khủng này.

00:03:22.231 --> 00:03:26.782
Trong cuốn tiểu thuyết We, nhà văn Xô Viết
Yevgeny Zamyatin miêu tả một tương lai

00:03:26.782 --> 00:03:30.582
nơi mà tự do ý chí và chủ nghĩa cá nhân 
bị loại bỏ.

00:03:30.582 --> 00:03:34.832
Cuốn sách bị cấm ở Sô Viết, nó đã truyền 
cảm hứng cho các tác giả như George Orwell

00:03:34.832 --> 00:03:39.453
- người đi đầu trong cuộc chiến 
chống lại chủ nghĩa phát xít và cộng sản.

00:03:39.453 --> 00:03:43.362
Trong khi cuốn Animal Farm của ông 
thẳng thừng chế nhạo chính quyền Sô Viết,

00:03:43.362 --> 00:03:50.342
tác phẩm kinh điển 1984 chỉ trích chế độ 
độc tài, truyền thông và ngôn ngữ.

00:03:50.342 --> 00:03:54.013
Ở Mỹ, cuốn "It Can't Happen Here"
Sinclair Lewis's

00:03:54.013 --> 00:03:59.272
cho thấy khoảng cách từ dân chủ đến
phát xít gần như thế nào.

00:03:59.272 --> 00:04:01.023
Những thập kỉ sau thế chiến thứ hai,

00:04:01.023 --> 00:04:03.314
các nhà văn luôn tự hỏi rằng 
những công nghệ mới

00:04:03.314 --> 00:04:06.643
như năng lượng hạt nhân, trí tuệ nhân tạo,
và du hành vũ trụ 


00:04:06.643 --> 00:04:09.303
có ý nghĩa như thế nào đối với tương lai
của loài người.

00:04:09.303 --> 00:04:12.422
Ngược lại với những hình dung chung về 
một hành trình hào nhoáng,

00:04:12.422 --> 00:04:18.044
khoa học viễn tưởng về dystopia mở rộng 
ra cả phim ảnh, truyện tranh và trò chơi.

00:04:18.044 --> 00:04:21.403
Robot chống lại người chế tạo ra chúng

00:04:21.403 --> 00:04:25.494
trong khi TV phát sóng những
chương trình giải trí vô hồn.

00:04:25.494 --> 00:04:30.153
Công nhân bị bóc lột ở các thuộc địa ngoài
vũ trụ vì Trái đất đã cạn kiệt tài nguyên

00:04:30.153 --> 00:04:34.003
dân số quá tải, những thành phố thì
ngập tràn tội phạm.

00:04:34.003 --> 00:04:36.644
Nhưng chính trị thì không hề xa lạ.

00:04:36.644 --> 00:04:42.064
"Dr. Strangelove" và "Watchmen" khám phá
mối nguy thật sự của chiến tranh hạt nhân

00:04:42.064 --> 00:04:44.645
"V for Vendetta" và "The Handmaid's Tale"

00:04:44.645 --> 00:04:49.184
cảnh báo rằng quyền của chúng ta có thể 
biến mất dễ dàng trong cơn khủng hoảng.

00:04:49.184 --> 00:04:53.494
Ngày nay những tác phẩm hư cấu về dystopia
vẫn tiếp tục phản ánh mối lo hiện đại

00:04:53.494 --> 00:04:54.644
về sự mất công bằng,

00:04:54.644 --> 00:04:55.634
biến đổi khí hậu,

00:04:55.634 --> 00:04:56.785
quyền lực của chính phủ,

00:04:56.785 --> 00:04:58.914
và những dịch bệnh toàn cầu.

00:04:58.914 --> 00:05:01.565
Tại sao phải bận tâm đến những điều 
bi quan này?

00:05:01.565 --> 00:05:04.954
Vì từ cốt lõi của nó, 
dystopia chính lời cảnh báo,

00:05:04.954 --> 00:05:08.525
không ám chỉ về một chính quyền cụ thể
hay một sản phẩm công nghệ nào đó,

00:05:08.525 --> 00:05:14.344
mà là ý tưởng cho rằng nhân loại có thể 
được nhào nặn thành một hình mẫu lí tưởng.

00:05:14.344 --> 00:05:17.665
Trở lại với thế giới hoàn hảo mà 
bạn đã tưởng tượng đến.

00:05:17.665 --> 00:05:20.936
Bạn có nghĩ đến việc cần những gì 
để đạt được nó?

00:05:20.936 --> 00:05:24.355
Làm sao khiến mọi người hợp tác với nhau?

00:05:24.355 --> 00:05:28.065
Làm sao đảm bảo chúng có thể tồn tại?

00:05:28.065 --> 00:05:31.875
Hãy nhìn lại lần nữa,
thế giới đó có còn hoàn hảo không?