WEBVTT

00:00:06.953 --> 00:00:09.856
Da li ste ikad pokušali
da zamislite idealan svet?

00:00:09.856 --> 00:00:12.676
U kom nema rata, siromaštva ili zločina?

00:00:12.676 --> 00:00:14.636
Ako jeste, niste usamljeni.

00:00:14.636 --> 00:00:19.206
Platon je zamislio prosvetljenu republiku
kojom vladaju filozofi kraljevi,

00:00:19.206 --> 00:00:22.077
mnoge religije obećavaju
blaženstvo u zagrobnom životu,

00:00:22.077 --> 00:00:23.382
a kroz istoriju

00:00:23.382 --> 00:00:27.447
razne grupe su pokušavale
da sagrade raj na zemlji.

00:00:27.447 --> 00:00:32.926
Knjiga "Utopija" Tomasa Mora iz 1516.
je imenovala ovaj koncept

00:00:32.926 --> 00:00:35.517
grčkom rečju za "nepostojeće mesto".

00:00:35.517 --> 00:00:37.707
Iako je ime sugerisalo nemogućnost,

00:00:37.707 --> 00:00:40.077
savremeni naučni i politički progres

00:00:40.077 --> 00:00:44.068
je podgrejao nade da će se ovi snovi
konačno ostvariti.

00:00:44.068 --> 00:00:48.007
Međutim, iznova i iznova
su se pretvarali u noćne more

00:00:48.007 --> 00:00:50.837
u vidu rata, gladi i ugnjetavanja.

00:00:50.837 --> 00:00:53.988
Kad su umetnici počeli da preispituju
utopijski način razmišljanja,

00:00:53.988 --> 00:00:58.768
rođen je žanr distopije, lošeg mesta.

00:00:58.768 --> 00:01:03.418
Jedno od najranijih distopijskih dela su
"Guliverova putovanja" Džonatana Svifta.

00:01:03.418 --> 00:01:06.738
Tokom svog putovanja,
Guliver nailazi na fiktivna društva,

00:01:06.738 --> 00:01:11.728
neka od njih su na prvi pogled impresivna,
ali se ispostavlja da su ozbijno falična.

00:01:11.728 --> 00:01:13.628
Na letećem ostrvu Laputa,

00:01:13.628 --> 00:01:18.287
naučnici i društveni projektanti
prave ekstravagantne i beskorisne planove,

00:01:18.287 --> 00:01:22.147
istovremeno zapostavljajući
praktične potrebe nižih slojeva.

00:01:22.147 --> 00:01:25.168
A Huinhmi koji žive
u logički savršenoj harmoniji

00:01:25.168 --> 00:01:30.128
nemaju toleranciju za nesavršenosti
stvarnog ljudskog bića.

00:01:30.128 --> 00:01:33.488
Svojim romanom, Svift je ustanovio
nacrt za distopiju,

00:01:33.488 --> 00:01:37.179
zamišljajući svet u kom su određeni
trendovi savremenog društva

00:01:37.179 --> 00:01:38.928
dovedeni do ekstrema,

00:01:38.928 --> 00:01:42.258
čime se otkrivaju njihove suštinske mane.

00:01:42.258 --> 00:01:46.952
A naredna nekolika veka
će da obezbede obilje materijala.

00:01:46.952 --> 00:01:50.129
Industrijska tehnologija
koja je obećala oslobađanje radnika,

00:01:50.129 --> 00:01:54.530
zarobljavala ih je, pak,
u getoima i fabrikama,

00:01:54.530 --> 00:01:57.858
dok su tajkuni postajali
bogatiji od kraljeva.

00:01:57.858 --> 00:02:02.699
Do kasnih 1800-ih mnogi su strahovali
kuda ovi uslovi mogu da nas odvedu.

00:02:02.699 --> 00:02:06.489
U "Vremeplovu" H. Dž. Velsa
zamišljeni su viša klasa i radnici

00:02:06.489 --> 00:02:09.209
kako evoluiraju u različite vrste,

00:02:09.209 --> 00:02:13.840
dok je u "Gvozdenoj peti" Džeka Londona
portretisan tiranski oligarh

00:02:13.840 --> 00:02:17.399
koji vlada obespravljenim masama.

00:02:17.399 --> 00:02:22.609
Novi vek je doneo još uzbudljivije
i zastrašujuće promene.

00:02:22.609 --> 00:02:26.680
Napredak u medicini je omogućio
da se prevaziđu biološka ograničenja,

00:02:26.680 --> 00:02:29.350
dok su masovni mediji
omogućili trenutnu komunikaciju

00:02:29.350 --> 00:02:31.980
između vođa i javnosti.

00:02:31.980 --> 00:02:36.159
U "Vrlom novom svetu" Oldosa Hakslija
građani su genetski izmenjeni

00:02:36.159 --> 00:02:39.910
i uslovljeni da izvode
svoje društvene uloge.

00:02:39.910 --> 00:02:42.690
Iako propaganda i lekovi
održavaju društvo srećnim,

00:02:42.690 --> 00:02:46.490
jasno je da je neki ključni
ljudski element izgubljen.

00:02:46.490 --> 00:02:52.020
Ali najpoznatije distopije
uopšte nisu bile imaginarne.

00:02:52.020 --> 00:02:55.101
Dok se Evropa mučila
sa industrijskim ratom bez premca,

00:02:55.101 --> 00:02:57.673
novi politički pokreti su preuzeli vlast.

00:02:57.673 --> 00:03:01.100
Neki su obećavali da će izbrisati
sve društvene razlike,

00:03:01.100 --> 00:03:04.331
dok su drugi težili da ujedine ljude
oko mitskog nasleđa.

00:03:04.331 --> 00:03:07.621
Rezultat su bile stvarne svetske distopije

00:03:07.621 --> 00:03:11.572
gde se život odvijao
pod budnim okom države

00:03:11.572 --> 00:03:16.902
a smrt je stizala nemilosrdnom efikasnošću
svakoga ko se nije uklapao.

00:03:16.902 --> 00:03:19.812
Mnogi pisci tog vremena
nisu samo posmatrali ove užase,

00:03:19.812 --> 00:03:22.231
već su ih i živeli.

00:03:22.231 --> 00:03:26.782
U svom romanu "Mi", sovjetski pisac
Jevgenij Zamjatin je opisao budućnost

00:03:26.782 --> 00:03:30.652
u kojoj su eliminisani
slobodna volja i individualnost.

00:03:30.652 --> 00:03:34.832
Zabranjena u SSSR-u, knjiga je inspirisala
pisce poput Džordža Orvela,

00:03:34.832 --> 00:03:39.533
koji se borio u prvim redovima
protiv i fašizma i komunizma.

00:03:39.533 --> 00:03:43.362
Dok njegov roman "Životinjska farma"
direktno ismejava sovjetski režim,

00:03:43.362 --> 00:03:50.442
klasik "1984" je obuhvatnija kritika
totalitarizma, medija i jezika.

00:03:50.442 --> 00:03:54.013
A u SAD-u, "To je ovde nemoguće"
Sinklera Luisa

00:03:54.013 --> 00:03:59.412
predvidela je kako lako demokratija
može da utre put fašizmu.

00:03:59.412 --> 00:04:01.293
U decenijama nakon II svetskog rata,

00:04:01.293 --> 00:04:03.214
pisci su se pitali šta nove tehnologije,

00:04:03.214 --> 00:04:06.963
poput atomske energije,
veštačke inteligencije i puta u svemir

00:04:06.963 --> 00:04:09.553
znače za budućnost čovečanstva.

00:04:09.553 --> 00:04:12.422
U suprotnosti sa popularnim vizijama
blistavog napretka,

00:04:12.422 --> 00:04:18.044
distopijska naučna fantastika
se prenela na filmove, stripove i igre.

00:04:18.044 --> 00:04:21.403
Roboti su se okretali
protiv svojih tvoraca,

00:04:21.403 --> 00:04:25.494
dok se na TV ekranima prenosila
smrtonosna zabava za mase.

00:04:25.494 --> 00:04:30.153
Radnici rintaju u svemirskim kolonijama
iznad Zemlje čiji su resursi opustošeni

00:04:30.153 --> 00:04:34.003
i čiji su gradovi prenaseljeni
i razoreni kriminalom.

00:04:34.003 --> 00:04:36.644
Ipak, politika je uvek bila prisutna.

00:04:36.644 --> 00:04:39.064
Dela, poput "Dr Strejndžlav" i "Nadzirači"

00:04:39.064 --> 00:04:42.064
su istraživala istinsku pretnju
od nuklearnog oružja,

00:04:42.064 --> 00:04:44.645
dok su nas "V kao vendeta"
i "Služavkina priča"

00:04:44.645 --> 00:04:49.634
upozoravale kako lako naša prava
mogu da nestanu tokom krize.

00:04:49.634 --> 00:04:53.294
I današnja distopijska fikcija nastvalja
da odražava savremene nespokoje

00:04:53.294 --> 00:04:54.524
o nejednakosti,

00:04:54.524 --> 00:04:55.634
klimatskim promenama,

00:04:55.634 --> 00:04:56.705
moći vlada

00:04:56.705 --> 00:04:58.914
i o globalnim epidemijama.

00:04:58.914 --> 00:05:01.565
Pa, zašto bi nas bilo briga
za sav ovaj pesimizam?

00:05:01.565 --> 00:05:04.984
Zato što su distopije
u svojoj srži poučne priče,

00:05:04.984 --> 00:05:08.095
ne o nekoj određenoj
vladi ili tehnologiji,

00:05:08.095 --> 00:05:14.344
već o samoj ideji da čovečanstvo može
da bude ukalupljeno u idealan oblik.

00:05:14.344 --> 00:05:17.665
Setite se savršenog sveta
koji ste zamislili.

00:05:17.665 --> 00:05:20.936
Da li ste takođe zamišljali
šta je potrebno da se on ostvari?

00:05:20.936 --> 00:05:24.355
Kako biste naterali ljude da sarađuju?

00:05:24.355 --> 00:05:28.065
I kako biste obezbedili njegovu trajnost?

00:05:28.065 --> 00:05:30.055
Sad se osvrnite ponovo.

00:05:30.055 --> 00:05:32.507
Da li se taj svet i dalje čini savršenim?