WEBVTT

00:00:06.953 --> 00:00:09.856
Երբևէ փորձե՞լ եք երևակայել մի
իդեալական աշխարհ:

00:00:09.856 --> 00:00:12.676
Աշխարհ առանց պատերազմի, 
թշվառության և հանցագործության:

00:00:12.676 --> 00:00:14.636
Եթե այո, ապա դուք միայնակ չեք:

00:00:14.636 --> 00:00:19.206
Պլատոնը երազում էր ուսյալ հանրապետության
մասին, որտեղ իշխում են փիլիսոփաները,

00:00:19.206 --> 00:00:22.077
կրոնները խոստանում են դրախտային
կյանք մահվանից հետո:

00:00:22.077 --> 00:00:23.382
Պատմության ընթացքում

00:00:23.382 --> 00:00:27.447
տարբեր խմբավորումներ փորձել են
Երկրի վրա դրախտ կառուցել:

00:00:27.447 --> 00:00:32.926
1516 թվ-ին Թոմաս Մորը իր «Ուտոպիա»
գրքում տվել է այս հասկացության անվանումը:

00:00:32.926 --> 00:00:33.926
Հունարեն «ուտոպիա» նշանակում է


00:00:33.926 --> 00:00:35.517
«գոյություն չունեցող վայր»:

00:00:35.517 --> 00:00:37.707
Չնայած որ անվանման հիմքում ընկած է
անհնար լինելու գաղափարը,

00:00:37.707 --> 00:00:40.077
ժամանակակից գիտական և քաղաքական առաջընթացը

00:00:40.077 --> 00:00:44.068
այս երազանքների իրականացման
հույսեր է ներշնչում:

00:00:44.068 --> 00:00:48.007
Սրանց փոխարեն, սակայն, ամեն անգամ
դրանք դառնում էին

00:00:48.007 --> 00:00:50.837
պատերազմի, սովի և ստրկութան մղձավանջ:

00:00:50.837 --> 00:00:53.988
Եվ երբ արվեստի մարդիկ սկսեցին
կասկածի տակ դնել ուտոպիական մտածելակերպը,

00:00:53.988 --> 00:00:58.768
ի հայտ եկավ դիստոպիա կամ «հակաուտոպիա»՝
«վատ վայր» հասկացությունը:

00:00:58.768 --> 00:01:00.418
Այս ժանրով գրված ամենավաղ աշխատանքներից
է

00:01:00.418 --> 00:01:03.418
Ջոնաթան Սվիֆթի «Գուլիվերի արկածները»
ստեղծագործությունը:

00:01:03.418 --> 00:01:04.418
Իր ճանապարհորդության ընթացքում

00:01:04.418 --> 00:01:06.738
Գուլիվերն
այցելում է գոյություն չունեցող երկրներ,

00:01:06.738 --> 00:01:11.728
որոնցից մի քանիսը սկզբում թվում են
տպավորիչ, իսկ հետո՝ արատներով լի:

00:01:11.728 --> 00:01:13.628
Լապուտա թռչող կղզում

00:01:13.628 --> 00:01:15.287
գիտնականներն ու քաղաքական գործիչները


00:01:15.287 --> 00:01:18.287
անհեթեթ գաղափարներ էին առաջ քաշում

00:01:18.287 --> 00:01:22.147
և անտեսում ներքևում բնակվող մարդկանց
բնական պահանջները:

00:01:22.147 --> 00:01:25.168
Եվ գլըբդըբդրիբները, որ ապրում էին
իդեալական հարմոնիայում,

00:01:25.168 --> 00:01:27.128
հրաժարվում էին ընդունել


00:01:27.128 --> 00:01:30.128
մարդկային թերությունները:

00:01:30.128 --> 00:01:33.488
Այս վեպում Ջոնաթան Սվիֆթը ստեղծել է
հակաուտոպիայի գաղափարը`

00:01:33.488 --> 00:01:34.488
պատկերացնելով մի աշխարհ,

00:01:34.488 --> 00:01:37.179
ուր ժամանակակից
հասարակության առանձին միտումները

00:01:37.179 --> 00:01:38.928
հասնում են ծայրահեղությունների`

00:01:38.928 --> 00:01:42.258
քողարկելով իրենց թերությունները:

00:01:42.258 --> 00:01:43.952
Հետագա դարերի ընթացքում նույնպես


00:01:43.952 --> 00:01:46.952
շատ հակաուտոպիա ի հայտ եկավ:

00:01:46.952 --> 00:01:47.952
Արդյունաբերական հեղափոխությունը,

00:01:47.952 --> 00:01:50.129
որ
աշխատավորներին ազատություն էր խոստանում,

00:01:50.129 --> 00:01:51.530
փոխարենը, պահում էր նրանց


00:01:51.530 --> 00:01:54.530
ետնախորշերում և գործարաններում,

00:01:54.530 --> 00:01:57.858
մինչդեռ կապիտալիստները դառնում էին
թագավորներից էլ հարուստ:

00:01:57.858 --> 00:01:59.699
XIX դարի վերջերին շատերն անհանգստանում էին,


00:01:59.699 --> 00:02:02.699
թե ինչ հետևանքներ կունենա այսպիսի կյանքը:

00:02:02.699 --> 00:02:03.699
Հերբերթ Ուելլսը իր «Ժամանակի մեքենայի» մեջ պատկերել է, որ բարձր և

00:02:06.489 --> 00:02:09.209
ցածր խավերից հետագայում 
կառաջանան մարդկանց 2 խմբեր,

00:02:09.209 --> 00:02:10.840
մինչդեռ Ջեք Լոնդոնի «Երկաթե կրունկ»
վեպում

00:02:10.840 --> 00:02:13.840
պատկերվում է բռնատիրական օլիգարխիան,

00:02:13.840 --> 00:02:17.399
որ կառավորում է աղքատ մարդկանց:

00:02:17.399 --> 00:02:22.609
Նոր դարաշրջանն իր հետ բերեց ավելի 
զարհուրելի փոփոխություններ:

00:02:22.609 --> 00:02:23.680
Բժշկության առաջընթացը հնարավոր դարձրեց


00:02:23.680 --> 00:02:26.680
հատել կենսաբանական սահմանները,

00:02:26.680 --> 00:02:29.350
մինչդեռ ԶԼՄ-ի առաջընթացը հնարավոր դարձրեց

00:02:29.350 --> 00:02:31.980
առաջնորդների և հասարակության
անմիջական շփումը:

00:02:31.980 --> 00:02:33.159
Օլդոս Հաքսլիի «Գեղեցիկ նոր աշխարհ» վեպում


00:02:33.159 --> 00:02:36.159
մարդիկ ստեղծվում են գենային ինժեներիայի միջոցով,

00:02:36.159 --> 00:02:37.159
և նրանց վիճակված է կատարել


00:02:37.159 --> 00:02:39.910
կոնկրետ հասարակական դեր:

00:02:39.910 --> 00:02:40.910
Մինչդեռ քարոզն ու թմրանյութերը

00:02:40.910 --> 00:02:42.690
մարդկանց
մոտ առաջացնում են երջանկության ցնորք,

00:02:42.690 --> 00:02:46.490
ակնհայտ է, որ մարդկային տարրերը
անհետանում են:

00:02:46.490 --> 00:02:49.020
Այնուամենայնիվ ամենահայտնի 


00:02:49.020 --> 00:02:52.020
հակաուտոպիաները ամենևին հորինված չէին:

00:02:52.020 --> 00:02:55.101
Այն ժամանակ, երբ Եվրոպան տառապում էր
աննախադեպ պատերազմներից,

00:02:55.101 --> 00:02:57.673
ի հայտ եկան նոր քաղաքական շարժումներ:

00:02:57.673 --> 00:02:58.673
Ոմանք խոստանում էին վերացնել

00:02:58.673 --> 00:03:01.100
սոցիալական անհավասարությունը,

00:03:01.100 --> 00:03:02.100
ոմանք էլ ձգտում էին մարդկանց միավորել


00:03:02.100 --> 00:03:04.331
առասպելական ժառանգության շուրջ:

00:03:04.331 --> 00:03:07.621
Արդյունքում հակաուտոպիաներ ստեղծվեցին
իրական աշխարհում,

00:03:07.621 --> 00:03:11.572
ուր կյանքն անցնում էր կառավարության
ուշիմ հսկողության տակ,

00:03:11.572 --> 00:03:16.902
իսկ անգութ մահը վրա էր հասնում նրանց,
ովքեր չէին ներգրավվում:

00:03:16.902 --> 00:03:17.902
Այս ժամանակի շատ գրողներ

00:03:17.902 --> 00:03:19.812
ոչ միայն
դարձան այս սարսափի ականատեսները,

00:03:19.812 --> 00:03:22.231
այլև իրենց մաշկի վրա զգացին այն:

00:03:22.231 --> 00:03:26.782
Սովետական գրող Եվգենիյ Զամյատինը
իր «Մենք» վեպում նկարագրել է

00:03:26.782 --> 00:03:30.652
ազատ կամքն ու անհատականությունը
բարձր դասող ապագան:

00:03:30.652 --> 00:03:31.832
ԽՍՀՄ-ում արգելված գիրքը ոգեշնչել է


00:03:31.832 --> 00:03:34.832
այնպիսի գրողների, ինչպիսին է Ջորջ Օրվելլը,

00:03:34.832 --> 00:03:39.533
ով առաջնագծում կռվում էր և՛
ֆաշիզմի, և՛ կոմունիզմի դեմ:

00:03:39.533 --> 00:03:40.533
Իր «Կենդանական ագարակ» վիպակում

00:03:40.533 --> 00:03:43.362
նա 
բաց ծաղրում է սովետական հասարակարգը,

00:03:43.362 --> 00:03:50.442
մինչդեռ «1984»-ը ամբողջատիրության, ԶԼՄ-ի
և լեզվի քննադատումն է:

00:03:50.442 --> 00:03:51.442
Իսկ ԱՄՆ-ում Սինկլեր Լյուսիսի

00:03:51.442 --> 00:03:54.013
«Մեզ մոտ 
դա անհնար է» ստեղծագործության մեջ

00:03:54.013 --> 00:03:59.412
պատկերվում է, թե ինչ հեշտությամբ է
դեմոկրատիան իր տեղը զիջում ֆաշիզմին:

00:03:59.412 --> 00:04:01.293
II Համաշխարհային պատերազմից
տասնամյակներ անց

00:04:01.293 --> 00:04:03.214
գրողներին հետաքրքիր էր,
թե ատոմային էներգիայի,

00:04:03.214 --> 00:04:04.214
արհեստական բանականության և 


00:04:04.214 --> 00:04:06.963
տիեզերագնացության նման հայտնագործությունները

00:04:06.963 --> 00:04:09.553
մարդկության համար ինչ դեր կխաղան:

00:04:09.553 --> 00:04:12.422
Հասարակական հայացքների 
զարգացման գագաթնակետում

00:04:12.422 --> 00:04:18.044
անտիուտոպիայի գաղափարը ներխուժեց
ֆիլմեր, կոմիքսներ և խաղեր:

00:04:18.044 --> 00:04:21.403
Ռոբոտները ապստամբեցին իրենց
ստեղծողների դեմ,

00:04:21.403 --> 00:04:22.494
մինչդեռ հեռուստահաղորդումներում 
մասնակիցները սկսեցին մահանալ:

00:04:25.494 --> 00:04:30.153
Բանվորները տիեզերական գաղութներում
ծանր ֆիզիկական աշխատանք էին կատարում,

00:04:30.153 --> 00:04:34.003
երկրագնդի բնական պաշարները սպառված են, 
քաղաքներում վխտում են հանցագործները:

00:04:34.003 --> 00:04:36.644
Սակայն քաղաքականության մասին էլ
երբեք չէր մոռացվում:

00:04:36.644 --> 00:04:39.064
«Բժիշկ Սթրենջլովը» և «Պահապանները» 
բացահայտում են ատոմային պատերազմի
իրական վտանգը,

00:04:42.064 --> 00:04:44.645
Իսկ «Վի-Վենդետտա» և «Աղախնի պատմությունը»
զգուշացնում են,

00:04:44.645 --> 00:04:49.634
թե ինչ հեշտությամբ կարող են վերանալ 
մեր իրավունքները ճգնաժամի ժամանակ:

00:04:49.634 --> 00:04:50.634
Ժամանակակից հակաուտոպիաները շարունակում են

00:04:50.634 --> 00:04:53.294
պատկերել այն, ինչ մեզ անհանգստացնում է`

00:04:53.294 --> 00:04:54.644
իրավական անհավասարությունը,

00:04:54.644 --> 00:04:55.634
կլիմայական փոփոխությունները,

00:04:55.634 --> 00:04:56.705
իշխանությունը

00:04:56.705 --> 00:04:58.914
և համաճարակը:

00:04:58.914 --> 00:05:01.565
Ուրեմն ինչու՞ մենք պետք է համակվենք
այդ հոռետեսությամբ:

00:05:01.565 --> 00:05:04.984
Որովհետև իրականում հակաուտոպիան 
նախազգուշացնող հեքիաթ է

00:05:04.984 --> 00:05:08.095
ոչ թե կոնկրետ կառավարության 
կամ տեխնոլոգիայի մասին,

00:05:08.095 --> 00:05:14.344
այլ արատավոր է հենց այն գաղափարը, որ կարելի
է ստեղծել իդեալական հասարակություն:

00:05:14.344 --> 00:05:17.665
Վերհիշեք այն իդեալական աշխարհը,
որ միշտ պատկերացրել եք:

00:05:17.665 --> 00:05:20.936
Արդյո՞ք նաև պատկերացրել եք, թե ինչի 
միջով կանցնեք այն կառուցելու համար:

00:05:20.936 --> 00:05:24.355
Ինչպե՞ս կմիավորեիք մարդկանց:

00:05:24.355 --> 00:05:28.065
Եվ ինչպե՞ս կապահովվեիք դրա գոյության
երկարատևությունը:

00:05:28.065 --> 00:05:30.055
Իսկ այժմ նայենք մյուս տեսանկյունից:

00:05:30.055 --> 00:05:32.507
Արդյո՞ք այն նույնքան իդեալական է: