Երբևէ փորձե՞լ եք երևակայել մի
իդեալական աշխարհ:

Աշխարհ առանց պատերազմի, 
թշվառության և հանցագործության:

Եթե այո, ապա դուք միայնակ չեք:

Պլատոնը երազում էր ուսյալ հանրապետության
մասին, որտեղ իշխում են փիլիսոփաները,

կրոնները խոստանում են դրախտային
կյանք մահվանից հետո:

Պատմության ընթացքում

տարբեր խմբավորումներ փորձել են
Երկրի վրա դրախտ կառուցել:

1516 թվ-ին Թոմաս Մորը իր «Ուտոպիա»
գրքում տվել է այս հասկացության անվանումը:

Հունարեն «ուտոպիա» նշանակում է

«գոյություն չունեցող վայր»:

Չնայած որ անվանման հիմքում ընկած է
անհնար լինելու գաղափարը,

ժամանակակից գիտական և քաղաքական առաջընթացը

այս երազանքների իրականացման
հույսեր է ներշնչում:

Սրանց փոխարեն, սակայն, ամեն անգամ
դրանք դառնում էին

պատերազմի, սովի և ստրկութան մղձավանջ:

Եվ երբ արվեստի մարդիկ սկսեցին
կասկածի տակ դնել ուտոպիական մտածելակերպը,

ի հայտ եկավ դիստոպիա կամ «հակաուտոպիա»՝
«վատ վայր» հասկացությունը:

Այս ժանրով գրված ամենավաղ աշխատանքներից
է

Ջոնաթան Սվիֆթի «Գուլիվերի արկածները»
ստեղծագործությունը:

Իր ճանապարհորդության ընթացքում

Գուլիվերն
այցելում է գոյություն չունեցող երկրներ,

որոնցից մի քանիսը սկզբում թվում են
տպավորիչ, իսկ հետո՝ արատներով լի:

Լապուտա թռչող կղզում

գիտնականներն ու քաղաքական գործիչները

անհեթեթ գաղափարներ էին առաջ քաշում

և անտեսում ներքևում բնակվող մարդկանց
բնական պահանջները:

Եվ գլըբդըբդրիբները, որ ապրում էին
իդեալական հարմոնիայում,

հրաժարվում էին ընդունել

մարդկային թերությունները:

Այս վեպում Ջոնաթան Սվիֆթը ստեղծել է
հակաուտոպիայի գաղափարը`

պատկերացնելով մի աշխարհ,

ուր ժամանակակից
հասարակության առանձին միտումները

հասնում են ծայրահեղությունների`

քողարկելով իրենց թերությունները:

Հետագա դարերի ընթացքում նույնպես

շատ հակաուտոպիա ի հայտ եկավ:

Արդյունաբերական հեղափոխությունը,

որ
աշխատավորներին ազատություն էր խոստանում,

փոխարենը, պահում էր նրանց

ետնախորշերում և գործարաններում,

մինչդեռ կապիտալիստները դառնում էին
թագավորներից էլ հարուստ:

XIX դարի վերջերին շատերն անհանգստանում էին,

թե ինչ հետևանքներ կունենա այսպիսի կյանքը:

Հերբերթ Ուելլսը իր «Ժամանակի մեքենայի» մեջ պատկերել է, որ բարձր և

ցածր խավերից հետագայում 
կառաջանան մարդկանց 2 խմբեր,

մինչդեռ Ջեք Լոնդոնի «Երկաթե կրունկ»
վեպում

պատկերվում է բռնատիրական օլիգարխիան,

որ կառավորում է աղքատ մարդկանց:

Նոր դարաշրջանն իր հետ բերեց ավելի 
զարհուրելի փոփոխություններ:

Բժշկության առաջընթացը հնարավոր դարձրեց

հատել կենսաբանական սահմանները,

մինչդեռ ԶԼՄ-ի առաջընթացը հնարավոր դարձրեց

առաջնորդների և հասարակության
անմիջական շփումը:

Օլդոս Հաքսլիի «Գեղեցիկ նոր աշխարհ» վեպում

մարդիկ ստեղծվում են գենային ինժեներիայի միջոցով,

և նրանց վիճակված է կատարել

կոնկրետ հասարակական դեր:

Մինչդեռ քարոզն ու թմրանյութերը

մարդկանց
մոտ առաջացնում են երջանկության ցնորք,

ակնհայտ է, որ մարդկային տարրերը
անհետանում են:

Այնուամենայնիվ ամենահայտնի

հակաուտոպիաները ամենևին հորինված չէին:

Այն ժամանակ, երբ Եվրոպան տառապում էր
աննախադեպ պատերազմներից,

ի հայտ եկան նոր քաղաքական շարժումներ:

Ոմանք խոստանում էին վերացնել

սոցիալական անհավասարությունը,

ոմանք էլ ձգտում էին մարդկանց միավորել

առասպելական ժառանգության շուրջ:

Արդյունքում հակաուտոպիաներ ստեղծվեցին
իրական աշխարհում,

ուր կյանքն անցնում էր կառավարության
ուշիմ հսկողության տակ,

իսկ անգութ մահը վրա էր հասնում նրանց,
ովքեր չէին ներգրավվում:

Այս ժամանակի շատ գրողներ

ոչ միայն
դարձան այս սարսափի ականատեսները,

այլև իրենց մաշկի վրա զգացին այն:

Սովետական գրող Եվգենիյ Զամյատինը
իր «Մենք» վեպում նկարագրել է

ազատ կամքն ու անհատականությունը
բարձր դասող ապագան:

ԽՍՀՄ-ում արգելված գիրքը ոգեշնչել է

այնպիսի գրողների, ինչպիսին է Ջորջ Օրվելլը,

ով առաջնագծում կռվում էր և՛
ֆաշիզմի, և՛ կոմունիզմի դեմ:

Իր «Կենդանական ագարակ» վիպակում

նա 
բաց ծաղրում է սովետական հասարակարգը,

մինչդեռ «1984»-ը ամբողջատիրության, ԶԼՄ-ի
և լեզվի քննադատումն է:

Իսկ ԱՄՆ-ում Սինկլեր Լյուսիսի

«Մեզ մոտ 
դա անհնար է» ստեղծագործության մեջ

պատկերվում է, թե ինչ հեշտությամբ է
դեմոկրատիան իր տեղը զիջում ֆաշիզմին:

II Համաշխարհային պատերազմից
տասնամյակներ անց

գրողներին հետաքրքիր էր,
թե ատոմային էներգիայի,

արհեստական բանականության և

տիեզերագնացության նման հայտնագործությունները

մարդկության համար ինչ դեր կխաղան:

Հասարակական հայացքների 
զարգացման գագաթնակետում

անտիուտոպիայի գաղափարը ներխուժեց
ֆիլմեր, կոմիքսներ և խաղեր:

Ռոբոտները ապստամբեցին իրենց
ստեղծողների դեմ,

մինչդեռ հեռուստահաղորդումներում 
մասնակիցները սկսեցին մահանալ:

Բանվորները տիեզերական գաղութներում
ծանր ֆիզիկական աշխատանք էին կատարում,

երկրագնդի բնական պաշարները սպառված են, 
քաղաքներում վխտում են հանցագործները:

Սակայն քաղաքականության մասին էլ
երբեք չէր մոռացվում:

«Բժիշկ Սթրենջլովը» և «Պահապանները» 
բացահայտում են ատոմային պատերազմի
իրական վտանգը,

Իսկ «Վի-Վենդետտա» և «Աղախնի պատմությունը»
զգուշացնում են,

թե ինչ հեշտությամբ կարող են վերանալ 
մեր իրավունքները ճգնաժամի ժամանակ:

Ժամանակակից հակաուտոպիաները շարունակում են

պատկերել այն, ինչ մեզ անհանգստացնում է`

իրավական անհավասարությունը,

կլիմայական փոփոխությունները,

իշխանությունը

և համաճարակը:

Ուրեմն ինչու՞ մենք պետք է համակվենք
այդ հոռետեսությամբ:

Որովհետև իրականում հակաուտոպիան 
նախազգուշացնող հեքիաթ է

ոչ թե կոնկրետ կառավարության 
կամ տեխնոլոգիայի մասին,

այլ արատավոր է հենց այն գաղափարը, որ կարելի
է ստեղծել իդեալական հասարակություն:

Վերհիշեք այն իդեալական աշխարհը,
որ միշտ պատկերացրել եք:

Արդյո՞ք նաև պատկերացրել եք, թե ինչի 
միջով կանցնեք այն կառուցելու համար:

Ինչպե՞ս կմիավորեիք մարդկանց:

Եվ ինչպե՞ս կապահովվեիք դրա գոյության
երկարատևությունը:

Իսկ այժմ նայենք մյուս տեսանկյունից:

Արդյո՞ք այն նույնքան իդեալական է: