WEBVTT

00:00:01.386 --> 00:00:05.352
"Một thế giới, một trải nghiệm"
Edward O.Wilson, Sự đa dạng của cuộc sống.

00:00:06.922 --> 00:00:10.822
Trong những tháng trời ấm,
đặc biệt vào những đêm trăng tròn,

00:00:11.072 --> 00:00:15.133
những con sam trồi lên 
từ dưới biển để sinh sản.

00:00:15.133 --> 00:00:18.402
Đón đợi chúng là những nhóm 
làm việc trong phòng thí nghiệm.

00:00:18.402 --> 00:00:21.484
những người bắt hàng trăm ngàn con sam,

00:00:21.484 --> 00:00:22.993
đem tới phòng thí nghiệm,

00:00:22.993 --> 00:00:25.204
và thu lấy máu màu xanh da trời từ chúng,

00:00:25.204 --> 00:00:28.203
sau đó trả chúng về với biển.

00:00:28.203 --> 00:00:31.823
Kì lạ là chúng ta chỉ bắt được 
sam trên bãi biển

00:00:31.823 --> 00:00:35.623
vì đó là nơi duy nhất chúng ta 
có thể tìm thấy chúng.

00:00:35.623 --> 00:00:40.945
Một con sam cái có thể để lại 
tới gần 20 ổ với khoảng 4,000 trứng

00:00:40.945 --> 00:00:43.663
sau mỗi chuyến đến bãi biển 
hằng năm của nó.

00:00:43.663 --> 00:00:44.824
Khi trứng nở,

00:00:44.824 --> 00:00:47.864
những ấu trùng sam thường ở lại 
gần bờ biển,

00:00:47.864 --> 00:00:51.273
thay lớp vỏ của chúng dần dần 
mỗi khi lớn lên.

00:00:51.273 --> 00:00:53.365
Một khi chúng rời 
những vùng nước cạn này,

00:00:53.365 --> 00:00:58.193
chúng sẽ không trở lại cho tới
tuổi sinh sản mười năm sau.

00:00:58.193 --> 00:01:03.236
Dù rất nỗ lực, chúng ta vẫn không biết 
chúng đã ở đâu những năm trước đó.

00:01:03.236 --> 00:01:05.756
Dù thỉnh thoảng chúng ta 
vẫn thấy những con sam

00:01:05.756 --> 00:01:09.006
ở độ sâu khoảng 200m dưới đáy biển,

00:01:09.006 --> 00:01:14.566
Ta chỉ thấy các nhóm lớn con trưởng thành 
khi chúng lên bờ để sinh sản.

00:01:14.566 --> 00:01:18.066
Máu của sam chứa những tế bào 
gọi là tế bào amip

00:01:18.066 --> 00:01:20.595
bảo vệ chúng khỏi 
nguy cơ xâm nhập từ virus,

00:01:20.595 --> 00:01:21.456
nấm,

00:01:21.456 --> 00:01:23.217
và vi khuẩn.

00:01:23.217 --> 00:01:26.016
Tế bào amip tạo ra một lớp keo 
bao quanh những kẻ xâm nhập

00:01:26.016 --> 00:01:29.257
để ngăn chúng khỏi 
phát tán sự nhiễm trùng.

00:01:29.257 --> 00:01:30.937
Điều này không phổ biến lắm.

00:01:30.937 --> 00:01:33.824
Tất cả con vật đều có 
hệ miễn dịch để bảo vệ.

00:01:33.824 --> 00:01:37.686
Nhưng các tế bào amip của sam 
cực kì nhạy cảm

00:01:37.686 --> 00:01:39.908
với nội độc tố của vi khuẩn.

00:01:39.908 --> 00:01:45.117
Nội độc tố là những phân tử 
từ thành tế bào của một số vi khuẩn,

00:01:45.117 --> 00:01:46.847
bao gồm E.coli.

00:01:46.847 --> 00:01:51.068
Một lượng lớn của chúng sẽ được 
giải phóng khi vi khuẩn chết,

00:01:51.068 --> 00:01:54.137
và khiến chúng ta bệnh 
nếu chúng thâm nhập vào dòng máu.

00:01:54.137 --> 00:01:58.897
Nhiều thuốc hay dụng cụ y tế chúng ta 
sử dụng có thể bị nhiễm khuẩn,

00:01:58.897 --> 00:02:02.399
do đó ta phải kiểm tra trước khi 
chúng tiếp xúc với máu chúng ta.

00:02:02.399 --> 00:02:06.268
Chúng ta có phương pháp nhuộm Gram 
để phát hiện vi khuẩn,

00:02:06.268 --> 00:02:09.058
nhưng nó không thể nhận diện 
được nội độc tố

00:02:09.058 --> 00:02:13.749
mà có thể xuất hiện 
kể cả khi không có vi khuẩn.

00:02:13.749 --> 00:02:17.257
Do đó các nhà khoa học sử dụng 
một trích xuất tên là LAL

00:02:17.257 --> 00:02:20.238
điều chế từ máu của sam thu hoạch được

00:02:20.238 --> 00:02:22.518
để kiểm tra nội độc tố.

00:02:22.518 --> 00:02:26.280
Họ thêm LAL vào các mẫu thuốc thử,
và nếu lớp keo được hình thành,

00:02:26.280 --> 00:02:29.560
nghĩa là có sự xuất hiện của nội độc tố.

00:02:29.560 --> 00:02:32.539
Ngày này, kiểm tra bằng LAL 
được sử dụng rộng rãi đến mức

00:02:32.539 --> 00:02:35.787
hàng triệu người chưa từng thấy con sam

00:02:35.787 --> 00:02:38.231
đều đang được bảo vệ bởi máu của chúng.

00:02:38.231 --> 00:02:44.040
Nếu bạn đã từng được tiêm thuốc, 
có lẽ bạn cũng thuộc nhóm đó.

00:02:44.040 --> 00:02:47.430
Vậy tại sao sam lại có được 
loại máu đặc biệt như vậy?

00:02:47.430 --> 00:02:49.411
Như những động vật không xương sống khác,

00:02:49.411 --> 00:02:52.231
sam có hệ thống tuần hoàn mở.

00:02:52.231 --> 00:02:57.390
Nghĩa là máu của chúng không được chứa 
trong mạch máu, như chúng ta.

00:02:57.390 --> 00:03:01.690
Thay vào đó, máu của sam chảy thoải mái 
trong các khoang của cơ thể

00:03:01.690 --> 00:03:04.990
và do đó tiếp xúc trực tiếp với các mô.

00:03:04.990 --> 00:03:10.222
Nếu vi khuẩn xâm nhập vào máu của chúng,
nó sẽ phát tán nhanh chóng ở diện rộng.

00:03:10.222 --> 00:03:11.872
Kết hợp với sự dễ tổn thương này

00:03:11.872 --> 00:03:16.641
là môi trường sống đầy vi khuẩn ở bờ biển 
và đại dương của sam,

00:03:16.641 --> 00:03:21.711
dễ thấy rằng tại sao chúng cần sự đáp ứng
miễn dịch nhạy cảm đến vậy.

00:03:21.711 --> 00:03:24.402
Sam đã sống sót qua 
những đợt đại tuyệt chủng

00:03:24.402 --> 00:03:29.432
đã quét sạch hơn 90% sự sống trên Trái Đất
và tiêu diệt loài khủng long,

00:03:29.432 --> 00:03:31.742
nhưng chúng không phải là 
bất khả chiến bại.

00:03:31.742 --> 00:03:36.482
Và điều lớn nhất ngăn cản chúng 
sau hàng triệu năm chính là chúng ta.

00:03:36.482 --> 00:03:39.752
Nghiên cứu cho thấy gần 15% số sam

00:03:39.752 --> 00:03:43.283
chết trong quá trình 
thu hoạch máu.

00:03:43.283 --> 00:03:48.002
Những nghiên cứu gần đây chỉ ra rằng 
con số này còn có thể cao hơn thế.

00:03:48.002 --> 00:03:51.782
Các nhà nghiên cứu còn nhận thấy 
số con cái trở lại để sinh sản thưa dần

00:03:51.782 --> 00:03:54.763
ở một vài khu vực được 
thu hoạch nhiều nhất.

00:03:54.763 --> 00:03:59.294
Sự tác động của chúng ta tới loài sam 
còn vượt ra khỏi ngành y sinh.

00:03:59.294 --> 00:04:02.134
Sự phát triển ở những vùng bờ biển 
đã phá hủy nơi sinh sản,

00:04:02.134 --> 00:04:06.314
và sam còn bị giết để làm mồi câu cá.

00:04:06.314 --> 00:04:10.023
Những bằng chứng này quá đủ để cho thấy
số lượng sam đang thu hẹp dần.

00:04:10.023 --> 00:04:12.094
Một vài nhà nghiên cứu đã bắt đầu làm việc

00:04:12.094 --> 00:04:15.263
để tổng hợp máu của sam 
trong phòng thí nghiệm.

00:04:15.263 --> 00:04:18.973
Cho tới giờ, chúng ta chưa thể 
dừng những chuyến đi biển lại,

00:04:18.973 --> 00:04:23.324
nhưng hy vọng rằng, một ngày nào đó 
chất tổng hợp thay thế sẽ loại bỏ

00:04:23.324 --> 00:04:27.304
sự phụ thuộc của chúng ta
vào máu của loài sinh vật cổ đại này.

00:04:27.304 --> 00:04:30.554
[Ted-ed là một dự án phi lợi nhuận,
và video này sẽ không tồn tại

00:04:30.554 --> 00:04:34.114
nếu không có sự hỗ trự to lớn từ cộng đồng
trên Patreon.

00:04:34.114 --> 00:04:36.404
Bạn có thể tìm hiểu thêm ở link này]