1
00:00:01,386 --> 00:00:05,352
"Một thế giới, một trải nghiệm"
Edward O.Wilson, Sự đa dạng của cuộc sống.

2
00:00:06,922 --> 00:00:10,822
Trong những tháng trời ấm,
đặc biệt vào những đêm trăng tròn,

3
00:00:11,072 --> 00:00:15,133
những con sam trồi lên 
từ dưới biển để sinh sản.

4
00:00:15,133 --> 00:00:18,402
Đón đợi chúng là những nhóm 
làm việc trong phòng thí nghiệm.

5
00:00:18,402 --> 00:00:21,484
những người bắt hàng trăm ngàn con sam,

6
00:00:21,484 --> 00:00:22,993
đem tới phòng thí nghiệm,

7
00:00:22,993 --> 00:00:25,204
và thu lấy máu màu xanh da trời từ chúng,

8
00:00:25,204 --> 00:00:28,203
sau đó trả chúng về với biển.

9
00:00:28,203 --> 00:00:31,823
Kì lạ là chúng ta chỉ bắt được 
sam trên bãi biển

10
00:00:31,823 --> 00:00:35,623
vì đó là nơi duy nhất chúng ta 
có thể tìm thấy chúng.

11
00:00:35,623 --> 00:00:40,945
Một con sam cái có thể để lại 
tới gần 20 ổ với khoảng 4,000 trứng

12
00:00:40,945 --> 00:00:43,663
sau mỗi chuyến đến bãi biển 
hằng năm của nó.

13
00:00:43,663 --> 00:00:44,824
Khi trứng nở,

14
00:00:44,824 --> 00:00:47,864
những ấu trùng sam thường ở lại 
gần bờ biển,

15
00:00:47,864 --> 00:00:51,273
thay lớp vỏ của chúng dần dần 
mỗi khi lớn lên.

16
00:00:51,273 --> 00:00:53,365
Một khi chúng rời 
những vùng nước cạn này,

17
00:00:53,365 --> 00:00:58,193
chúng sẽ không trở lại cho tới
tuổi sinh sản mười năm sau.

18
00:00:58,193 --> 00:01:03,236
Dù rất nỗ lực, chúng ta vẫn không biết 
chúng đã ở đâu những năm trước đó.

19
00:01:03,236 --> 00:01:05,756
Dù thỉnh thoảng chúng ta 
vẫn thấy những con sam

20
00:01:05,756 --> 00:01:09,006
ở độ sâu khoảng 200m dưới đáy biển,

21
00:01:09,006 --> 00:01:14,566
Ta chỉ thấy các nhóm lớn con trưởng thành 
khi chúng lên bờ để sinh sản.

22
00:01:14,566 --> 00:01:18,066
Máu của sam chứa những tế bào 
gọi là tế bào amip

23
00:01:18,066 --> 00:01:20,595
bảo vệ chúng khỏi 
nguy cơ xâm nhập từ virus,

24
00:01:20,595 --> 00:01:21,456
nấm,

25
00:01:21,456 --> 00:01:23,217
và vi khuẩn.

26
00:01:23,217 --> 00:01:26,016
Tế bào amip tạo ra một lớp keo 
bao quanh những kẻ xâm nhập

27
00:01:26,016 --> 00:01:29,257
để ngăn chúng khỏi 
phát tán sự nhiễm trùng.

28
00:01:29,257 --> 00:01:30,937
Điều này không phổ biến lắm.

29
00:01:30,937 --> 00:01:33,824
Tất cả con vật đều có 
hệ miễn dịch để bảo vệ.

30
00:01:33,824 --> 00:01:37,686
Nhưng các tế bào amip của sam 
cực kì nhạy cảm

31
00:01:37,686 --> 00:01:39,908
với nội độc tố của vi khuẩn.

32
00:01:39,908 --> 00:01:45,117
Nội độc tố là những phân tử 
từ thành tế bào của một số vi khuẩn,

33
00:01:45,117 --> 00:01:46,847
bao gồm E.coli.

34
00:01:46,847 --> 00:01:51,068
Một lượng lớn của chúng sẽ được 
giải phóng khi vi khuẩn chết,

35
00:01:51,068 --> 00:01:54,137
và khiến chúng ta bệnh 
nếu chúng thâm nhập vào dòng máu.

36
00:01:54,137 --> 00:01:58,897
Nhiều thuốc hay dụng cụ y tế chúng ta 
sử dụng có thể bị nhiễm khuẩn,

37
00:01:58,897 --> 00:02:02,399
do đó ta phải kiểm tra trước khi 
chúng tiếp xúc với máu chúng ta.

38
00:02:02,399 --> 00:02:06,268
Chúng ta có phương pháp nhuộm Gram 
để phát hiện vi khuẩn,

39
00:02:06,268 --> 00:02:09,058
nhưng nó không thể nhận diện 
được nội độc tố

40
00:02:09,058 --> 00:02:13,749
mà có thể xuất hiện 
kể cả khi không có vi khuẩn.

41
00:02:13,749 --> 00:02:17,257
Do đó các nhà khoa học sử dụng 
một trích xuất tên là LAL

42
00:02:17,257 --> 00:02:20,238
điều chế từ máu của sam thu hoạch được

43
00:02:20,238 --> 00:02:22,518
để kiểm tra nội độc tố.

44
00:02:22,518 --> 00:02:26,280
Họ thêm LAL vào các mẫu thuốc thử,
và nếu lớp keo được hình thành,

45
00:02:26,280 --> 00:02:29,560
nghĩa là có sự xuất hiện của nội độc tố.

46
00:02:29,560 --> 00:02:32,539
Ngày này, kiểm tra bằng LAL 
được sử dụng rộng rãi đến mức

47
00:02:32,539 --> 00:02:35,787
hàng triệu người chưa từng thấy con sam

48
00:02:35,787 --> 00:02:38,231
đều đang được bảo vệ bởi máu của chúng.

49
00:02:38,231 --> 00:02:44,040
Nếu bạn đã từng được tiêm thuốc, 
có lẽ bạn cũng thuộc nhóm đó.

50
00:02:44,040 --> 00:02:47,430
Vậy tại sao sam lại có được 
loại máu đặc biệt như vậy?

51
00:02:47,430 --> 00:02:49,411
Như những động vật không xương sống khác,

52
00:02:49,411 --> 00:02:52,231
sam có hệ thống tuần hoàn mở.

53
00:02:52,231 --> 00:02:57,390
Nghĩa là máu của chúng không được chứa 
trong mạch máu, như chúng ta.

54
00:02:57,390 --> 00:03:01,690
Thay vào đó, máu của sam chảy thoải mái 
trong các khoang của cơ thể

55
00:03:01,690 --> 00:03:04,990
và do đó tiếp xúc trực tiếp với các mô.

56
00:03:04,990 --> 00:03:10,222
Nếu vi khuẩn xâm nhập vào máu của chúng,
nó sẽ phát tán nhanh chóng ở diện rộng.

57
00:03:10,222 --> 00:03:11,872
Kết hợp với sự dễ tổn thương này

58
00:03:11,872 --> 00:03:16,641
là môi trường sống đầy vi khuẩn ở bờ biển 
và đại dương của sam,

59
00:03:16,641 --> 00:03:21,711
dễ thấy rằng tại sao chúng cần sự đáp ứng
miễn dịch nhạy cảm đến vậy.

60
00:03:21,711 --> 00:03:24,402
Sam đã sống sót qua 
những đợt đại tuyệt chủng

61
00:03:24,402 --> 00:03:29,432
đã quét sạch hơn 90% sự sống trên Trái Đất
và tiêu diệt loài khủng long,

62
00:03:29,432 --> 00:03:31,742
nhưng chúng không phải là 
bất khả chiến bại.

63
00:03:31,742 --> 00:03:36,482
Và điều lớn nhất ngăn cản chúng 
sau hàng triệu năm chính là chúng ta.

64
00:03:36,482 --> 00:03:39,752
Nghiên cứu cho thấy gần 15% số sam

65
00:03:39,752 --> 00:03:43,283
chết trong quá trình 
thu hoạch máu.

66
00:03:43,283 --> 00:03:48,002
Những nghiên cứu gần đây chỉ ra rằng 
con số này còn có thể cao hơn thế.

67
00:03:48,002 --> 00:03:51,782
Các nhà nghiên cứu còn nhận thấy 
số con cái trở lại để sinh sản thưa dần

68
00:03:51,782 --> 00:03:54,763
ở một vài khu vực được 
thu hoạch nhiều nhất.

69
00:03:54,763 --> 00:03:59,294
Sự tác động của chúng ta tới loài sam 
còn vượt ra khỏi ngành y sinh.

70
00:03:59,294 --> 00:04:02,134
Sự phát triển ở những vùng bờ biển 
đã phá hủy nơi sinh sản,

71
00:04:02,134 --> 00:04:06,314
và sam còn bị giết để làm mồi câu cá.

72
00:04:06,314 --> 00:04:10,023
Những bằng chứng này quá đủ để cho thấy
số lượng sam đang thu hẹp dần.

73
00:04:10,023 --> 00:04:12,094
Một vài nhà nghiên cứu đã bắt đầu làm việc

74
00:04:12,094 --> 00:04:15,263
để tổng hợp máu của sam 
trong phòng thí nghiệm.

75
00:04:15,263 --> 00:04:18,973
Cho tới giờ, chúng ta chưa thể 
dừng những chuyến đi biển lại,

76
00:04:18,973 --> 00:04:23,324
nhưng hy vọng rằng, một ngày nào đó 
chất tổng hợp thay thế sẽ loại bỏ

77
00:04:23,324 --> 00:04:27,304
sự phụ thuộc của chúng ta
vào máu của loài sinh vật cổ đại này.

78
00:04:27,304 --> 00:04:30,554
[Ted-ed là một dự án phi lợi nhuận,
và video này sẽ không tồn tại

79
00:04:30,554 --> 00:04:34,114
nếu không có sự hỗ trự to lớn từ cộng đồng
trên Patreon.

80
00:04:34,114 --> 00:04:36,404
Bạn có thể tìm hiểu thêm ở link này]