Nếu ai đó bảo bạn
dùng ba từ để diễn tả
uy tín của mình, bạn sẽ nói gì?
Người ta mô tả năng lực phán xét,
kiến thức, hành vi của bạn trong
những tình huống khác nhau như thế nào?
Hôm nay tôi muốn khám phá
cùng các bạn
lí do vì sao đáp án cho câu hỏi này
lại trở nên cực kỳ quan trọng
trong thời đại mà uy tín
trở thành tài sản quý giá nhất.
Tôi sẽ bắt đầu bằng việc
giới thiệu tới các bạn 1 người
có cuộc đời bị ảnh hưởng
bởi một môi trường
có nền tảng phát triển là uy tín.
Sebastian Sandys là chủ một nhà nghỉ
trên trang Airbnb từ năm 2008.
Gần đây, tôi gặp lại anh ta.
Sau vài tách trà, anh nói với tôi
anh ta trở nên giàu có
nhờ việc đón tiếp
du khách trên toàn thế giới.
Hơn 50 người đã ở trọ
tại căn nhà xây từ thế kỉ 18,
nơi mà anh cùng chú mèo Squeak
của mình đang sống.
Tôi nhắc đến Squeak bởi vì khách trọ đầu
tiên của Sebastian
vô tình thấy
một con chuột cống to chạy qua bếp,
và cô ấy hứa
sẽ không để lại lời nhận xét xấu
với một điều kiện: anh ta phải nuôi mèo.
Vậy nên Sebastian mua Squeak
để giữ uy tín của mình.
Bây giờ, có lẽ các bạn đều biết,
Airbnb là mạng lưới ngang hàng,
kết nối với những người có chỗ cho thuê
và những người đang kiếm một nơi để trọ
trên hơn 192 quốc gia.
Những địa điểm cho thuê
thường thấy là
phòng dư cho khách qua đêm,
hoặc nhà nghỉ những dịp lễ,
nhưng điều kì thú là những nơi độc đáo
mà bạn có thể tới:
nhà cây, lều vải (của người da đỏ),
nhà để máy bay, lều tuyết...
Nếu không thích khách sạn,
cuối đường có một tòa lâu đài
mà bạn có thể thuê giá 5000 đô la một đêm.
Đó là một ví dụ tuyệt vời
cho thấy công nghệ
đang tạo cơ hội để buôn bán
những thứ chưa từng
xuất hiện trên thị trường.
Bây giờ tôi sẽ cho bạn xem bản đồ
những địa điểm "nóng" ở Paris
để thấy nó tăng trưởng
nhanh như thế nào.
Bức hình này từ năm 2008.
Những dấu chấm màu hồng này đại diện
cho những chỗ có chủ cho thuê.
Dù mới chỉ 4 năm trước,
để cho người lạ ở lại nhà của bạn
gần như là một ý tưởng điên rồ.
Cùng một góc nhìn năm 2010.
Và bây giờ, 2012.
Trên mỗi con phố lớn của Paris
đều có một chủ trọ thuộc Airbnb.
Lúc này, mọi người đang nhận ra
sức mạnh của công nghệ để
đánh thức những tiềm năng mới,
và giá trị của mọi loại tài sản,
từ những kĩ năng, đến chỗ ở,
tới tài sản vật chất,
theo những cách và quy mô
mà trước đây chưa từng có.
Đó được gọi là nền kinh tế/ văn hoá
"Hợp tác tiêu thụ,"
thông qua đó,
những người như Sebastian
đang trở thành những nhà khởi nghiệp nhỏ.
Họ có thêm khả năng
để làm ra tiền và tiết kiệm tiền
từ những tài sản sẵn có.
Nhưng phép màu thực sự
và nguồn lực bí mật phía sau
những thị trường hợp tác tiêu thụ
như Airbnb,
không phải là mặt hàng hay vốn đầu tư,
mà là sử dụng sức mạnh công nghệ
để xây dựng lòng tin
giữa những người xa lạ.
Khía cạnh này của Airbnb đã đánh thức
Sebastian vào hè năm ngoái
khi London có bạo loạn.
Anh ta thức dậy tầm 9 giờ, kiểm tra email
và nhìn thấy cả đống tin nhắn hỏi anh ta:
"Cậu có ổn không?"
Các vị khách cũ của anh
trên toàn thế giới biết,
bạo loạn đang diễn ra
ngay trên đường phố,
và muốn hỏi xem
anh ta có cần giúp gì không?
Sebastian nói với tôi rằng,
"Mười ba vị khách cũ
đã liên lạc với tôi trước cả mẹ tôi!"
Lúc này, mẩu chuyện này
đã giải thích vì sao
tôi lại đam mê với sự tiêu thụ hợp tác.
và vì sao, sau khi viết xong sách,
tôi đã quyết định
tôi sẽ cố gắng truyền bá nó khắp thế giới.
Bởi vì cốt lõi của nó
là tiếp thêm sức mạnh.
Nó tiếp lửa cho con người
tạo nên những kết nối ý nghĩa,
những sự kết nối cho phép chúng ta tìm lại
phần con người mà ta đã đánh mất
ở đâu đó trong cuộc sống,
bằng cách kết nối những
thị trường như Airbnb, Kickstarter, Etsy,
những thị trường được xây dựng
bởi các mối quan hệ cá nhân,
thay vì những cuộc giao dịch vô nghĩa.
Bây giờ, điều trớ trêu là
những ý tưởng này đang đẩy lùi chúng ta
quay về hệ thống giao dịch cũ
và cách thức hợp tác cũ,
vốn đã cắm sâu vào
tiềm thức chúng ta.
Chúng được tái tạo lại
theo nhiều cách để phù hợp với
thời đại bùng nổ Facebook.
Chúng ta nhận ra rằng
chúng ta dùng tất cả những thứ xung quanh
cho việc chia sẻ, trao đổi,
cho thuê, buôn bán.
Chúng ta cho thuê ô tô của mình
trên WhipCar,
mua bán xe đạp trên Spinlister,
cho thuê văn phòng trên Loosecubes,
vườn nhà trên Landshare.
Chúng ta vay và cho vay tiền
tới những người xa lạ
trên Zopa và Lending Club.
Chúng ta trao đổi các bài học
từ cách làm sushi,
đến cách lập trình trên Skillshare,
và thậm chí chia sẻ thú cưng
trên DogVacay.
Chào mừng bạn đến với thế giới tuyệt vời
của Hệ thống tiêu thụ hợp tác,
cho phép chúng ta kết nối
cung và cầu
theo những cách dân chủ hơn.
Hiện nay, tiêu thụ hợp tác
đang dần tạo ra sự thay đổi
về cách ta đánh giá nguồn cung và cầu,
nhưng đồng thời nó cũng là
một phần của sự thay đổi giá trị lớn,
thay vì mọi người mua sắm
những thứ đắt tiền theo phong trào,
họ bắt đầu mua chúng
theo nhu cầu thực sự của bản thân.
Nhưng lý do chính để
giải thích sự gia tăng nhanh chóng này,
là vì mỗi bước tiến mới của công nghệ
đều nhằm tăng hiệu suất lao động
và tính kết nối xã hội bằng niềm tin
để giúp sự chia sẻ
trở nên dễ dàng hơn rất nhiều.
Tôi đã quan sát qua
hàng nghìn thị trường như thế này
và thấy sự tin cậy và năng suất
luôn là những nhân tố quan trọng.
Ví dụ như sau.
Đây là Chris Mok, 46 tuổi,
là người mà tôi cá là
ngồi ghế cao nhất
ở TaskRabbit - SuperRabbit.
Bốn năm trước, Chris bị mất công việc
môi giới tranh nghệ thuật của mình ở Macy,
điều đó rất không may,
và như những người khác,
anh ta chật vật đi tìm việc khác
trong thời buổi suy thoái.
Sau đó, anh ta tìm được một bài viết về...
TaskRabbit.
Lúc đó, câu chuyện đằng sau TaskRabbit
bắt đầu như các câu chuyện tuyệt vời khác,
với một chú chó rất dễ thương
tên là Kobe.
Chuyện xảy ra như thế này,
vào tháng 2 năm 2008,
Leah và chồng của mình đang đợi taxi
để đưa họ ra ngoài ăn tối,
thì Kobe chạy nhanh đến
với cái mõm đang chảy nước dãi.
Lúc đó họ nhận ra rằng
họ đã hết đồ ăn cho chó.
Kevin phải hủy chuyến xe đó
và lê bước trong tuyết để mua thức ăn.
Vào tối muộn ngày hôm đó,
hai người đã nói chuyện,
câu chuyện về việc
họ cần một trang giống eBay,
để cung cấp những dịch vụ lặt vặt.
Sáu tháng sau, Leah bỏ việc,
và tạo nên TaskRabbit.
Vào thời điểm đó,
cô chưa nhận ra rằng cô đã chạm đến
một ý tưởng lớn hơn
mà sau này cô gọi là mạng lưới dịch vụ.
Cơ bản đó là việc
sử dụng các mối quan hệ trên mạng
để hoàn thành
những công việc trong thế giới thực.
TaskRabbit hoạt động thế này,
mọi người sẽ lên danh sách
những việc họ có thể làm,
kèm theo giá họ muốn được trả,
rồi lên Rabbits dò tìm
tự đấu giá để giành việc làm.
Đó là cả một quá trình phỏng vấn khắt khe
gồm bốn giai đoạn,
được thiết kế để tìm ra
những trợ lí cá nhân tuyệt vời
và loại bỏ đi thành phần lừa đảo.
Giờ đây, ở Hoa Kì có hơn 4000 người
đang làm việc trên TaskRabbit,
và khoảng hơn 5000 người
đang cần được thông qua.
Những công việc được đăng lên
là các công việc thông thường
ví dụ: làm giúp
những việc lặt vặt trong nhà,
hay giúp đi mua đồ trong siêu thị.
Hôm kia tôi mới được biết rằng,
khoảng 12.500 đống quần áo
đã được giặt sạch và gấp ngay ngắn
thông qua TaskRabbit.
Nhưng điều mà tôi thích là công việc
được nhiều người đăng nhất,
hơn 100 lần 1 ngày,
là thứ mà ai ai trong số chúng ta
đều phải nhức đầu khi nhắc đến:
đó là lắp ráp nội thất mua từ Ikea.
(cười) (vỗ tay)
Điều đó rất tuyệt vời. Có vẻ buồn cười,
nhưng anh bạn Chris đây
đã kiếm được hơn 5000 đô la Mỹ một tháng
chỉ nhờ vào việc làm việc vặt.
Và 70% của lực lượng lao động mới này
là những người đã từng thất nghiệp
hoặc bị thiếu việc làm.
Tôi nghĩ rằng TaskRabbit
và những ví dụ khác về hợp tác tiêu thụ
giống như một vụ nổ vậy.
Chúng thật là tài tình.
Nếu nghĩ kĩ ta sẽ thấy kì diệu làm sao,
chỉ trong vòng 20 năm,
chúng ta đã tự phát triển
từ việc tin tưởng lên tới chia sẻ
thông tin với những người lạ trên mạng,
đến yên tâm giao lại thông tin
thẻ tín dụng của mình.
và lúc này đây, chúng ta đang tiến đến
làn sóng tin cậy thứ 3:
kết nối những người lạ đáng tin
để tạo ra
mọi loại thị trường
mà hàng hoá chính là chúng ta.
Tôi đã đọc một nghiên cứu rất thú vị
của trung tâm Pew, nó đã tiết lộ rằng
những người thường xuyên dùng Facebook
tin tưởng mọi người
gấp 3 lần so với
những người không dùng mạng xã hội.
Niềm tin trên mạng sẽ làm thay đổi
cách chúng ta tin tưởng lẫn nhau
trong thế giới thực.
Bây giờ, bên cạnh tất cả
niềm lạc quan mà tôi đang có,
xuất hiện một sự thận trọng,
mà đúng hơn là một nhu cầu cấp bách
để đặt ra vài câu hỏi phức tạp cần thiết.
Làm sao để biết rằng
danh tính trên mạng của ta khớp với
danh tính thực của chúng ta?
Ta muốn chúng giống nhau hay không?
Làm sao để ta xây dựng lòng tin trên mạng
giống như với thế giới thực?
Làm sao để ngăn chặn
những thành phần cư xử không đẹp
ở một nơi mà họ có thể
hoạt động dưới lớp vỏ khác?
Tương tự như cách
các công ty hay sử dụng
độ tín dụng để quyết định
cấp gói cước di động cho bạn.
hoặc cấp gói cho vay thế chấp,
thị trường phụ thuộc vào
giao dịch giữa những người lạ
có chung mối quan tâm này
cũng cần một thang đánh giá
giúp người dùng biết rằng
Sebastian và Chris
là người tốt,
và đó chính là uy tín.
Uy tín là thước đo lòng tin
của một cộng đồng vào bạn.
Nhìn Chris mà xem.
Bạn có thể thấy rằng
điểm tín nhiệm trung bình
của trên 200 người chấm cho anh ta
là 4.99 trên 5 sao.
Có hơn 20 trang bình luận
về cách làm việc của anh ấy,
mô tả anh ta
"rất thân thiện và nhanh nhẹn,"
anh ta đạt đến cấp 25, cấp cao nhất,
điều đó làm anh trở thành SuperRabbit.
(Cười) Tôi thích từ "SuperRabbit" ghê.
Và điều thú vị là, Chris đã để ý rằng,
uy tín của anh càng đi lên thì
cơ hội anh nhận được việc cao hơn,
và anh có thể yêu cầu trả công nhiều hơn.
Nói cách khác, đối với các SuperRabbit,
uy tín trên mạng
có giá trị lớn ở thế giới thực.
Có lẽ tôi biết các bạn đang nghĩ gì.
Chuyện này cũng đâu có mới. Hãy xem
những tay buôn giỏi nhất
trên Ebay hay Amazon.
Điều khác biệt chính là,
mỗi khi thiết lập giao dịch,
bình luận, liên hệ đối tác,
nhận được danh hiệu,
ta hình thành
"dấu vết uy tín" cho mình,
nói rằng ta có đáng tin không.
Và không chỉ có tác động trên bề rộng,
sức ảnh hưởng của uy tín
cũng rất đáng kinh ngạc về bề sâu.
Hãy nghĩ xem: đã có 5 triệu
lượt đặt phòng qua đêm
trong vòng sáu tháng qua,
chỉ tính trên trang Airbnb.
30 triệu lượt đưa đón
đã được thực hiện qua Carpooling.com.
Năm nay, hai tỷ đô la Mỹ đã được lưu thông
qua các nền tảng cho vay
ngang hàng qua mạng.
Điều này làm tăng thêm
hàng triệu mảnh dữ liệu uy tín
giúp đánh giá
chúng ta cư xử đúng hay sai.
Dò tìm và kết nối
những mảnh dữ liệu uy tín
mà chúng ta để lại ở nhiều nơi khác nhau
là một thử thách rất lớn,
nhưng là việc cần phải làm.
Điều mà những người như Sebastian
đang thắc mắc theo lẽ thường,
đó là, họ có nên
làm chủ dữ liệu uy tín của họ không?
Danh tiếng mà anh ta
đã mất công đầu tư và xây dựng
trên Airbnb có nên đi theo anh ta
từ cộng đồng này sang cộng đồng khác?
Điều tôi muốn nói là, giả sử
anh ta bắt đầu bán sách cũ trên Amazon.
Tại sao anh ta phải bắt đầu lại từ đầu?
Giống như khi tôi
chuyển từ New York đến Sydney.
Thật buồn cười. Tôi không thể
đăng ký thuê bao trả sau cho điện thoại
vì lịch sử tín dụng của tôi ở Sydney
không tồn tại.
Tôi như một bóng ma trong hệ thống mới.
Bây giờ, tôi không cho rằng
bước tiếp theo
của nền kinh tế
dựa trên uy tín là về
đem cộng hết những đánh giá
để cho ra một số điểm vô nghĩa nào đó.
Đời sống này vốn đã quá phức tạp rồi,
còn ai muốn rối hơn nữa chứ?
Tôi muốn nói rõ rằng,
đây không phải chắp vá
các "tweets" và "likes"
lại theo kiểu thời trang giẻ rách.
Bọn họ chỉ đang đo xem ai nổi hơn ai,
chứ không phải
ai cư xử đáng tin cậy hơn ai.
Nhưng điều quan trọng nhất
là chúng ta phải nhớ rằng
cái danh tiếng đó
phần lớn tuỳ thuộc vào hoàn cảnh,
Việc Sebastian
là một người chủ trọ tuyệt vời
không có nghĩa là
anh ta biết ráp nội thất của Ikea.
Thử thách lớn nhất là
hình dung ra những dữ liệu tốt nào
cần được giữ lại,
vì tương lai sẽ được quyết định bởi
sự kết hợp của uy tín nhiều mặt,
chúng không phụ thuộc vào
một mặt duy nhất.
Tất cả chỉ là vấn đề thời gian
trước khi chúng ta có thể tìm kiếm
giống như trên Google hay Facebook,
và tìm thấy bức tranh toàn cảnh
về hành vi của một người
ở các ngữ cảnh khác nhau
theo thời gian.
Tôi hình dung nó giống cách suy nghĩ
của một người tin tưởng bạn:
lúc nào, ở đâu, và tại sao,
độ đáng tin của bạn trên TaskRabbit,
độ gọn gàng của bạn
khi làm khách ở Airbnb,
Độ hiểu biết của bạn
khi trao đổi trên Quora,
tất cả sẽ được tập hợp cùng với nhau.
và sau đó sẽ xuất hiện
một loại bảng thống kê
nó sẽ vẽ nên một bức tranh
về vốn uy tín của bạn.
Đó là một khái niệm
mà gần đây tôi đang tìm hiểu
và viết trong cuốn sách tiếp theo,
nó định nghĩa
về giá trị uy tín, mục tiêu,
năng lực và phẩm chất của bạn
ở nhiều cộng đồng và thị trường khác nhau.
Đây không phải là một viễn cảnh xa xôi.
Đã có những đợt sóng đầu tiên
như Connect.Me, Legit, TrustCloud.
Họ đang tìm cách để một người có thể
tổng hợp, theo dõi và sử dụng
uy tín trên internet của mình.
Lúc này, tôi nhận ra rằng khái niệm này
nghe có vẻ hơi lớn lao
đối với vài người, và vâng,
có một số vấn đề lớn về tính minh bạch
và riêng tư cần được giải quyết,
nhưng cuối cùng, nếu như ta
có thể tập hợp lại uy tín của mình,
thì chúng ta có thể điều khiển được nó,
và lấy ra được những giá trị to lớn từ nó.
Đồng thời, không chỉ đối với
hồ sơ tín dụng của mình,
chúng ta cũng có thể
định hình uy tín của mình.
Hãy nghĩ đến Sabastian,
và cách anh ta mua con mèo để làm điều đó.
Bây giờ, đẩy sự riêng tư qua một bên,
một vấn đề thú vị khác là
tôi đang xem cách chúng ta
tin tưởng các "con ma trên mạng",
những người, vì lý do nào đó,
không hoạt động online,
nhưng lại là những người
đáng tin cậy nhất trên thế giới?
Nhưng làm sao ta tận dụng
những cống hiến của họ cho công việc,
cho cộng đồng và cho gia đình của họ,
và biến đổi
những giá trị ấy thành vốn uy tín?
Và cuối cùng, khi ta
thực hiện đúng điều đó,
vốn uy tín có thể tạo ra
một sự gián đoạn lớn và có lợi
cho những người
có quyền lực, lòng tin và ảnh hưởng.
Một con số gồm ba chữ số,
hồ sơ tín dụng và vay nợ của bạn,
(chỉ 30% chúng ta
thực sự hiểu nó có nghĩa là gì),
nó sẽ không còn là yếu tố quyết định
trong việc mọi thứ có giá thế nào,
ta có thể truy cập vào những gì
và, trong nhiều ví dụ, nó giới hạn
những gì ta có thể làm.
Đúng vậy, uy tín chính là loại tiền tệ
mà tôi tin rằng sẽ
sẽ trở nên quyền lực, mạnh mẽ
hơn mọi loại tín dụng trong thể kỉ 21.
Uy tín sẽ là một loại tiền tệ
có thể nói lên rằng
bạn có thể tin tưởng ở tôi.
Và điều thú vị là, uy tín
là đòn bẩy kinh tế xã hội
giúp cho sự hợp tác tiêu thụ
hoạt động và phát triển,
nhưng các nguồn mà nó được tạo ra,
và những ứng dụng của nó, lớn hơn nhiểu
so với sự tưởng tượng của chúng ta.
Tôi sẽ đưa ra một ví dụ
trong giới tuyển dụng,
nơi mà dữ liệu đánh giá uy tín
sẽ làm bản hồ sơ xin việc của bạn
trở thành "đồ cổ".
Bốn năm trước, hai blogger kiêm doanh nhân
Joel Spolsky và Jeff Atwood,
quyết định bắt đầu một thứ
gọi là Stack Overflow.
Stack Overflow cơ bản là một nền tảng mà
những lập trình viên kinh nghiệm
có thể hỏi
những lập trình viên giỏi khác
những câu hỏi yêu cầu chuyên môn cao,
về những thứ kiểu như
Google Chrome hoặc những pixels nhỏ xíu.
Trang này sau đó nhận được
5500 câu hỏi mỗi ngày,
và 80% những câu hỏi này
nhận được câu trả lời chính xác.
Người dùng có thể lấy uy tín
bằng rất nhiều cách,
nhưng cơ bản bằng cách
thuyết phục những dồng nghiệp
rằng họ biết rõ câu trả lời.
Sau khi trang này
hoạt động được vài tháng,
người sáng lập biết được
một điều rất thú vị,
và nó không làm họ bất ngờ.
Họ nghe được rằng người dùng đang
thêm số điểm về uy tín của mình
trên trang web đó lên đầu hồ sơ xin việc
và nhà tuyển dụng đang theo dõi
những trang web như vậy
để tìm những người với tài năng đặc biệt.
Bây giờ, hàng ngàn lập trình viên
đang tìm một công việc tốt hơn
bằng cách này, vì Stack Overflow
và cơ sở dữ liệu uy tín của nó cung cấp
những thông tin vô giá
về hành vi thực sự của một người,
và suy nghĩ của đồng nghiệp về họ.
Nhưng điều lớn lao
đằng sau hoạt động của Stack Overflow,
tôi nghĩ nó vô cùng thú vị.
Mọi người bắt đầu nhận ra rằng
uy tín họ xây dựng
không chỉ bó hẹp ở một nơi, nó có giá trị
vượt xa khỏi nơi
mà họ đang cố xây dựng uy tín đó.
Bạn biết đó, nó rất thú vị.
Khi bạn trao đổi với các thành viên ưu tú,
cho dù trên SuperRabbits
hay trên Stack Overflow, hay Uberhosts,
họ đều nói về việc có uy tín cao
mở khóa cho khả năng của họ.
Trên Stack Overflow, nó tạo ra
một sân chơi bình đẳng,
cho phép mọi người
với tài năng thật sự vươn lên top đầu.
Trên Airbnb, con người trở
nên quan trọng hơn chỗ thuê trọ.
Trên TaskRabbit,
nó giúp họ kiểm soát được
hoạt động kinh tế của mình.
Vào cuối buổi trao đổi giữa chúng tôi,
Sebastian đã nói bằng cách nào,
trong một ngày mưa tệ hại,
lúc mà anh ấy không có đến một khách hàng,
trong tiệm sách của mình,
anh ấy nghĩ về mọi người xung quanh,
những người đã nói điều tốt đẹp về anh,
và những gì họ nói về con người anh ấy.
Anh ta năm nay 50 tuổi,
và luôn tin rằng,
nhờ uy tín mà anh đã
dày công xây dựng trên Airbnb,
anh ấy có thể làm một điều gì đó đặc biệt
trong suốt quãng đời còn lại của mình.
Bạn biết đấy, chỉ có một số
khoảnh khắc hiếm hoi trong lịch sử
xuất hiện cơ hội để thay đổi
một phần bộ máy
hoạt động của nền kinh tế xã hội.
Chúng ta đang sống trong khoảnh khắc ấy.
Tôi tin rằng chúng ta đang ở ngưỡng cửa
một cuộc cách mạng hợp tác,
mà vai trò của nó cũng sẽ quan trọng
như cuộc cách mạng công nghiệp.
Trong thế kỉ 20, các phát minh về
hệ thống tín dụng truyền thống
đã chuyển đổi hệ thống tiêu dùng,
và theo nhiều cách, đã kiểm soát được
ai có quyền truy cập vào cái gì.
Trong thế kỉ 21, mạng lưới niềm tin mới,
và vốn uy tín mà chúng tạo ra, sẽ thay đổi
cách chúng ta suy nghĩ
về sự giàu có, thị trường, quyền lực,
và bản sắc cá nhân, theo mà chúng ta
còn chưa thể hình dung nổi.
Cảm ơn rất nhiều!
(Vỗ Tay)