0:00:06.529,0:00:08.750
Velen vinden het één van de tofste dingen

0:00:08.750,0:00:09.804
aan 'Game of Thrones'

0:00:09.804,0:00:12.221
dat de inwoners van de Dothraki Sea

0:00:12.221,0:00:14.244
hun eigen echte taal hebben.

0:00:14.244,0:00:16.288
En Dothraki kwam direct na

0:00:16.288,0:00:20.168
de echte taal die in 'Avatar' [br]door de Na'vi wordt gesproken.

0:00:20.168,0:00:21.805
Die hadden ze zeker nodig

0:00:21.805,0:00:23.377
want de Klingons in 'Star Trek'

0:00:23.377,0:00:24.892
hebben tenslotte al sinds 1979

0:00:24.892,0:00:26.802
hun eigen taal.

0:00:26.802,0:00:28.858
En laten we de Elfse talen niet vergeten

0:00:28.858,0:00:32.188
uit J.R.R. Tolkiens trilogie 'In de ban van de ring',

0:00:32.188,0:00:34.804
vooral omdat hij de grootvader van de

0:00:34.804,0:00:37.445
fantasy-kunsttalen is.

0:00:37.445,0:00:40.809
Een kunsttaal staat voor [br]een taal die ontworpen is.

0:00:40.809,0:00:43.476
Het is meer dan geheimtaal, [br]zoals Varkenslatijn,

0:00:43.476,0:00:44.528
en het zijn niet alleen collecties

0:00:44.528,0:00:47.080
van verzonnen taal zoals Nadsat-lingo,

0:00:47.080,0:00:48.197
dat de jonge misdadigers

0:00:48.197,0:00:50.240
in 'A Clockwork Orange' spreken,

0:00:50.024,0:00:51.298
waar droog, uit het Russisch,

0:00:51.298,0:00:52.972
toevallig vriend betekent.

0:00:52.972,0:00:55.138
Wat kunsttalen echte talen maakt,

0:00:55.138,0:00:57.264
is niet het aantal woorden [br]dat ze tellen.

0:00:57.264,0:00:59.632
Het helpt natuurlijk wel [br]om veel woorden te hebben.

0:00:59.632,0:01:01.639
Dothraki heeft duizenden woorden.

0:01:01.639,0:01:04.343
Na'vi begon met 1.500 woorden.

0:01:04.343,0:01:07.651
Fans hebben op verschillende websites [br]steeds meer woorden gecreeërd.

0:01:07.651,0:01:09.114
Maar we kunnen het verschil zien

0:01:09.114,0:01:10.802
tussen alleen woordenschat

0:01:10.802,0:01:12.562
en een echte taal

0:01:12.562,0:01:13.849
door te kijken naar hoe Tolkien

0:01:13.849,0:01:16.028
het geweldige Elfs heeft samengesteld,

0:01:16.028,0:01:18.696
een kunsttaal met duizenden woorden.

0:01:18.696,0:01:22.111
Het kan best dat je [br]5.000 Russische woorden leert,

0:01:22.111,0:01:24.812
maar nog steeds geen [br]begrijpelijke zin kunt vormen.

0:01:24.812,0:01:27.391
Een vierjarige zou je eruit kletsen.

0:01:27.391,0:01:30.122
Dat komt omdat je moet weten[br]hoe je de woorden samenvoegt.

0:01:30.122,0:01:32.934
Een echte taal heeft een grammatica.

0:01:32.934,0:01:34.416
Elfs heeft dat.

0:01:34.416,0:01:36.461
Om van een werkwoord [br]de verleden tijd te maken

0:01:36.461,0:01:38.206
voeg je in het Engels '-ed' toe.

0:01:38.206,0:01:39.712
Wash, washed.

0:01:39.712,0:01:42.248
In het Elfs is 'wash' 'allu',

0:01:42.248,0:01:45.061
en 'washed' is 'allune'.

0:01:45.061,0:01:47.846
Echte talen veranderen ook met de tijd.

0:01:47.846,0:01:50.604
Er is geen enkele taal[br]die vandaag nog hetzelfde klinkt

0:01:50.625,0:01:52.771
als duizend jaar geleden.

0:01:52.771,0:01:55.441
Wanneer mensen spreken, [br]krijgen ze nieuwe gewoontes,

0:01:55.441,0:01:56.656
werpen oude af,

0:01:56.656,0:01:58.482
ze maken fouten[br]en worden creatief.

0:01:58.482,0:02:00.017
Vandaag zegt men in het Engels:

0:02:00.017,0:02:02.404
"Give us today our daily bread"

0:02:02.404,0:02:04.154
In Oud-Engels zei men:

0:02:04.154,0:02:08.256
"Urne gedaeghwamlican hlaf syle us todaeg".

0:02:08.886,0:02:11.145
In kunsttalen veranderen dingen ook.

0:02:11.145,0:02:12.873
Tolkien bracht oudere

0:02:12.873,0:02:15.380
en nieuwere versies van Elfs in kaart.

0:02:15.380,0:02:17.477
Toen de Eerste Elfen in Cuivienen ontwaakten,

0:02:17.477,0:02:18.478
was het woord voor mensen,

0:02:18.478,0:02:20.791
in hun nieuwe taal, 'kwendi'.

0:02:20.791,0:02:22.412
Maar in de talen van één van de groepen

0:02:22.412,0:02:24.313
die verhuisde, de Teleri,

0:02:24.313,0:02:26.935
werd 'kwendi' in de loop der tijd 'pendi',

0:02:26.935,0:02:29.474
de k werd een p.

0:02:29.474,0:02:31.170
En net als bij echte talen

0:02:31.170,0:02:34.311
splitsen kunsttalen zoals Elfs [br]zich af in vele anderen.

0:02:34.311,0:02:37.248
Toen de Romeinen het Latijn [br]door heel Europa verspreidden

0:02:37.248,0:02:39.596
werden het Frans, Spaans en Italiaans geboren.

0:02:39.596,0:02:41.557
Als groepen naar andere plaatsen verhuizen,

0:02:41.557,0:02:44.063
wordt hun manier van spreken ook anders,

0:02:44.063,0:02:46.102
net als een heleboel andere dingen veranderen.

0:02:46.102,0:02:48.935
Het Latijnse woord voor hand was 'manus',

0:02:48.935,0:02:50.775
in het Frans werd het 'main',

0:02:50.775,0:02:53.499
terwijl het in het Spaans 'mano' werd.

0:02:53.499,0:02:56.941
Tolkien zorgde ervoor [br]dat het Elfs ook zoiets deed.

0:02:56.941,0:03:00.729
Terwijl het originele woord 'kwendi' [br]'pendi' werd voor de Teleri,

0:03:00.814,0:03:03.702
werd het voor de Avari, die [br]in Midden-Aarde terechtkwamen

0:03:03.702,0:03:04.978
'kindi',

0:03:04.978,0:03:06.979
en kwam de w te vervallen.

0:03:06.979,0:03:09.700
De Elfse varianten die Tolkien [br]het meeste uitwerkte,

0:03:09.700,0:03:11.627
waren Quenya en Sindarijns.

0:03:11.627,0:03:12.810
Hun woorden verschillen net zo

0:03:12.810,0:03:15.145
als Franse en Spaanse woorden.

0:03:15.145,0:03:16.883
In Quenya betekent 'suc' drinken,

0:03:16.883,0:03:19.050
in Sindarijns is het 'sog'.

0:03:19.573,0:03:22.503
En zoals je weet zijn talen onlogisch.

0:03:22.503,0:03:23.672
Dat komt omdat ze veranderen

0:03:23.672,0:03:26.601
en verandering gaat vaak tegen de logica in,

0:03:26.601,0:03:27.821
net zoals in een woonkamer

0:03:27.821,0:03:29.423
of op een boekenplank.

0:03:29.423,0:03:32.094
Echte talen zijn nooit helemaal logisch.

0:03:32.094,0:03:33.523
Daarom zorgde Tolkien ervoor

0:03:33.523,0:03:35.776
dat het Elfs voldoende uitzonderingen had.

0:03:35.776,0:03:37.861
Veel werkwoorden hebben een vervoeging

0:03:37.861,0:03:39.401
die je gewoon moet weten.

0:03:39.401,0:03:41.324
Neem het woord 'know'.

0:03:41.324,0:03:43.405
De verleden tijd is 'knew'.

0:03:43.405,0:03:46.985
Er is geen enkele regel [br]in het Engels die dat kan verklaren.

0:03:46.985,0:03:48.156
Ach ja.

0:03:48.156,0:03:50.322
In het Elvish is 'know' 'ista',

0:03:50.322,0:03:52.695
maar 'knew' is 'sinte'.

0:03:52.695,0:03:53.818
Ach ja.

0:03:53.818,0:03:57.362
Eerlijk gezegd is het Elfs meer [br]een schets van een echte taal

0:03:57.362,0:03:58.965
dan een complete taal.

0:03:58.965,0:04:01.257
Voor Tolkien was het Elfs meer een hobby

0:04:01.257,0:04:03.228
dan een poging om iets te maken

0:04:03.228,0:04:04.977
dat mensen echt zouden spreken.

0:04:04.977,0:04:06.598
Veel van het Elfs dat de personages

0:04:06.598,0:04:08.180
spreken in de 'In de ban van de ring'-films

0:04:08.180,0:04:09.939
is verzonnen na Tolkien

0:04:09.939,0:04:11.727
door toegewijde fans van het Elfs

0:04:11.727,0:04:13.563
en is gebaseerd op veronderstellingen [br]over wat Tolkien

0:04:13.563,0:04:15.751
zou hebben bedacht.

0:04:15.751,0:04:17.601
Meer kunnen we ook niet doen voor het Elfs

0:04:17.601,0:04:19.591
aangezien er geen echte Elfen zijn

0:04:19.591,0:04:21.118
om het te spreken.

0:04:21.118,0:04:23.826
Maar de moderne kunsttalen gaan nog verder.

0:04:23.826,0:04:26.912
Dothraki, Na'vi en Klingon [br]zijn ver genoeg ontwikkeld

0:04:26.912,0:04:28.838
om daadwerkelijk te spreken.

0:04:28.838,0:04:31.168
Er is zelfs een Klingon-vertaling van Hamlet,

0:04:31.168,0:04:32.943
al zou je wel moeten wennen

0:04:32.943,0:04:35.093
aan het uitspreken van de k via de huig,

0:04:35.093,0:04:36.847
dat rare cartooneske ding

0:04:36.847,0:04:38.909
achter in je keel.

0:04:38.909,0:04:42.234
Geloof het of niet, dat doe je [br]in vele talen op de wereld,

0:04:42.267,0:04:44.578
zoals de Eskimo-talen.

0:04:44.578,0:04:46.844
Elfs spreken is veel makkelijker.

0:04:46.844,0:04:51.628
Laten we deze introductie [br]tot de kunsttalen afsluiten

0:04:51.653,0:04:53.758
in het Elfs en de drie andere kunsttalen [br]die we hebben besproken,

0:04:53.758,0:04:57.727
met een vier-kunsttalige [br]afscheidsspeech vanuit het hart:

0:04:57.727,0:04:59.093
"A na marie!"

0:04:59.093,0:05:00.017
"Hajas!"

0:05:00.017,0:05:01.864
Na'vi's "Kiyevame!"

0:05:01.864,0:05:02.989
"Qapla!"

0:05:02.989,0:05:05.268
en "Tot ziens!"