WEBVTT 00:00:07.854 --> 00:00:12.144 Chak Ek' powstał z podziemi, wynurzył się z morza na wschodzie 00:00:12.144 --> 00:00:14.324 i wzleciał w niebo, 00:00:14.324 --> 00:00:17.524 a za nim jego brat K'in Ahaw. 00:00:17.524 --> 00:00:22.604 Chociaż Chak Ek' był pierwszy, K'in Ahaw go przyćmił 00:00:22.604 --> 00:00:26.468 i urażony Chak Ek' wrócił do podziemi, 00:00:26.468 --> 00:00:28.889 żeby zemścić się na bracie. NOTE Paragraph 00:00:28.889 --> 00:00:36.189 W mitologii Majów Chak Ek' to Wenus, a K'in Ahaw to Słońce. 00:00:36.189 --> 00:00:39.269 Zwana zarówno poranną, jak i wieczorną gwiazdą 00:00:39.269 --> 00:00:43.429 Wenus przemierza niebo, czasem widoczna przed świtem, 00:00:43.429 --> 00:00:47.080 czasem po zmierzchu albo wcale. 00:00:47.080 --> 00:00:52.100 584-dniowy cykl zaobserwowany przez Majów 00:00:52.100 --> 00:00:54.120 ponad tysiąc lat temu 00:00:54.120 --> 00:00:59.040 wciąż trafnie przewiduje, gdzie i kiedy Wenus pojawi się na niebie 00:00:59.040 --> 00:01:00.620 na całym świecie. 00:01:00.620 --> 00:01:03.980 Pięć cykli trwa razem osiem lat. 00:01:03.980 --> 00:01:07.240 Majowie też to zauważyli. 00:01:07.240 --> 00:01:10.450 Przypisali Chak Ek'owi pięć różnych form, 00:01:10.450 --> 00:01:15.554 jedną na każdy cykl, powtarzające się co osiem lat. NOTE Paragraph 00:01:15.554 --> 00:01:22.624 W jednym cyklu Wenus widać wieczorem przez 250 dni, 00:01:22.624 --> 00:01:27.367 potem znika na osiem dni i wraca jako gwiazda poranna. 00:01:27.367 --> 00:01:32.247 Dla Majów szczególnie ważny był dzień, 00:01:32.247 --> 00:01:37.557 w którym po nieobecności pojawiała się przed świtem. 00:01:37.557 --> 00:01:41.316 Tego dnia Chak Ek' opuścił zaświaty 00:01:41.316 --> 00:01:44.566 uzbrojony w miotacz oszczepów i strzały. 00:01:44.566 --> 00:01:46.596 Żeby sprowadzić na świat niezgodę, 00:01:46.596 --> 00:01:50.646 postanowił zaatakować brata i jego sojuszników. 00:01:50.646 --> 00:01:55.748 Jego pierwszym celem był K'awiil, bóg żywności i piorunów. 00:01:55.748 --> 00:02:01.724 Kiedy wrócił późną porą deszczową, Chak Ek' przebił go oszczepem, 00:02:01.724 --> 00:02:07.067 niszcząc pożywienie i sprowadzając na ludzi chaos 00:02:07.067 --> 00:02:09.570 aż do odrodzenia K'awiila. NOTE Paragraph 00:02:09.570 --> 00:02:13.380 584 dni po ataku na K'awiila 00:02:13.380 --> 00:02:17.800 Chak Ek' ponownie zwrócił się przeciwko bratu Słońcu. 00:02:17.800 --> 00:02:20.850 Nocami K'in Ahaw przybierał formę jaguara 00:02:20.850 --> 00:02:22.910 i wędrował przez zaświaty. 00:02:22.910 --> 00:02:29.310 Chak Ek' ugodził go, kiedy wschodził na końcu pory suchej. 00:02:29.310 --> 00:02:35.642 Słońce zostało ranne, a świat pogrążył się w chaosie i wojnie. NOTE Paragraph 00:02:35.642 --> 00:02:38.907 Trzecią ofiarą Chak Ek'a był bóg kukurydzy, NOTE Paragraph 00:02:38.907 --> 00:02:42.037 który zapewniał ludziom pożywienie. 00:02:42.037 --> 00:02:45.577 Chak Ek' dźgnął go w czasie zbiorów. 00:02:45.577 --> 00:02:49.817 Bóg trafił do zaświatów, a kukurydza, podstawa życia, 00:02:49.817 --> 00:02:53.087 stała się niedostępna dla mieszkańców Ziemi. 00:02:53.087 --> 00:02:57.995 Ale po trzech miesiącach bóg kukurydzy odrodził się w miejscu nowych początków, 00:02:57.995 --> 00:03:01.733 jaskini na wschodzie zwanej Miejscem Siedmiu Wód, 00:03:01.733 --> 00:03:04.353 i przywrócił jedzenie na Ziemię. NOTE Paragraph 00:03:04.353 --> 00:03:08.566 Kiedy żółw Ak Na'ak pojawił się w dzień letniego przesilenia, 00:03:08.566 --> 00:03:10.786 stał się czwartą ofiarą Chak Ek'a. 00:03:10.786 --> 00:03:16.136 Wraz ze śmiercią dobrego omenu Słońce, żywność i ludzie 00:03:16.136 --> 00:03:20.298 zostali pogrzebani pod ziemią, a siły chaosu zatriumfowały. 00:03:20.298 --> 00:03:24.964 Ale nowy porządek narodził się z chaosu za sprawą Hun Ajawa, 00:03:24.964 --> 00:03:30.546 jednego ze słynnych bliźniąt, którzy pokonali władców podziemi. 00:03:30.546 --> 00:03:34.462 Z kukurydzy stworzono nową rasę ludzi. NOTE Paragraph 00:03:34.462 --> 00:03:37.745 Ta równowaga nie trwała długo. 00:03:37.745 --> 00:03:42.925 Piątą i ostatnią ofiarą Chak Ek'a był tajemniczy obcy z zachodu. 00:03:42.925 --> 00:03:45.508 Jego śmierć w środku pory suchej 00:03:45.508 --> 00:03:49.398 wstrząsnęła porządkiem Hun Ajawa. 00:03:49.398 --> 00:03:54.278 Bogowie, władcy i kukurydza zostali pogrzebani w podziemiach. NOTE Paragraph 00:03:54.278 --> 00:03:58.270 Jednak zwycięstwo Chak Ek'a znów okazało się tymczasowe. 00:03:58.270 --> 00:04:04.743 Bracia utknęli w niekończącym się sporze o dominację, 00:04:04.743 --> 00:04:07.723 powtarzając te same pięć walk, 00:04:07.723 --> 00:04:11.806 a władzę na zmianę przejmowały chaos i ład 00:04:11.806 --> 00:04:14.542 wraz ze wzejściem gwiazdy porannej.