0:00:00.000,0:00:03.000
Önce bir video.

0:00:09.000,0:00:12.000
Evet, bu bir çırpılmış yumurta.

0:00:13.000,0:00:15.000
Ama ona baktıkça,

0:00:15.000,0:00:17.000
aslında biraz tuhaf hissediyor

0:00:17.000,0:00:20.000
olmanız lazım.

0:00:21.000,0:00:24.000
Çünkü aslında esas olanın, yumurtanın, çırpılmamış hale

0:00:24.000,0:00:27.000
dönüşü olduğunu farkediyor olmalısınız.

0:00:27.000,0:00:29.000
Şimdi yumurtanın sarısı ile beyazının ayrıldığını görüyorsunuz.

0:00:29.000,0:00:32.000
Şimdi yumurtanın içine geri girecekler.

0:00:32.000,0:00:35.000
Hepimizin kalbimizin en derininde biliyoruz ki

0:00:35.000,0:00:38.000
evrende işler bu şekilde yürümüyor.

0:00:39.000,0:00:42.000
Çırpılmış yumurta karmakarışık bir şey, leziz ama karmakarışık.

0:00:42.000,0:00:45.000
Yumurta ise güzel ve karmaşık bir şey

0:00:45.000,0:00:47.000
ve çok daha karmaşık şeyler üretebilir.

0:00:47.000,0:00:49.000
örneğin tavuklar.

0:00:49.000,0:00:51.000
Ve hepimiz kalbimizin derinliklerinde biliyoruz ki

0:00:51.000,0:00:53.000
evren, bu dağınık çorba halinden

0:00:53.000,0:00:55.000
karmaşıklığa doğru gitmez.

0:00:55.000,0:00:57.000
Aslına bakarsanız, bu önsezimiz

0:00:57.000,0:01:00.000
en önemli fizik kurallarında bile kendini gösterir,

0:01:00.000,0:01:03.000
termodinamiğin ikinci yasası, ya da entropy kanununda örneğin.

0:01:03.000,0:01:05.000
Bu yasa basitçe

0:01:05.000,0:01:08.000
evrenin genelde düzenli bir halden

0:01:08.000,0:01:10.000
düzensiz bir hale geçişe

0:01:10.000,0:01:12.000
meyilli olduğunu

0:01:12.000,0:01:14.000
söyler, yani bir nevi

0:01:14.000,0:01:16.000
dağınık çorbaya.

0:01:16.000,0:01:18.000
İşte bu video bu nedenle

0:01:18.000,0:01:20.000
biraz tuhaf hissediyoruz.

0:01:20.000,0:01:22.000
Ama,

0:01:22.000,0:01:24.000
etrafınıza bir bakın.

0:01:24.000,0:01:26.000
Etrafımızda gördüğümüz şey

0:01:26.000,0:01:28.000
inanılmaz bir karmaşıklıkta.

0:01:28.000,0:01:31.000
Eric Beinhocker, sadece New York şehrinde

0:01:31.000,0:01:35.000
10 milyardan fazla hisse senedi el değiştiriyor.

0:01:35.000,0:01:38.000
Bu, dünyadaki toplam tür sayısının

0:01:38.000,0:01:40.000
yüzlerce katından fazla.

0:01:40.000,0:01:42.000
Ve bu hisse senetleri, ticaret, seyahat

0:01:42.000,0:01:44.000
seyahat ve Internet ile

0:01:44.000,0:01:47.000
küresel sisteme bağlı neredeyse yedi milyar

0:01:47.000,0:01:49.000
kişi tarafından

0:01:49.000,0:01:52.000
alınıp satılıyor.

0:01:52.000,0:01:54.000
İşte en büyük bilmece bu:

0:01:54.000,0:01:56.000
Termodinamiğin ikinci yasası

0:01:56.000,0:01:59.000
tarafından yön verilen bir evrende

0:01:59.000,0:02:01.000
demin size bahsettiğim -

0:02:01.000,0:02:04.000
beni, sizi ve hatta bu toplantı salonunu da içine alacak

0:02:04.000,0:02:07.000
kadar büyük-- karmaşık yapıları üretmek

0:02:07.000,0:02:10.000
nasıl mümkün olabiliyor?

0:02:10.000,0:02:13.000
Bu sorunun yanıtı şu,

0:02:13.000,0:02:16.000
evren karmaşıklık oluşturabilir, ama

0:02:16.000,0:02:18.000
bunu epey zorlanarak yapar.

0:02:18.000,0:02:20.000
Meslektaşım

0:02:20.000,0:02:22.000
Fred Spier tarafından "Goldilocks koşulları"

0:02:22.000,0:02:24.000
adı verilen yerlerde --

0:02:24.000,0:02:26.000
ne az ne çok, tam karmaşıklığın yaratılmasına uygun

0:02:26.000,0:02:29.000
küçük ceplerde yapar bunu.

0:02:29.000,0:02:31.000
Ve göreceli olarak biraz daha karmaşık şeyler ortaya çıkar.

0:02:31.000,0:02:33.000
Azcık daha karmaşık şeyler olan yerlerde,

0:02:33.000,0:02:35.000
biraz daha karmaşık şeyler elde etmenizolası.

0:02:35.000,0:02:38.000
Bu şekilde, karmaşıklık adım adım

0:02:38.000,0:02:40.000
artar.

0:02:40.000,0:02:43.000
Her bir aşama inanılmazdır,

0:02:43.000,0:02:46.000
çünkü evrende sanki hiç yoktan birde bire

0:02:46.000,0:02:49.000
yepyeni bir birşey ortaya çıkmış gibi algılanır.

0:02:49.000,0:02:51.000
Muhteşem tarih içindeki bu anlara

0:02:51.000,0:02:53.000
"eşik anları" diyoruz.

0:02:53.000,0:02:55.000
Ve her bir eşik anında,

0:02:55.000,0:02:57.000
süreç daha da zorlaşıyor.

0:02:57.000,0:03:00.000
Karmaşık şeyler daha kırılgan,

0:03:00.000,0:03:02.000
daha kolay zedelenir hale geliyorlar,

0:03:02.000,0:03:05.000
Goldilocks koşulları daha zorlaşıyor,

0:03:05.000,0:03:07.000
ve karmaşıklık yaratmak

0:03:07.000,0:03:09.000
daha zor hale geliyor.

0:03:09.000,0:03:12.000
Şimdi, biz epey karmaşık yaratıkları olarak,

0:03:12.000,0:03:15.000
evrenin ikinci yasaya rağmen

0:03:15.000,0:03:17.000
bu karmaşık yapıları nasıl yarattığını

0:03:17.000,0:03:19.000
ve karmaşıklığın neden aynı zamanda

0:03:19.000,0:03:21.000
kırılganlık ve zedelenebilirlik

0:03:21.000,0:03:23.000
demek olduğunu

0:03:23.000,0:03:25.000
anlamak ihtiyacındayız.

0:03:25.000,0:03:28.000
Bizim, muhteşem tarih kapsamında anlattığımız öykü bu.

0:03:28.000,0:03:30.000
Ama bunu yapabilmek için,

0:03:30.000,0:03:32.000
önce imkansızmış gibi görünen bir şey yapmanız gerekiyor.

0:03:32.000,0:03:36.000
Evrenin tüm tarihini gözden geçirmelisiniz.

0:03:37.000,0:03:39.000
Hadi bunu yapalım şimdi.

0:03:39.000,0:03:41.000
(Gülüşmeler)

0:03:41.000,0:03:44.000
Önce zaman çizelgesinigeriye çekelim

0:03:44.000,0:03:47.000
13.7 milyar yıla,

0:03:47.000,0:03:50.000
zamanın başlangıcına.

0:03:57.000,0:03:59.000
Etrafımızda hiç bir şey yok.

0:03:59.000,0:04:03.000
Zaman veya uzay bile yok.

0:04:03.000,0:04:06.000
hayal edebildiğiniz en boş ve karanlık anı düşünün

0:04:06.000,0:04:08.000
ve bunu zilyarla çarpın

0:04:08.000,0:04:10.000
işte şimdi oradayız.

0:04:10.000,0:04:13.000
ve birden,

0:04:13.000,0:04:16.000
bang! Bir evren ortaya çıkıyor, bütün bir evren.

0:04:16.000,0:04:18.000
İlk eşikten geçtik.

0:04:18.000,0:04:20.000
Evren ufacık bir atomdan bile daha ufak.

0:04:20.000,0:04:22.000
ve inanılmaz derecede sıcak.

0:04:22.000,0:04:24.000
Bugün evrende olan herşeyi barındırıyor içinde,

0:04:24.000,0:04:26.000
hayal edebilirsiniz, patlıyor ve,

0:04:26.000,0:04:29.000
inanılmaz bir hızda etrafa genişliyor.

0:04:29.000,0:04:31.000
En başta bulanık bir leke,

0:04:31.000,0:04:34.000
ama kısa zamanda bu bulanık içinde net şeyler belirmeye başlıyor.

0:04:34.000,0:04:36.000
İlk birkaç saniye içinde

0:04:36.000,0:04:39.000
enerji farklı parçalara bölünüyor

0:04:39.000,0:04:41.000
elektromaynetizma ve yerçekimi bunlardan bazıları.

0:04:41.000,0:04:44.000
Ve bu enerjı oldukça büyülü bir başka şey yapıyor,

0:04:44.000,0:04:47.000
katılaşarak maddeye dönüşüyor --

0:04:47.000,0:04:49.000
proton oluşturacak quarklar ve

0:04:49.000,0:04:52.000
elektron içeren leptonlar.

0:04:52.000,0:04:54.000
Bütün bunlar ilk saniyede oluyor.

0:04:54.000,0:04:59.000
Şimdi 380 bin yıl ileri gidiyoruz.

0:04:59.000,0:05:02.000
Bu, insanların bizim gezegenimizdeki varoluş süresinin iki katı.

0:05:02.000,0:05:05.000
Şimdi hidrojen ve helyum gibi basit atomlar

0:05:05.000,0:05:08.000
ortaya çıkıyor.

0:05:08.000,0:05:10.000
Burada bir dakika durmak istiyorum,

0:05:10.000,0:05:13.000
evrenin ortaya çıkışından 380 bin yıl sonra,

0:05:13.000,0:05:15.000
çünkü aslında bu aşamadaki evren

0:05:15.000,0:05:17.000
hakkında epey bilgi sahibiyiz.

0:05:17.000,0:05:20.000
Her şeyden önce oldukça basit bir yapısı olduğunu biliyoruz.

0:05:20.000,0:05:22.000
Hidrojen ve helyum atomlarından

0:05:22.000,0:05:24.000
oluşan ve belli bir şekli olmayan

0:05:24.000,0:05:26.000
dev bulutlardan ibaretti.

0:05:26.000,0:05:29.000
Bir nevi kozmik çorba.

0:05:29.000,0:05:31.000
Ama bu tam olarak doğru değil.

0:05:31.000,0:05:33.000
WMAP uydusu

0:05:33.000,0:05:36.000
ve benzer uydularla yapılan son çalışmalar

0:05:36.000,0:05:40.000
bize aslında bu zeminde ufak da olsa farklılıklar olduğunu ortaya koydu.

0:05:40.000,0:05:42.000
Burada gördüğünüz

0:05:42.000,0:05:45.000
mavi bölgeler kırmızı blgelere oranla birkaç bin derece

0:05:45.000,0:05:47.000
daha soğuklar.

0:05:47.000,0:05:49.000
Bunlar ufak farklılıklar,

0:05:49.000,0:05:51.000
ama evrenin karmaşıklaşmaya doğru

0:05:51.000,0:05:53.000
bir adım daha atması için yeterliler.

0:05:53.000,0:05:55.000
Bu, şöyle işliyor.

0:05:55.000,0:05:58.000
Daha çok şey olan yerlerde

0:05:58.000,0:06:00.000
yerçekimi daha kuvvetli.

0:06:00.000,0:06:02.000
Böylece daha yoğun yerlerdeki yerçekimi

0:06:02.000,0:06:04.000
hidrojen ve helyum atomlarından oluşan

0:06:04.000,0:06:06.000
bulutları sıkıştırmaya başlıyor.

0:06:06.000,0:06:08.000
Yani, o zamanlardaki evrenin milyarlarca buluta

0:06:08.000,0:06:10.000
ayrıştığını hayal edebiliriz.

0:06:10.000,0:06:12.000
Ve her bir bulut sıkıştırılmış durumda,

0:06:12.000,0:06:15.000
yoğunluk arttıkça yerçekimi de artıyor ve

0:06:15.000,0:06:17.000
her bir bulutun merkez ısısı artmaya başlıyor,

0:06:17.000,0:06:19.000
daha sonra her bir bulutun merkez ısısı

0:06:19.000,0:06:22.000
10 milyon derecelik eşik ısısının üzerine çıkıyor

0:06:22.000,0:06:24.000
ve böylece

0:06:24.000,0:06:26.000
protonlar birleşmeye başlıyorlar,

0:06:26.000,0:06:29.000
inanılmaz bir enerji açığa çıkıyor ve

0:06:29.000,0:06:31.000
bam!

0:06:31.000,0:06:33.000
İşte ilk yıldızlar.

0:06:33.000,0:06:37.000
Büyük Patlama (Big Bang)'den 200 milyon yıl sonra

0:06:37.000,0:06:40.000
evrenin her yanında yıldızlar ortaya çıkmaya başlıyor,

0:06:40.000,0:06:42.000
milyarlarca yıldız.

0:06:42.000,0:06:45.000
Artık evren eskisine göre daha ilginç ve

0:06:45.000,0:06:48.000
daha karmaşık.

0:06:48.000,0:06:50.000
Yıldızlar, iki yeni eşiği aşmak için gereken

0:06:50.000,0:06:53.000
Goldilocks şartlarını yaratacaklar.

0:06:53.000,0:06:55.000
Büyük yıldızlar ölmeye başlayınca,

0:06:55.000,0:06:58.000
çok yüksek ısılar yaymaya başlarlar

0:06:58.000,0:07:01.000
ve protonlar bu şekilde farklı kombinasyonlarda birbirleriyle birleşerek

0:07:01.000,0:07:04.000
periyodik tablodaki tüm elemenleri oluşturmaya başlarlar.

0:07:04.000,0:07:07.000
Yani, eğer benim gibi parmağınızda altın bir yüzük varsa,

0:07:07.000,0:07:10.000
bu yüzük bir süpernova patlaması sırasında oluştu.

0:07:10.000,0:07:13.000
Şimdi, evren kimyasal olarak da daha karmaşık.

0:07:13.000,0:07:16.000
Ve kimyasal olarak karmaşık bir evrende,

0:07:16.000,0:07:18.000
daha fazla şey yapmak olasıdır.

0:07:18.000,0:07:20.000
Bundan sonra olan ise şu,

0:07:20.000,0:07:22.000
genç güneşlerin,

0:07:22.000,0:07:24.000
genç yıldızların etrafında

0:07:24.000,0:07:26.000
tüm bu elementler bir araya geliyor, etrafında dönüyorlar,

0:07:26.000,0:07:28.000
yıldızın enerjisi onları yıldızın etrafından döndürüyor,

0:07:28.000,0:07:31.000
ufak parçacıklar oluşturuyorlar, kar taneleri gibi,

0:07:31.000,0:07:33.000
ufak toz taneleri oluşturuyorlar,

0:07:33.000,0:07:35.000
kayalar ve asteroidler oluşturuyorlar,

0:07:35.000,0:07:38.000
ve daha sonra da gezegenler ve uydular oluşturuyorlar.

0:07:38.000,0:07:41.000
Bizim güneş sistemimiz de 4,5 milyar yıl önce

0:07:41.000,0:07:44.000
bu şekilde oluştu.

0:07:44.000,0:07:47.000
Bizim dünyamıza benzeyen kayasal gezegenler

0:07:47.000,0:07:50.000
yıldızlara göre daha karmaşıktır

0:07:50.000,0:07:53.000
çünkü daha fazla çeşitlilikte malzemeden oluşurlar.

0:07:53.000,0:07:56.000
Böylece karmaışklığa ait dördüncü eşiği de geçmiş bulunuyoruz.

0:07:57.000,0:08:00.000
Şimdi işler biraz daha zorlaşıyor.

0:08:01.000,0:08:03.000
Bir sonraki açama daha narin

0:08:03.000,0:08:05.000
oldukça daha kırılgan

0:08:05.000,0:08:07.000
ve oldukça da savunmasız varlıkları getiriyor,

0:08:07.000,0:08:10.000
ama aynı zamanda bu aşama daha yaratıcı

0:08:10.000,0:08:13.000
ve ileri karmaşıklık yaratabilme yetisi daha fazla.

0:08:13.000,0:08:15.000
Elbette, yaşayan organizmalardan

0:08:15.000,0:08:17.000
bahsediyorum.

0:08:17.000,0:08:19.000
Yaşayan organizmalar kimyasal şekilde ortaya çıkarlar.

0:08:19.000,0:08:22.000
Bizler kocaman birer kimyasal madde paketleriyiz.

0:08:23.000,0:08:26.000
Kimya, elektromanyetik güçler tarafından yönetilir.

0:08:26.000,0:08:28.000
Bunlar, yerçekiminden daha ufak ölçeklerde etkilidirler,

0:08:28.000,0:08:30.000
bu da sizin ya da benim

0:08:30.000,0:08:32.000
neden yıldız veya gezegenlerden daha ufak olduğumu açıklıyor.

0:08:32.000,0:08:35.000
Bu kimyasal olaylar için ideal koşullar nelerdir?

0:08:35.000,0:08:37.000
Buna yol çabilecek Goldilocks koşulları neler?

0:08:37.000,0:08:39.000
En başta ihtiyacınız olan ley enerji,

0:08:39.000,0:08:41.000
ama çok fazla olmamalı.

0:08:41.000,0:08:43.000
Bir yıldızın merkezindeki enerji çok fazla,

0:08:43.000,0:08:46.000
burada bir araya gelen atomlar hemen tekrar ayrışırlar.

0:08:46.000,0:08:48.000
Ama enerji çok az da olmamalı.

0:08:48.000,0:08:50.000
Yıldızlararası boşuktaki enerji çok az,

0:08:50.000,0:08:53.000
burada atomlar birleşemezler.

0:08:53.000,0:08:55.000
İhtiyacınız olan şey tam gerekli olan kadar enerji,

0:08:55.000,0:08:57.000
ve görünen o ki gezegenler bunun için ideal bölgeler,

0:08:57.000,0:09:00.000
çünkü yıldızlara yakınlar ama çok da yakın değiller.

0:09:00.000,0:09:03.000
Ayrıca çok fazla kimyasa çeşitliliğe ihtiyacınız var,

0:09:03.000,0:09:06.000
bir de su gibi bir sıvıya.

0:09:06.000,0:09:08.000
Neden mi?

0:09:08.000,0:09:11.000
Çünkü gaz halindeki maddelerde atomlar birbirlerinin yanından

0:09:11.000,0:09:13.000
öyle hızlı geçerler ki birbirlerine tutunamazlar.

0:09:13.000,0:09:15.000
Katılarda,

0:09:15.000,0:09:18.000
atomlar birbirine çok tutunurlar, hareket edemezler.

0:09:18.000,0:09:20.000
Ama sıvılarda,

0:09:20.000,0:09:22.000
yavaş yavaş hareket edebilir, birbirlerine tutanabilir,

0:09:22.000,0:09:25.000
ve zincir haline gelip molekülleri oluşturabilirler.

0:09:25.000,0:09:28.000
Bu tip Goldilocks koşullarını nerelerde bulabilirsiniz?

0:09:28.000,0:09:30.000
Gezegenler bu açıdan epey iyidir,

0:09:30.000,0:09:32.000
ve bizim dünyamız ise

0:09:32.000,0:09:34.000
hemen hemen mükemmel.

0:09:34.000,0:09:36.000
Yıldızına olan uzaklığı tam olması gerektiği kadar

0:09:36.000,0:09:39.000
devasa okyanusların oluşmasına izin veriyor.

0:09:39.000,0:09:41.000
Bu okyanusların tabanında

0:09:41.000,0:09:43.000
yerkabuğundaki çatlaklarda

0:09:43.000,0:09:46.000
dünyanın içinden gelen ısı dışarıya sızıyor,

0:09:46.000,0:09:48.000
ve ayrıca çok çeşitli elementler de mevcut.

0:09:48.000,0:09:50.000
Bu derin okyanus bacalarında,

0:09:50.000,0:09:53.000
muhteşem bir kimyasal reaksiyon başlamak üzere,

0:09:53.000,0:09:56.000
atomlar akla gelen her tür egzotik çekillerde birbiriyle birleşiyorlar.

0:09:57.000,0:09:59.000
Ama elbette, yaşam

0:09:59.000,0:10:01.000
egzotik kimyasal bileşiklerin ötesinde birşey.

0:10:01.000,0:10:03.000
Bu tip büyük molekülleri

0:10:03.000,0:10:05.000
yaşam içerecek şekilde

0:10:05.000,0:10:08.000
nasıl kararlı hale getirirsiniz?

0:10:08.000,0:10:10.000
İşte tam bu noktada yaşam

0:10:10.000,0:10:13.000
yepyeni bir numarayla karşınıza çıkıyor.

0:10:13.000,0:10:15.000
Bireyleri kararlı hale getirmezsiniz;

0:10:15.000,0:10:17.000
bilgi taşıyan şablonu

0:10:17.000,0:10:19.000
sabitlersiniz ve bu şablonun

0:10:19.000,0:10:21.000
kendisini kopyalamasına izin verirsiniz.

0:10:21.000,0:10:23.000
Ve elbette, DNA

0:10:23.000,0:10:25.000
bu bilgiyi içeren

0:10:25.000,0:10:27.000
çok güzel bir molekül.

0:10:27.000,0:10:30.000
Çift sarmallı DNA'yı tanıyorsunuz.

0:10:30.000,0:10:32.000
Her bir basamağı bilgi içeriyor

0:10:32.000,0:10:34.000
Yani DNA yaşayan organizmaları

0:10:34.000,0:10:37.000
nasıl yapma konusunda bilgi taşıyor.

0:10:37.000,0:10:39.000
Ve DNA aynı zamanda kendisini kopyalar.

0:10:39.000,0:10:41.000
Böylece kendini kopyalarak

0:10:41.000,0:10:43.000
bu şablonu tüm okyanuslara yayar.

0:10:43.000,0:10:45.000
yani bu bilgi yayılır.

0:10:45.000,0:10:48.000
Bilgi'nin de hikayemizin bir parçası haline geldiğini fark etmiş olmalısınız.

0:10:48.000,0:10:50.000
DNA'nın esas güzelliği ise

0:10:50.000,0:10:52.000
kusurlu yönlerinde saklı.

0:10:52.000,0:10:54.000
Kendini kopyalarken,

0:10:54.000,0:10:56.000
her bir milyar basamakta bir

0:10:56.000,0:10:58.000
hata ortaya çıkar.

0:10:58.000,0:11:00.000
Ve bu aslında

0:11:00.000,0:11:03.000
DNA'nın bir şekilde öğrendiğini gösteriyor.

0:11:03.000,0:11:05.000
Yaşayan organizmalar yapacak yeni yollr biriktirir,

0:11:05.000,0:11:07.000
çünkü bu hataların bir kısmı işe yarar.

0:11:07.000,0:11:09.000
Yani DNA öğreniyor, ve

0:11:09.000,0:11:12.000
böylece daha biyik bir çeşitlilik elde ederek daha karmaşık hale geliyor.

0:11:12.000,0:11:15.000
Ve bunun son 4 milyar yıldır süregeldiğini görüyoruz.

0:11:15.000,0:11:17.000
Bu sürenin çok büyük bir kısmında

0:11:17.000,0:11:19.000
yaşayan organizlamar göreceli olarak epey basitti--

0:11:19.000,0:11:21.000
tek hücreliler.

0:11:21.000,0:11:23.000
Ama çok fazla çeşitlilikleri vardı,

0:11:23.000,0:11:25.000
ve içleri de oldukça karmaşıktı.

0:11:25.000,0:11:28.000
Derken bundan 600 ile 800 milyon yıl önce,

0:11:28.000,0:11:30.000
çok-hücreli canlılar ortaya çıktı.

0:11:30.000,0:11:32.000
Mantarlar, balıklar,

0:11:32.000,0:11:34.000
bitkiler,

0:11:34.000,0:11:37.000
kurbağalar, sürüngenler

0:11:37.000,0:11:40.000
ve elbette dinazorlar.

0:11:40.000,0:11:44.000
Zaman zaman felaketler de oldu.

0:11:44.000,0:11:46.000
65 milyon yıl önce,

0:11:46.000,0:11:48.000
dünyaya bir asteroid çarptı.

0:11:48.000,0:11:50.000
Yucatan yarımadasının yakınına,

0:11:50.000,0:11:53.000
ve nükleer savaş benzeri bir ortam yarattı,

0:11:53.000,0:11:55.000
dinazorlar böylece ortadan yok oldular.

0:11:55.000,0:11:59.000
Dinazorlar için çok kötü bir haber bu,

0:11:59.000,0:12:02.000
ama bizim memeli atalarımız için iyi bir haberdi,

0:12:02.000,0:12:04.000
çoğaldılar ve

0:12:04.000,0:12:07.000
dinazorlardan kalan boşluğa yerleştiler.

0:12:07.000,0:12:09.000
Ve bizler, insanoğlu

0:12:09.000,0:12:12.000
65 milyon yıl önce bir asteroidin çarpması

0:12:12.000,0:12:15.000
ile başlayan evrimsel bir

0:12:15.000,0:12:17.000
oluşumun ürünleriyiz.

0:12:18.000,0:12:21.000
İnsanlar ilk defa 200 bin yıl önce ortaya çıktılar.

0:12:21.000,0:12:23.000
Ben, bizlerin bu hikayede

0:12:23.000,0:12:25.000
bir eşik olduğunu düşünüyorum.

0:12:25.000,0:12:27.000
Nedenini anlatmama izin verin.

0:12:27.000,0:12:30.000
DNA'nın bilgi biriktirdiğini, böylelikle

0:12:30.000,0:12:32.000
bir nevi öğrendiğini gördük.

0:12:32.000,0:12:34.000
Ama bu yavaş bir yöntem.

0:12:34.000,0:12:36.000
DNA, tesadüfen işe yarayabilen

0:12:36.000,0:12:38.000
rastgele hatalar aracılığı ile

0:12:38.000,0:12:41.000
bilgi topluyor.

0:12:41.000,0:12:43.000
Ama DNA aslında daha hızlı bir öğrenme yöntemi ortaya çıkardı;

0:12:43.000,0:12:46.000
beyinleri olan canlılar üretti,

0:12:46.000,0:12:49.000
böylece bu organizlamar gerçekten öğrenebiliyorlar.

0:12:49.000,0:12:52.000
Bilgi topluyorlar, öğreniyorlar.

0:12:52.000,0:12:54.000
Ama üzücü olan şu ki,

0:12:54.000,0:12:57.000
öldüklerinde topladıkları bilgi de onlarla birlikte ölüyor.

0:12:57.000,0:12:59.000
İnsanları daha farklı yapan

0:12:59.000,0:13:01.000
konuşma yetisi.

0:13:01.000,0:13:03.000
Bizlerin konuşma yetisi var, bir iletişim biçimi

0:13:03.000,0:13:06.000
çok güçlü ve hatasız,

0:13:06.000,0:13:09.000
öyle ki, öğrendiklerimizi eksiksiz olarak paylaşabilir,

0:13:09.000,0:13:12.000
ortak belleğimizde bir araya getirebiliriz.

0:13:12.000,0:13:14.000
Yani bu bilgiler

0:13:14.000,0:13:17.000
o bilgiyi örenen bireyden çok daha uzun süre yaşayabilir,

0:13:17.000,0:13:21.000
ve nesilden nesile daha da artabilir.

0:13:21.000,0:13:23.000
İşte bu nedenle, bizler çok yaratıcı ve

0:13:23.000,0:13:25.000
çok güçlü bir türüz.

0:13:25.000,0:13:27.000
bu nedenle bir tarihimiz var.

0:13:27.000,0:13:30.000
4 milyar yıldır ortaya çıkan türler arasında

0:13:30.000,0:13:32.000
bu yeteneiğ olan tek tür biziz.

0:13:32.000,0:13:34.000
Ben bu özelliğe

0:13:34.000,0:13:36.000
kollektif öğrenme diyorum.

0:13:36.000,0:13:38.000
Bizi farklı kılan şey bu.

0:13:38.000,0:13:40.000
Bunu, insanlık tarihinin

0:13:40.000,0:13:42.000
en başlarında bile gözleyebiliriz.

0:13:42.000,0:13:44.000
Bizler, bir tür olarak

0:13:44.000,0:13:46.000
Afrika'nın bozkırlarında evrimleştik,

0:13:46.000,0:13:49.000
ama baktığınız zaman insanların her tür ortama göz ettiğini görüyorsunuz --

0:13:49.000,0:13:51.000
çöllere, ormanlara,

0:13:51.000,0:13:53.000
Sibirya'nın buzul ovalarına,

0:13:53.000,0:13:55.000
--çok ama çok zor iklimlere --

0:13:55.000,0:13:57.000
Amerika'ya, Avusturalya'ya, Asya'ya.

0:13:57.000,0:13:59.000
Her bir göç bir öğrenme sürecini içeriyor --

0:13:59.000,0:14:02.000
çevreyle farklı çekillerde başa çıkmak,

0:14:02.000,0:14:04.000
çevredeki kaynakları farklı çekilde kullanmak.

0:14:04.000,0:14:06.000
Derken 10 bin yıl önce,

0:14:06.000,0:14:08.000
küresel iklimdeki ani bir değişimle

0:14:08.000,0:14:10.000
buzul çağı sona erdi ve

0:14:10.000,0:14:13.000
insanoğlu tarım yapmayı öğrendi.

0:14:13.000,0:14:15.000
Tarım bir tükenmez bir enerji kaynağı oldu.

0:14:15.000,0:14:17.000
Bu enerjiyi kullanan insan nüfüsü

0:14:17.000,0:14:19.000
katlanarak çoğaldı.

0:14:19.000,0:14:21.000
İnsan toplulukları daha biyik, daha kalabalık

0:14:21.000,0:14:23.000
ve daha bağlantılı hale geldi.

0:14:23.000,0:14:27.000
Derken, bundan 500 yıl kadar önce,

0:14:27.000,0:14:29.000
insanlar gemilerle, trenlerle,

0:14:29.000,0:14:31.000
telegraf ve internetle birbirleriyle

0:14:31.000,0:14:34.000
bağlantı kurmaya başladılar,

0:14:34.000,0:14:36.000
ve neredeyse yedi milyar

0:14:36.000,0:14:38.000
insandan oluşan bir

0:14:38.000,0:14:40.000
evrensel beyin oluşturdular.

0:14:40.000,0:14:45.000
Ve bu beyin ışık hızıyla öğreniyor.

0:14:45.000,0:14:47.000
Son 200 yılda önemli bir şey daha oldu:

0:14:47.000,0:14:49.000
bir başkaenerji kaynağını keşfettik,

0:14:49.000,0:14:51.000
fosil yakıtlar.

0:14:51.000,0:14:54.000
Fosil yakıtlar ve kollektif öğrenme

0:14:54.000,0:14:56.000
etrafımızda gittikçe artan karmaşıklığı

0:14:56.000,0:14:58.000
açıklıyor.

0:15:01.000,0:15:04.000
İşte şimdi buradayız,

0:15:04.000,0:15:06.000
tekrar toplantı salonuna geri geldik.

0:15:06.000,0:15:08.000
13ç7 milyar yıl süren bir yolculuğun

0:15:08.000,0:15:11.000
sonuna geldik.

0:15:11.000,0:15:14.000
Umarım bu hikayenin güçlü olduğu konusunda aynı fikirdesinizdir.

0:15:14.000,0:15:16.000
Bu, insanların inanılmaz bir

0:15:16.000,0:15:19.000
başrolü oynadığı müthiş bir hikaye.

0:15:19.000,0:15:22.000
Ama aynı zamanda bazı öğüter de veriyor.

0:15:22.000,0:15:26.000
Kollektif öğrenme çok ama çok güçlü bir şey,

0:15:26.000,0:15:28.000
ve biz insanların bunu kontrol edebildiğimizden

0:15:28.000,0:15:31.000
çok emin değiliz.

0:15:31.000,0:15:34.000
İngiltere'de, Küba Füze Krizi yıllarında

0:15:34.000,0:15:37.000
büyümüş bir çocuk olarak çok net anımsıyorum,

0:15:37.000,0:15:39.000
Birkaç gün boyunca,

0:15:39.000,0:15:41.000
tüm biosfer yokolmanın

0:15:41.000,0:15:44.000
eşiğine gelmişti.

0:15:44.000,0:15:47.000
Ve aynı silahlar hala burada,

0:15:47.000,0:15:49.000
hala çalışıyorlar.

0:15:49.000,0:15:51.000
Eğer bu tuzaktan kendimizi kurtarsak bile

0:15:51.000,0:15:53.000
sırada diğerleri var.

0:15:53.000,0:15:56.000
Fosil yakıtları öylesine hızlı tüketiyoruz ki

0:15:56.000,0:15:59.000
insanoğluna ait uygarlığın son 10 bin yılda

0:15:59.000,0:16:01.000
gelişmesini sağlayan Goldilocks koşullarını

0:16:01.000,0:16:05.000
ortadan kaldırıyoruz.

0:16:05.000,0:16:07.000
Büyük tarih bize

0:16:07.000,0:16:10.000
karmaşıklığımız ve kırılganlığımızı,

0:16:10.000,0:16:12.000
karşımıza çıkacak tehlikeleri gösterebilir,

0:16:12.000,0:16:15.000
ama aynı zamanda da

0:16:15.000,0:16:17.000
kollektif öğrenme sürecinin bize verdiği gücü de gösterebilir.

0:16:17.000,0:16:20.000
Ve son olarak eklemeliyim,

0:16:20.000,0:16:24.000
benim istediğim şu.

0:16:24.000,0:16:27.000
ben, torunum Daniel'in,

0:16:27.000,0:16:29.000
onun arkadaşları ve

0:16:29.000,0:16:31.000
dünyadaki yaşıtlarının

0:16:31.000,0:16:34.000
bu büyük tarihi iyice öğrenmesini istiyorum,

0:16:34.000,0:16:36.000
öyle iyi öğrenmeliler ki

0:16:36.000,0:16:38.000
karşımıza çıkacak zorukları

0:16:38.000,0:16:40.000
ve elimize geçecek fırsatları

0:16:40.000,0:16:43.000
anlayabilmeliler.

0:16:43.000,0:16:45.000
Bu nedenle de benim de aralarında bulunduğum

0:16:45.000,0:16:47.000
bir grup insan, dünyadaki lise öğrencilerinin

0:16:47.000,0:16:49.000
kullanabilecekler herkese açık ve bedava

0:16:49.000,0:16:51.000
çevrimişi bir büyük tarih veritabanı kuruyoruz.

0:16:51.000,0:16:54.000
İnanıyoruz ki, bu büyük tarih

0:16:54.000,0:16:57.000
onlar için hayati bilgiye sahip bir araç olacak,

0:16:57.000,0:17:00.000
Daniel ve yaşıtları

0:17:00.000,0:17:02.000
büyük engellerle ve büyük fırsatlarla

0:17:02.000,0:17:04.000
karşılatıkları bu eşik noktasında

0:17:04.000,0:17:07.000
önlerinde bizim güzel gezegenimizin

0:17:07.000,0:17:11.000
büyük tarihini bulacaklar.

0:17:11.000,0:17:13.000
Zamanınız için teşekkür ederim.

0:17:13.000,0:17:18.000
(Alkışlar)