WEBVTT

00:00:06.379 --> 00:00:11.992
لە ساڵی ١٨٨١دا، دکتۆر ویڵیەم هاڵستد 
بەپەلە چوو بۆ بەهاناوەچوونی مینی خوشکی،

00:00:11.992 --> 00:00:14.692
کە تووشی خوێنبەربوونی پاش 
منداڵبوون بووبوو.

00:00:14.692 --> 00:00:17.501
بەخێرایی دەرزییەکی کرد بە قۆڵیدا،

00:00:17.501 --> 00:00:21.250
و خوێنی خۆی گواستەوە بۆ خوشکەکەی.

00:00:21.250 --> 00:00:25.105
پاش چەند خولەکێکی گوماناوی،
خوشکەکەی هۆشی هاتەوە خۆی.

NOTE Paragraph

00:00:25.105 --> 00:00:27.880
هاڵستد نەیزانی هەردووکیان 
چەند بە بەخت بوونە.

00:00:27.880 --> 00:00:30.930
گواستنەوەی خوێنەکە سەرکەوتوو بوو 
تەنها لەبەر ئەوەی خۆی و خوشکەکەی

00:00:30.930 --> 00:00:33.080
بەرێکەوت هەمان جۆری خوێنیان هەبوو.

00:00:33.080 --> 00:00:36.959
ئەمەش شتێکە کە دڵنیایی تەواوەتی نییە 
تەنانەت لەنێو خزمە نزیکەکانیشدا.

NOTE Paragraph

00:00:36.959 --> 00:00:39.890
جۆری خوێن لە سەردەمی هاڵستدا 
هێشتا نەدۆزرابوویەوە،

00:00:39.890 --> 00:00:43.760
هەرچەندە خەڵکی رێژەیەکی زۆری گواستنەوەی
خوێنیان ئەنجام داوە بە درێژایی سەدەکان

00:00:43.760 --> 00:00:46.160
کە زۆربەیان ناسەرکەووتوو بوونە.

00:00:46.160 --> 00:00:50.370
لە ساڵی ١٦٦٧دا، پزیشکێکی فەرەنسی
بە ناوی ژۆن-باپتیست دینی

00:00:50.370 --> 00:00:53.642
بوو بە یەکەم کەس کە ئەم تەکنیکە
لەسەر مرۆڤ تاقی بکاتەوە.

00:00:53.642 --> 00:00:57.631
دینی هەستا بە گواستنەوەی خوێن
لە مەڕەوە بۆ ئەنتوان ماوا،

00:00:57.631 --> 00:01:00.171
پیاوێک کە وادانرابوو جۆرە شێتییەکی هەبێت،

00:01:00.171 --> 00:01:02.971
بەو هیوایەی نیشانەکانی کەم بکاتەوە.

00:01:02.971 --> 00:01:05.711
دواتر، ماوا حاڵی باشتر بوو.

00:01:05.711 --> 00:01:08.969
بەڵام دوای گواستنەوەیەکی دووەم، 
تای لەشی بەرزبوویەوە.

00:01:08.969 --> 00:01:13.171
ئازاری زۆر توندی هەبوو لە بەشی خوارەوەی
پشتی، سووتانەوەیەکی تیژ لە قۆڵیدا،

00:01:13.171 --> 00:01:17.101
و میزەکەی بوو بە شلەیەکی رەشی خەست.

NOTE Paragraph

00:01:17.101 --> 00:01:19.071
هەر چەندە کەس لەو کاتەدا نەیدەزانی،

00:01:19.071 --> 00:01:24.811
ئەمانە نیشانەیەکی مەترسیداری وەڵامدانەوەی
بەرگری لەش بوون.

00:01:24.811 --> 00:01:28.051
وەڵامدانەوەکانی بەرگری لەش بە 
بەرهەم هێنانی پرۆتین دەست پێدەکات

00:01:28.051 --> 00:01:29.540
کە ناودەبرێن بە
دژە زیندەییەکان،

00:01:29.540 --> 00:01:33.181
کە خانە مشەخۆرەکان جیا دەکاتەوە لە 
خانەکانی لەش.

00:01:33.181 --> 00:01:37.601
ئەم کارە ئەنجام دەدەن بە ناسینەوەی پرۆتینە
نەناسراوەکان، یان دژەپەیداکەرەکان،

00:01:37.601 --> 00:01:40.484
کە لە پەردەی خانەی مشەخۆرەکاندا چەقیوون.

00:01:40.484 --> 00:01:42.799
دژەتەنەکان دەلکێن بە دژەپەیداکەرەکانەوە،

00:01:42.799 --> 00:01:47.452
و ئاماژە دەنێرن بۆ بەرگرییە خانەکانی تر 
تاوەکو بێن و خانە بێگانەکان لەناوببەن.

NOTE Paragraph

00:01:47.452 --> 00:01:50.952
خانە لەناو چووەکان لە رێگەی میزەوە
لە لەش دەردەکرێن.

00:01:50.952 --> 00:01:54.321
لە حاڵەتە دژوارەکاندا، بەهۆی زۆری 
بڕی خانە لەناوچووەکانەوە

00:01:54.321 --> 00:01:59.196
مەیینی خوێن لە رێرەوی خوێندا روودەدات، 
بەمەش خوێن ناگات بە ئەندامە گرنگەکانی لەش،

00:01:59.196 --> 00:02:02.946
دەرەنجام باری گورچیلەکان قورس دەبێت و
ئەندامەکان لەکار دەکەون.

00:02:02.946 --> 00:02:06.421
خۆشبەختانە، نەخۆشەکەی دینی بە سەلامەتی 
لە گواستنەوەکە رزگاری بوو.

00:02:06.421 --> 00:02:10.221
بەڵام پاش ئەوە گواستنەوەی نێوان 
مرۆڤ و ئاژەڵ بە کوشندە لە قەڵەم درا،

00:02:10.221 --> 00:02:13.134
کردارەکە لە هەموو ئەوروپا قەدەغە کرا.

00:02:13.134 --> 00:02:16.274
بۆ ماوەی چەند سەدەیەک کاری پێنەکرا.

NOTE Paragraph

00:02:16.274 --> 00:02:21.066
تاوەکو لە ساڵی ١٩٠١ پزیشکێکی نەمساوی 
بە ناوی کاڕڵ لاندشتاینەر

00:02:21.066 --> 00:02:22.766
جۆرەکانی خوێنی دۆزییەوە.

00:02:22.766 --> 00:02:27.786
کە گرنگترین هەنگاو بووە بۆ سەرکەوتنی
گواستنەوەی خوێن لە نێوان مرۆڤدا.

00:02:27.786 --> 00:02:32.463
تێبینی ئەوەی کرد هەر کاتێک دوو جۆری جیاوازی
خوێن تێکەل بکرێن، خوێن مەیین روو دەدات.

00:02:32.463 --> 00:02:36.543
ئەمەش ئەو کاتە روودەدات کە دژەتەنەکان 
دەلکێن بەو خانانەی دژەپەیداکەریان هەیە،

00:02:36.543 --> 00:02:38.967
کە دەبێتە هۆی کەڵەکە بوونی خانەکان.

00:02:38.967 --> 00:02:43.284
بەڵام ئەگەر خانەکانی خوێنی بەخشەر
و وەرگر هەمان جۆر بن،

00:02:43.284 --> 00:02:48.363
ئەوا خانەکانی بەخشەر لەناو نابردرێن 
و نامەیێن.

NOTE Paragraph

00:02:48.363 --> 00:02:49.713
تاکو ١٩٠٧،

00:02:49.713 --> 00:02:54.136
پزیشکەکان رێژەی بچووکی خوێنیان 
تیکەڵ دەکرد پێش ئەنجامدانی گواستنەوەکە.

00:02:54.136 --> 00:02:56.996
ئەگەر خوێن مەیین رووی نەدابا، 
ئەوا واتە گواستنەوەکە گونجاوە.

00:02:56.996 --> 00:02:59.728
ئەمەش بووە هۆی رزگار کردنی هەزاران گیان،

00:02:59.728 --> 00:03:03.528
هەروەها بووە هۆی رەخساندنی زەمینەیەک 
بۆ گواستنەوەی هاوچەرخ.

NOTE Paragraph

00:03:03.528 --> 00:03:07.368
تاوەکو ئەم کاتە، گواستنەوەی خوێن 
تەنها لە کاتە پێویستەکاندا دەکرا،

00:03:07.368 --> 00:03:10.194
راستەوخۆ لە نێوان دوو کەسدا.

00:03:10.194 --> 00:03:13.428
ئەمەش لەبەر ئەوەی خوێن لەگەڵ
بەرکەوتنی بە هەوا

00:03:13.428 --> 00:03:15.588
راستەوخۆ دەست بە مەیین دەکات.

00:03:15.588 --> 00:03:20.398
کردارێکی بەرگرییە بۆ رێگری کردن لە 
لەدەستچوونی خوێن لە کاتی برینداربووندا.

NOTE Paragraph

00:03:20.398 --> 00:03:25.078
لە ساڵی ١٩١٤دا، لێکۆڵەرەوان بۆیان دەرکەوت
کە ماددەی سۆدیۆم سترەیت

00:03:25.078 --> 00:03:31.092
رێگرە لە مەیینی خوێن ئەمەش بە لابردنی
کالسیۆم کە هۆکاری مەیینی خوێنە.

00:03:31.092 --> 00:03:34.532
خوێنی سترەیت زیادکراو دەکرێت 
هەڵبگیردرێت و دواتر بەکار بهێنرێت

00:03:34.532 --> 00:03:39.484
ئەمەش هەنگاوی یەکەم بوو بۆ رەخساندنی
گواستنەوەی خوێن بە پێوانەیەکی گەورە.

00:03:39.484 --> 00:03:46.472
لە ساڵی ١٩١٦دا، دوو زانای ئەمریکی
ماددەیەکی کاریگەرتری دژەمەیینیان دۆزییەوە

00:03:46.472 --> 00:03:51.791
ناودەبرێت بە هێپارین، کە ئەو ئەنزیمانە 
لەکاردەخات کە دەبنە هۆی خوێن مەیین.

00:03:51.791 --> 00:03:54.331
تا ئێستاش هێپارین بەکاردەهێنرێت.

NOTE Paragraph

00:03:54.331 --> 00:03:55.422
لە هەمان کاتدا،

00:03:55.422 --> 00:03:59.342
لێکۆڵەرەوە ئەمریکی و بەریتانییەکان
ئامێری گویزەرەوەیان گەشە پێدا

00:03:59.342 --> 00:04:04.584
کە خوێنی بەخشینی دەگەیاند بە مەیدانەکانی 
جەنگ لە ماوەی جەنگی جیهانی یەکەمدا.

00:04:04.584 --> 00:04:07.034
بە تێکەڵ کردنییان لەگەڵ هێپارین

00:04:07.034 --> 00:04:10.825
پزیشکانی جەنگ خوێنەکانیان
بە سەلامەتی هەڵدەگرت،

00:04:10.825 --> 00:04:15.817
ئینجا راستەوخۆ دەیانگەیاند بە سەربازە 
بریندارەکان لە مەیدانەکانی جەنگ.

NOTE Paragraph

00:04:15.817 --> 00:04:20.473
پاش تەواوبوونی جەنگ. ئەم بۆکسە گوێزەرەوە
ساکارە بووە هۆی

00:04:20.473 --> 00:04:25.436
دروست کردنی بانکی خوێنی سەردەمییانە،
ئامێرێکی جێگیری گشت نەخۆشخانەکانی جیهان.