WEBVTT

00:00:01.512 --> 00:00:04.532
Men bärde 4 ýyl mundan ozal bolupdym

00:00:04.755 --> 00:00:07.255
we şol wagtlar

00:00:07.351 --> 00:00:09.939
bu gürrüňler internede goýulmaýardy.

00:00:10.059 --> 00:00:12.499
Meň pikirimçe TED-lilere bir gutyň
içinde berilýärdi

00:00:12.559 --> 00:00:13.896
bir DVD gutysynda.

00:00:14.006 --> 00:00:16.663
Bu gutyny tekjelere goýýardylar, häzir 
hem şol ýerinde durýandyr.

NOTE Paragraph

00:00:16.830 --> 00:00:18.261
(Gülüşmeler)

NOTE Paragraph

00:00:19.544 --> 00:00:21.735
Hatda Kris maňa jaň edende

00:00:21.735 --> 00:00:23.121
gürrüňümden 1 hepde soňrady

00:00:23.121 --> 00:00:25.422
maňa şeýle diýdi "Gürrüňleri internede 
goýýarys.

00:00:25.422 --> 00:00:27.382
Seniňkileri hem goýup bilerismi?" Menem 
"elbette" diýdim.

NOTE Paragraph

00:00:28.553 --> 00:00:30.061
We 4 ýyl soňra

00:00:30.996 --> 00:00:33.626
aýdyşym ýaly, gürrüňe tomaşa eden adam 
sany 4 ...

00:00:33.626 --> 00:00:36.103
Neme, aslynda 4 miliýon gezek ýüklenipdir 
bu wideo.

00:00:36.103 --> 00:00:38.453
Ýagny bu sany 20-ä köpeltsek ýa-da şoňa
ýakyn sana

00:00:38.453 --> 00:00:40.703
takmynan wideoýa tomaşa eden adam sany 
taparys.

00:00:40.703 --> 00:00:42.993
Diýmek Krisiň aýdyşy ýaly, adamlar meni

00:00:42.993 --> 00:00:45.143
wideoda görmäge teşne ekenler.

NOTE Paragraph

00:00:45.160 --> 00:00:47.260
(Gülüşmeler)

NOTE Paragraph

00:00:47.390 --> 00:00:50.480
(El çarpyşmalar)

NOTE Paragraph

00:00:54.147 --> 00:00:55.807
...sizem şeýle duýaňzokmy?

NOTE Paragraph

00:00:56.084 --> 00:00:57.494
(Gülüşmeler)

NOTE Paragraph

00:00:59.868 --> 00:01:04.068
Ýagny, bütin bu tertip meniň size ýene 
bir gürrüň etmegim üçin

00:01:04.068 --> 00:01:06.046
taýýarlanan bir oýun. Ynha baş üstüne.

NOTE Paragraph

00:01:06.391 --> 00:01:07.721
(Gülüşmeler)

NOTE Paragraph

00:01:10.619 --> 00:01:11.959
4 ýyl öň Al Gor

00:01:12.016 --> 00:01:15.056
TED konferensiýasynda çykyş edipdi.

00:01:15.256 --> 00:01:17.926
we klimat krizisinden söz edipdi.

00:01:17.996 --> 00:01:19.786
Soňky gürrüňümiň soňunda

00:01:19.845 --> 00:01:21.715
onuň sözlerine deginipdim.

00:01:21.766 --> 00:01:23.636
Galan ýerimden dowam edeýin

00:01:23.639 --> 00:01:26.549
näme etsemem şol wagt diňe 18 minudym
bardy.

00:01:26.906 --> 00:01:28.276
Nirede galypdyk...

NOTE Paragraph

00:01:28.589 --> 00:01:31.609
(Gülüşmeler)

NOTE Paragraph

00:01:37.648 --> 00:01:38.770
Mamlady

00:01:38.860 --> 00:01:41.400
Möhüm bir krizisiň bardygy gün ýüzündedi.

00:01:41.400 --> 00:01:44.680
Muňa ynanmaýanlara biraz köpüräk köçä 
çykmaklaryny maslahat berýärin.

00:01:44.680 --> 00:01:45.830
(Gülüşmeler)

00:01:47.991 --> 00:01:51.091
Ýöne men ýene bir klimat krizisiniň
bardygyna ynanýaryn

00:01:51.615 --> 00:01:53.145
birinjisi ýaly ýowuz,

00:01:53.855 --> 00:01:55.315
we çykyş sebäbi deň

00:01:55.748 --> 00:01:59.618
we bu krizisede deň gyssaglykda 
çemeleşmelidiris.

00:02:00.099 --> 00:02:01.959
Diýmek isleýänim --

00:02:02.117 --> 00:02:03.117
bu ýagdaýda

00:02:03.142 --> 00:02:05.062
"Seret, başymyzda bir krizis bar

00:02:05.122 --> 00:02:07.562
ikinji birine ätiýajym ýok" diýip 
bilersiňiz.

00:02:07.830 --> 00:02:11.210
Ýöne bu krizis, tebigy sebäplerden däl

00:02:11.252 --> 00:02:12.782
ynanjyma görä

00:02:12.917 --> 00:02:15.697
ynsan çeşmeli bir krizis.

NOTE Paragraph

00:02:15.735 --> 00:02:17.525
Meniň pikirimçe, esasynda,

00:02:17.586 --> 00:02:20.106
soňky günlerde köp çykyş edijiniň aýdyşy 
ýaly

00:02:20.180 --> 00:02:23.770
ukyplarymyzy örän netijesiz

00:02:23.830 --> 00:02:24.640
ulanýarys.

00:02:25.218 --> 00:02:27.218
Birnäçe adam durmuşyny

00:02:27.365 --> 00:02:29.985
ukyplarynyň nämedigini bilmän geçirýär,

00:02:30.093 --> 00:02:32.853
ýada bir ukybynyň bardygyndan hem 
habarsyz.

00:02:33.023 --> 00:02:34.913
Birnäçe adam bilen tanyşýan

00:02:34.913 --> 00:02:37.623
özleriniň gowy edýän hiç işleriniň 
ýokdygyny çaklaýarlar.

NOTE Paragraph

00:02:37.623 --> 00:02:41.364
Men dünýäni 2 topara bölýärin.

00:02:41.721 --> 00:02:44.491
Žeremi Bentam, beýik peýdaçy filozof

00:02:44.534 --> 00:02:46.504
bir gezek şeýle bir jedel başladypdy.

00:02:46.606 --> 00:02:48.806
Şeýle diýipdi, "Dünýäde 2 görnüş 
ynsan bar,

00:02:49.066 --> 00:02:51.156
dünýädäki ynsanlary ikä bölýänler

00:02:51.208 --> 00:02:52.428
we bölmeýänler."

00:02:52.428 --> 00:02:54.048
(Gülüşmeler)

00:02:57.984 --> 00:02:59.104
Men bölýänlerden.

00:02:59.640 --> 00:03:00.820
(Gülüşmeler)

NOTE Paragraph

00:03:04.785 --> 00:03:06.665
Bir topar adam bilen tanyşýan

00:03:06.666 --> 00:03:09.766
edýän işlerini söýenoklar.

00:03:09.844 --> 00:03:11.664
Durmuşlaryny ýaşmaly

00:03:11.672 --> 00:03:12.782
diýip ýaşaýarlar.

00:03:12.800 --> 00:03:15.190
Edýän işlerinden lezzet almaýarlar.

00:03:15.320 --> 00:03:18.770
Lezzet almak ýerine, ol işe sabyr edýärler

00:03:18.770 --> 00:03:20.500
we hepde soňuna garaşýarlar.

00:03:21.096 --> 00:03:23.566
Emma başga adamlar bilen hem tanyşýaryn

00:03:23.566 --> 00:03:25.326
edýän işlerini söýýärler

00:03:25.332 --> 00:03:27.482
we başga iş etmegi pikirem edenoklar.

00:03:27.482 --> 00:03:30.662
Olara "Indi bu işi etme" diýseňiz, 
"Sen näme diýýäniňi bilýäňmi?"

00:03:30.662 --> 00:03:33.802
diýip sorarlar. Sebäbi edýänleri iş 
däl-de olaryň kişiligidir.

00:03:33.821 --> 00:03:35.651
"Emma bu men." diýerler.

00:03:35.651 --> 00:03:38.011
"Iň köp özüm ýaly duýmagymy üpjin edýän

00:03:38.011 --> 00:03:39.721
işden aýrylmak samsyklyk bolar."

00:03:39.841 --> 00:03:42.621
Gynansakda bu ýagdaý ýeterlik adam üçin 
degişli däl.

00:03:42.729 --> 00:03:45.349
Aslyna seredeňde, meniň pikrimçe 
düýp göter tersi

00:03:45.349 --> 00:03:46.869
gaty az adama degişli.

00:03:47.202 --> 00:03:49.172
Meniň pikrimçe munyň birnäçe

NOTE Paragraph

00:03:49.172 --> 00:03:50.862
düşündürilişi bolup biler.

00:03:50.923 --> 00:03:52.803
Bulardan iň ýokarda bolany

00:03:52.869 --> 00:03:54.029
okuw,

00:03:54.454 --> 00:03:56.174
sebäbi okuw adamlary

00:03:56.317 --> 00:03:57.887
tebigy ukyplaryndan

00:03:57.967 --> 00:04:00.787
uzaklaşdyryp biler.

00:04:01.066 --> 00:04:03.776
Ynsan ukyplary, tebigy çeşmeler ýalydyr

00:04:03.909 --> 00:04:06.189
köplenç has çuňluklarda gömülgidir.

00:04:06.221 --> 00:04:08.011
Gowy edip gözlemek gerek.

00:04:08.011 --> 00:04:09.811
Töwerekde, üst ýüzünde durmazlar.

00:04:09.811 --> 00:04:12.471
Ýüze çykyp biljekleri ýagdaýyň 
taýýarlanmasy gerekli.

00:04:12.919 --> 00:04:14.419
Çak edip biljegiňiz ýaly

00:04:14.419 --> 00:04:16.429
munuň ýoly okuwdan geçmelidir.

00:04:16.585 --> 00:04:18.185
Ýöne köplenç geçmez.

00:04:18.681 --> 00:04:20.831
Dünýädaki ähli okuw sistemalary

00:04:20.878 --> 00:04:22.538
şuwagt reforma içinde.

00:04:22.697 --> 00:04:24.367
Ýöne bu ýeterli däl.

00:04:24.592 --> 00:04:26.792
Reforma indi ýeterlik çözgüt däl

00:04:26.969 --> 00:04:30.129
sebäbi reforma diýmek döwük bir nusgany 
bejermek diýmekdir.

00:04:30.373 --> 00:04:31.443
Gerekli bolan --

00:04:31.519 --> 00:04:34.229
dogry bu gep soňky wagtlarda köp ulanylýan
boldy özä--

00:04:34.272 --> 00:04:36.522
okuwyň ewolusiýa geçirmegi diýmek däldir,

00:04:36.522 --> 00:04:38.812
gerekli bolan okuwyň rewolusiýasydyr.

00:04:39.035 --> 00:04:40.575
Indi okuw öz halyndan

00:04:40.575 --> 00:04:42.225
başga bir hala geçmelidir.

NOTE Paragraph

00:04:42.244 --> 00:04:45.924
(El çarpyşmalar)

NOTE Paragraph

00:04:48.204 --> 00:04:50.154
Iň uly kynçylyklaryň biri

00:04:50.242 --> 00:04:51.792
okuwyň esasynda

00:04:51.792 --> 00:04:53.462
täzeçileşdirmekdir.

00:04:54.344 --> 00:04:55.604
Täzelik kyndyr

00:04:56.458 --> 00:04:58.688
sebäbi adamlar öwrenişmekde kynçylyk 
çekjekler

00:04:58.688 --> 00:05:00.538
täze bir zatlar etmeli bolarlar.

00:05:00.538 --> 00:05:03.008
Dogry diýýan zatlarymyzy derňemegimizi
gerekli,

00:05:03.008 --> 00:05:05.898
ap-aýdyňdygyny pikir etýän zatlarymyzy
täzeden gözden geçirmelidiris.

00:05:06.009 --> 00:05:06.979
Reforma

00:05:07.061 --> 00:05:09.491
ýa-da üýtgetmek bilen baglanşykly iň uly 
mesele

00:05:09.501 --> 00:05:11.891
umumy duýgynyň şertsiz kabul edilmegidir.

00:05:11.891 --> 00:05:13.981
Adamlar bir zady kabul ederler sebäbi olar

00:05:13.981 --> 00:05:16.491
"Bu iş başga görnüşde edilmez çünki bu 
hemişe şeyle edildi" diýerler.

NOTE Paragraph

00:05:16.491 --> 00:05:19.361
Geçen bir gün Abraham Linkolnyň ajaýyp 
sözüne gabat geldim,

00:05:19.371 --> 00:05:22.776
bu ýerde ondan bir çykarma etsem 
göwnüňizden turar diýip pikir edýärin,

00:05:22.776 --> 00:05:23.386
şeýle dälmi?

NOTE Paragraph

00:05:23.496 --> 00:05:24.136
(Gülüşmeler)

00:05:24.472 --> 00:05:26.802
Muny 1862-iň Dekabrynda

00:05:26.802 --> 00:05:30.342
kongresiň ikinji ýyllyk ýygnagynda 
aýdypdyr.

00:05:31.355 --> 00:05:34.395
Ýöne şuny boýnuma alýan, ol wagtlar 
nämeler bolup geçýändigi barada

00:05:34.395 --> 00:05:35.535
hiç pikrim ýok.

00:05:36.034 --> 00:05:38.974
çünki biz Angiliýada Amerikanyň 
taryhyny okatmaýarys.

00:05:39.116 --> 00:05:40.366
(Gülüşmeler)

00:05:40.939 --> 00:05:43.269
Ýörite gizleýäris, syýasatymyz şeýle.

00:05:43.355 --> 00:05:44.455
(Gülüşmeler)

00:05:46.134 --> 00:05:48.924
Borla, 1862-de dogurdanam örän möhüm 
zatlar bolýardy

00:05:48.924 --> 00:05:50.384
aramyzdaky Amerikalylar

00:05:50.384 --> 00:05:51.044
bilerler.

NOTE Paragraph

00:05:53.750 --> 00:05:54.730
Şeýle diýipdir:

00:05:55.969 --> 00:05:57.279
"Asuda geçmişiň

00:05:57.279 --> 00:05:58.119
doguşlary

00:05:58.119 --> 00:06:02.119
tupanly bugün üçin ýetersizdir.

00:06:02.189 --> 00:06:03.049
Bir ýagdaý

00:06:03.049 --> 00:06:05.969
şertler kynlaşdykça aşylmagy kyn 
ýagdaýa gelip biler,

00:06:05.969 --> 00:06:10.469
onda biz bu kynçylyklaryň üstine çykyp bu 
ýagdaýy aşmalydyrys.

00:06:10.590 --> 00:06:12.050
Men bu garaýyşa haýran galdym.

00:06:12.050 --> 00:06:15.560
Bir ýagdaýyň hötdesinden, kynçylyklardan 
gaçyp dälde olary ulanyp gelmek.

00:06:15.640 --> 00:06:17.230
"Biziň dawamyz täze,

00:06:17.230 --> 00:06:19.580
diýmek täze düşünjelerimiz bolmaly

00:06:20.240 --> 00:06:22.640
we hereketlerimizde täze bolmaly.

00:06:22.938 --> 00:06:25.398
Özümizi azat etmelidiris

00:06:25.638 --> 00:06:28.518
diňe şonda soňra öz ýurdymyzy halas 
edip bileris."

NOTE Paragraph

00:06:29.169 --> 00:06:31.839
"Azat etmek" bu söze haýran.

00:06:31.839 --> 00:06:33.479
Näme diýmekdigini bilýänizmi?

00:06:33.714 --> 00:06:35.934
Tussagy bolan pikirlerimiz bar diýmek

00:06:35.956 --> 00:06:38.436
hemişe bolandygyny we boljagyny kabul eden

00:06:38.436 --> 00:06:40.946
öz ugurly gidişiň bölegi hasaplaýan 
pikirlerimiz.

00:06:41.026 --> 00:06:42.346
Pikirlerimiziň köpüsi

00:06:42.400 --> 00:06:45.060
içinde bolan asyrmyzyň şertlerine görä 
döremedik

00:06:45.074 --> 00:06:48.144
tersine geçen asyrlaryň meselelerini 
çözmek üçin ýüze çykandyrlar.

00:06:48.246 --> 00:06:50.736
Emma zehinlerimiz häzirem bu düşünjelere
gipnoz edilen.

00:06:50.877 --> 00:06:53.477
Bu düşünjelerden özümizi azat etmelidiris.

00:06:54.016 --> 00:06:56.606
Muny etmegi aýtmak elbette etmekden 
has aňsat.

00:06:56.606 --> 00:07:00.096
Bu ýagdaýda nämani soragsyz kabul 
edýändigimizi bilmek örän kyndyr.

00:07:00.287 --> 00:07:02.867
Munuň sebäbide soraglamazlygymyzdyr.

NOTE Paragraph

00:07:03.007 --> 00:07:05.317
Mysal bermek üçin size bir sorag soraýyn

00:07:05.415 --> 00:07:07.845
Bu zaldaky näçe kişi 25 ýaşynyň üstinde?

00:07:08.592 --> 00:07:10.872
Soraglamazdan kabul edýän zadyňyz bu däl.

00:07:10.872 --> 00:07:12.082
Bu hakykady bilýändigiňizi bilýän.

00:07:12.862 --> 00:07:15.352
Bärde 25 ýaşyň aşagynda kimdir biri barmy?

00:07:15.911 --> 00:07:18.131
Örän gowy, Indi, 25-iň üstinde bolanlar,

00:07:18.233 --> 00:07:20.593
goşar sagadynyz bar bolsa eliňizi 
galdyryp bilermisiniz?

00:07:22.021 --> 00:07:23.961
Örän köp sanda şeýle dämi?

00:07:24.791 --> 00:07:27.371
Birem bu zal dolysy okuwçylara soraň 
bu soragy.

00:07:27.371 --> 00:07:29.491
Ol ýaşda ýaşlaryň köpüsi sagat dakynmaýar.

00:07:29.491 --> 00:07:32.131
Dakmazlar ýa-da dakmaklaryna rugsat 
edilmez diýýemmok.

00:07:32.131 --> 00:07:33.911
köplenç diňe dakmazlygy saýlaýarlar.

00:07:33.911 --> 00:07:36.611
Munuň sebäbi, biziň, ýagy 25 
üstindäkileriň,

00:07:36.611 --> 00:07:38.981
digital öňündäki bir dünýäde ulalan 
bolmagymyz.

00:07:38.981 --> 00:07:40.152
Biz wagty bilmek üçin

00:07:40.152 --> 00:07:42.552
wagty bize görkezjek bir gurala 
mätäçlik duýýarys.

00:07:42.622 --> 00:07:45.332
Çagymyzyň çagalary digital dünýäde 
ýaşaýarlar,

00:07:45.332 --> 00:07:46.972
we olar üçin wagt her ýerde.

00:07:47.095 --> 00:07:49.565
Yzarlamak üçin aýratyn bir gurala 
mätaçlikleri ýok.

00:07:49.595 --> 00:07:51.017
Hä, siziňde ýok.

00:07:51.017 --> 00:07:53.747
diňe muny hemişe edendigiňiz üçin 
endik bolupdyr.

00:07:54.268 --> 00:07:56.858
Gyzym Keýt, 20 ýaşynda, hiç sagat 
dakynanok.

00:07:56.918 --> 00:07:58.638
Gereksiz görýär.

00:07:58.817 --> 00:08:02.627
"Ýeke funksiýaly gural bu" diýýar.

00:08:02.731 --> 00:08:05.371
(Gülüşmeler)

00:08:07.495 --> 00:08:08.575
"Iç gysgynç."

00:08:08.575 --> 00:08:12.165
"Ýok ýok!" diýýärin. "Senänide görkezýär."

00:08:12.455 --> 00:08:15.035
(Gülüşmeler)

00:08:17.097 --> 00:08:18.957
"Birden köp aýratynlygy bar."

NOTE Paragraph

00:08:19.999 --> 00:08:23.699
Aý bolýar görýänizä, okuw temasynda 
tussagy bolan düşünjelerimiz bar.

00:08:23.773 --> 00:08:25.933
Bir näçe mysal getirmegime rugsat ediň

00:08:25.933 --> 00:08:27.753
Bulardan biri çyzgylylyk pikri,

00:08:27.924 --> 00:08:30.724
bir ýerden başlarsyňyz, bir ýoly 
yzarlarsyňyz,

00:08:30.724 --> 00:08:33.904
we eger hemme zady dogry eden bolsaňyz, 
durmuşyňyzyň soňunda

00:08:33.904 --> 00:08:36.384
durmyşyňyzy gowy bir ýere oturdan 
bolarsyňyz.

00:08:36.529 --> 00:08:39.649
TED-de gürlän hemme kişi bize 
gizlin-gizlin

00:08:39.649 --> 00:08:42.179
kä wagtda açyk-açyk şuny diýdi,

00:08:42.569 --> 00:08:45.849
durmuş çyzgyly däldir, organikdir.

00:08:45.849 --> 00:08:48.009
Durmyşlarymyzy simbiotik bolup

00:08:48.009 --> 00:08:49.609
ukyplarmyzy ýüze çykarjak

00:08:49.609 --> 00:08:52.389
hadysa we ýagdaýlara bagly edip emele 
getireris.

00:08:52.844 --> 00:08:54.214
Eger bilýän bolsaňyz

00:08:54.214 --> 00:08:56.454
çyzgyly düşündirişi kellämizde 
müdimi hala getiripdiris.

00:08:56.564 --> 00:08:57.834
Okuwyň çür depesi

00:08:57.834 --> 00:08:59.324
uniwersitede girmek.

00:08:59.324 --> 00:09:01.704
Çaklaýyşyma görä adamlary üniwersitede 
salmagy hem

00:09:01.704 --> 00:09:03.264
kellämizde müdimi hala getirdik,

00:09:03.264 --> 00:09:05.154
iň azyndan käbir görüş uniwersitetlere.

00:09:05.154 --> 00:09:08.414
Uniwersitede gitmäň diýýemmok, ýöne 
herkimiň gitmegine zerurlyk ýok.

00:09:08.414 --> 00:09:10.554
Ýa-da herkimiň derrew gitmegine zerurlyk
ýok.

00:09:10.554 --> 00:09:11.924
Belki soňra gidip bilerler, derrew däl.

NOTE Paragraph

00:09:11.974 --> 00:09:13.854
Bir näçe wagt öň San Fransiskodadym

00:09:13.854 --> 00:09:15.144
kitaba gol çekmek üçin.

00:09:15.144 --> 00:09:17.774
30 ýaşlarynda bir adam bir kitap satyn
alýardy.

00:09:17.774 --> 00:09:19.364
Näme iş etýändigini soradym?

00:09:19.364 --> 00:09:21.384
Maňa ýangyn söndürijidigini aýtdy.

00:09:21.759 --> 00:09:23.859
Haçandan bäri ýangyn söndürijidigini
soradym.

00:09:23.859 --> 00:09:25.019
"Hemişe." diýip jogap berdi.

00:09:26.569 --> 00:09:28.999
Bu käri saýlamaga haçan karara gelendigini
soradym.

00:09:28.999 --> 00:09:31.849
"Çagakam" diýdi. "Hatda okuwda bu 
sebäpden kynçylyk çekdim

00:09:31.849 --> 00:09:34.469
sebabi okuwda hemme kişi ýangyn
söndüriji bolmak isleýardi."

00:09:34.886 --> 00:09:37.576
"Emma men çynym bilen ýangyn söndüriji 
bolmak isleýärdim."

00:09:38.147 --> 00:09:40.317
"Mekdebiň soňky synpyna gelenimde,

00:09:40.317 --> 00:09:43.087
mugallymlarym maňa ähmiýet bermeýärdiler.

00:09:43.128 --> 00:09:45.498
Hasam bir mugallym bardy, ol hiç ähmiýet
bermeýärdi.

00:09:45.498 --> 00:09:47.458
Maňa eger hemme etmek islegim bu bolsa

00:09:47.458 --> 00:09:49.488
durmuşymy çöpe atýandygymy aýtdy.

00:09:49.488 --> 00:09:52.058
Uniwersitede gitmelidigimi, bir hünärmen 
bolmagymy

00:09:52.058 --> 00:09:54.048
örän potensialymyň bardygyny

00:09:54.048 --> 00:09:56.368
we özümi biderek zatlara harç edýändigimi
aýtdy."

00:09:56.368 --> 00:09:57.508
"Abraýym gaçdy çünki

00:09:57.508 --> 00:10:00.318
bulary bütin synpyň öňünde aýtdy. 
Çyndanam gorkunç duýdym.

00:10:00.318 --> 00:10:02.938
Ýöne meniň islegim şudy onuň üçin menem 
okuwy taşladym.

00:10:02.938 --> 00:10:05.268
Ýangyn howpsuzlygyna ýüz tutdym we kabul
edildim."

00:10:05.268 --> 00:10:08.358
Soňra dowam etdi, "Bilýänizmi, edil siz
bu temany açmazyňyzdan ozal

00:10:08.358 --> 00:10:10.438
ol mugallymy pikir edýärdim."

00:10:10.588 --> 00:10:11.878
"Çünki 6 aý ýaly öň,

00:10:12.170 --> 00:10:13.960
onuň janyny halas etdim."

00:10:14.117 --> 00:10:15.967
(Gülüşmeler)

00:10:17.208 --> 00:10:19.388
"Bir ulag heläkçiligine uçurapdy" diýdi.

00:10:19.388 --> 00:10:21.868
"we men ony ulagdan çykardym, ilkinji 
kömegi etdim,

00:10:21.868 --> 00:10:23.558
we janyny halas etdim."

00:10:23.696 --> 00:10:26.306
"Indi men baradaky pikirleri bir neme 
bolsada gowylaşandyr."

NOTE Paragraph

00:10:26.306 --> 00:10:28.006
(Gülüşmeler)

NOTE Paragraph

00:10:28.006 --> 00:10:33.246
(El çarpyşmalar)

NOTE Paragraph

00:10:34.296 --> 00:10:35.896
Bilýänizmi, meniň pikirimçe

00:10:35.896 --> 00:10:37.236
bir jemgyýetde

00:10:37.236 --> 00:10:39.806
näçe köp görnüş ukyplylaryň bolandygy 
möhüm,

00:10:39.806 --> 00:10:42.726
bir zady näçe kişiniň edip bilmegi däl.

00:10:42.726 --> 00:10:45.006
We öňümizdäki kynçylyklaryň kalbynda

00:10:45.006 --> 00:10:47.416
(El çarpyşmalar)

00:10:47.416 --> 00:10:49.386
Öňümizdäki kynçylyklaryň kalbynda

00:10:49.386 --> 00:10:51.466
başarjaňlygymyzy we zehinimizi

00:10:51.466 --> 00:10:53.306
täzeden kesgitlemegimiz ýatyr.

00:10:53.310 --> 00:10:55.610
Bu çyzglylyk işi bir problemadyr.

NOTE Paragraph

00:10:56.092 --> 00:10:56.832
9 ýyl öň

00:10:56.832 --> 00:10:58.372
Los Angelse gelenimde

00:10:58.372 --> 00:11:02.832
örän gowy maksatly syýasy jümlä gabat geldim.

00:11:03.182 --> 00:11:06.542
şeýle diýýärdi, "Uniwersitet çagalar 
bagynda başlaýar."

00:11:08.741 --> 00:11:10.101
Ýok, başlamaýar.

00:11:10.339 --> 00:11:12.379
(Gülüşmeler)

00:11:14.823 --> 00:11:15.743
Başlamaz.

00:11:16.412 --> 00:11:18.962
Eger wagtymyz bolsady dowam ederdim,
ýöne ýok.

00:11:18.962 --> 00:11:20.212
(Gülüşmeler)

00:11:21.102 --> 00:11:23.582
Çagalar bagy çagalar bagynda başlaýar.

00:11:23.582 --> 00:11:24.822
(Gülüşmeler)

00:11:26.137 --> 00:11:27.847
Bir dostym bir gezek şeýle diýipdi,

00:11:27.847 --> 00:11:30.567
"3 ýaşynda bir çaga, 6 ýaşyndaky bir çagaň
ýarysy däldir."

00:11:30.567 --> 00:11:32.477
(Gülüşmeler)

00:11:32.477 --> 00:11:36.907
(El çarpyşmalar)

00:11:37.606 --> 00:11:38.516
3 ýaşyndadyr.

NOTE Paragraph

00:11:38.516 --> 00:11:40.776
Emma şu soňky gürrüňlerde eşdişimiz ýaly

00:11:40.776 --> 00:11:43.166
çagalar bagyna gitmek üçin örän köp 
bäsleşik bar

00:11:43.166 --> 00:11:45.496
göni çagalar bagyna gitmek üçin

00:11:45.496 --> 00:11:49.696
indi 3 ýaşyndaky çagalar gürrüňdeşlige
alynýarlar.

00:11:51.987 --> 00:11:54.427
Hondan bari bolup oturanlaryň öňünde
bir çaga pikir ediň

00:11:54.427 --> 00:11:55.747
öňünde özüniň geçmişi,

00:11:55.747 --> 00:11:57.177
(Gülüşmeler)

00:11:57.833 --> 00:11:59.963
Barlagçylar sahypalary geçirip, "Hany bary
şumy?"


00:11:59.963 --> 00:12:02.313
(Gülüşmeler)

00:12:02.313 --> 00:12:05.263
(El çarpyşmalar)

00:12:05.289 --> 00:12:08.419
"36 aýdan bäri ýaşaýaň, barmy şu?"

00:12:08.419 --> 00:12:10.619
(Gülüşmeler)

00:12:15.551 --> 00:12:17.491
"Hiç bir zat başarmansyň.

00:12:18.789 --> 00:12:21.319
elbette birinji 6 aýy süýt emip 
geçiripsiň."

00:12:21.359 --> 00:12:23.469
(Gülüşmeler)

00:12:26.571 --> 00:12:29.361
Görýänizä, düşünje manysyz biderek ýöne 
adamlary özüne çekýär.

NOTE Paragraph

00:12:29.502 --> 00:12:31.382
Bir başga uly meselede äheň.

00:12:31.709 --> 00:12:33.169
Okuw sistemlararymyzy

00:12:33.169 --> 00:12:35.509
tiz tagam nusgasyna görä taýýarlapdyrys.

00:12:35.826 --> 00:12:38.286
Jamie Oliwer bu tema deginipdi öňki gün.

00:12:38.286 --> 00:12:40.576
Katering hil ynamça sistemasynda 2 
nusga bardyr.

00:12:40.576 --> 00:12:42.576
Bularyň biri bolan tiz tagam nusgasynda

00:12:42.576 --> 00:12:43.976
hemme zat standartdyr.

00:12:43.976 --> 00:12:46.456
Beýleki nusga Zagat we Mişelin ýaly 
restoranlardyr.

00:12:46.456 --> 00:12:48.186
bularda hiç zat standart däldir.

00:12:48.186 --> 00:12:50.776
Hemme zat ol wagtky ýagdaýa görä aýratyn
taýýarlanar.

00:12:50.776 --> 00:12:53.676
Okuw düýäsi bizler özümizi tiz tagam nusgasyna
laýyk görýäris.

00:12:53.676 --> 00:12:56.486
we bu çemeleşme ruhymyzy we güýjimizi 
tüketýär

00:12:56.486 --> 00:12:59.606
edil tiz tagamlaryň saglygymyzy tükedişi
ýaly.

NOTE Paragraph

00:12:59.606 --> 00:13:04.766
(El çarpyşmalar)

NOTE Paragraph

00:13:05.636 --> 00:13:07.576
Bu ýerde bir näçe nokada üns bermeli biz.

00:13:07.576 --> 00:13:10.806
Birinjiden ynsan ukyplary düýpgöter bir 
birinden tapawutly bolýar.

00:13:10.806 --> 00:13:12.696
Ynsanlaryň tapawutly meýilleri bardyr.

00:13:12.696 --> 00:13:13.776
Öňüräk düşündim

00:13:13.776 --> 00:13:14.676
men çagakam

00:13:14.676 --> 00:13:19.316
Erik Klapton bilen bir wagtda maňada 
gitara berilipdi.

00:13:20.397 --> 00:13:23.127
Aýtjak bolýanyma düşündiňiz. Erigiň 
biýjesi şowly boldy.

00:13:23.127 --> 00:13:24.477
(Gülüşmeler)

00:13:25.697 --> 00:13:28.117
Näme üçindir men onuň ýaly başarnykly
bolmadym.

00:13:28.117 --> 00:13:30.577
Näçe synanyşsamam guraly çalyp bilmedim

00:13:30.577 --> 00:13:33.017
emma ýygy-ýygydan we joşgun bilen
üflärdim.

00:13:33.017 --> 00:13:34.477
Näme üçindir bolmady.

NOTE Paragraph

00:13:38.177 --> 00:13:39.087
Diňe olam däl.

00:13:39.319 --> 00:13:41.349
Işiň birazam hyjuw bilen baglanşygy bar.

00:13:41.349 --> 00:13:44.029
Köplenç, adamlar üns bermedikleri işleri
has gowy ederler.

00:13:44.029 --> 00:13:45.479
Hyjuw bilen baglanşykly,

00:13:45.479 --> 00:13:47.899
ruhymyzy we güýjimizi tolgundyrmasy
bilen.

00:13:48.037 --> 00:13:50.747
Eger söýýän we gowy etýän işiňizi etýän
bolsanyz

00:13:51.062 --> 00:13:53.912
wagtam üýtgeşik geçer.

00:13:54.226 --> 00:13:56.576
Aýalym, gysga wagt öň ýazýan romanyny
tamamlady.

00:13:56.576 --> 00:13:59.546
Meniň pikirimçe ajaýyp kitap,

00:13:59.546 --> 00:14:02.396
bir başlasa sagatlap ýitirim bolýardy.

00:14:02.506 --> 00:14:04.716
Söýýän işiňizi edenizde

00:14:04.716 --> 00:14:06.496
1 sagat 5 minut ýaly bolar.

00:14:07.084 --> 00:14:09.504
Ruhyňyza ters gelýän işi edeňizde welin

00:14:09.504 --> 00:14:11.464
5 minut sagatlar ýaly uzyn geler.

00:14:11.638 --> 00:14:14.388
Munça ýaş adamlaryň okuwdan umydyny
ýitirmeginiň sebäbi

00:14:14.388 --> 00:14:16.578
ruhlaryny iýmitlendirmeýändikleri.

00:14:16.578 --> 00:14:19.828
Energiýalaryny, hyjuwlaryny
iýmitlendirmeýärler.

NOTE Paragraph

00:14:19.878 --> 00:14:22.228
Meniň pikirimçe meňzetmeleri üýtgetmeli.

00:14:22.228 --> 00:14:25.368
Meniň pikirimçe senagat nusgasy,

00:14:25.368 --> 00:14:28.388
önümçilik nusgasy

00:14:28.388 --> 00:14:29.628
çyzgylylyga daýanýar

00:14:29.628 --> 00:14:32.018
sazlaşyk görkezmäge, adamlary toparlamaga
daýanýan

00:14:32.018 --> 00:14:33.768
okuw sistemasyndan el çekmelidiris.

00:14:33.768 --> 00:14:34.788
Täze bir nusga,

00:14:34.788 --> 00:14:37.378
oba hojalyk kadalaryna daýanýan bir
nusga geçmelidiris.

00:14:37.378 --> 00:14:38.398
Adam ösüşiniň

00:14:38.398 --> 00:14:42.228
mehaniki proses däldigini

00:14:42.228 --> 00:14:44.548
organiki prosesdigini bilýän bir 
nusga geçmelidiris.

00:14:44.959 --> 00:14:47.929
Adam ösüşiniň netijesini çaklap bilmeris.

00:14:47.929 --> 00:14:50.269
Diňe bir daýhanyň önümlerini seredişi ýaly

00:14:50.269 --> 00:14:51.979
sagdyn ösüşiň bolmagy üçin

00:14:51.979 --> 00:14:53.629
ideal şertleri döredip bileris.

NOTE Paragraph

00:14:53.659 --> 00:14:56.549
Ýagny tema okuw reformasy we üýtgedilişi
bolansoň

00:14:56.549 --> 00:14:58.949
başga bir sistemany göçürip bilmeris.

00:14:58.949 --> 00:15:01.579
KIPPS ýaly aýajyp nusgallar bar mysal 
üçin. Hakykatdanam ajaýyp sistema.

00:15:01.579 --> 00:15:03.269
Bir topar ajaýyp nusga bar.

00:15:03.293 --> 00:15:06.763
Emma möhüm bolan öz şertlerimize görä 
meňzetmek

00:15:06.763 --> 00:15:09.903
we okuwy okuwça görä

00:15:09.903 --> 00:15:10.993
aýratynlaşdyrmak.

00:15:11.046 --> 00:15:13.176
Meniň pikirimçe gelejek üçin gerekli 
çözgüt

00:15:13.176 --> 00:15:14.006
ynha şudyr.

00:15:14.006 --> 00:15:16.296
Sebäbi ätiýaja görä bir ýamama däl;

00:15:16.466 --> 00:15:19.386
okuwda hereketlenmeden söz etýäris.

00:15:19.641 --> 00:15:21.831
Okuwçynyň öz çözgütlerini döretjegi,

00:15:21.831 --> 00:15:25.211
şahsy ders programmasyna daýanýan ýöne
daşaradan kömek edilýän bir nusgadan.

NOTE Paragraph

00:15:25.617 --> 00:15:27.257
Şu wagt bu zaldaky

00:15:27.257 --> 00:15:28.457
adamlar

00:15:28.527 --> 00:15:29.907
iş dünýäsiniň

00:15:29.971 --> 00:15:33.481
multimediýanyň, internediň ynynylmaz 
çeşmelerine wekilçilik etýärler.

00:15:33.599 --> 00:15:34.899
Bu tehnologiýalar,

00:15:34.941 --> 00:15:37.411
mugallymlaryň ajaýyp ukyplary bilen 
birleşende

00:15:37.792 --> 00:15:41.962
okuw sistemasynda rewolisýa etmek üçin 
pursat döreýär.

00:15:41.962 --> 00:15:44.062
Sizi bu temada rol almaga çagyrýaryn

00:15:44.062 --> 00:15:46.472
çünki bu tema örän möhüm, diňe bizler üçin
däl,

00:15:46.472 --> 00:15:47.492
çagalarymyz üçin.

00:15:47.492 --> 00:15:49.932
Emma senagat nusgasyndan el çekmegimiz,

00:15:49.932 --> 00:15:52.252
oba hojalyk nusgasyna geçmegimiz gerekli.

00:15:52.252 --> 00:15:53.882
soňra mekdepler kämilleşsin.

00:15:53.882 --> 00:15:57.043
Çünki ol mekdepler, çagalarmyzyň durmuşy 
tejribe etjek ýerleridir.

00:15:57.043 --> 00:15:59.723
Ýa-da öýlerimiz, eger çaga maşgalasy ýa-da
dostlary bilen

00:15:59.723 --> 00:16:00.943
öýde okamak isleýän bolsa.

00:16:00.943 --> 00:16:02.723
Soňky günlerde hyýallar hakda

00:16:02.723 --> 00:16:03.813
köp gürleşdik.

00:16:04.793 --> 00:16:07.053
Örän gysga görnüşde aýtmak isleýärin --

00:16:07.849 --> 00:16:10.339
Nataliýa Mörçantyň öňki goşgulary ulanan 
aýdymlary

00:16:10.339 --> 00:16:12.329
mende örän täsir galdyrdy düýn gije.

00:16:12.329 --> 00:16:14.569
Size derrew, gysga bir goşgy okamak 
isleýärin

00:16:14.569 --> 00:16:16.689
W.B. Ýetsden, belki tanaýansynyzdyr.

00:16:17.043 --> 00:16:18.633
Muny söýgülisine,

00:16:18.633 --> 00:16:20.223
Maud Gonna ýazypdyr,

00:16:21.011 --> 00:16:24.921
Oňa isleýän zatlary diýip pikir 
etýänlerini bermedigi üçin,

00:16:24.921 --> 00:16:26.721
dertlenýän ekeni.

00:16:26.721 --> 00:16:30.241
Ol diýýar, "Bir zada eýedirin, emma seniň 
üçin dogry zat bolman biler bu."


00:16:30.351 --> 00:16:31.181
Şeýle aýtýar:

00:16:32.402 --> 00:16:35.142
"Jennet işli matalarym bolsady,

00:16:35.952 --> 00:16:37.082
altyn we

00:16:37.082 --> 00:16:38.662
kümüş reňklerde ýazylgy,

00:16:39.672 --> 00:16:41.172
Gök we ýitgili

00:16:41.172 --> 00:16:42.862
we goýy reňk matalary

00:16:42.962 --> 00:16:45.852
gijäniň, ýagtylygyň we alagaraňkynyň.

00:16:47.113 --> 00:16:49.673
Aýaklaryň astynda sererdim.

00:16:50.155 --> 00:16:52.245
Emma garypdyryn,

00:16:52.702 --> 00:16:54.182
we diňe hyýallarym bar;

00:16:54.881 --> 00:16:57.691
Menem hyýallarymy serýärin aýaklaryň 
astyna;

00:16:58.641 --> 00:16:59.751
Emaý bilen bas

00:17:00.504 --> 00:17:02.814
çünki hyýallarymyň üsütine basýarsyň."

00:17:03.038 --> 00:17:05.448
Her gün, her ýerde,

00:17:05.688 --> 00:17:09.058
çagalarymyz hyýallaryny aýaklarymyzyň 
astyna serýärler.

00:17:09.713 --> 00:17:11.523
We bizem emaý bilen basmalydyrys.

00:17:12.151 --> 00:17:13.211
Sag boluň.

00:17:13.448 --> 00:17:22.328
(El çarpyşmalar)

00:17:22.374 --> 00:17:23.314
Köp sagboluň.