0:00:00.000,0:00:02.000
Tôi là một người kể chuyện

0:00:02.000,0:00:05.000
Và tôi muốn kể cho bạn nghe một vài câu chuyện của riêng tôi

0:00:05.000,0:00:10.000
về cái mà tôi gọi là "Sự nguy hiểm của những câu chuyện phiến diện"

0:00:10.000,0:00:14.000
Tôi lớn lên trong khuôn viên của một trường đại học ở miền Đông Nigeria.

0:00:14.000,0:00:17.000
Mẹ tôi bảo rằng tôi bắt đầu đọc sách lúc hai tuổi,

0:00:17.000,0:00:22.000
mặc dù tôi nghĩ bốn thì nghe có vẻ hợp lý hơn.

0:00:22.000,0:00:24.000
Thế nên tôi biết đọc sớm. Và những cái tôi đọc

0:00:24.000,0:00:27.000
là những cuốn sách cho thiếu nhi từ Anh và Mỹ.

0:00:27.000,0:00:30.000
Tôi cũng là một người viết sớm.

0:00:30.000,0:00:34.000
Và khoảng 7 tuổi, khi tôi bắt đầu viết

0:00:34.000,0:00:36.000
những câu chuyện bằng bút chì với tranh minh họa bằng chí màu

0:00:36.000,0:00:39.000
mà người mẹ tội nghiệp của tôi luôn bị ép đọc,

0:00:39.000,0:00:43.000
Tôi viết lại chính xác những câu chuyện mà mình đang đọc.

0:00:43.000,0:00:48.000
Tất cả những nhân vật của tôi đều là da trắng và mắt xanh

0:00:48.000,0:00:50.000
Họ chơi với tuyết.

0:00:50.000,0:00:52.000
Họ ăn táo.

0:00:52.000,0:00:54.000
(Tiếng cười)

0:00:54.000,0:00:56.000
Và họ nói nhiều về thời tiết

0:00:56.000,0:00:58.000
Đẹp làm sao khi cuối cùng cũng có chút nắng.

0:00:58.000,0:01:00.000
(Tiếng cười)

0:01:00.000,0:01:03.000
Lúc đó, điều đó xảy ra mặc dù tôi sống tại Nigeria.

0:01:03.000,0:01:07.000
Tôi chưa bao giờ rời Nigeria cả.

0:01:07.000,0:01:10.000
Chúng tôi không có tuyết. Chúng tôi ăn xoài.

0:01:10.000,0:01:12.000
Và chúng tôi cũng chẳng bao giờ nói về thời tiết,

0:01:12.000,0:01:14.000
bởi vì chẳng cần phải làm như thế.

0:01:14.000,0:01:17.000
Nhân vật của tôi uống nhiều bia gừng

0:01:17.000,0:01:19.000
bởi vì những nhân vật trong những cuốn truyện Anh mà tôi đọc

0:01:19.000,0:01:21.000
cũng uống bia gừng

0:01:21.000,0:01:24.000
mà tôi cũng chẳng bận tâm tôi có biết bia gừng là gì không.

0:01:24.000,0:01:25.000
(Tiếng cười)

0:01:25.000,0:01:28.000
Và nhiều năm sau đó, I vẫn thèm muốn đến tột cùng

0:01:28.000,0:01:30.000
được nếm xem thử bia gừng vị thế nào.

0:01:30.000,0:01:32.000
Nhưng đó lại là một câu chuyện khác.

0:01:32.000,0:01:34.000
Cái được phản ánh ở đây, tôi nghĩ,

0:01:34.000,0:01:37.000
là chúng ta rất dễ bị tác động và chi phối khi chúng ta

0:01:37.000,0:01:39.000
đối mặt với một câu chuyện,

0:01:39.000,0:01:41.000
đặc biệt khi còn là những đứa trẻ con.

0:01:41.000,0:01:43.000
Bởi tất cả những thứ tôi đọc đều là sách

0:01:43.000,0:01:45.000
về những người ngoại quốc,

0:01:45.000,0:01:47.000
tôi đã tin rằng trong sách,

0:01:47.000,0:01:50.000
như thể trong chính bản chất của chúng, luôn phải có những người ngoại quôc,

0:01:50.000,0:01:52.000
và phải viết về những thứ mà

0:01:52.000,0:01:55.000
bản thân tôi không hề biết đến.

0:01:55.000,0:01:59.000
Lúc ấy, nhiều điều thay đổi khi tôi phát hiện ra những cuốn sách về Châu Phi.

0:01:59.000,0:02:01.000
Không có sẵn nhiều sách như vậy. Và chúng cũng không phải

0:02:01.000,0:02:03.000
dễ mà tìm được như những cuốn sách ngoại kia.

0:02:03.000,0:02:07.000
Nhưng nhờ những nhà văn như Chinua Achebe và Camara Laye

0:02:07.000,0:02:09.000
tôi cảm nhận được sự thay đổi trong cảm quan của mình

0:02:09.000,0:02:11.000
về văn học.

0:02:11.000,0:02:13.000
Tôi nhận ra những người như tôi,

0:02:13.000,0:02:15.000
những người con gái với nước da màu sô-cô-la,

0:02:15.000,0:02:18.000
và mái tóc xoăn không thể thắt kiểu đuôi ngựa,

0:02:18.000,0:02:20.000
cũng có thể sống trong văn học.

0:02:20.000,0:02:24.000
Tôi bắt đầu viết về những thứ mà tôi thực sự biết đến.

0:02:24.000,0:02:28.000
Bất giờ, tôi yêu những quyển sách từ Anh và Mỹ mà tôi đã đọc.

0:02:28.000,0:02:32.000
Chúng khơi gợi trí tưởng tượng. Chúng mở ra những thế giới mới cho tôi.

0:02:32.000,0:02:34.000
Nhưng một hậu quả không ngờ đến

0:02:34.000,0:02:36.000
chính là tôi không hề biết những người như tôi

0:02:36.000,0:02:38.000
có thể tồn tại trong văn học.

0:02:38.000,0:02:42.000
Vì vậy, việc khám phá ra những nhà văn châu Phi đã cho tôi một cái ơn:

0:02:42.000,0:02:45.000
Nó đã giúp tôi tránh khỏi câu chuyện phiến diện

0:02:45.000,0:02:47.000
về những cuốn sách.

0:02:47.000,0:02:50.000
Tôi đến từ một gia đình bình thường, trung lưu ở Nigeria.

0:02:50.000,0:02:52.000
Bố tôi là một giáo sư.

0:02:52.000,0:02:55.000
Mẹ tôi là một nhà quản lý.

0:02:55.000,0:02:58.000
Và như một chuyện bình thường, chúng tôi cũng có

0:02:58.000,0:03:03.000
những người giúp việc đến từ những làng quê lân cận.

0:03:03.000,0:03:07.000
Và vào năm tôi lên tám, nhà chúng tôi có một thằng bé giúp việc mới.

0:03:07.000,0:03:09.000
Tên cậu ta là Fide.

0:03:09.000,0:03:12.000
Điều duy nhất mẹ nói với tôi về cậu ta

0:03:12.000,0:03:15.000
là nhà cậu ta nghèo lắm.

0:03:15.000,0:03:17.000
Mẹ tôi cho nhà cậu ta khoai lang và gạo

0:03:17.000,0:03:20.000
và quần áo cũ.

0:03:20.000,0:03:22.000
Và khi tôi không ăn hết phần cơm tối của mình, mẹ tôi hay bảo

0:03:22.000,0:03:27.000
"Ăn hết đi! Con không biết là những người như nhà của Fide không có gì để ăn sao? "

0:03:27.000,0:03:31.000
Và tôi cảm thấy vô cùng thương tiếc cho gia đình của Fide.

0:03:31.000,0:03:34.000
Và rồi một buổi sáng thứ 7, chúng tôi đến thăm làng của cậu ta.

0:03:34.000,0:03:38.000
Và mẹ cậu đã cho tôi thấy một cái rỗ trang trí hoa văn rất đẹp.

0:03:38.000,0:03:41.000
được làm từ cây cọ nhuộm, mà anh trai cậu mới vừa làm.

0:03:41.000,0:03:43.000
Tôi hoàn toàn sửng sốt.

0:03:43.000,0:03:46.000
Chưa bao giờ tôi nghĩ rằng một ai đó trong gia đình cậu

0:03:46.000,0:03:49.000
có thể thực sự làm ra một cái gì đó.

0:03:49.000,0:03:52.000
Tất cả những gì tôi nghe về họ là họ nghèo lắm,

0:03:52.000,0:03:54.000
và tôi hoàn toàn không thể nhận ra ở họ

0:03:54.000,0:03:57.000
một cái gì khác ngoài cái nghèo.

0:03:57.000,0:04:01.000
Câu chuyện phiến diện của tôi về họ chính là cái nghèo.

0:04:01.000,0:04:03.000
Nhiều năm sau, tôi vẫn ngẫm nghĩ điều đó khi tôi rời khỏi Nigeria

0:04:03.000,0:04:06.000
để học đại học ở Mỹ.

0:04:06.000,0:04:08.000
Tôi đã 19 tuổi lúc đó.

0:04:08.000,0:04:12.000
Bạn cùng phòng của tôi hoàn toàn sốc khi gặp tôi.

0:04:12.000,0:04:15.000
Cô ấy hỏi tôi học tiếng Anh ở đâu mà có thể nói lưu loát như vậy,

0:04:15.000,0:04:17.000
và tỏ ra bối rối khi tôi nói rằng Nigeria

0:04:17.000,0:04:22.000
là một nước nói tiếng Anh.

0:04:22.000,0:04:26.000
Cô ấy ngỏ ý muốn nghe những gì mà cô ấy gọi là "âm nhạc bộ lạc"

0:04:26.000,0:04:28.000
và sau đó thì rất thất vọng

0:04:28.000,0:04:30.000
khi tôi mở nhạc Mariah Carey.

0:04:30.000,0:04:33.000
(Tiếng cười)

0:04:33.000,0:04:35.000
Cô ấy nghĩ rằng tôi không biết

0:04:35.000,0:04:38.000
dùng bếp.

0:04:38.000,0:04:40.000
Cái đáng nói chính là : cô ấy đã cảm thấy thương hại tôi

0:04:40.000,0:04:42.000
thậm chí trước khi cô ấy gặp tôi.

0:04:42.000,0:04:46.000
Cách đối xử mặc định mà cô ấy dành cho tôi - một người châu Phi,

0:04:46.000,0:04:50.000
có thể nói là một sự kẻ cả, có ý tốt, và đầy lòng thương tiếc.

0:04:50.000,0:04:53.000
Cô ấy có một câu chuyện phiến diện về châu Phi.

0:04:53.000,0:04:56.000
Một câu chuyện chỉ kể về thảm họa.

0:04:56.000,0:04:58.000
Trong cái câu chuyện ấy, không có chỗ

0:04:58.000,0:05:02.000
cho những người châu Phi giống cô ấy, ở bất kì điểm nào.

0:05:02.000,0:05:05.000
Không có chỗ cho những cảm xúc phức tạp hơn là lòng thương hại.

0:05:05.000,0:05:09.000
Không có chỗ cho sự kết giao như những con người bình đẳng.

0:05:09.000,0:05:11.000
Tôi phải nói rằng trước khi tôi đến Mỹ, tôi không hề nghĩ mình

0:05:11.000,0:05:14.000
là một người châu Phi.

0:05:14.000,0:05:17.000
Nhưng ở Mỹ, hễ Châu Phi được nhắc đến, người ta lại nhìn về tôi.

0:05:17.000,0:05:21.000
Mà không hề biết rằng có những nói như Namibia tôi chẳng hề biết.

0:05:21.000,0:05:23.000
Nhưng tôi thực sự đón nhận bản sắc mới này.

0:05:23.000,0:05:26.000
Giờ đây, tôi có thể thừa nhận rằng mình là một người châu Phi.

0:05:26.000,0:05:28.000
Mặc dù tôi vẫn thấy hơi bực mình khi

0:05:28.000,0:05:30.000
Châu Phi được nhắc đến như một đất nước.

0:05:30.000,0:05:34.000
Một chuyện xảy ra gần đây nhất, không có nó thì chuyến bay của tôi

0:05:34.000,0:05:36.000
từ Lagos cách đây 2 ngày sẽ thật tuyệt vời, đó là khi

0:05:36.000,0:05:38.000
có một lời thông báo trên chuyến bay Virgin

0:05:38.000,0:05:43.000
về công tác từ thiện ở "Ấn Độ, Châu Phi và các nước khác".

0:05:43.000,0:05:44.000
(Tiếng cười).

0:05:44.000,0:05:48.000
Vì vậy sau vài năm ở Mỹ, tôi - một người Châu Phi

0:05:48.000,0:05:52.000
thấy thông cảm cho cách cư xử của bạn cùng phòng với tôi.

0:05:52.000,0:05:55.000
Nếu tôi không lớn lên ở Nigeria, và nếu tất cả những gì tôi biết về Châu Phi

0:05:55.000,0:05:57.000
đều bắt nguồn từ những hình ảnh quen thuộc,

0:05:57.000,0:06:00.000
tôi cũng sẽ nghĩ đến Châu Phi như một nơi của

0:06:00.000,0:06:04.000
những cảnh đẹp, những con vật xinh xắn,

0:06:04.000,0:06:06.000
những con người khó hiểu

0:06:06.000,0:06:09.000
cứ chém giết nhau một cách vô nghĩa, chết vì cái nghèo và vì AIDS.

0:06:09.000,0:06:12.000
không thể cất lên tiếng nói của chính mình,

0:06:12.000,0:06:14.000
và luôn ngồi chờ

0:06:14.000,0:06:17.000
một người da trắng tốt bụng đến cứu vớt.

0:06:17.000,0:06:19.000
Tôi cũng sẽ nhìn người Châu Phi theo cái cách mà tôi

0:06:19.000,0:06:23.000
đã nhìn gia đình của Fide khi tôi còn nhỏ.

0:06:23.000,0:06:27.000
Tôi nghĩ câu chuyện phiến diện về Châu Phi nói cho cùng thì bắt nguồn từ văn học Phương Tây.

0:06:27.000,0:06:29.000
Đây là một trích dẫn từ

0:06:29.000,0:06:32.000
một tác phẩm của một Thương nhân từ Luân Đôn tên là John Locke,

0:06:32.000,0:06:35.000
người đã đi tàu đến Tây Phi năm 1561

0:06:35.000,0:06:40.000
và đã giữ lại những ghi chép đấy ấn tượng về chuyến đi này.

0:06:40.000,0:06:42.000
Sau khi gọi người Châu Phi da đen

0:06:42.000,0:06:44.000
là "những con quái vật không có nhà,"

0:06:44.000,0:06:48.000
ông ấy viết "Chúng nó cũng là những kẻ không đầu,

0:06:48.000,0:06:53.000
mọc miệng và hai mắt từ ngực."

0:06:53.000,0:06:55.000
Bây giờ, mỗi lần đọc lại, tôi vẫn thấy buồn cười.

0:06:55.000,0:06:59.000
Và bất kì ai cũng phải thán phục sức tưởng tượng của John Locke.

0:06:59.000,0:07:01.000
Nhưng cái đáng nói về tác phẩm của ông là

0:07:01.000,0:07:03.000
nó đã đánh dấu sự bắt đầu

0:07:03.000,0:07:06.000
của một cách thức kể chuyện về Châu Phi ở Phương Tây

0:07:06.000,0:07:09.000
Một cái cách nói về Châu Phi hạ Sahara như một nơi đầy những tiêu cực

0:07:09.000,0:07:11.000
đầy xung đột và tăm tối,

0:07:11.000,0:07:15.000
đầy những con người mà, trong ngôn từ của nhà thơ tài ba,

0:07:15.000,0:07:17.000
Rudyard Kipling,

0:07:17.000,0:07:20.000
là những kẻ "nửa người, nửa quỷ."

0:07:20.000,0:07:23.000
Và vì thế, tôi nhận ra rằng người bạn cùng phòng từ Mỹ

0:07:23.000,0:07:25.000
chắc hẳn suốt cuộc đời của cô ấy

0:07:25.000,0:07:27.000
được thấy và nghe nhiều dị bản

0:07:27.000,0:07:29.000
của chỉ một câu chuyện phiến diện ấy,

0:07:29.000,0:07:31.000
như một thầy giáo

0:07:31.000,0:07:36.000
có một lần đã bảo tôi rằng tiểu thuyết của tôi không ra "chất Châu Phi"

0:07:36.000,0:07:38.000
Bấy giờ, tôi hoàn toàn đồng ý là có rất nhiều điều

0:07:38.000,0:07:40.000
không ổn trong cuốn tiểu thuyết,

0:07:40.000,0:07:44.000
và đúng là nó trục trặc ở một số chỗ.

0:07:44.000,0:07:46.000
Nhưng tôi hoàn toàn không hề tưởng tượng là nó lại không thể

0:07:46.000,0:07:49.000
đạt được cái gọi là Chất Châu Phi.

0:07:49.000,0:07:51.000
Thật ra là tôi cũng chẳng biết

0:07:51.000,0:07:54.000
cái Chất Châu Phi ấy là gì

0:07:54.000,0:07:56.000
Thầy nói với tôi rằng nhân vật của tôi

0:07:56.000,0:07:58.000
quá sức giống thầy -

0:07:58.000,0:08:00.000
một người đàn ông trí thức thuộc tầng lớp trung lưu.

0:08:00.000,0:08:02.000
Những nhân vật trong truyện biết lái xe.

0:08:02.000,0:08:05.000
Họ không chết đói.

0:08:05.000,0:08:09.000
VÌ thế nên họ không phải là những người Châu Phi thực thụ.

0:08:09.000,0:08:12.000
Nhưng tôi cũng phải nói thêm chút xít là tôi cũng cảm thấy mình đáng trách

0:08:12.000,0:08:15.000
khi nói đến những Câu chuyện phiến diện.

0:08:15.000,0:08:19.000
Vài năm trước, tôi có từ Mỹ sang Mê-hi-cô chơi.

0:08:19.000,0:08:21.000
Chính trường ở Mỹ lúc đó vô cùng căng thẳng.

0:08:21.000,0:08:25.000
Và đã có nhiều cuộc tranh luận về vấn đề nhập cư.

0:08:25.000,0:08:27.000
Và, như người Mỹ thường hay nghĩ,

0:08:27.000,0:08:30.000
đặc tính di cư chỉ có ở người Mê-hi-cô.

0:08:30.000,0:08:32.000
Có vô số những câu chuyện về người Mê-hi-cô

0:08:32.000,0:08:34.000
những con người

0:08:34.000,0:08:36.000
lừa đảo các dịch vụ y tế,

0:08:36.000,0:08:38.000
trốn chui trốn lũi ngang dọc biên giới,

0:08:38.000,0:08:42.000
để rồi bị bắt ngay tại đó, kiểu vậy.

0:08:42.000,0:08:46.000
Tôi vẫn nhớ ngày đầu tiên ở Guadalajara, lúc dạo bộ,

0:08:46.000,0:08:48.000
tôi nhìn thấy người ta đi làm,

0:08:48.000,0:08:50.000
cuộn bánh ngô ở chợ,

0:08:50.000,0:08:53.000
hút thuốc, cười đùa.

0:08:53.000,0:08:56.000
Tôi nhờ cái cảm giác ban đầu đầy bất ngờ

0:08:56.000,0:08:59.000
Và rồi lòng tôi tràn đầy sự xấu hổ.

0:08:59.000,0:09:02.000
Tôi nhận ra tôi bị ảnh hưởng nặng nề

0:09:02.000,0:09:04.000
bởi truyền thông trong cách nhìn nhận người Mê-hi-co

0:09:04.000,0:09:06.000
với tôi, họ đã trở thành

0:09:06.000,0:09:09.000
những kẻ nhập cư đáng khinh bỉ.

0:09:09.000,0:09:11.000
Tôi đã tin vào một câu chuyện phiến diện như vậy về người Mê-hi-cô

0:09:11.000,0:09:14.000
và tôi cảm thấy không thể xấu hổ hơn nữa vì chính bản thân mình.

0:09:14.000,0:09:16.000
Và đó chính là cái cách một câu chuyện phiến diện được sinh ra,

0:09:16.000,0:09:19.000
kể về cả một dân tộc chỉ ở một nét đó,

0:09:19.000,0:09:21.000
chỉ một nét duy nhất,

0:09:21.000,0:09:23.000
kể đi kể lại.

0:09:23.000,0:09:26.000
và rồi tất cả về họ chỉ được xem có chừng đó.

0:09:26.000,0:09:28.000
Khi nói về câu chuyện phiến diện,

0:09:28.000,0:09:31.000
không thể không nhắc đến quyền lực.

0:09:31.000,0:09:33.000
Có một từ trong tiếng Igbo

0:09:33.000,0:09:35.000
mà tôi luôn nghĩ đến mỗi khi nói đến

0:09:35.000,0:09:38.000
quyền lực trên thế giời này, đó là từ "nkali".

0:09:38.000,0:09:40.000
Đó là một danh từ, dịch thoáng ra có nghĩa là

0:09:40.000,0:09:43.000
"đứng trên một ai đó".

0:09:43.000,0:09:46.000
Cũng giống như kinh tế và chính trường,

0:09:46.000,0:09:48.000
những câu chuyện cũng được quyết định

0:09:48.000,0:09:51.000
bởi nguyên tắc nkali.

0:09:51.000,0:09:53.000
Những câu chuyện được kể ra làm sao, ai kể

0:09:53.000,0:09:56.000
kể vào lúc nào, bao nhiêu câu chuyện được kể,

0:09:56.000,0:10:00.000
hoàn toàn tùy thuộc vào quyền lực.

0:10:00.000,0:10:03.000
Quyền lực không chỉ là khả năng kể một câu chuyện về một ai đó,

0:10:03.000,0:10:07.000
mà còn là khả năng biến nó thành câu chuyện mặc định về một ai đó.

0:10:07.000,0:10:09.000
Nhà thơ Palestine Mourid Barghouti viết

0:10:09.000,0:10:12.000
nếu bạn muốn phỉ báng một dân tộc,

0:10:12.000,0:10:15.000
cách đơn giản nhất là hãy kể một câu chuyện về họ,

0:10:15.000,0:10:18.000
và bắt đầu với từ "Thứ hai là".

0:10:18.000,0:10:22.000
Bắt đầu câu chuyện với cung tên của người Mỹ bản địa,

0:10:22.000,0:10:25.000
chứ không phải việc người Anh đến Châu Mỹ,

0:10:25.000,0:10:28.000
bạn sẽ có một câu chuyện hoàn toàn khác biệt.

0:10:28.000,0:10:30.000
Bắt đầu câu chuyện bằng

0:10:30.000,0:10:32.000
sự thất bại của người cầm quyền ở Châu Phi,

0:10:32.000,0:10:36.000
chứ không phải sự đô hộ đè lên Châu phi,

0:10:36.000,0:10:40.000
bạn cũng sẽ có một câu chuyện hoàn toàn khác biệt.

0:10:40.000,0:10:42.000
Gần đây tôi có diễn thuyết ở một trường đại học

0:10:42.000,0:10:44.000
có một học sinh nói với tôi rằng

0:10:44.000,0:10:46.000
thật là xấu hổ

0:10:46.000,0:10:49.000
khi tất cả đàn ông Nigeria là những kẻ chỉ biết đánh đập

0:10:49.000,0:10:52.000
giống như nhân vật cha trong cuốn tiểu thuyết tôi viết.

0:10:52.000,0:10:54.000
Tôi mới nói với cậu ta rằng tôi cũng từng đọc một cuốn sách

0:10:54.000,0:10:56.000
tên là "Bệnh nhân tâm thần người Mỹ" --

0:10:56.000,0:10:58.000
(Tiếng cười)

0:10:58.000,0:11:00.000
và cũng thật xấu hổ

0:11:00.000,0:11:03.000
khi những thanh niên người Mỹ lại là những kẻ giết người hàng loạt.

0:11:03.000,0:11:07.000
(Tiếng cười)

0:11:07.000,0:11:13.000
(Tiếng vỗ tay)

0:11:13.000,0:11:16.000
Bấy giờ, rõ ràng là tôi đang nói trong một tâm trạng hơi bực bội.

0:11:16.000,0:11:18.000
(Tiếng cười)

0:11:18.000,0:11:20.000
Tôi sẽ chẳng bao giờ nghĩ rằng

0:11:20.000,0:11:22.000
chỉ vì tôi đọc một cuốn sách

0:11:22.000,0:11:24.000
viết về một kẻ giết người hàng loạt,

0:11:24.000,0:11:26.000
thì hắn ta sẽ trở thành hình tượng chung

0:11:26.000,0:11:28.000
cho tất cả người Mỹ.

0:11:28.000,0:11:31.000
Thực ra thì không phải là vì tôi là một người giỏi hơn bạn sinh viên kia,

0:11:31.000,0:11:34.000
mà bởi vì sức ảnh hưởng lớn về kinh tế cũng như văn hóa của Mỹ,

0:11:34.000,0:11:36.000
tôi được nghe nhiều câu chuyện về nước Mỹ.

0:11:36.000,0:11:40.000
Tôi được đọc truyện của Tyler và Updike và Steinbeck và Gaitskill.

0:11:40.000,0:11:43.000
Tôi không có một câu chuyện phiến diện về nước Mỹ.

0:11:43.000,0:11:46.000
Vài năm trước, khi tôi được học là nhà văn

0:11:46.000,0:11:50.000
phải có một tuổi thơ thật dữ dội

0:11:50.000,0:11:52.000
để có thể thành công,

0:11:52.000,0:11:54.000
tôi ngẫm nghĩ không biết làm sao mà tôi có thể sáng tác

0:11:54.000,0:11:56.000
những thứ vô cùng tồi tệ mà cha mẹ tôi đã gây ra cho tôi.

0:11:56.000,0:11:58.000
(Tiếng cười)

0:11:58.000,0:12:02.000
Nhưng thật ra thì tôi có một tuổi thơ vô cùng hạnh phúc,

0:12:02.000,0:12:05.000
đầy tiếng cười và tình yêu thương, trong một gia đình gắn bó khăn khít.

0:12:05.000,0:12:09.000
Nhưng tôi cũng có những người ông chết trong trại tị nạn.

0:12:09.000,0:12:13.000
Anh họ của tôi Polle chết vì không được chăm sóc y tế đàng hoàng.

0:12:13.000,0:12:16.000
Một người bạn thân nhất của tôi, Okoloma, chết trong một tai nạn máy bay

0:12:16.000,0:12:19.000
bởi vì xe cứu hỏa không chở đủ nước.

0:12:19.000,0:12:22.000
Tôi lớn lên dưới nhà nước độc tài quân sự áp bức

0:12:22.000,0:12:24.000
xem thường giáo dục,

0:12:24.000,0:12:27.000
vì thế nên thỉnh thoảng bố mẹ tôi cũng không được trả lương.

0:12:27.000,0:12:31.000
Và bởi vậy, khi còn nhỏ, tôi cũng chứng kiến mứt không còn trên bàn ăn,

0:12:31.000,0:12:33.000
rồi đến bơ,

0:12:33.000,0:12:36.000
rồi bánh mì cũng trở nên quá đắt đỏ,

0:12:36.000,0:12:39.000
rồi sữa chỉ được bán giới hạn.

0:12:39.000,0:12:42.000
Và trên hết, một nỗi sợ chính trị thường trực

0:12:42.000,0:12:46.000
ám ảnh cuộc sống của chúng tôi.

0:12:46.000,0:12:48.000
Tất cả những câu chuyện này làm nên tôi ngày hôm nay.

0:12:48.000,0:12:52.000
Nhưng nếu bạn chỉ cứ chăm chăm vào những chuyện thị phi

0:12:52.000,0:12:55.000
thì bạn sẽ thấy đời tôi thật xoàng,

0:12:55.000,0:12:57.000
và bỏ qua nhiều câu chuyện khác

0:12:57.000,0:12:59.000
mà đã làm nên cái tôi hôm nay.

0:12:59.000,0:13:02.000
Những câu chuyện phiến diện tạo ra những khuôn mẫu.

0:13:02.000,0:13:05.000
Và vấn đề với những khuôn mẫu

0:13:05.000,0:13:07.000
không phải là chúng không đúng,

0:13:07.000,0:13:09.000
mà là chúng không đầy đủ.

0:13:09.000,0:13:13.000
Chúng khiến một câu chuyện bất kì thành một câu chuyện duy nhất.

0:13:13.000,0:13:15.000
Hiển nhiên, Châu Phi là nơi đầy thàm họa,

0:13:15.000,0:13:19.000
Có những thảm họa khủng khiếp như việc cưỡng bức hàng loạt kinh hãi ở Công-gô.

0:13:19.000,0:13:21.000
và những vấn đề đáng buồn như việc

0:13:21.000,0:13:26.000
có đến 5000 người cùng đăng kí một vị trí công việc tại Nigeria.

0:13:26.000,0:13:29.000
Nhưng cũng có những câu chuyện khác không phải về thảm họa.

0:13:29.000,0:13:33.000
Và việc kể những câu chuyện đó rất quan trọng, thật sự quan trọng.

0:13:33.000,0:13:35.000
Tôi vẫn luôn cảm thấy chúng ta hoàn toàn không thể

0:13:35.000,0:13:38.000
hiểu đúng được một vùng đất hay một con người

0:13:38.000,0:13:42.000
nểu chúng ta không tìm hiểu tất cả những câu chuyện về vùng đất ấy, con người ấy.

0:13:42.000,0:13:45.000
Hậu quả của một câu chuyện phiến diện

0:13:45.000,0:13:48.000
đó là: nó lấy đi lòng tự trọng ở con người.

0:13:48.000,0:13:52.000
Nó khiến chúng ta khó có thể nhận ra sự bình đẳng giữa người với người.

0:13:52.000,0:13:55.000
Nó xoáy sâu vào sự khác biệt giữa chúng ta,

0:13:55.000,0:13:57.000
hơn là sự tương đồng.

0:13:57.000,0:13:59.000
Sẽ như thế nào nếu trước khi tôi đến Mê-hi-cô

0:13:59.000,0:14:03.000
tôi đã theo dõi cuộc tranh luận về đề tài nhập cư từ cả hai phía,

0:14:03.000,0:14:05.000
Mĩ và Mê-hi-cô?

0:14:05.000,0:14:09.000
Sẽ như thế nào nếu mẹ nói với chúng tôi rằng nhà của Fide nghèo

0:14:09.000,0:14:11.000
và rất chăm chỉ?

0:14:11.000,0:14:13.000
Sẽ như thế nào nếu chúng tôi có một đài truyền hình Châu Phi

0:14:13.000,0:14:17.000
phát sóng những câu chuyện khác nhau về Châu Phi đến toàn thế giới?

0:14:17.000,0:14:19.000
Như nhà văn Nigeria Chinua Achebe vẫn hay gọi

0:14:19.000,0:14:22.000
"sự cân bằng giữa những câu chuyện."

0:14:22.000,0:14:25.000
Sẽ như thế nào nếu bạn cùng phòng của tôi biết đến Nhà xuất bản người Nigeria

0:14:25.000,0:14:27.000
Mukta Bakaray,

0:14:27.000,0:14:29.000
một người đàn ông đặc biệt bỏ việc ở ngân hàng

0:14:29.000,0:14:32.000
để thực hiện giấc mơ của mình và khởi nghiệp với một trung tâm xuất bản?

0:14:32.000,0:14:36.000
Bấy giờ, người ta hay nghĩ người Nigeria không đọc sách văn học.

0:14:36.000,0:14:38.000
Ông không đồng ý. Ông thấy rằng

0:14:38.000,0:14:40.000
ai cũng có thể đọc, và sẽ đọc

0:14:40.000,0:14:44.000
nếu sách văn học có giá cả vừa phải và luôn có sẵn cho họ.

0:14:44.000,0:14:47.000
Không lâu sau khi ông xuất bản cuốn tiểu thuyết đầu tiên của tôi

0:14:47.000,0:14:50.000
tôi đã đến đài truyền hình ở Lagos để tham gia một cuộc phỏng vấn

0:14:50.000,0:14:53.000
và một người phụ nữ làm nghề đưa tin ở đó đã đến gần tôi và nói

0:14:53.000,0:14:56.000
"Tôi thích truyện của cô lắm. Nhưng tôi không thích cái kết.

0:14:56.000,0:14:59.000
Bây giờ cô hãy viết thêm một cuốn nữa đi, chắc chắn là phải như vậy ..."

0:14:59.000,0:15:02.000
"Tiếng cười"

0:15:02.000,0:15:05.000
Và cô ấy tiếp tục bảo tôi phải viết cái gì trong tập tiếp theo.

0:15:05.000,0:15:08.000
Lúc đó, tôi không chỉ sung sướng, mà còn rất cảm động.

0:15:08.000,0:15:11.000
Đây là một người phụ nữ, cũng như bao người Nigeria dân dã bình thường,

0:15:11.000,0:15:14.000
những người không được cho đọc sách.

0:15:14.000,0:15:16.000
Cô ấy không chỉ đọc cuốn sách, mà còn giữ nó riêng cho mình,

0:15:16.000,0:15:19.000
và cảm thấy phải nói cho tôi nghe

0:15:19.000,0:15:21.000
cái gì nên viết trong tập sau.

0:15:21.000,0:15:25.000
Và sẽ ra sao nếu bạn cùng phòng của tôi biết một người bạn tên là Fumi Onda,

0:15:25.000,0:15:28.000
một người phụ nữa mạnh mẽ gây dựng một chương trình truyền hình tại Lagos,

0:15:28.000,0:15:31.000
và quyết tâm kể lại những câu chuyện mà chính chúng tôi đang cố gắng quên đi?

0:15:31.000,0:15:35.000
Sẽ ra sao nếu bạn cùng phòng của tôi được biết một ca phẩu thuật tim

0:15:35.000,0:15:38.000
được tiến hành tại bệnh viện Lagos tuần trước?

0:15:38.000,0:15:42.000
Sẽ ra sao nếu bạn ấy biết về âm nhạc đương đại ở Nigeria?

0:15:42.000,0:15:45.000
Những con người tài năng hát tiếng Anh và tiếng bồi,

0:15:45.000,0:15:47.000
và tiếng Igbo, Yoruba và cả Ijo,

0:15:47.000,0:15:51.000
hòa quyện trong nét nhạc của Jay-Z hay Fela

0:15:51.000,0:15:54.000
rồi Bob Marley hay thậm chí ông cha của họ.

0:15:54.000,0:15:56.000
Sẽ ra sao nếu bạn của tôi biết về một nữ luật sư

0:15:56.000,0:15:58.000
người gần đây có đến toàn án Nigeria

0:15:58.000,0:16:00.000
để phản đối một điều luật kì cục

0:16:00.000,0:16:03.000
yêu cầu người phụ nữ phải xin phép chồng

0:16:03.000,0:16:06.000
trước khi làm lại hộ chiếu?

0:16:06.000,0:16:09.000
Sẽ ra sao nếu bạn ấy biết về Nollywood,

0:16:09.000,0:16:13.000
đầy những con người sáng tạo dựng nên những bộ phim dù không có những kĩ xảo hiện đại?

0:16:13.000,0:16:15.000
Những bộ phim quá sức nổi tiếng

0:16:15.000,0:16:17.000
có thể được xem như ví dụ tiêu biểu nhất

0:16:17.000,0:16:20.000
cho những con người Nigeria dùng chính những thứ họ làm ra.

0:16:20.000,0:16:23.000
Sẽ ra sao nếu bạn ấy biết về người bện tóc tài năng có đầy mơ ước

0:16:23.000,0:16:27.000
vừa khởi nghiệp bằng việc bán các múi tóc nối?

0:16:27.000,0:16:29.000
hay về hàng triệu những người Nigeria khác

0:16:29.000,0:16:31.000
cũng khởi nghiệp và đôi lúc thất bại,

0:16:31.000,0:16:35.000
nhưng vẫn ấp ủ ước mơ của mình?

0:16:35.000,0:16:37.000
Mỗi lần về nhà, tôi lại đối mặt với

0:16:37.000,0:16:40.000
những thứ luôn khiến người Nigeria chúng tôi chạnh lòng:

0:16:40.000,0:16:43.000
cơ sở hạ tầng tồi tàn, chính phủ thối nát,

0:16:43.000,0:16:46.000
Nhưng cũng chính nhờ tài năng và sự nhiệt huyết, những con người kia vẫn sống

0:16:46.000,0:16:49.000
bất chấp chính quyền

0:16:49.000,0:16:51.000
hơn là chịu đựng nó.

0:16:51.000,0:16:54.000
Tôi mở một lớp dạy viết ở Lagos vào mỗi mùa hè.

0:16:54.000,0:16:57.000
Và tôi hoàn toàn bị ấn tượng bởi rất nhiều người đăng kí tham gia,

0:16:57.000,0:17:00.000
rất nhiều người háo hức học viết,

0:17:00.000,0:17:02.000
học cách kể chuyện.

0:17:02.000,0:17:05.000
Ông chủ xuất bạn truyện cho tôi và tôi cũng đã xây dựng một tổ chức phi lợi nhuận

0:17:05.000,0:17:07.000
tên là Farafina Trust.

0:17:07.000,0:17:10.000
Và chúng tôi luôn ao ước được xây dựng những thư viện mới

0:17:10.000,0:17:12.000
và bảo trì những thư viện cũ,

0:17:12.000,0:17:15.000
và phát sách đến các trường công

0:17:15.000,0:17:17.000
không có một chút gì trong thư viện của họ,

0:17:17.000,0:17:19.000
và cũng tổ chức rất rất nhiều lớp dạy

0:17:19.000,0:17:21.000
đọc và viết,

0:17:21.000,0:17:24.000
cho tất cả những ai mong muốn được kể những câu chuyện của chúng ta.

0:17:24.000,0:17:26.000
Những câu chuyện rất quan trọng.

0:17:26.000,0:17:28.000
Thật sự quan trọng.

0:17:28.000,0:17:32.000
Có những câu chuyện được dùng để bôi nhọ và phỉ báng

0:17:32.000,0:17:36.000
Nhưng cũng có nhưng câu chuyện để bồi đắp, để cảm hóa lòng người.

0:17:36.000,0:17:39.000
Có những câu chuyện làm tổn thương lòng tự tôn của cả một dân tộc.

0:17:39.000,0:17:44.000
Nhưng cũng có những câu chuyện chữa lành đi lòng tự tôn bị tổn thương ấy.

0:17:44.000,0:17:46.000
Nhà văn người Mỹ Alice Walker viết thư gửi

0:17:46.000,0:17:48.000
những người họ hàng miền nam

0:17:48.000,0:17:50.000
đã dời đến phương bắc.

0:17:50.000,0:17:52.000
Bà giới thiệu họ một cuốn sách

0:17:52.000,0:17:55.000
về cuộc sống miền nam nơi họ đã bỏ lại đằng sau.

0:17:55.000,0:17:59.000
"Họ ngồi quanh, tự minh đọc sách,

0:17:59.000,0:18:05.000
hay lắng nghe tôi đọc, và sự bình yên chốn thiên đường như quay trở lại."

0:18:05.000,0:18:08.000
Tôi muốn kết thúc bằng lời này:

0:18:08.000,0:18:11.000
Khi chúng ta từ bỏ một câu chuyện phiến diện,

0:18:11.000,0:18:14.000
khi chúng ta nhận ra rằng sẽ chẳng bao giờ có một câu chuyện phiến diện

0:18:14.000,0:18:16.000
về một miền đất nào đi nữa,

0:18:16.000,0:18:18.000
là khi chúng ta tìm lại chốn thiên đường.

0:18:18.000,0:18:20.000
Cảm ơn.

0:18:20.000,0:18:28.000
(Tiếng vỗ tay)