[Script Info]
Title: 
[Events]
Format: Layer, Start, End, Style, Name, MarginL, MarginR, MarginV, Effect, Text
Dialogue: 0,0:00:11.89,0:00:16.79,Default,,0000,0000,0000,,Benim adın Steven Pinker ve ben Harvard Üniversitesi'nde Psikoloji Profesörü'yüm.
Dialogue: 0,0:00:16.79,0:00:22.68,Default,,0000,0000,0000,,Bugün size dilden bahsediyor olacağım. Aslında ben bir dil bilimci değilim,
Dialogue: 0,0:00:22.68,0:00:28.16,Default,,0000,0000,0000,,bilişsel bilimciyim. Benim dil konusuna olan ilgim, dilin
Dialogue: 0,0:00:28.16,0:00:32.49,Default,,0000,0000,0000,,insan beynine açılan bir pencere olmasıyla, sınırlı. Dil konusu,
Dialogue: 0,0:00:32.49,0:00:38.03,Default,,0000,0000,0000,,insan bilimlerinin ana konularından biri. Dil kullanma becerisi, insanları
Dialogue: 0,0:00:38.03,0:00:45.03,Default,,0000,0000,0000,,diğer türlerden çarpıcı şekilde ayıran bir özellik. Dil, insanların iş birliği yapabilmeleri için elzem; kelimeleri kullanarak,
Dialogue: 0,0:00:45.03,0:00:52.24,Default,,0000,0000,0000,,bilgilerimizi paylaşıyor ve eylemlerimizi koordine hale getiriyoruz ve böylece harika işler başarabiliyoruz.
Dialogue: 0,0:00:52.24,0:00:58.77,Default,,0000,0000,0000,,Tabii dil konusu, içinde bir çok bilimsel sır da barındırıyor: Dil, nasıl insan türü için evrim geçirdi? Beyin, dili nasıl işliyor?
Dialogue: 0,0:00:58.77,0:01:05.61,Default,,0000,0000,0000,,Ayrıca dilin insan hayatında ne kadar merkezi bir yeri olduğu düşünüldüğünde, dilin bir çok pratik kullanımı olması
Dialogue: 0,0:01:05.61,0:01:11.02,Default,,0000,0000,0000,,şaşırtıcı değil. Dil bizim için o kadar doğal bir şey ki,
Dialogue: 0,0:01:11.02,0:01:16.42,Default,,0000,0000,0000,,onun ne kadar ilginç ve mucizevi bir şey olduğunu unutuyoruz. Şimdi,
Dialogue: 0,0:01:16.42,0:01:21.10,Default,,0000,0000,0000,,bir sonraki saat boyunca ne yapıyor olacağınızı düşünün. Bir adamın, nefes alıp
Dialogue: 0,0:01:21.10,0:01:26.50,Default,,0000,0000,0000,,bazı sesler çıkarmasını, sabırla dinliyor olacaksınız. Neden böyle bir şey yapasınız?
Dialogue: 0,0:01:26.50,0:01:31.75,Default,,0000,0000,0000,,Ben çıkaracağım seslerin çok hoş olduğunu iddia edemem, ama çıkaracağım "ss" ve "hmm" ve "vaak" ve "pap" seslerinin
Dialogue: 0,0:01:31.75,0:01:38.33,Default,,0000,0000,0000,,arasına, bazı bilgileri kodladığımı söyleyebilirim.
Dialogue: 0,0:01:38.33,0:01:44.72,Default,,0000,0000,0000,,İşte, sizlerin bu ses akıntısı içindenden bilgiyi çıkartma beceriniz var; bu da bizim
Dialogue: 0,0:01:44.72,0:01:49.62,Default,,0000,0000,0000,,fikirlerimizi paylaşmamızı sağlıyor. İşte bugün paylaşacağımız fikirler
Dialogue: 0,0:01:49.62,0:01:55.33,Default,,0000,0000,0000,,bu yeteneğimizle, dil yeteneğimizle ilgili. Ancak farklı bir biçimde "hs" ve "vaak" sesleri çıkararak,
Dialogue: 0,0:01:55.33,0:02:01.08,Default,,0000,0000,0000,,sizin, en sevdiğiniz realite şovunda olan bitenden, evrenin oluşuma ait olan teorilere kadar,
Dialogue: 0,0:02:01.08,0:02:06.90,Default,,0000,0000,0000,,bir çok farklı konuda düşünmenizi sağlayabilirim.
Dialogue: 0,0:02:06.90,0:02:13.76,Default,,0000,0000,0000,,İşte ben dilin mucizesi olarak bunu görüyorum; onun geniş ifade gücünü.
Dialogue: 0,0:02:13.76,0:02:19.44,Default,,0000,0000,0000,,35 senedir dil konusu üzerine çalışıyor olmama rağmen beni hala merakla dolduran bir konu.
Dialogue: 0,0:02:19.44,0:02:31.54,Default,,0000,0000,0000,,Ve işte, dil biliminin açıklamaya çalıştığı ana fenomen de bu.
Dialogue: 0,0:02:31.54,0:02:35.41,Default,,0000,0000,0000,,Dilin, insan hayatının merkezinde olması şaşırtıcı değil. İncil'deki Babil Kulesi hikayesi,
Dialogue: 0,0:02:35.41,0:02:39.76,Default,,0000,0000,0000,,insanların bilgilerini ve niyetlerini, dili kullanarak paylaştıklarını ve
Dialogue: 0,0:02:39.76,0:02:46.21,Default,,0000,0000,0000,,bu sayede harika işler başardıklarını anlatmaktadır. Dil ayrıca
Dialogue: 0,0:02:46.21,0:02:53.34,Default,,0000,0000,0000,,belirli bir kültüre özgü değildir; antropologlar tarafından incelenen her kültürde mevcuttur.
Dialogue: 0,0:02:53.34,0:02:58.64,Default,,0000,0000,0000,,Dünyada bugün konuşulan 6.000 dil var.
Dialogue: 0,0:02:58.64,0:03:05.32,Default,,0000,0000,0000,,Bu dillerin hepsi komplekstir; kimse kompleks dile sahip olmayan bir insan toplumu keşfetmemiştir.
Dialogue: 0,0:03:05.32,0:03:10.57,Default,,0000,0000,0000,,İşte bu ve benzeri sebeplerden dolayı, Charles Darwin demiştir ki: " İnsanoğlunun doğasında konuşma iç gdüsü vardır;
Dialogue: 0,0:03:10.57,0:03:16.62,Default,,0000,0000,0000,,bunu küçük çocukların agulamalarında görebilirsiniz, oysa hiçbir çocuğun içgüdüleri onu
Dialogue: 0,0:03:16.62,0:03:21.02,Default,,0000,0000,0000,,yemek yapmaya, alkol mayalamaya ya da yazı yazmaya yöneltmez."
Dialogue: 0,0:03:21.02,0:03:25.49,Default,,0000,0000,0000,,Dil, çetrefilli bir beceridir ve dil biliminin de karmaşık bir bilim dalı olması
Dialogue: 0,0:03:25.49,0:03:30.49,Default,,0000,0000,0000,,şaşırtıcı değildir. Bu dal, dilin kendisinin incelenmesini içerir:
Dialogue: 0,0:03:30.49,0:03:38.09,Default,,0000,0000,0000,,dilbilgisi, kelimelerin, kelime öbeklerinin ve cümlelerin sıralanması; fonoloji, yani seslerin incelenmesi,
Dialogue: 0,0:03:38.09,0:03:45.13,Default,,0000,0000,0000,,anlambilim, yani anlamın incelenmesi ve edimbilgisi, yani dilin konuşma esnasında nasıl kullandığını,
Dialogue: 0,0:03:45.13,0:03:49.18,Default,,0000,0000,0000,,inceler. Dil konusunu inceleyen bilim kişileri ayrıca
Dialogue: 0,0:03:49.18,0:03:54.99,Default,,0000,0000,0000,,dilin gerçek zamanlı olarak nasıl işlendiğini, çocuklar tarafından nasıl algılandığını ve dil öğrenmenin nasıl gerçekleştiğini
Dialogue: 0,0:03:54.99,0:03:59.54,Default,,0000,0000,0000,,inceler; bu alana, psikolinguistik denir. Ayrıca bazıları da beyin tarafından dilin
Dialogue: 0,0:03:59.54,0:04:02.22,Default,,0000,0000,0000,,nasıl işlendiğini inceler; bu alana da nörolinguistik denir.
Dialogue: 0,0:04:02.22,0:04:11.59,Default,,0000,0000,0000,,Şimdi başlamada önce, dilin, dille yakından ilişkisi olan üç diğer şeyle karşılaştırılmaması
Dialogue: 0,0:04:11.59,0:04:18.25,Default,,0000,0000,0000,,çok önemlidir. Bunların ilki yazı dilidir. Tarih boyunca varolan tüm insan kültürlerinde bulunan,
Dialogue: 0,0:04:18.25,0:04:23.52,Default,,0000,0000,0000,,konuşma dilinin aksine, yazı, insan tarihinin yalnızca
Dialogue: 0,0:04:23.52,0:04:29.50,Default,,0000,0000,0000,,ufak bir kısmı boyunca var olmuştur; yazı 5000 sene önce icat edilmiştir.
Dialogue: 0,0:04:29.50,0:04:35.47,Default,,0000,0000,0000,,Sayfadaki her bir işaretin bir sesli ya da sessiz harfi temsil ettiği alfabetik yazı, bir sefer mahsus olmak üzere,
Dialogue: 0,0:04:35.47,0:04:40.22,Default,,0000,0000,0000,,yaklaşık 3.700 sene önce, Kenan Ülkesi'nde yaşayanlar tarafından icat edilmiştir.
Dialogue: 0,0:04:40.22,0:04:47.80,Default,,0000,0000,0000,,Darwin'in de söylediği gibi, çocukların içgüdüsel olarak yazı yazma eğilimleri yoktur
Dialogue: 0,0:04:47.80,0:04:51.85,Default,,0000,0000,0000,,ancak bunu eğilim okul sırasında inşa edilir.
Dialogue: 0,0:04:51.85,0:04:58.06,Default,,0000,0000,0000,,Dille karıştırılmaması gereken bir diğer şey de, düzgün dilbilgisidir. Dilbilimciler,
Dialogue: 0,0:04:58.06,0:05:05.14,Default,,0000,0000,0000,,betimlemeli dilbilgisiyle, yani insanların nasıl konuşması gerektiğini açıklayan kurallar ile, kuralcı dilbilgisini, yani
Dialogue: 0,0:05:05.14,0:05:11.26,Default,,0000,0000,0000,,insanların dikkatlice düzyazı yazdıklarında uymaları gerekenleri tanımlayan kurallar, arasında bir fark yaratmışlardır.
Dialogue: 0,0:05:11.26,0:05:15.69,Default,,0000,0000,0000,,Size dilbilimine ilişkin bir sır vermemi isterseniz, o da, bu iki grup kuralın,
Dialogue: 0,0:05:15.69,0:05:22.24,Default,,0000,0000,0000,,aynı olmadığı ve dilin kuralcı dilbilgisi kurallarının, aslında çok da mantık üzerine kurulu olmadığıdır.
Dialogue: 0,0:05:22.24,0:05:27.64,Default,,0000,0000,0000,,Mesela bu kurallardan en meşhuruna bakalım: mastarlıkları ikiye bölmeme kuralı.
Dialogue: 0,0:05:27.64,0:05:31.54,Default,,0000,0000,0000,,Bu kurala göre, Kaptan Kirk, Enterprise gemisinin
Dialogue: 0,0:05:31.54,0:05:36.93,Default,,0000,0000,0000,,görevinin " başka kimsenin gitmediği yere, gitmek cesurca" dediğinde, çok büyük bir dilbilgisi
Dialogue: 0,0:05:36.93,0:05:41.99,Default,,0000,0000,0000,,hatası yapmış bulunmaktadır. Editörlere göre, onun aslen
Dialogue: 0,0:05:41.99,0:05:48.80,Default,,0000,0000,0000,,"Başka kimsenin gitmediği yere, cesurca gitmek" demesi gerekmekteydi.
Dialogue: 0,0:05:48.80,0:05:54.91,Default,,0000,0000,0000,,Ancak, bu İngilizce dilinin ritmiyle ve vurgusuyla çatışmaktadır. Aslında, bu kuralcı kural,
Dialogue: 0,0:05:54.91,0:06:00.66,Default,,0000,0000,0000,,Latince'de, mastarın ayrılamaması kuralı temel alınarak yapılmıştır;
Dialogue: 0,0:06:00.66,0:06:05.91,Default,,0000,0000,0000,,çünkü mastar orada, tek kelimedir: "Facare", yani "yapmak." Julius Sezar, istese de
Dialogue: 0,0:06:05.91,0:06:12.94,Default,,0000,0000,0000,,mastarı ikiye ayıramazmış. Bu kural, İngilizce'ye tamamen taşınmış
Dialogue: 0,0:06:12.94,0:06:17.26,Default,,0000,0000,0000,,ancak aslında taşınmaması gerekirmiş. Bir diğer kuralcı dilbilgisi kuralı da,
Dialogue: 0,0:06:17.26,0:06:23.14,Default,,0000,0000,0000,,aynı cümle içinde iki negatifin kullanılmamasıdır. Mick Jagger'in " Hiçbir tatmin alamıyorum" dememesi gerekirmiş.
Dialogue: 0,0:06:23.14,0:06:27.64,Default,,0000,0000,0000,,Bunun yerine, "Herhangi bir tatmin alamıyorum" demesi gerekirmiş.
Dialogue: 0,0:06:27.64,0:06:34.68,Default,,0000,0000,0000,,Şimdi, bu kuralın genellikle mantığa uyduğu söylenir, ancak düşünürseniz " -mıyorum" ve "herhangi" kelimeleri de,
Dialogue: 0,0:06:34.68,0:06:40.42,Default,,0000,0000,0000,," -mıyorum" ve "hiç" ikilisi gibi, aslında çifte negatif içermektedir.
Dialogue: 0,0:06:40.42,0:06:44.60,Default,,0000,0000,0000,,Bizim " Herhangi bir tatmin alamıyorum"u, "Hiçbir tatmin alamıyorum"a tercih etmemizin tek sebebi,
Dialogue: 0,0:06:44.60,0:06:50.14,Default,,0000,0000,0000,,17. yüzyılda Güney İngiltere'de konuşulan lehçenin,
Dialogue: 0,0:06:50.14,0:06:53.73,Default,,0000,0000,0000,," -mıyorum" ve "herhangi" ikilisini, ikilisine tercih etmesi yüzündendir.
Dialogue: 0,0:06:53.73,0:06:57.07,Default,,0000,0000,0000,,Eğer İngiltere'nin başkenti, ülkenin güneyinde değil de kuzeyinde
Dialogue: 0,0:06:57.07,0:07:01.40,Default,,0000,0000,0000,,olsaydı, "-mıyorum" ve "hiçbir" doğru,
Dialogue: 0,0:07:01.40,0:07:03.33,Default,,0000,0000,0000,," -mıyorum" ve "herhangi" ikilisine yanlış olacaktı.
Dialogue: 0,0:07:03.33,0:07:08.41,Default,,0000,0000,0000,,Bir dilde, standart olarak seçilen ağzın herhangi bir özelliği yoktur.
Dialogue: 0,0:07:08.41,0:07:14.89,Default,,0000,0000,0000,,Aslında, biz lehçe adı verilen farklı dil versiyonlarını karşılaştırırsak,
Dialogue: 0,0:07:14.89,0:07:20.91,Default,,0000,0000,0000,,hepsinin farklı şekillerde kompleks olduğunu görürüz. Mesela, Afro-Amerikan konuşma dilini, yani
Dialogue: 0,0:07:20.91,0:07:27.54,Default,,0000,0000,0000,,Siyani İngilizce'yi ya da Zenci sokak dilini ele alalım. Afro-Amerikan dilinde,
Dialogue: 0,0:07:27.54,0:07:33.46,Default,,0000,0000,0000,," He be workin" [O var çalışma] dediğinizde, bu aslında Standart İngilizce'nin katledilmesi anlamına gelmez,
Dialogue: 0,0:07:33.46,0:07:38.67,Default,,0000,0000,0000,,ama "He workin" [O çalışıyor] dan farklı bir anlam taşıyan, başka bir cümle kurulduğu anlamına gelir.
Dialogue: 0,0:07:38.67,0:07:45.68,Default,,0000,0000,0000,,İlki, o insanın bir işe sahip olduğunu belirtir,
Dialogue: 0,0:07:45.68,0:07:51.18,Default,,0000,0000,0000,,ikincisi ise, o kişinin, bizim şu anda bu konuşmayı yaptığımız esnada, çalışıyor olduğunu belirtir.
Dialogue: 0,0:07:51.18,0:07:53.32,Default,,0000,0000,0000,,Şimdi, Afro-Amerikan dilinde yapılan ancak Standart İngilizce'de var olmayan
Dialogue: 0,0:07:53.32,0:07:59.48,Default,,0000,0000,0000,,bu fark, farklı lehçelerin, standart dille aynı karmaşıklıkta ve aynı ölçüde kompleks
Dialogue: 0,0:07:59.48,0:08:05.62,Default,,0000,0000,0000,,bir dizi kurala sahip olabileceğinin göstergesidir.
Dialogue: 0,0:08:05.62,0:08:10.71,Default,,0000,0000,0000,,Şimdi üçüncü bir şey de, dili, düşünce ile karıştırmamak gerektiğidir.
Dialogue: 0,0:08:10.71,0:08:17.21,Default,,0000,0000,0000,,Bir çok insan, düşünürken dil kullandığını söyler ama, bilişsel
Dialogue: 0,0:08:17.21,0:08:23.22,Default,,0000,0000,0000,,psikologlar, bir çok düşüncenin, cümle biçiminde gerçekleşmediğini
Dialogue: 0,0:08:23.22,0:08:24.01,Default,,0000,0000,0000,,göstermiştir.
Dialogue: 0,0:08:24.01,0:08:25.67,Default,,0000,0000,0000,,[(1.) Bebekler (ve diğer memeliler) konuşmadan iletişim kurarlar.]
Dialogue: 0,0:08:25.67,0:08:31.98,Default,,0000,0000,0000,,Örneğin, bebeklerin konuşmadan önceki halleri ya da diğer
Dialogue: 0,0:08:31.98,0:08:38.72,Default,,0000,0000,0000,,hayvanlar üzerinde yapılan bazı harika deneyler göstermiştir ki, bu varlıkların biliş düzeyleri üst seviyededir;
Dialogue: 0,0:08:38.72,0:08:45.43,Default,,0000,0000,0000,,sebep sonuç ilişkisi kurabilir ve insanların amaçlarını ve niyetlerini okuyabilirler ve bütün bunları konuşma becerieri
Dialogue: 0,0:08:45.43,0:08:48.28,Default,,0000,0000,0000,,olmadan yapabilmektedirler. [(2.) Bazı düşünce türleri dil olmadan da sürer-- görsel düşünme]
Dialogue: 0,0:08:48.28,0:08:50.34,Default,,0000,0000,0000,,Biz ayrıca, dili kullanan varlıkların, yani yetişkin insanların
Dialogue: 0,0:08:50.34,0:08:56.86,Default,,0000,0000,0000,,dilin dışındaki biçimlerle de düşünmeye devam ettiğini biliyoruz,
Dialogue: 0,0:08:56.86,0:09:03.19,Default,,0000,0000,0000,,örneğin, görsel imgelemeyle. Eğer sizden yukarıda gördüğünüz üç boyutlu figürlere bakmanızı
Dialogue: 0,0:09:03.19,0:09:09.11,Default,,0000,0000,0000,,ve onları aynı mı, farklı mı olduğunu söylemenizi istesem? İnsanlar,
Dialogue: 0,0:09:09.11,0:09:15.19,Default,,0000,0000,0000,,bu problemi çözerken, küp dizilerini tarif etmek yerine,
Dialogue: 0,0:09:15.19,0:09:21.63,Default,,0000,0000,0000,,görüntülerin birini alıp, diğerini de, ilkiyle aynı yöne çevirirler. İşte bu, dil harici düşünceye örnektir.
Dialogue: 0,0:09:21.63,0:09:22.31,Default,,0000,0000,0000,,[(3.) Bizler, dili anlamak için üstü örtülü bilgi kullanırız ve sonra, olaylara özünü hatırlarız.]
Dialogue: 0,0:09:22.31,0:09:25.31,Default,,0000,0000,0000,,İşte bu yüzden, dili anlasanız da,
Dialogue: 0,0:09:25.31,0:09:31.16,Default,,0000,0000,0000,,sonra aklınızda kalan duyduğunuz dilin kendisi değildir.
Dialogue: 0,0:09:31.16,0:09:37.77,Default,,0000,0000,0000,,Bilişsel psikolojinin önemli bulgularından biri de, sözel içerikleri uzun vadeli hafızaya atarken,
Dialogue: 0,0:09:37.77,0:09:44.87,Default,,0000,0000,0000,,insanların kelimeleri birebir kopyalamak yerine, içeriğin özünü ya da anlamını saklıyor olmalarıdır.
Dialogue: 0,0:09:44.87,0:09:48.50,Default,,0000,0000,0000,,Mesela, sizin son 10 dakika içinde söylediklerimin bir kısmını
Dialogue: 0,0:09:48.50,0:09:53.94,Default,,0000,0000,0000,,hafızanıza aldığınızı varsayıyorum. Ama sanırım eğer
Dialogue: 0,0:09:53.94,0:09:59.77,Default,,0000,0000,0000,,ağzımdan çıkan bir tek cümleyi bile aynen söylemenizi istesem, bunu yapamazsınız.
Dialogue: 0,0:09:59.77,0:10:07.13,Default,,0000,0000,0000,,Hafızamıza kaydolan, cümlelerin aslından çok daha soyut bir şeydir.
Dialogue: 0,0:10:07.13,0:10:11.79,Default,,0000,0000,0000,,İşte biz buna anlam, içerik ya da semantik diyoruz.
Dialogue: 0,0:10:11.79,0:10:17.99,Default,,0000,0000,0000,,Aslında, bir cümleyi anlamaya çalıştığımızda, kelimelerin anlamı
Dialogue: 0,0:10:17.99,0:10:25.15,Default,,0000,0000,0000,,aslında devasa bir buz dağının görünen kısmı gibidir. Anlam verme, dilin kendisine
Dialogue: 0,0:10:25.15,0:10:30.18,Default,,0000,0000,0000,,anlam vermek için gerekli olan, hızlı, dile ait olmayan, bilinçaltı bir işlem gerektirir. Şimdi şampuan şişesinde, şiir gibi yazan bir
Dialogue: 0,0:10:30.18,0:10:37.13,Default,,0000,0000,0000,,kaç kelimeyi okuyacağım. "Saçı ıslatın, köpürtün, durulayın, tekrarlayın."
Dialogue: 0,0:10:37.13,0:10:39.82,Default,,0000,0000,0000,,Şimdi dilin bu kadar küçük bir kısmını anlarken bile,
Dialogue: 0,0:10:39.82,0:10:44.61,Default,,0000,0000,0000,,bazı şeyleri biliyor olmanız lazım: mesela işlemi ikinciye tekrar ettiğinizde,
Dialogue: 0,0:10:44.61,0:10:49.07,Default,,0000,0000,0000,,saçınızı tekrar ıslatmanıza gerek yok, çünkü zaten ıslak. Ve işlem bittiğinde,
Dialogue: 0,0:10:49.07,0:10:53.88,Default,,0000,0000,0000,,ve "tekrar edin" kelimesini gördüğünüzde, işlemi sonsuza dek tekrar etmenize gerek yok.
Dialogue: 0,0:10:53.88,0:10:59.97,Default,,0000,0000,0000,,Burada, "tekrar edin" , "yalnızca bir kere tekrar edin" demek. Bu örtük bilgiyi yazanlar,
Dialogue: 0,0:10:59.97,0:11:06.40,Default,,0000,0000,0000,,bu yazıyı anlamak için dil bilmek gerektiğini, ancak yazdıkları şeyin "dil" olmadığını, biliyorlardı.
Dialogue: 0,0:11:06.40,0:11:07.86,Default,,0000,0000,0000,,[(4.) Eğer dil düşünce ise, o halde nereden geldi?)
Dialogue: 0,0:11:07.86,0:11:10.71,Default,,0000,0000,0000,,Şimdi, eğer dil, düşünce ise,
Dialogue: 0,0:11:10.71,0:11:15.32,Default,,0000,0000,0000,,ve dil, dil olmadan düşünemiyorsa, o halde "dil nereden gelmiştir?"
Dialogue: 0,0:11:15.32,0:11:20.55,Default,,0000,0000,0000,,sorusu karşımıza çıkar.Sonuçta, İngilizce dili dünyaya gelen
Dialogue: 0,0:11:20.55,0:11:26.60,Default,,0000,0000,0000,,bir Marslı komitesi tarafından icat edilip, bize bahşedilmemiştir.
Dialogue: 0,0:11:26.60,0:11:33.32,Default,,0000,0000,0000,,Dil, aslında halkın yarattığı doğal bir olaydır. Yüzlerce, binlerce insanın
Dialogue: 0,0:11:33.32,0:11:39.71,Default,,0000,0000,0000,,katkıda bulunabileceği, yeni kelime yapıları, jargon ve argo kelimeler ekleyebileceği bir ansiklopedi gibidir.
Dialogue: 0,0:11:39.71,0:11:46.18,Default,,0000,0000,0000,,Ve işte bu eklemeler, insanlar fikirlerini ifade etmeye çalışırken yeni yollar aradıkça, dile eklenir ve
Dialogue: 0,0:11:46.18,0:11:51.07,Default,,0000,0000,0000,,dil en başta böyle oluşur.
Dialogue: 0,0:11:51.07,0:11:59.16,Default,,0000,0000,0000,,Şimdi, bu durum, dilin düşünceyi etkileyebileceğini inkar ettiğimiz anlamına gelmez. Dilbilimciler uzun süre boyunca,
Dialogue: 0,0:11:59.16,0:12:05.67,Default,,0000,0000,0000,,dilbilimsel görecelik teorisine ya da bu teoriyi ortaya attıkları için, Sapir-Whorf teorisi olarak
Dialogue: 0,0:12:05.67,0:12:09.54,Default,,0000,0000,0000,,bilinen teoriye ilgi duydular. Bu teoriye göre, dil, düşünceyi
Dialogue: 0,0:12:09.54,0:12:15.43,Default,,0000,0000,0000,,etkileyebilir. Dilbilimsel görecelik teorisine ilişkin olarak tartışmalar sürmektedir, ancak
Dialogue: 0,0:12:15.43,0:12:20.81,Default,,0000,0000,0000,,kimse dilin, düşünceyle aynı şey olduğuna veya
Dialogue: 0,0:12:20.81,0:12:26.60,Default,,0000,0000,0000,,bizim zihnimizin sürekli cümleler kurarak çalıştığına inanmamaktadır.
Dialogue: 0,0:12:26.60,0:12:32.61,Default,,0000,0000,0000,,Şimdi, dilin ne olmadığını bir kenara bırakırsak, dilin nasıl işlediği
Dialogue: 0,0:12:32.61,0:12:39.28,Default,,0000,0000,0000,,konusunu ele alabiliriz. Özetle, dili üç ana başlık altına toplayabiliriz.
Dialogue: 0,0:12:39.28,0:12:46.04,Default,,0000,0000,0000,,Öncelikle, zihinsel sözlük olarak adlandırdığımız uzun süreli hafızamızda bulunan
Dialogue: 0,0:12:46.04,0:12:50.23,Default,,0000,0000,0000,,kelimeler var; yani cümlelerin temel yapı taşları.
Dialogue: 0,0:12:50.23,0:12:57.48,Default,,0000,0000,0000,,Dil parçalarını, daha uzun soluklu karmaşık dil parçaları haline getirmemizi sağlayan kurallar,
Dialogue: 0,0:12:57.48,0:13:05.22,Default,,0000,0000,0000,,tarifler ve algoritmalar var. Örneğin, bizim kelimeleri öbeklere ya da cümlelere çevirmemizi düzenleyen söz dizimi kuralları;
Dialogue: 0,0:13:05.22,0:13:11.13,Default,,0000,0000,0000,,ön takıları ve son takıları kelimelere ekleyerek onları kompleks kelimelere
Dialogue: 0,0:13:11.13,0:13:17.32,Default,,0000,0000,0000,,çevirmemizi düzenleyen biçim bilimi kuralları;
Dialogue: 0,0:13:17.32,0:13:24.29,Default,,0000,0000,0000,,Sesli ve sessiz harfleri küçük kelimelere çevirmemizi düzenleyen, sesbilimi kuralları;
Dialogue: 0,0:13:24.29,0:13:30.67,Default,,0000,0000,0000,,Ve işte bütün dile ilişkin bilginin, arayüzler aracılığıyla dünyayla bağ kurması
Dialogue: 0,0:13:30.67,0:13:36.07,Default,,0000,0000,0000,,ve bize diğer insanların ürettiği dili anlamamıza yardım etmesi ve bizim diğer insanların da bizim ürettiğimiz
Dialogue: 0,0:13:36.07,0:13:38.65,Default,,0000,0000,0000,,dili anlamalarına yardım etmesi gerekiyor. Bunlara dil arayüzü deniyor.
Dialogue: 0,0:13:38.65,0:13:45.42,Default,,0000,0000,0000,,Şimdi kelimelerle başlayalım. Kelimelere ait temel ilke,
Dialogue: 0,0:13:45.42,0:13:51.84,Default,,0000,0000,0000,,İsviçreli dilbilimci, Ferdinand de Saussure, bundan 100 sene önce,
Dialogue: 0,0:13:51.84,0:13:57.55,Default,,0000,0000,0000,,işaretin rastlantısallığına dikkati çektiğinde tanımlanmış oldu. Örneğin, " ördek" kelimesine kelimesine bakalım.
Dialogue: 0,0:13:57.55,0:14:02.65,Default,,0000,0000,0000,,"Ördek" kelimesi ne bir ördeğe benziyor, ne de ördek gibi yürüyebiliyor ya da "vak"layabiliyor ama
Dialogue: 0,0:14:02.65,0:14:07.24,Default,,0000,0000,0000,,işte bizim, hayatımızın bir kısmında kelimenin çıkardığı sesle, kelimenin anlamını ilişkilendirmemizi sağlayan o
Dialogue: 0,0:14:07.24,0:14:14.61,Default,,0000,0000,0000,,kuvvet sayesinde, ben bu kelimeyi söyleyerek, sizin aklınıza bir ördek getirebilirim.
Dialogue: 0,0:14:14.61,0:14:19.58,Default,,0000,0000,0000,,Demek ki, bu bilgi hafızada belirli bir formatta ve çok basitleştirilmiş olarak saklanıyor ve
Dialogue: 0,0:14:19.58,0:14:24.46,Default,,0000,0000,0000,,zihinsel sözlüğümüze girişi işte böyle olabilir. Kelimenin kendisi için bir sembol var,
Dialogue: 0,0:14:24.46,0:14:31.67,Default,,0000,0000,0000,,kelimenin okunuşuna ait bir tanımlama var ve bir de, anlamına ait
Dialogue: 0,0:14:31.67,0:14:36.60,Default,,0000,0000,0000,,bir tanımlama var. Zihinsel sözlüğümüzün en hayranlık uyandıran özelliklerinden biri,
Dialogue: 0,0:14:36.60,0:14:43.80,Default,,0000,0000,0000,,onun ne kadar büyük olduğudur. Mesela, sözlüğün her 20 sayfasında bir, en üst sol kelimeyi alındığı sözlük
Dialogue: 0,0:14:43.80,0:14:49.49,Default,,0000,0000,0000,,örnekleme yöntemlerini kullanırsak, ve sonra bu kelimeleri insanlara çoktan seçmeli bir sınav içinde sorarsak,
Dialogue: 0,0:14:49.49,0:14:55.07,Default,,0000,0000,0000,,işte doğru cevapları, sözlüğün büyüklüğüyle çarpabilir ve
Dialogue: 0,0:14:55.07,0:15:00.44,Default,,0000,0000,0000,,lise mezunu bir insanın yaklaşık 60.000 kelimelik bir dağarcığı olduğunu bulabilirsiniz.
Dialogue: 0,0:15:00.44,0:15:07.04,Default,,0000,0000,0000,,Bu da, bir insanın bir yaşından itibaren, her iki saatte bir yeni bir
Dialogue: 0,0:15:07.04,0:15:12.68,Default,,0000,0000,0000,,kelime öğrenmiş olması demek. Sonra, bu kelimelerin, herhangi bir tarihte var olmuş bir telefon numarası kadar
Dialogue: 0,0:15:12.68,0:15:19.10,Default,,0000,0000,0000,,rastantısal olduğunu düşündüğünüzde, insanların uzun süreli hafızalarının, kelimelerin anlamlarını ve seslerini
Dialogue: 0,0:15:19.10,0:15:23.70,Default,,0000,0000,0000,,hafızaya alma kapasitesine şaşırırsınız.
Dialogue: 0,0:15:23.70,0:15:32.29,Default,,0000,0000,0000,,Tabii, biz yalnızca tek başına kelimeleri, ağzımızdan öylesine çıkarmayız. Onları, sözcük grupları veya cümle olarak kullanırız.
Dialogue: 0,0:15:32.29,0:15:38.51,Default,,0000,0000,0000,,Bu da, bizi dilin ikinci ana bileşenine getiriyor, yani dilbilgisine.
Dialogue: 0,0:15:38.51,0:15:45.55,Default,,0000,0000,0000,,Dilbilgisinin modern etüdü, meşhur bilim adamı, Noam Chomsky'nin katkılarından bağımsız olarak incelenemez.
Dialogue: 0,0:15:45.55,0:15:51.69,Default,,0000,0000,0000,,Kendisi, son 60 senedir dilbiliminin amaçlarını belirlemiş durumdadır.
Dialogue: 0,0:15:51.69,0:15:57.31,Default,,0000,0000,0000,,Chomsky, her şeyden önce, bizim ilk dili anlamaya çalışırken, açıklamamız gereken ilk bulmacanın,
Dialogue: 0,0:15:57.31,0:16:03.41,Default,,0000,0000,0000,,yaratıcılığın, da doğrusu dilbilimcilerin genellikle 'üretkenlik' olarak adlandırdığı şey olduğunu söylemiştir.
Dialogue: 0,0:16:03.41,0:16:09.37,Default,,0000,0000,0000,,Yani, yeni cümleleri üretmek ve anlamak.
Dialogue: 0,0:16:09.37,0:16:15.62,Default,,0000,0000,0000,,Klişe bir kaç formül haricinde, ürettiğiniz ya da anladığınız her cümle,
Dialogue: 0,0:16:15.62,0:16:23.00,Default,,0000,0000,0000,,belki de hayatınızda ilk defa karşınıza çıkan ya da türlerin tarihinde ilk defa oluşturulmuş bir kombinasyondan oluşmaktadır.
Dialogue: 0,0:16:23.00,0:16:28.66,Default,,0000,0000,0000,,Bizim, insanların bunu nasıl becerdiklerini açıklamamız gerekmektedir.
Dialogue: 0,0:16:28.66,0:16:35.38,Default,,0000,0000,0000,,Bu durumu bizim, bir dili öğrendiğimizde, uzunca bir cümle listesini ezberlemek yerine,
Dialogue: 0,0:16:35.38,0:16:43.33,Default,,0000,0000,0000,,bileşenleri yeni gruplara oluşturmak için kullanılan dilbilgisini, ya da algoritmayı ya da tarifi içselleştirdiğimiz, anlamına gelir.
Dialogue: 0,0:16:43.33,0:16:49.38,Default,,0000,0000,0000,,İşte bu yüzden, Chomsky, bu yüzden dilbiliminin
Dialogue: 0,0:16:49.38,0:16:56.14,Default,,0000,0000,0000,,psikolojiye ait bir dal olduğunu ve insan beynine açılan bir pencere olduğunu, söylemiştir.
Dialogue: 0,0:16:56.14,0:17:01.94,Default,,0000,0000,0000,,Bir ikincisi de, dillerin, kelimelerin anlamından bağımsız bir söz dizimi bulunmaktadır.
Dialogue: 0,0:17:01.94,0:17:07.33,Default,,0000,0000,0000,,Şimdi, benim bildiğim kadarıyla bir dilbilimci tarafından söylenen ve 'Bartlett'in Meşhur Alıntılar Kitabı' nda yer aldığını bildiğim
Dialogue: 0,0:17:07.33,0:17:12.65,Default,,0000,0000,0000,,tek alıntı, 1956 yılında, Chomsky tarafından söylemştir:
Dialogue: 0,0:17:12.65,0:17:19.85,Default,,0000,0000,0000,," Renksiz, yeşil fikirler kızgınca uyumaktadır." Bu cümle ne anlama gelmektedir?
Dialogue: 0,0:17:19.85,0:17:25.41,Default,,0000,0000,0000,,İşte, kanıtlamaya çalışılan şey, cümlenin neredeyse anlamsız olduğudur. Ancak, İngilizce konuşan herhangi biri,
Dialogue: 0,0:17:25.41,0:17:31.49,Default,,0000,0000,0000,,bu cümlenin İngilizce diline ait söz dizilimine uygun olarak hazırlandığını, fark edecektir. Mesela bu cümleyi,
Dialogue: 0,0:17:31.49,0:17:38.27,Default,,0000,0000,0000,," kızgınca uyku fikirler rüya renksiz" olarak yazsak, yine anlamsız olur ve karşımıza bir
Dialogue: 0,0:17:38.27,0:17:43.50,Default,,0000,0000,0000,,laf salatası çıkar. Üçüncüsü, söz diziminin
Dialogue: 0,0:17:43.50,0:17:50.57,Default,,0000,0000,0000,,psikolojideki uyarıcı tepkisinde olduğu gibi, kelime çağrışımlarından bir araya gelmemiş olmasıdır.
Dialogue: 0,0:17:50.57,0:17:56.04,Default,,0000,0000,0000,,Yani, bir kelime üretildiğinde, biz o kelimeyi bir uyarıcı olarak görüp, bir sonraki kelimeyi üretmek için kullanmayız.
Dialogue: 0,0:17:56.04,0:18:01.51,Default,,0000,0000,0000,,Yine, "renksiz yeşil fikirler uyurlar kızgınca" cümlesini, bu noktayı
Dialogue: 0,0:18:01.51,0:18:07.56,Default,,0000,0000,0000,,açıklamak için kullanabiliriz. Çünkü bu kelimelerin ardarda
Dialogue: 0,0:18:07.56,0:18:13.95,Default,,0000,0000,0000,,sıralanma olasılığını incelerseniz, "renksiz" ve "yeşil" kelimelerin
Dialogue: 0,0:18:13.95,0:18:21.21,Default,,0000,0000,0000,,bir arada kullanıldığını pek görrmeyiz. Muhtemelen hatta hiç görmemişizdir. Sonra, "yeşil" ve "fikir" kelimeleri de
Dialogue: 0,0:18:21.21,0:18:27.55,Default,,0000,0000,0000,,yan yana görmeye alıştığımız kelimeler değil. Aynı şekilde, "uyurlar" ve "kızgınca" da.
Dialogue: 0,0:18:27.55,0:18:33.59,Default,,0000,0000,0000,,Bu kelimelerin ardarda yer alma ihtimalleri sıfıra yakın, ancak buna rağmen, cümle kulağa düzgünce
Dialogue: 0,0:18:33.59,0:18:39.33,Default,,0000,0000,0000,,oluşturulmuş bir İngilizce cümle olarak geliyor. Bir de, dil genellikle, uzun vadeli bağlardan oluşur.
Dialogue: 0,0:18:39.33,0:18:45.37,Default,,0000,0000,0000,,Bir cümlenin belirli bir pozisyonda yer alması, cümlenin ilerleyen yerlerinde, hangi diğer kelimeleri kullanacağımızı
Dialogue: 0,0:18:45.37,0:18:50.53,Default,,0000,0000,0000,,belirler. Mesela biz cümleye "Ne..." diye başlarsak, cümlenin
Dialogue: 0,0:18:50.53,0:18:55.53,Default,,0000,0000,0000,,ilereyen kısımlarında, " ne de" dememiz gerekir. Eğer cümleye "eğer" ile başlarsak,
Dialogue: 0,0:18:55.53,0:18:59.84,Default,,0000,0000,0000,,cümlenin ilerleyen kısımlarında, " o zaman" kelimelerini bekleriz. Babasına, "Babacığım, neden
Dialogue: 0,0:18:59.84,0:19:04.95,Default,,0000,0000,0000,,bana okunmasını sevmediğim kitabı getirdin buraya?"
Dialogue: 0,0:19:04.95,0:19:12.41,Default,,0000,0000,0000,,İşte bu cümlede, birbirine bağlı kısımlar, anlaşılmayı güçleştirmektedir.
Dialogue: 0,0:19:12.41,0:19:15.75,Default,,0000,0000,0000,,Gerçekten de, düz yazıya ilişkin dil bilimi uygulamalarından biri de,
Dialogue: 0,0:19:15.75,0:19:24.56,Default,,0000,0000,0000,,düz yazıda, birbirine bağlı çok kısım olursa,
Dialogue: 0,0:19:24.56,0:19:30.47,Default,,0000,0000,0000,,cümlenin anlaşılmasının zor olacağına ve insanların kısa süreli
Dialogue: 0,0:19:30.47,0:19:35.70,Default,,0000,0000,0000,,hafızalarını yoracağına, ilişkindir.
Dialogue: 0,0:19:35.70,0:19:40.99,Default,,0000,0000,0000,,Kelimeleri çağrışımlarına göre gruplandırmak yerine, cümleler,
Dialogue: 0,0:19:40.99,0:19:46.15,Default,,0000,0000,0000,,aslında ters bir ağaca benzeyen bir hiyerarşik yapıdadırlar. Şimdi, İngilizce dilinden
Dialogue: 0,0:19:46.15,0:19:50.91,Default,,0000,0000,0000,,size bir örnek vereyim. İngilizce'nin en temel kurallarından biri, cümlenin
Dialogue: 0,0:19:50.91,0:19:57.01,Default,,0000,0000,0000,,isim tamlamasından, yani özneden ve eylem öbeğinden oluşuyor olmasıdır, yani yüklemden.
Dialogue: 0,0:19:57.01,0:20:03.65,Default,,0000,0000,0000,,İkinci kural, bu eylem öbeğini genişletir. Eylem öbeği, isim
Dialogue: 0,0:20:03.65,0:20:09.96,Default,,0000,0000,0000,,tamlamasından, yani özneden ve onu takip eden cümleden, yani tümleçten oluşur. Örneğin, " Ben ona, söyledim ki,
Dialogue: 0,0:20:09.96,0:20:11.50,Default,,0000,0000,0000,,dışarı hava güneşli."
Dialogue: 0,0:20:11.50,0:20:25.58,Default,,0000,0000,0000,,Şimdi gelelim dilbilimcilerin neden dilin, öbek yapısı kurallarından oluşuyor olması konusunda neden ısrarcı olduklarına.
Dialogue: 0,0:20:25.58,0:20:27.12,Default,,0000,0000,0000,,(1) Kurallar, ucu açık yaratıcılığa izin verir.
Dialogue: 0,0:20:27.12,0:20:31.76,Default,,0000,0000,0000,,Bu, bizim açıklamaya çalıştığımız ana fenomenin açıklanmasına yardım eder,
Dialogue: 0,0:20:31.76,0:20:35.14,Default,,0000,0000,0000,,yani dilin ucu açık şekilde yaratılıyor olmasına.
Dialogue: 0,0:20:35.14,0:20:36.18,Default,,0000,0000,0000,,(2.) Kurallar, anlamı bilinmeyen şeylerin ifade edilmesini sağlar.
Dialogue: 0,0:20:36.18,0:20:41.91,Default,,0000,0000,0000,,Bizim, anlamını bilmediğimiz şeylerin ifade edilmesini sağlar. Gazetecilikte bir klişe vardır,
Dialogue: 0,0:20:41.91,0:20:46.84,Default,,0000,0000,0000,,bir köpek bir adamı ısırdığında, bu haber niteliğinde değildir ama bir adam köpeği ısırırsa, işte bundan haber olur.
Dialogue: 0,0:20:46.84,0:20:54.51,Default,,0000,0000,0000,,Dilbilgisinin güzelliği, tanıdık kelimeleri farklı kombinasyonlarda kullanarak, haberleri ifade etmemizi sağlar.
Dialogue: 0,0:20:54.51,0:21:02.35,Default,,0000,0000,0000,,Ayrıca, öbek yapısının işleyişi, onlar çok sayıda
Dialogue: 0,0:21:02.35,0:21:05.08,Default,,0000,0000,0000,,kombinasyon üretirler.
Dialogue: 0,0:21:05.08,0:21:05.82,Default,,0000,0000,0000,,(3.) Kurallar, bizim büyük sayıda kombinasyon üretmemize izin verir.
Dialogue: 0,0:21:05.82,0:21:09.81,Default,,0000,0000,0000,,Ayrıca, dilbilgisinin kombinasyon üretme gücü sayesinde ifade edebileceğimiz düşüncelerimiz
Dialogue: 0,0:21:09.81,0:21:15.25,Default,,0000,0000,0000,,yalnızca çok büyük olmazla kalmaz, teknik olarak, sonsuzdu da.
Dialogue: 0,0:21:15.25,0:21:20.02,Default,,0000,0000,0000,,Şimdi, kimse sonsuza dek yaşayamadığından,
Dialogue: 0,0:21:20.02,0:21:24.59,Default,,0000,0000,0000,,bir insanın sonsuz sayıdaki cümleyi anlama ihtimali yoktur ancak,
Dialogue: 0,0:21:24.59,0:21:30.80,Default,,0000,0000,0000,,aynı şeyi bir matematikçinin, aritmetik kurallarını anlayan birinin,
Dialogue: 0,0:21:30.80,0:21:35.49,Default,,0000,0000,0000,,rakamların sonsuz olduğunu bildiğini, söylemesine, benzetebiliriz. Tabii, eğer biri en uzun rakamı bulduğunu
Dialogue: 0,0:21:35.49,0:21:40.42,Default,,0000,0000,0000,,iddia ederse, siz o rakama bir ekleyerek, daha büyüğünü elde edebilirsiniz.
Dialogue: 0,0:21:40.42,0:21:45.14,Default,,0000,0000,0000,,İşte, dilde de aynı şey geçerli.
Dialogue: 0,0:21:45.14,0:21:50.27,Default,,0000,0000,0000,,Şu şekilde göstereyim. Aslına bakarsanız, dünyanın
Dialogue: 0,0:21:50.27,0:21:53.03,Default,,0000,0000,0000,,en uzun cümlesini yarattığını iddia eden biri oldu.
Dialogue: 0,0:21:53.03,0:21:57.16,Default,,0000,0000,0000,,Bu iddiayı kim yapabilir? Kim olacak? Tabii ki Guinness Rekorlar Kitabı. Bunu, araştırabilirsiniz.
Dialogue: 0,0:21:57.16,0:22:03.34,Default,,0000,0000,0000,,Kitapta, dünyanın en uzun cümlesi var. Bu cümle 1300 kelimeden
Dialogue: 0,0:22:03.34,0:22:08.06,Default,,0000,0000,0000,,oluşuyor. William Faulkner'ın yazdığı bir romandan alınmış. Şimdi
Dialogue: 0,0:22:08.06,0:22:11.56,Default,,0000,0000,0000,,size bütün cümleyi okumayacağım ama başlangıcını söyleyeceğim.
Dialogue: 0,0:22:11.56,0:22:16.93,Default,,0000,0000,0000,," İkisi de, çok büyük heyecan gösterirmiş gibi yapmalarına rağmen, sıkılıyorlardı..." ve işte bu cümle
Dialogue: 0,0:22:16.93,0:22:20.23,Default,,0000,0000,0000,,böyle devam ediyor. Ancak ben size, bu cümlenin
Dialogue: 0,0:22:20.23,0:22:25.14,Default,,0000,0000,0000,,dünyanın en uzun cümlesi olmadığını söyleyeceğim. Ben de Guiness'e şu cümleyi vererek, rekor kırmak ve
Dialogue: 0,0:22:25.14,0:22:30.46,Default,,0000,0000,0000,,adımı ölümsüzleştirmek istedim : "Faulkner demiştir ki, 'İkisi de, çok büyük heyecan gösterirmiş gibi yapmalarına rağmen, sıkılıyorlardı..'
Dialogue: 0,0:22:30.46,0:22:36.32,Default,,0000,0000,0000,,Ancak benim bunu yapmam bana ölümsüzlük kazandırmaz, yalnızca
Dialogue: 0,0:22:36.32,0:22:42.66,Default,,0000,0000,0000,,15 dakikalık bir şöhret kazandırır. Çünkü siz biliyorsunuz ki,
Dialogue: 0,0:22:42.66,0:22:47.85,Default,,0000,0000,0000,,siz de rekoru kırmak için şöyle bir cümle yazabilirsiniz: " Guinness
Dialogue: 0,0:22:47.85,0:22:53.79,Default,,0000,0000,0000,,Faulkner'ın aşağıdaki cümleyi yazdığını belirtmiştir" ya da " Pinker, Guiness'in aşağıdaki cümleyi yazdığını belirttiğini söylemiştir" ya da
Dialogue: 0,0:22:53.79,0:23:08.87,Default,,0000,0000,0000,," Pinker'ın Guinness'in aşağıdaki cümleyi yazdığını belirtmiş olması kimin umrundadır." gibi.
Dialogue: 0,0:23:08.87,0:23:14.15,Default,,0000,0000,0000,,Şimdi, televizyon rehberinde yer almış olan, şu kafa karıştırıcı cümleye bir bakın:
Dialogue: 0,0:23:14.15,0:23:18.90,Default,,0000,0000,0000,," Bu akşamki programda, Conan Dr. Ruth'la seksi tartışacak."
Dialogue: 0,0:23:18.90,0:23:24.19,Default,,0000,0000,0000,,Şimdi bu cümleyi masumca okuduğumuzda, "tartışma" fiili, iki şeyi etkiliyor,
Dialogue: 0,0:23:24.19,0:23:29.87,Default,,0000,0000,0000,,birincisi, tartışılan konu, yani "seks" diğeri de tartışılan kişi,
Dialogue: 0,0:23:29.87,0:23:35.50,Default,,0000,0000,0000,,o da "Dr Ruth". Ancak eğer siz, cümleyi farklı bir şekilde yapılandırırsanız,
Dialogue: 0,0:23:35.50,0:23:40.38,Default,,0000,0000,0000,,ve " Dr. Ruth'la seks"i, cümlenin konusu haline getirrseniz ve
Dialogue: 0,0:23:40.38,0:23:46.70,Default,,0000,0000,0000,,tartışılan şeyin bu olduğunu söylerseniz, cümle daha yaramaz bir hal alır.
Dialogue: 0,0:23:46.70,0:23:51.09,Default,,0000,0000,0000,,Öbek yapısı, bizim bir çok cümle üretmemizin yanı sıra,
Dialogue: 0,0:23:51.09,0:23:57.32,Default,,0000,0000,0000,,cümlelerin ne anlama geldiğini anlamız için de gereklidir. Bir öbekteki dalların geometrisi,
Dialogue: 0,0:23:57.32,0:24:02.74,Default,,0000,0000,0000,,kimin, kime ne yaptığını anlamamız için şarttır.
Dialogue: 0,0:24:02.74,0:24:07.61,Default,,0000,0000,0000,,Chomsky'nin dil bilimine yaptığı önemli katkılardan bir diğeri de,
Dialogue: 0,0:24:07.61,0:24:17.82,Default,,0000,0000,0000,,çocukların dili nasıl öğrendiklerine yoğunlaşmasıdır. Çocuklar cümleleri ezberlemezler çünkü dilin bilinmesi demek,
Dialogue: 0,0:24:17.82,0:24:23.23,Default,,0000,0000,0000,,bir çok cümlenin ezberlenmiş olması demek değildir. Çocukların küçükken, anne babalarının
Dialogue: 0,0:24:23.23,0:24:30.57,Default,,0000,0000,0000,,ağzından çıkanlar arasından bazı kuralları ayırt etmeleri ya da
Dialogue: 0,0:24:30.57,0:24:36.22,Default,,0000,0000,0000,,özümsemeleri gerekmektedir. Ve kuralları kullanarak, kombinasyonlar
Dialogue: 0,0:24:36.22,0:24:43.34,Default,,0000,0000,0000,,oluşturma becerisi, çocuklar konuşmaya başladıktan itibaren kendini gösterir.
Dialogue: 0,0:24:43.34,0:24:47.62,Default,,0000,0000,0000,,Çocuklar ebeveynlerinden daha önce duymadıkları cümleler yaratırlar.
Dialogue: 0,0:24:47.62,0:24:52.64,Default,,0000,0000,0000,,Genellikle 18 aylık ya da daha büyük çocukların içinde bulunduğu iki-kelime aşamasında,
Dialogue: 0,0:24:52.64,0:24:58.79,Default,,0000,0000,0000,,çocuklar cümle olarak sayılabilecek ve yalnızca iki kelimeden oluşan, mümkün olan en kısa cümleleri üretirler.
Dialogue: 0,0:24:58.79,0:25:02.86,Default,,0000,0000,0000,,Ancak bu aşamada bile, bu cümleleri oluştururken, akıllarındaki kuralları kullandıkları açıktır.
Dialogue: 0,0:25:02.86,0:25:09.95,Default,,0000,0000,0000,,Örneğin, bir çocuk " çok dışarı" diyebilir ve bu cümleyle, " onları dışarı çıkaralım" ya da
Dialogue: 0,0:25:09.95,0:25:14.80,Default,,0000,0000,0000,," onlar dışarıda kalsınlar" diyor olabilir. Yetişkinler, " çok dışarı" diye bir cümle kurmazlar.
Dialogue: 0,0:25:14.80,0:25:20.97,Default,,0000,0000,0000,,Yani bu cümle, çocuğun ezberden söylediği bir cümle değildir ve
Dialogue: 0,0:25:20.97,0:25:25.92,Default,,0000,0000,0000,,çocukların, yeni kombinasyonlar oluşturmak için bu kuralları kullandıklarını gösterir.
Dialogue: 0,0:25:25.92,0:25:32.93,Default,,0000,0000,0000,,Bir diğer örnek de, bir çocuğun parmaklarını reçele bulayıp, annesine " yapışkan oldu" demesidir.
Dialogue: 0,0:25:32.93,0:25:39.70,Default,,0000,0000,0000,,Yine bu cümle, ebeveynden öğrenilerek kopyalanmış bir cümle değildir
Dialogue: 0,0:25:39.70,0:25:43.47,Default,,0000,0000,0000,,ve çocuğun yeni kombinasyonlar ürettiğinin göstergesidir.
Dialogue: 0,0:25:43.47,0:25:50.98,Default,,0000,0000,0000,,Geçmiş zaman kuralı: Çocukların, konuşmaya başladıklarından itibaren, dilbilgisi kurallarını
Dialogue: 0,0:25:50.98,0:25:57.31,Default,,0000,0000,0000,,bilinçaltlarında özümsediklerini göstermenin kolay bir yolu,
Dialogue: 0,0:25:57.31,0:26:00.75,Default,,0000,0000,0000,,geçmiş zaman kullanmaktır. Örneğin İngilizce konuşan çocuklar uzun bir süre, şöyle hatalar yaparlar:"
Dialogue: 0,0:26:00.75,0:26:05.94,Default,,0000,0000,0000,,"We holded the baby rabbits" ["held" yerine] ya da "He teared the paper
Dialogue: 0,0:26:05.94,0:26:11.63,Default,,0000,0000,0000,,and then he sticked it" ["tore" ve "stuck" yerine]. Bu örneklerde,
Dialogue: 0,0:26:11.63,0:26:16.95,Default,,0000,0000,0000,,çocuklar, "hold", "stick" ve "tear" gibi kuraldışı fiillere, İngilizce'de geçmiş zaman yaparken kullanılan "ed" takısı getirmişlerdir.
Dialogue: 0,0:26:16.95,0:26:21.18,Default,,0000,0000,0000,,Ve bunu göstermek çok kolaydır. Wug Testi adlı bir laboratuvar testiyle,
Dialogue: 0,0:26:21.18,0:26:28.10,Default,,0000,0000,0000,,çocukların kuralları nasıl da üretken bir şekilde uyguladıklarını sergilemek mümkündür. Başta çocuklar laboratuvara getirilir.
Dialogue: 0,0:26:28.10,0:26:33.79,Default,,0000,0000,0000,,Sonra, onlara küçük bir kuş resmi gösterilir ve " Bu, wug" denir.
Dialogue: 0,0:26:33.79,0:26:37.27,Default,,0000,0000,0000,,Sonra onlara bir resim daha gösterilir ve "Şimdiyse, onlardan iki tane var" denir. İki kuş resmi olduğunda,
Dialogue: 0,0:26:37.27,0:26:42.45,Default,,0000,0000,0000,,çocuklar hemen "wuglar" derler. Çocuklar bu biçimi ezberlemiş olamazlar
Dialogue: 0,0:26:42.45,0:26:47.70,Default,,0000,0000,0000,,çünkü bu kelime deney için yaratılmıştır. Gördüğümüz şey, onların
Dialogue: 0,0:26:47.70,0:26:53.33,Default,,0000,0000,0000,,çoğul kuralını iyi biliyorlar olmalarıdır.
Dialogue: 0,0:26:53.33,0:26:58.32,Default,,0000,0000,0000,,Chomsky, çocukların dil öğrenme sorununu,
Dialogue: 0,0:26:58.32,0:27:04.56,Default,,0000,0000,0000,,doğuştan, evrensel bir dilbilgisi biçiminde kendini gösteren bir dil tasarımına sahip olarak çözdüklerini söyler.
Dialogue: 0,0:27:04.56,0:27:09.99,Default,,0000,0000,0000,,Herhangi bir dilin kurallarının ne olabileceğine ilişkin
Dialogue: 0,0:27:09.99,0:27:14.66,Default,,0000,0000,0000,,bir veri sayfası.
Dialogue: 0,0:27:14.66,0:27:19.45,Default,,0000,0000,0000,,Çocukların evrensel bir dilbilgisiyle doğduklarına ilişkin kanıt nedir?
Dialogue: 0,0:27:19.45,0:27:25.11,Default,,0000,0000,0000,,Chomsky, şaşırtıcı olarak, bu savını yaparken laboratuvarda ya da kendi evinde çocukları incelememiştir,
Dialogue: 0,0:27:25.11,0:27:30.08,Default,,0000,0000,0000,,savını, daha soyut bir argüman olan " Girdi fakirliği" argümanına dayandırmıştır.
Dialogue: 0,0:27:30.08,0:27:37.02,Default,,0000,0000,0000,,Yani, bir çocuğun kulağına giren şeylerle, yetişkin olduklarında sahip oldukları becerilere bakarsanız,
Dialogue: 0,0:27:37.02,0:27:43.50,Default,,0000,0000,0000,,bu ikisi arasındaki büyük fark, çocuğun dil becerilerine ait
Dialogue: 0,0:27:43.50,0:27:48.49,Default,,0000,0000,0000,,bir çok bilgi sahip olmasıyla açıklanabilir.
Dialogue: 0,0:27:48.49,0:27:51.57,Default,,0000,0000,0000,,Bu argüman şu şekilde gösterilebilir. Bir çocuk,
Dialogue: 0,0:27:51.57,0:27:56.47,Default,,0000,0000,0000,,İngilizce öğrenirken, en başta öğrendiklerinden biri, soru sormaktır.
Dialogue: 0,0:27:56.47,0:28:03.03,Default,,0000,0000,0000,,Çocuklar, ebeveynlerinin konuşmalarından, soru cümlesi yaratmaya ilişkin kuralın ne olduğunu öğrenir.
Dialogue: 0,0:28:03.03,0:28:08.65,Default,,0000,0000,0000,,Mesela İngilizce'deki "The man is here" cümlesinin soru hali, "Is the man here?" dır.
Dialogue: 0,0:28:08.65,0:28:13.72,Default,,0000,0000,0000,,Mantıklı olarak düşündüğümüzde, bu tür bir veri, iki ayrı kuralın
Dialogue: 0,0:28:13.72,0:28:19.14,Default,,0000,0000,0000,,varlığını gösteriyor olabilir. İlk kural,
Dialogue: 0,0:28:19.14,0:28:25.19,Default,,0000,0000,0000,,kelime sırası kuralıdır. Bu kurala göre, cümledeki ilk "is" bulunur ve
Dialogue: 0,0:28:25.19,0:28:30.07,Default,,0000,0000,0000,,cümlenin başına taşınır. Yani "The man is here", " Is the man here?" a çevrilir.
Dialogue: 0,0:28:30.07,0:28:35.95,Default,,0000,0000,0000,,Diğer daha karmaşık kural, yani yapıya dayalı kural ise, cümlenin öbek yapısı ağacının
Dialogue: 0,0:28:35.95,0:28:41.46,Default,,0000,0000,0000,,geometrisine bakar. Bu durumda, özneyi oluşturan isim tamlamasından
Dialogue: 0,0:28:41.46,0:28:46.52,Default,,0000,0000,0000,,sonraki "is" bulunur ve cümlenin başına taşınır.
Dialogue: 0,0:28:46.52,0:28:47.66,Default,,0000,0000,0000,,Bunu bir diyagramla gösterecek olursak, bu kurala göre aradığınız "is",
Dialogue: 0,0:28:47.66,0:28:48.73,Default,,0000,0000,0000,,özneyi oluşturan isim tamlamasından sonraki "is" dir ve işte o "is"
Dialogue: 0,0:28:48.73,0:28:51.01,Default,,0000,0000,0000,,cümlenin başına taşınır. Peki basit kelime-kelime kuralıyla,
Dialogue: 0,0:28:51.01,0:28:56.40,Default,,0000,0000,0000,,karmaşık, yapıya dayalı kural arasındaki fark nedir? Bu fark,
Dialogue: 0,0:28:56.40,0:29:01.54,Default,,0000,0000,0000,,daha kompleks bir cümle oluşturduğumuzda daha belirgin olur.
Dialogue: 0,0:29:01.54,0:29:27.13,Default,,0000,0000,0000,,Örneğin " The man who is tall in the room" cümlesinde. Peki çocuk bunu nasıl öğrenir?
Dialogue: 0,0:29:27.13,0:29:33.18,Default,,0000,0000,0000,,Bizler, nasıl oldu da, basit kelime-kelime kuralı yerine,
Dialogue: 0,0:29:33.18,0:29:36.80,Default,,0000,0000,0000,,doğru olan yapıya dayalı kuralı öğrendik?
Dialogue: 0,0:29:36.80,0:29:41.63,Default,,0000,0000,0000,,Chomsky'ye göre, şu tür bir cümle duyduğumuz çok nadirdir:
Dialogue: 0,0:29:41.63,0:29:47.03,Default,,0000,0000,0000,,"Is the man who is tall in the room?"
Dialogue: 0,0:29:47.03,0:29:54.45,Default,,0000,0000,0000,,Yani aldığınız veriler, size mantıken, kelime kelime kuralının yanlış olduğunu ve
Dialogue: 0,0:29:54.45,0:29:59.81,Default,,0000,0000,0000,,yapıya dayalı kuralın doğru olduğunu, göstermektedir.
Dialogue: 0,0:29:59.81,0:30:05.82,Default,,0000,0000,0000,,Bizler büyüdüğümüzde, farkında olmadan yapıya dayalı kuralını, kelime kelime kuralını tercih eden yetişkinler haline geliyoruz.
Dialogue: 0,0:30:05.82,0:30:12.80,Default,,0000,0000,0000,,Ayrıca çocuklar kompleks sorular oluşturmaya başladıkları andan itibaren,
Dialogue: 0,0:30:12.80,0:30:19.43,Default,,0000,0000,0000,,"Is the man who tall is in the room" [Uzun boyludur adam odada mı?] gibi hatalar yapmazlar.
Dialogue: 0,0:30:19.43,0:30:26.50,Default,,0000,0000,0000,,Ve işte, Chomsky'ye göre, "bunlar, yapıya dayalı kuralların, çocukların doğuştan sahip oldukları
Dialogue: 0,0:30:26.50,0:30:32.31,Default,,0000,0000,0000,,evrensel dilbilgisinin bir parçası olduğunun göstergesidir."
Dialogue: 0,0:30:32.31,0:30:40.65,Default,,0000,0000,0000,,Chomsky her ne kadar dilbiliminde çok yönlendirici olmuş olsa da,
Dialogue: 0,0:30:40.65,0:30:45.11,Default,,0000,0000,0000,,bu diğer tüm dilbilimcilerin onunla aynı fikirde olduğu anlamına gelmemektedir. Ve yıllar içinde, onun fikirlerine eleştiriler
Dialogue: 0,0:30:45.11,0:30:50.80,Default,,0000,0000,0000,,üremiştir. Birincisi, Chomsky'nin, bahsettiği evrensel dilbilgisi ilkelerinin dile özgü ilkeler
Dialogue: 0,0:30:50.80,0:30:58.18,Default,,0000,0000,0000,,olduğunu göstermediği ve benzer ilkelerin insan zihninin normal işleyişinin
Dialogue: 0,0:30:58.18,0:31:05.97,Default,,0000,0000,0000,,bir parçası olduğunu ve dilin yanı sıra,
Dialogue: 0,0:31:05.97,0:31:11.61,Default,,0000,0000,0000,,görme, hareket kontrolü ve hafıza gibi diğer becerileri de yönettiğini , söylemişlerdir. Yani, bu eleştiriye göre,
Dialogue: 0,0:31:11.61,0:31:15.01,Default,,0000,0000,0000,,evrensel dilbilgisinin, yalnızca dile özgü bir özellik olup olmadığını bilmiyoruz.
Dialogue: 0,0:31:15.01,0:31:20.06,Default,,0000,0000,0000,,ikincisi, Chomsky ve onunla birlikte çalışan dilbilimciler dünya dillerinin tüm 6.000'ini de inceleyip,
Dialogue: 0,0:31:20.06,0:31:27.72,Default,,0000,0000,0000,,ve evrensel dilbilgisi ilkesinin tüm 6.000'inde de gözlemlendiğini bulmuş değillerdir.
Dialogue: 0,0:31:27.72,0:31:34.19,Default,,0000,0000,0000,,Onlar, küçük bir grup dil üzerindeki çalışmaları ve girdi fakirliği mantığı üzerine bu ilkeyi savunmuşlar
Dialogue: 0,0:31:34.19,0:31:38.56,Default,,0000,0000,0000,,ancak evrensel dilbilgisinin, gerçekten evrensel olduğunu kanıtlayacak türden bir
Dialogue: 0,0:31:38.56,0:31:44.50,Default,,0000,0000,0000,,veriye sahip olmamışlardır. Son olarak, eleştirmenler, Chomsky'nin
Dialogue: 0,0:31:44.50,0:31:52.66,Default,,0000,0000,0000,,sinir ağı modelleri gibi, genel amaçlı öğrenme modellerinin,
Dialogue: 0,0:31:52.66,0:31:57.36,Default,,0000,0000,0000,,çocukların öğrendikleri bir çok diğer şeye ek olarak, dil öğrenme becerisine sahip olmadığını göstermediğini, yani
Dialogue: 0,0:31:57.36,0:32:03.36,Default,,0000,0000,0000,,çocukların dilbilgisini öğrenmeleri için, özel bir bilgiye sahip olmaları
Dialogue: 0,0:32:03.36,0:32:05.37,Default,,0000,0000,0000,,gerektiğini gösterebilmiş olmadığını, söylemektedirler.
Dialogue: 0,0:32:05.37,0:32:13.79,Default,,0000,0000,0000,,Dilin diğer bir bileşeni de, dilin ses yapısıyla ilgilidir. Yani sesli ve
Dialogue: 0,0:32:13.79,0:32:20.92,Default,,0000,0000,0000,,sessiz harflerin, kelimelere dönüşebilmeleri için, ufak birimler oluşturmalarının yönetimidir. Dilbilimcilerin "fonetik"
Dialogue: 0,0:32:20.92,0:32:27.73,Default,,0000,0000,0000,,olarak adlandırdıkları bu branş, bir dilin seslendirilişine uygun olarak,
Dialogue: 0,0:32:27.73,0:32:34.11,Default,,0000,0000,0000,,hangi kelimeleri mümkün olabileceğini belirleyen kurallardan oluşur. Örnek olarak,
Dialogue: 0,0:32:34.11,0:32:40.24,Default,,0000,0000,0000,,"bluk" diye bir kelime, İngilizce dilinde mevcut değildir, ama İngilizce'ye yakın bir kelimedir ve birinin
Dialogue: 0,0:32:40.24,0:32:43.46,Default,,0000,0000,0000,,yeni bir terim olarak, "bluk" olarak seslendirilen bu kelimeyi İngilizce'ye katabileceğini hayal edebilirsiniz.
Dialogue: 0,0:32:43.46,0:32:50.43,Default,,0000,0000,0000,,Ancak, mesela birisi "kğhrezts" dese, bu kelimenin hemen İngilizce olmadığını anlarsınız
Dialogue: 0,0:32:50.43,0:32:55.03,Default,,0000,0000,0000,,ve bu kelimenin İngilizce olamayacağını da anlarsınız. Kğhrezts kelimesi, Eski İbranice'de,
Dialogue: 0,0:32:55.03,0:33:02.06,Default,,0000,0000,0000,,iç çekmek anlamına gelir. "Ayh".[İç çeker] İşte, bu
Dialogue: 0,0:33:02.06,0:33:05.86,Default,,0000,0000,0000,,Kğhrezts demektir. Bizim bu kelimenin İngilizce olmadığını anlamamızın sebebi,
Dialogue: 0,0:33:05.86,0:33:12.40,Default,,0000,0000,0000,,içinde "kğh" ve "zts" gibi kelime dizilişlerine sahip olmasıdır, çünkü
Dialogue: 0,0:33:12.40,0:33:17.75,Default,,0000,0000,0000,,bu tür biçimler, İngilizce fonetiğine ait değildir. Ancak, bir dildeki
Dialogue: 0,0:33:17.75,0:33:23.28,Default,,0000,0000,0000,,kelimeleri belirleyen kurallarının yanı sıra, fonetik kuralları ayrıca
Dialogue: 0,0:33:23.28,0:33:30.06,Default,,0000,0000,0000,,bazı seslerin, beraberinde yer aldığı diğer kelimelere uygun olarak, nasıl seslendirileceğini de belirler.
Dialogue: 0,0:33:30.06,0:33:35.17,Default,,0000,0000,0000,,Bir çoğumuz, İngilizce'de geçmiş zaman eki olarak kullanılan "ed" takısının,
Dialogue: 0,0:33:35.17,0:33:41.56,Default,,0000,0000,0000,,üç farklı şekilde seslendirildiğini fark etmez. Örneğin "He walked" dediğimizde, "ed" takısını,
Dialogue: 0,0:33:41.56,0:33:48.35,Default,,0000,0000,0000,,"t" harfi şeklinde seslendiririz. "Jogged" dediğimizde, "d" harfini kullanırız.
Dialogue: 0,0:33:48.35,0:33:54.86,Default,,0000,0000,0000,," Patted" dediğimizde ise, sesli harfi de beraberinde okuruz "ed" deriz. Yani aynı ekin,
Dialogue: 0,0:33:54.86,0:34:00.87,Default,,0000,0000,0000,,"ed" ekinin telaffuzunu, İngiliz fonetiği kurallarına göre değiştiririz.
Dialogue: 0,0:34:00.87,0:34:04.91,Default,,0000,0000,0000,,İnsanlar, İngilizce'yi ya da herhangi başka bir dili
Dialogue: 0,0:34:04.91,0:34:10.67,Default,,0000,0000,0000,,öğrenmeye çalışırken, kendi anadillerindeki fonetik kurallarını
Dialogue: 0,0:34:10.67,0:34:15.39,Default,,0000,0000,0000,,bu ikinci dile de taşırlar, ve bunun bir adı da vardır:
Dialogue: 0,0:34:15.39,0:34:20.78,Default,,0000,0000,0000,,"aksan". Bir dil kullanıcısı, bilerek, fonetik kurallarıyla oynarsa,
Dialogue: 0,0:34:20.78,0:34:25.54,Default,,0000,0000,0000,,yani yalnızca söylecekleri şeyin içeriğini iletmekten ziyade,
Dialogue: 0,0:34:25.54,0:34:37.72,Default,,0000,0000,0000,,kullandıkları fonetik yapılara da önem verirlerse, biz buna şiir ya da sözbilimi, deriz.
Dialogue: 0,0:34:37.72,0:34:37.72,Default,,0000,0000,0000,,Dil Arayüzleri
Dialogue: 0,0:34:37.72,0:34:42.63,Default,,0000,0000,0000,,Şimdiye kadar, dille ilgili bilgilerden bahsediyordum, yani dilin düzeninin nasıl tanımlanabileceğinden.
Dialogue: 0,0:34:42.63,0:34:48.61,Default,,0000,0000,0000,,Dil düzeni, konuşmaların anlaşılması sırasında beyni girmekte
Dialogue: 0,0:34:48.61,0:34:53.40,Default,,0000,0000,0000,,ve konuşma üretimi sırasında dışarı çıkmaktadır. İşte bu da bizi,
Dialogue: 0,0:34:53.40,0:34:56.41,Default,,0000,0000,0000,,dilin arayüzleri konusuna getirmektedir.
Dialogue: 0,0:34:56.41,0:35:01.54,Default,,0000,0000,0000,,Şimdi üretimle başlayalım.
Dialogue: 0,0:35:01.54,0:35:09.65,Default,,0000,0000,0000,,Burada görülen diyagram, bir insan kadavrasının ikiye kesilmiş görüntüsüdür. Yani,
Dialogue: 0,0:35:09.65,0:35:16.99,Default,,0000,0000,0000,,bir anatomi uzmanı eline testereyi alıp, insanların ses yolunu yandan görülmesini sağlamıştır.
Dialogue: 0,0:35:16.99,0:35:22.64,Default,,0000,0000,0000,,Ve işte bu diyagram, dile ilişkin bilgilerimizi, dünyada nasıl bir dizi ses olarak dışarı çıktığını göstermektedir.
Dialogue: 0,0:35:22.64,0:35:27.12,Default,,0000,0000,0000,,Şimdi, hepimizin nefes borusunun ya da trakesinin üstünde,
Dialogue: 0,0:35:27.12,0:35:33.70,Default,,0000,0000,0000,,larenks ya da gırtlak olarak bildiğimiz, karmaşık bir yapısı vardır. Adem elmasının tam arkasında.
Dialogue: 0,0:35:33.70,0:35:41.83,Default,,0000,0000,0000,,Ve akciğerlerimizden gelen hava, zengin, vızlayan bir ses kaynağı olan, müziksel tonlar sağlayan,
Dialogue: 0,0:35:41.83,0:35:50.35,Default,,0000,0000,0000,,titreyen, kıkırdak yapısılı iki kanattan geçer. Bu titreşimli ses
Dialogue: 0,0:35:50.35,0:35:55.67,Default,,0000,0000,0000,,dünyaya çıkmadan önce, ses yolundaki odacıklardan, yani eldivenciklerden geçer.
Dialogue: 0,0:35:55.67,0:36:03.99,Default,,0000,0000,0000,,Dilin arkasındaki boğaz, dilimizin üstündeki boşluk, dudaklarımızın
Dialogue: 0,0:36:03.99,0:36:09.69,Default,,0000,0000,0000,,arasındaki boşluk ve ağzımızın hava akımını bloke etmesi durumunda,
Dialogue: 0,0:36:09.69,0:36:13.71,Default,,0000,0000,0000,,burundan çıkabilir. İşte bütün bu boşlukların bir şekli vardır
Dialogue: 0,0:36:13.71,0:36:19.47,Default,,0000,0000,0000,,ve fizik kanunları sayesinde, bu boşuklar bu vızlayan ses kaynağındaki bazı müziksel tonları
Dialogue: 0,0:36:19.47,0:36:25.92,Default,,0000,0000,0000,,ön plana çıkarak, bazılarınıysa susturacaktır. Biz, dilimizi hareket ettirerek,
Dialogue: 0,0:36:25.92,0:36:31.07,Default,,0000,0000,0000,,bu boşlukların şeklini değiştirebiliriz. Örneğin dilimizi ileri geri hareket ettirerek,
Dialogue: 0,0:36:31.07,0:36:37.76,Default,,0000,0000,0000,,"i", "e, "i", "e", sesleri çıkarabiliriz. Dilimizin arkasındaki boşluğu değiştirerek,
Dialogue: 0,0:36:37.76,0:36:44.31,Default,,0000,0000,0000,,ön plana çıkartılan ya da susturulan frekansları değiştirebilir, böylece dinleyicinin iki ayrı sesli harf
Dialogue: 0,0:36:44.31,0:36:49.39,Default,,0000,0000,0000,,duymasını sağlayabiliriz. Yine, dilimizi yukarı ya da aşağı hareket ettirdiğimizde,
Dialogue: 0,0:36:49.39,0:36:55.33,Default,,0000,0000,0000,,dilini üzerinde tınlayan boşluğun şeklini değiştirerek, "i", "a", "i", "a"
Dialogue: 0,0:36:55.33,0:37:02.01,Default,,0000,0000,0000,,seslerini çıkarabiliriz. Yine, müziksel tonların karışımındaki fark,
Dialogue: 0,0:37:02.01,0:37:08.95,Default,,0000,0000,0000,,ortaya çıkan sesli harfin doğasını değiştirir. Hava akımını durdurup, sonra serbest bıraktığımızda,
Dialogue: 0,0:37:08.95,0:37:16.02,Default,,0000,0000,0000,,"t", "k" veya "b" gibi sesler çıkardığımızda, sesli yerine sessiz bir harf duyarız.
Dialogue: 0,0:37:16.02,0:37:23.17,Default,,0000,0000,0000,,Yine hava akımını kısıtladığımızda, "f" ya da "ss" gibi, katotik, gürültülü bir ses üretiriz.
Dialogue: 0,0:37:23.17,0:37:30.58,Default,,0000,0000,0000,,Bu seslerin hepsi farklı eklemleyiciler tarafından şekillendirilir ve
Dialogue: 0,0:37:30.58,0:37:34.68,Default,,0000,0000,0000,,beyin tarafından farklı nitelikteki sesli veya sessiz harfler olarak algılanır.
Dialogue: 0,0:37:34.68,0:37:42.06,Default,,0000,0000,0000,,İnsanların ses yollarının ilginç bir özelliği, bu yolun nefes alma ve yutkunma gibi
Dialogue: 0,0:37:42.06,0:37:47.75,Default,,0000,0000,0000,,farklı amaçlar için evrim geçirmiş olan yapıları bir arada barındırması ve onların işleyişini düzenlemesidir.
Dialogue: 0,0:37:47.75,0:37:52.63,Default,,0000,0000,0000,,Darwin, evrim sırasında, gırtlağın boğazın aşağıya doğru kaydığını
Dialogue: 0,0:37:52.63,0:37:59.11,Default,,0000,0000,0000,,ve insanların yedikleri tüm yiyecek parçalarının,
Dialogue: 0,0:37:59.11,0:38:04.99,Default,,0000,0000,0000,,ağızdan yemek borusuna ve oradan da mideye geçerken, önce gırtlaktaki boşluktan geçerek,
Dialogue: 0,0:38:04.99,0:38:11.30,Default,,0000,0000,0000,,gırtlağa kaçma ve boğulma riski yarattığını keşfetmiştir.
Dialogue: 0,0:38:11.30,0:38:16.88,Default,,0000,0000,0000,,Heimlich Manevrası keşfedilene kadar, senede binlerce kişi
Dialogue: 0,0:38:16.88,0:38:23.65,Default,,0000,0000,0000,,insanların ses yollarının bu uyumsuz evrimi yüzünden, boğularak hayatını kaybetmiştir.
Dialogue: 0,0:38:23.65,0:38:28.83,Default,,0000,0000,0000,,O halde, neden bizi boğulmaya karşı savunmasız hale getiren bir ağız ve boğaz geliştirmiş olabiliriz?
Dialogue: 0,0:38:28.83,0:38:34.27,Default,,0000,0000,0000,,Akla yatkın savlardan biri, bunun, evrim sırasında, bizim konuşmamızı sağlayan
Dialogue: 0,0:38:34.27,0:38:41.39,Default,,0000,0000,0000,,bir taviz olduğudur. Tınlayan boşlukların değiştirilmesine izin veren sağlayan çeşitli olanaklar sağlayarak ve
Dialogue: 0,0:38:41.39,0:38:47.79,Default,,0000,0000,0000,,dili ileri geri ve yukarı aşağı hareket etmesini sağlayarak,
Dialogue: 0,0:38:47.79,0:38:53.68,Default,,0000,0000,0000,,çıkarabileceğimiz seslerin çeşitliliğini arttırırken bir yandan da boğulma
Dialogue: 0,0:38:53.68,0:38:59.81,Default,,0000,0000,0000,,ihtimalimizi artırarak, taviz vermiş olduk; ancak bu sırada,
Dialogue: 0,0:38:59.81,0:39:05.96,Default,,0000,0000,0000,,dil becerisine sahip olmanın, boğulma riskinin oluşmasına rağmen, hayatta kalmamız için yarar sağladığını göstermiş olduk.