WEBVTT

00:00:11.890 --> 00:00:16.790
Benim adın Steve Pinker ve ben Harvard Üniversitesi'nde Psikoloji Profesörü'yüm.

00:00:16.790 --> 00:00:22.680
Bugün size dilden bahsediyor olacağım. Aslında ben bir dil bilimci değilim,

00:00:22.680 --> 00:00:28.160
bilişsel bilimciyim. Benim dil konusuna olan ilgim, dilin

00:00:28.160 --> 00:00:32.490
insan beynine açılan bir pencere olmasıyla, sınırlı. Dil konusu,

00:00:32.490 --> 00:00:38.030
insan bilimlerinin ana konularından biri. Dil kullanma becerisi, insanları

00:00:38.030 --> 00:00:45.030
diğer türlerden çarpıcı şekilde ayıran bir özellik. Dil, insanların iş birliği yapabilmeleri için elzem; kelimeleri kullanarak,

00:00:45.030 --> 00:00:52.239
bilgilerimizi paylaşıyor ve eylemlerimizi koordine hale getiriyoruz ve böylece harika işler başarabiliyoruz.

00:00:52.239 --> 00:00:58.769
Tabii dil konusu, içinde bir çok bilimsel sır da barındırıyor: Dil, nasıl insan türü için evrim geçirdi? Beyin, dili nasıl işliyor?

00:00:58.769 --> 00:01:05.610
Ayrıca dilin insan hayatında ne kadar merkezi bir yeri olduğu düşünüldüğünde, dilin bir çok pratik kullanımı olması

00:01:05.610 --> 00:01:11.020
şaşırtıcı değil. Dil bizim için o kadar doğal bir şey ki,

00:01:11.020 --> 00:01:16.420
onun ne kadar ilginç ve mucizevi bir şey olduğunu unutuyoruz. Şimdi,

00:01:16.420 --> 00:01:21.100
bir sonraki saat boyunca ne yapıyor olacağınızı düşünün. Bir adamın, nefes alıp

00:01:21.100 --> 00:01:26.500
bazı sesler çıkarmasını, sabırla dinliyor olacaksınız. Neden böyle bir şey yapasınız?

00:01:26.500 --> 00:01:31.750
Ben çıkaracağım seslerin çok hoş olduğunu iddia edemem, ama çıkaracağım "ss" ve "hmm" ve "vaak" ve "pap" seslerinin

00:01:31.750 --> 00:01:38.329
arasına, bazı bilgileri kodladığımı söyleyebilirim.

00:01:38.329 --> 00:01:44.719
İşte, sizlerin bu ses akıntısı içindenden bilgiyi çıkartma beceriniz var; bu da bizim

00:01:44.719 --> 00:01:49.619
fikirlerimizi paylaşmamızı sağlıyor. İşte bugün paylaşacağımız fikirler

00:01:49.619 --> 00:01:55.329
bu yeteneğimizle, dil yeteneğimizle ilgili. Ancak farklı bir biçimde "hs" ve "vaak" sesleri çıkararak,

00:01:55.329 --> 00:02:01.079
sizin, en sevdiğiniz realite şovunda olan bitenden, evrenin oluşuma ait olan teorilere kadar,

00:02:01.079 --> 00:02:06.899
bir çok farklı konuda düşünmenizi sağlayabilirim.

00:02:06.899 --> 00:02:13.760
İşte ben dilin mucizesi olarak bunu görüyorum; onun geniş ifade gücünü.

00:02:13.760 --> 00:02:19.440
35 senedir dil konusu üzerine çalışıyor olmama rağmen beni hala merakla dolduran bir konu.

00:02:19.440 --> 00:02:31.540
Ve işte, dil biliminin açıklamaya çalıştığı ana fenomen de bu.

00:02:31.540 --> 00:02:35.410
Dilin, insan hayatının merkezinde olması şaşırtıcı değil. İncil'deki Babil Kulesi hikayesi,

00:02:35.410 --> 00:02:39.760
insanların bilgilerini ve niyetlerini, dili kullanarak paylaştıklarını ve

00:02:39.760 --> 00:02:46.209
bu sayede harika işler başardıklarını anlatmaktadır. Dil ayrıca

00:02:46.209 --> 00:02:53.340
belirli bir kültüre özgü değildir; antropologlar tarafından incelenen her kültürde mevcuttur.

00:02:53.340 --> 00:02:58.640
Dünyada bugün konuşulan 6.000 dil var.

00:02:58.640 --> 00:03:05.319
Bu dillerin hepsi komplekstir; kimse kompleks dile sahip olmayan bir insan toplumu keşfetmemiştir.

00:03:05.319 --> 00:03:10.569
İşte bu ve benzeri sebeplerden dolayı, Charles Darwin demiştir ki: " İnsanoğlunun doğasında konuşma iç gdüsü vardır;

00:03:10.569 --> 00:03:16.620
bunu küçük çocukların agulamalarında görebilirsiniz, oysa hiçbir çocuğun içgüdüleri onu

00:03:16.620 --> 00:03:21.019
yemek yapmaya, alkol mayalamaya ya da yazı yazmaya yöneltmez."

00:03:21.019 --> 00:03:25.489
Dil, çetrefilli bir beceridir ve dil biliminin de karmaşık bir bilim dalı olması

00:03:25.489 --> 00:03:30.489
şaşırtıcı değildir. Bu dal, dilin kendisinin incelenmesini içerir:

00:03:30.489 --> 00:03:38.090
dilbilgisi, kelimelerin, kelime öbeklerinin ve cümlelerin sıralanması; fonoloji, yani seslerin incelenmesi,

00:03:38.090 --> 00:03:45.129
anlambilim, yani anlamın incelenmesi ve edimbilgisi, yani dilin konuşma esnasında nasıl kullandığını,

00:03:45.129 --> 00:03:49.180
inceler. Dil konusunu inceleyen bilim kişileri ayrıca

00:03:49.180 --> 00:03:54.989
dilin gerçek zamanlı olarak nasıl işlendiğini, çocuklar tarafından nasıl algılandığını ve dil öğrenmenin nasıl gerçekleştiğini

00:03:54.989 --> 00:03:59.540
inceler; bu alana, psikolinguistik denir. Ayrıca bazıları da beyin tarafından dilin

00:03:59.540 --> 00:04:02.220
nasıl işlendiğini inceler; bu alana da nörolinguistik denir.

00:04:02.220 --> 00:04:11.590
Şimdi başlamada önce, dilin, dille yakından ilişkisi olan üç diğer şeyle karşılaştırılmaması

00:04:11.590 --> 00:04:18.250
çok önemlidir. Bunların ilki yazı dilidir. Tarih boyunca varolan tüm insan kültürlerinde bulunan,

00:04:18.250 --> 00:04:23.520
konuşma dilinin aksine, yazı, insan tarihinin yalnızca

00:04:23.520 --> 00:04:29.500
ufak bir kısmı boyunca var olmuştur; yazı 5000 sene önce icat edilmiştir.

00:04:29.500 --> 00:04:35.470
Sayfadaki her bir işaretin bir sesli ya da sessiz harfi temsil ettiği alfabetik yazı, bir sefer mahsus olmak üzere,

00:04:35.470 --> 00:04:40.220
yaklaşık 3.700 sene önce, Kenan Ülkesi'nde yaşayanlar tarafından icat edilmiştir.

00:04:40.220 --> 00:04:47.800
Darwin'in de söylediği gibi, çocukların içgüdüsel olarak yazı yazma eğilimleri yoktur

00:04:47.800 --> 00:04:51.850
ancak bunu eğilim okul sırasında inşa edilir.

00:04:51.850 --> 00:04:58.060
Dille karıştırılmaması gereken bir diğer şey de, düzgün dilbilgisidir. Dilbilimciler,

00:04:58.060 --> 00:05:05.140
betimlemeli dilbilgisiyle, yani insanların nasıl konuşması gerektiğini açıklayan kurallar ile, kuralcı dilbilgisini, yani

00:05:05.140 --> 00:05:11.260
insanların dikkatlice düzyazı yazdıklarında uymaları gerekenleri tanımlayan kurallar, arasında bir fark yaratmışlardır.

00:05:11.260 --> 00:05:15.690
Size dilbilimine ilişkin bir sır vermemi isterseniz, o da, bu iki grup kuralın,

00:05:15.690 --> 00:05:22.240
aynı olmadığı ve dilin kuralcı dilbilgisi kurallarının, aslında çok da mantık üzerine kurulu olmadığıdır.

00:05:22.240 --> 00:05:27.640
Mesela bu kurallardan en meşhuruna bakalım: mastarlıkları ikiye bölmeme kuralı.

00:05:27.640 --> 00:05:31.540
Bu kurala göre, Kaptan Kirk, Enterprise gemisinin

00:05:31.540 --> 00:05:36.930
görevinin " başka kimsenin gitmediği yere, gitmek cesurca" dediğinde, çok büyük bir dilbilgisi

00:05:36.930 --> 00:05:41.990
hatası yapmış bulunmaktadır. Editörlere göre, onun aslen

00:05:41.990 --> 00:05:48.800
"Başka kimsenin gitmediği yere, cesurca gitmek" demesi gerekmekteydi.

00:05:48.800 --> 00:05:54.910
Ancak, bu İngilizce dilinin ritmiyle ve vurgusuyla çatışmaktadır. Aslında, bu kuralcı kural,

00:05:54.910 --> 00:06:00.660
Latince'de, mastarın ayrılamaması kuralı temel alınarak yapılmıştır;

00:06:00.660 --> 00:06:05.910
çünkü mastar orada, tek kelimedir: "Facare", yani "yapmak." Julius Sezar, istese de

00:06:05.910 --> 00:06:12.940
mastarı ikiye ayıramazmış. Bu kural, İngilizce'ye tamamen taşınmış

00:06:12.940 --> 00:06:17.260
ancak aslında taşınmaması gerekirmiş. Bir diğer kuralcı dilbilgisi kuralı da,

00:06:17.260 --> 00:06:23.140
aynı cümle içinde iki negatifin kullanılmamasıdır. Mick Jagger'in " Hiçbir tatmin alamıyorum" dememesi gerekirmiş.

00:06:23.140 --> 00:06:27.640
Bunun yerine, "Herhangi bir tatmin alamıyorum" demesi gerekirmiş.

00:06:27.640 --> 00:06:34.680
Şimdi, bu kuralın genellikle mantığa uyduğu söylenir, ancak düşünürseniz " -mıyorum" ve "herhangi" kelimeleri de,

00:06:34.680 --> 00:06:40.420
" -mıyorum" ve "hiç" ikilisi gibi, aslında çifte negatif içermektedir.

00:06:40.420 --> 00:06:44.600
Bizim " Herhangi bir tatmin alamıyorum"u, "Hiçbir tatmin alamıyorum"a tercih etmemizin tek sebebi,

00:06:44.600 --> 00:06:50.140
17. yüzyılda Güney İngiltere'de konuşulan lehçenin,

00:06:50.140 --> 00:06:53.730
" -mıyorum" ve "herhangi" ikilisini, ikilisine tercih etmesi yüzündendir.

00:06:53.730 --> 00:06:57.070
Eğer İngiltere'nin başkenti, ülkenin güneyinde değil de kuzeyinde

00:06:57.070 --> 00:07:01.400
olsaydı, "-mıyorum" ve "hiçbir" doğru,

00:07:01.400 --> 00:07:03.330
" -mıyorum" ve "herhangi" ikilisine yanlış olacaktı.

00:07:03.330 --> 00:07:08.410
Bir dilde, standart olarak seçilen ağzın herhangi bir özelliği yoktur.

00:07:08.410 --> 00:07:14.890
Aslında, biz lehçe adı verilen farklı dil versiyonlarını karşılaştırırsak,

00:07:14.890 --> 00:07:20.910
hepsinin farklı şekillerde kompleks olduğunu görürüz. Mesela, Afro-Amerikan konuşma dilini, yani

00:07:20.910 --> 00:07:27.540
Siyani İngilizce'yi ya da Zenci sokak dilini ele alalım. Afro-Amerikan dilinde,

00:07:27.540 --> 00:07:33.460
" He be workin" [O var çalışma] dediğinizde, bu aslında Standart İngilizce'nin katledilmesi anlamına gelmez,

00:07:33.460 --> 00:07:38.670
ama "He workin" [O çalışıyor] dan farklı bir anlam taşıyan, başka bir cümle kurulduğu anlamına gelir.

00:07:38.670 --> 00:07:45.680
İlki, o insanın bir işe sahip olduğunu belirtir,

00:07:45.680 --> 00:07:51.180
ikincisi ise, o kişinin, bizim şu anda bu konuşmayı yaptığımız esnada, çalışıyor olduğunu belirtir.

00:07:51.180 --> 00:07:53.320
Şimdi, Afro-Amerikan dilinde yapılan ancak Standart İngilizce'de var olmayan

00:07:53.320 --> 00:07:59.480
bu fark, farklı lehçelerin, standart dille aynı karmaşıklıkta ve aynı ölçüde kompleks

00:07:59.480 --> 00:08:05.620
bir dizi kurala sahip olabileceğinin göstergesidir.

00:08:05.620 --> 00:08:10.710
Şimdi üçüncü bir şey de, dili, düşünce ile karıştırmamak gerektiğidir.

00:08:10.710 --> 00:08:17.210
Bir çok insan, düşünürken dil kullandığını söyler ama, bilişsel

00:08:17.210 --> 00:08:23.220
psikologlar, bir çok düşüncenin, cümle biçiminde gerçekleşmediğini

00:08:23.220 --> 00:08:24.010
göstermiştir.

00:08:24.010 --> 00:08:25.670
[(1.) Bebekler (ve diğer memeliler) konuşmadan iletişim kurarlar.]

00:08:25.670 --> 00:08:31.980
Örneğin, bebeklerin konuşmadan önceki halleri ya da diğer

00:08:31.980 --> 00:08:38.719
hayvanlar üzerinde yapılan bazı harika deneyler göstermiştir ki, bu varlıkların biliş düzeyleri üst seviyededir;

00:08:38.719 --> 00:08:45.430
sebep sonuç ilişkisi kurabilir ve insanların amaçlarını ve niyetlerini okuyabilirler ve bütün bunları konuşma becerieri

00:08:45.430 --> 00:08:48.280
olmadan yapabilmektedirler. [(2.) Bazı düşünce türleri dil olmadan da sürer-- görsel düşünme]

00:08:48.280 --> 00:08:50.340
Biz ayrıca, dili kullanan varlıkların, yani yetişkin insanların

00:08:50.340 --> 00:08:56.860
dilin dışındaki biçimlerle de düşünmeye devam ettiğini biliyoruz,

00:08:56.860 --> 00:09:03.190
örneğin, görsel imgelemeyle. Eğer sizden yukarıda gördüğünüz üç boyutlu figürlere bakmanızı

00:09:03.190 --> 00:09:09.110
ve onları aynı mı, farklı mı olduğunu söylemenizi istesem? İnsanlar,

00:09:09.110 --> 00:09:15.190
bu problemi çözerken, küp dizilerini tarif etmek yerine,

00:09:15.190 --> 00:09:21.630
görüntülerin birini alıp, diğerini de, ilkiyle aynı yöne çevirirler. İşte bu, dil harici düşünceye örnektir.

00:09:21.630 --> 00:09:22.310
[(3.) Bizler, dili anlamak için üstü örtülü bilgi kullanırız ve sonra, olaylara özünü hatırlarız.]

00:09:22.310 --> 00:09:25.310
İşte bu yüzden, dili anlasanız da,

00:09:25.310 --> 00:09:31.160
sonra aklınızda kalan duyduğunuz dilin kendisi değildir.

00:09:31.160 --> 00:09:37.770
Bilişsel psikolojinin önemli bulgularından biri de, sözel içerikleri uzun vadeli hafızaya atarken,

00:09:37.770 --> 00:09:44.870
insanların kelimeleri birebir kopyalamak yerine, içeriğin özünü ya da anlamını saklıyor olmalarıdır.

00:09:44.870 --> 00:09:48.500
Mesela, sizin son 10 dakika içinde söylediklerimin bir kısmını

00:09:48.500 --> 00:09:53.940
hafızanıza aldığınızı varsayıyorum. Ama sanırım eğer

00:09:53.940 --> 00:09:59.770
ağzımdan çıkan bir tek cümleyi bile aynen söylemenizi istesem, bunu yapamazsınız.

00:09:59.770 --> 00:10:07.130
Hafızamıza kaydolan, cümlelerin aslından çok daha soyut bir şeydir.

00:10:07.130 --> 00:10:11.790
İşte biz buna anlam, içerik ya da semantik diyoruz.

00:10:11.790 --> 00:10:17.990
Aslında, bir cümleyi anlamaya çalıştığımızda, kelimelerin anlamı

00:10:17.990 --> 00:10:25.150
aslında devasa bir buz dağının görünen kısmı gibidir. Anlam verme, dilin kendisine

00:10:25.150 --> 00:10:30.180
anlam vermek için gerekli olan, hızlı, dile ait olmayan, bilinçaltı bir işlem gerektirir. Şimdi şampuan şişesinde, şiir gibi yazan bir

00:10:30.180 --> 00:10:37.130
kaç kelimeyi okuyacağım. "Saçı ıslatın, köpürtün, durulayın, tekrarlayın."

00:10:37.130 --> 00:10:39.820
Şimdi dilin bu kadar küçük bir kısmını anlarken bile,

00:10:39.820 --> 00:10:44.610
bazı şeyleri biliyor olmanız lazım: mesela işlemi ikinciye tekrar ettiğinizde,

00:10:44.610 --> 00:10:49.070
saçınızı tekrar ıslatmanıza gerek yok, çünkü zaten ıslak. Ve işlem bittiğinde,

00:10:49.070 --> 00:10:53.880
ve "tekrar edin" kelimesini gördüğünüzde, işlemi sonsuza dek tekrar etmenize gerek yok.

00:10:53.880 --> 00:10:59.970
Burada, "tekrar edin" , "yalnızca bir kere tekrar edin" demek. Bu örtük bilgiyi yazanlar,

00:10:59.970 --> 00:11:06.400
bu yazıyı anlamak için dil bilmek gerektiğini, ancak yazdıkları şeyin "dil" olmadığını, biliyorlardı.

00:11:06.400 --> 00:11:07.860
[(4.) Eğer dil düşünce ise, o halde nereden geldi?)

00:11:07.860 --> 00:11:10.710
Şimdi, eğer dil, düşünce ise,

00:11:10.710 --> 00:11:15.320
ve dil, dil olmadan düşünemiyorsa, o halde "dil nereden gelmiştir?"

00:11:15.320 --> 00:11:20.550
sorusu karşımıza çıkar.Sonuçta, İngilizce dili dünyaya gelen

00:11:20.550 --> 00:11:26.600
bir Marslı komitesi tarafından icat edilip, bize bahşedilmemiştir.

00:11:26.600 --> 00:11:33.320
Dil, aslında halkın yarattığı doğal bir olaydır. Yüzlerce, binlerce insanın

00:11:33.320 --> 00:11:39.710
katkıda bulunabileceği, yeni kelime yapıları, jargon ve argo kelimeler ekleyebileceği bir ansiklopedi gibidir.

00:11:39.710 --> 00:11:46.180
Ve işte bu eklemeler, insanlar fikirlerini ifade etmeye çalışırken yeni yollar aradıkça, dile eklenir ve

00:11:46.180 --> 00:11:51.070
dil en başta böyle oluşur.

00:11:51.070 --> 00:11:59.160
Şimdi, bu durum, dilin düşünceyi etkileyebileceğini inkar ettiğimiz anlamına gelmez.