1
00:00:11,890 --> 00:00:16,790
Benim adın Steve Pinker ve ben Harvard Üniversitesi'nde Psikoloji Profesörü'yüm.

2
00:00:16,790 --> 00:00:22,680
Bugün size dilden bahsediyor olacağım. Aslında ben bir dil bilimci değilim,

3
00:00:22,680 --> 00:00:28,160
bilişsel bilimciyim. Benim dil konusuna olan ilgim, dilin

4
00:00:28,160 --> 00:00:32,490
insan beynine açılan bir pencere olmasıyla, sınırlı. Dil konusu,

5
00:00:32,490 --> 00:00:38,030
insan bilimlerinin ana konularından biri. Dil kullanma becerisi, insanları

6
00:00:38,030 --> 00:00:45,030
diğer türlerden çarpıcı şekilde ayıran bir özellik. Dil, insanların iş birliği yapabilmeleri için elzem; kelimeleri kullanarak,

7
00:00:45,030 --> 00:00:52,239
bilgilerimizi paylaşıyor ve eylemlerimizi koordine hale getiriyoruz ve böylece harika işler başarabiliyoruz.

8
00:00:52,239 --> 00:00:58,769
Tabii dil konusu, içinde bir çok bilimsel sır da barındırıyor: Dil, nasıl insan türü için evrim geçirdi? Beyin, dili nasıl işliyor?

9
00:00:58,769 --> 00:01:05,610
Ayrıca dilin insan hayatında ne kadar merkezi bir yeri olduğu düşünüldüğünde, dilin bir çok pratik kullanımı olması

10
00:01:05,610 --> 00:01:11,020
şaşırtıcı değil. Dil bizim için o kadar doğal bir şey ki,

11
00:01:11,020 --> 00:01:16,420
onun ne kadar ilginç ve mucizevi bir şey olduğunu unutuyoruz. Şimdi,

12
00:01:16,420 --> 00:01:21,100
bir sonraki saat boyunca ne yapıyor olacağınızı düşünün. Bir adamın, nefes alıp

13
00:01:21,100 --> 00:01:26,500
bazı sesler çıkarmasını, sabırla dinliyor olacaksınız. Neden böyle bir şey yapasınız?

14
00:01:26,500 --> 00:01:31,750
Ben çıkaracağım seslerin çok hoş olduğunu iddia edemem, ama çıkaracağım "ss" ve "hmm" ve "vaak" ve "pap" seslerinin

15
00:01:31,750 --> 00:01:38,329
arasına, bazı bilgileri kodladığımı söyleyebilirim.

16
00:01:38,329 --> 00:01:44,719
İşte, sizlerin bu ses akıntısı içindenden bilgiyi çıkartma beceriniz var; bu da bizim

17
00:01:44,719 --> 00:01:49,619
fikirlerimizi paylaşmamızı sağlıyor. İşte bugün paylaşacağımız fikirler

18
00:01:49,619 --> 00:01:55,329
bu yeteneğimizle, dil yeteneğimizle ilgili. Ancak farklı bir biçimde "hs" ve "vaak" sesleri çıkararak,

19
00:01:55,329 --> 00:02:01,079
sizin, en sevdiğiniz realite şovunda olan bitenden, evrenin oluşuma ait olan teorilere kadar,

20
00:02:01,079 --> 00:02:06,899
bir çok farklı konuda düşünmenizi sağlayabilirim.

21
00:02:06,899 --> 00:02:13,760
İşte ben dilin mucizesi olarak bunu görüyorum; onun geniş ifade gücünü.

22
00:02:13,760 --> 00:02:19,440
35 senedir dil konusu üzerine çalışıyor olmama rağmen beni hala merakla dolduran bir konu.

23
00:02:19,440 --> 00:02:31,540
Ve işte, dil biliminin açıklamaya çalıştığı ana fenomen de bu.

24
00:02:31,540 --> 00:02:35,410
Dilin, insan hayatının merkezinde olması şaşırtıcı değil. İncil'deki Babil Kulesi hikayesi,

25
00:02:35,410 --> 00:02:39,760
insanların bilgilerini ve niyetlerini, dili kullanarak paylaştıklarını ve

26
00:02:39,760 --> 00:02:46,209
bu sayede harika işler başardıklarını anlatmaktadır. Dil ayrıca

27
00:02:46,209 --> 00:02:53,340
belirli bir kültüre özgü değildir; antropologlar tarafından incelenen her kültürde mevcuttur.

28
00:02:53,340 --> 00:02:58,640
Dünyada bugün konuşulan 6.000 dil var.

29
00:02:58,640 --> 00:03:05,319
Bu dillerin hepsi komplekstir; kimse kompleks dile sahip olmayan bir insan toplumu keşfetmemiştir.

30
00:03:05,319 --> 00:03:10,569
İşte bu ve benzeri sebeplerden dolayı, Charles Darwin demiştir ki: " İnsanoğlunun doğasında konuşma iç gdüsü vardır;

31
00:03:10,569 --> 00:03:16,620
bunu küçük çocukların agulamalarında görebilirsiniz, oysa hiçbir çocuğun içgüdüleri onu

32
00:03:16,620 --> 00:03:21,019
yemek yapmaya, alkol mayalamaya ya da yazı yazmaya yöneltmez."

33
00:03:21,019 --> 00:03:25,489
Dil, çetrefilli bir beceridir ve dil biliminin de karmaşık bir bilim dalı olması

34
00:03:25,489 --> 00:03:30,489
şaşırtıcı değildir. Bu dal, dilin kendisinin incelenmesini içerir:

35
00:03:30,489 --> 00:03:38,090
dilbilgisi, kelimelerin, kelime öbeklerinin ve cümlelerin sıralanması; fonoloji, yani seslerin incelenmesi,

36
00:03:38,090 --> 00:03:45,129
anlambilim, yani anlamın incelenmesi ve edimbilgisi, yani dilin konuşma esnasında nasıl kullandığını,

37
00:03:45,129 --> 00:03:49,180
inceler. Dil konusunu inceleyen bilim kişileri ayrıca

38
00:03:49,180 --> 00:03:54,989
dilin gerçek zamanlı olarak nasıl işlendiğini, çocuklar tarafından nasıl algılandığını ve dil öğrenmenin nasıl gerçekleştiğini

39
00:03:54,989 --> 00:03:59,540
inceler; bu alana, psikolinguistik denir. Ayrıca bazıları da beyin tarafından dilin

40
00:03:59,540 --> 00:04:02,220
nasıl işlendiğini inceler; bu alana da nörolinguistik denir.

41
00:04:02,220 --> 00:04:11,590
Şimdi başlamada önce, dilin, dille yakından ilişkisi olan üç diğer şeyle karşılaştırılmaması

42
00:04:11,590 --> 00:04:18,250
çok önemlidir. Bunların ilki yazı dilidir. Tarih boyunca varolan tüm insan kültürlerinde bulunan,

43
00:04:18,250 --> 00:04:23,520
konuşma dilinin aksine, yazı, insan tarihinin yalnızca

44
00:04:23,520 --> 00:04:29,500
ufak bir kısmı boyunca var olmuştur; yazı 5000 sene önce icat edilmiştir.

45
00:04:29,500 --> 00:04:35,470
Sayfadaki her bir işaretin bir sesli ya da sessiz harfi temsil ettiği alfabetik yazı, bir sefer mahsus olmak üzere,

46
00:04:35,470 --> 00:04:40,220
yaklaşık 3.700 sene önce, Kenan Ülkesi'nde yaşayanlar tarafından icat edilmiştir.

47
00:04:40,220 --> 00:04:47,800
Darwin'in de söylediği gibi, çocukların içgüdüsel olarak yazı yazma eğilimleri yoktur

48
00:04:47,800 --> 00:04:51,850
ancak bunu eğilim okul sırasında inşa edilir.

49
00:04:51,850 --> 00:04:58,060
Dille karıştırılmaması gereken bir diğer şey de, düzgün dilbilgisidir. Dilbilimciler,

50
00:04:58,060 --> 00:05:05,140
betimlemeli dilbilgisiyle, yani insanların nasıl konuşması gerektiğini açıklayan kurallar ile, kuralcı dilbilgisini, yani

51
00:05:05,140 --> 00:05:11,260
insanların dikkatlice düzyazı yazdıklarında uymaları gerekenleri tanımlayan kurallar, arasında bir fark yaratmışlardır.

52
00:05:11,260 --> 00:05:15,690
Size dilbilimine ilişkin bir sır vermemi isterseniz, o da, bu iki grup kuralın,

53
00:05:15,690 --> 00:05:22,240
aynı olmadığı ve dilin kuralcı dilbilgisi kurallarının, aslında çok da mantık üzerine kurulu olmadığıdır.

54
00:05:22,240 --> 00:05:27,640
Mesela bu kurallardan en meşhuruna bakalım: mastarlıkları ikiye bölmeme kuralı.

55
00:05:27,640 --> 00:05:31,540
Bu kurala göre, Kaptan Kirk, Enterprise gemisinin

56
00:05:31,540 --> 00:05:36,930
görevinin " başka kimsenin gitmediği yere, gitmek cesurca" dediğinde, çok büyük bir dilbilgisi

57
00:05:36,930 --> 00:05:41,990
hatası yapmış bulunmaktadır. Editörlere göre, onun aslen

58
00:05:41,990 --> 00:05:48,800
"Başka kimsenin gitmediği yere, cesurca gitmek" demesi gerekmekteydi.

59
00:05:48,800 --> 00:05:54,910
Ancak, bu İngilizce dilinin ritmiyle ve vurgusuyla çatışmaktadır. Aslında, bu kuralcı kural,

60
00:05:54,910 --> 00:06:00,660
Latince'de, mastarın ayrılamaması kuralı temel alınarak yapılmıştır;

61
00:06:00,660 --> 00:06:05,910
çünkü mastar orada, tek kelimedir: "Facare", yani "yapmak." Julius Sezar, istese de

62
00:06:05,910 --> 00:06:12,940
mastarı ikiye ayıramazmış. Bu kural, İngilizce'ye tamamen taşınmış

63
00:06:12,940 --> 00:06:17,260
ancak aslında taşınmaması gerekirmiş. Bir diğer kuralcı dilbilgisi kuralı da,

64
00:06:17,260 --> 00:06:23,140
aynı cümle içinde iki negatifin kullanılmamasıdır. Mick Jagger'in " Hiçbir tatmin alamıyorum" dememesi gerekirmiş.

65
00:06:23,140 --> 00:06:27,640
Bunun yerine, "Herhangi bir tatmin alamıyorum" demesi gerekirmiş.

66
00:06:27,640 --> 00:06:34,680
Şimdi, bu kuralın genellikle mantığa uyduğu söylenir, ancak düşünürseniz " -mıyorum" ve "herhangi" kelimeleri de,

67
00:06:34,680 --> 00:06:40,420
" -mıyorum" ve "hiç" ikilisi gibi, aslında çifte negatif içermektedir.

68
00:06:40,420 --> 00:06:44,600
Bizim " Herhangi bir tatmin alamıyorum"u, "Hiçbir tatmin alamıyorum"a tercih etmemizin tek sebebi,

69
00:06:44,600 --> 00:06:50,140
17. yüzyılda Güney İngiltere'de konuşulan lehçenin,

70
00:06:50,140 --> 00:06:53,730
" -mıyorum" ve "herhangi" ikilisini, ikilisine tercih etmesi yüzündendir.

71
00:06:53,730 --> 00:06:57,070
Eğer İngiltere'nin başkenti, ülkenin güneyinde değil de kuzeyinde

72
00:06:57,070 --> 00:07:01,400
olsaydı, "-mıyorum" ve "hiçbir" doğru,

73
00:07:01,400 --> 00:07:03,330
" -mıyorum" ve "herhangi" ikilisine yanlış olacaktı.

74
00:07:03,330 --> 00:07:08,410
Bir dilde, standart olarak seçilen ağzın herhangi bir özelliği yoktur.

75
00:07:08,410 --> 00:07:14,890
Aslında, biz lehçe adı verilen farklı dil versiyonlarını karşılaştırırsak,

76
00:07:14,890 --> 00:07:20,910
hepsinin farklı şekillerde kompleks olduğunu görürüz. Mesela, Afro-Amerikan konuşma dilini, yani

77
00:07:20,910 --> 00:07:27,540
Siyani İngilizce'yi ya da Zenci sokak dilini ele alalım. Afro-Amerikan dilinde,

78
00:07:27,540 --> 00:07:33,460
" He be workin" [O var çalışma] dediğinizde, bu aslında Standart İngilizce'nin katledilmesi anlamına gelmez,

79
00:07:33,460 --> 00:07:38,670
ama "He workin" [O çalışıyor] dan farklı bir anlam taşıyan, başka bir cümle kurulduğu anlamına gelir.

80
00:07:38,670 --> 00:07:45,680
İlki, o insanın bir işe sahip olduğunu belirtir,

81
00:07:45,680 --> 00:07:51,180
ikincisi ise, o kişinin, bizim şu anda bu konuşmayı yaptığımız esnada, çalışıyor olduğunu belirtir.

82
00:07:51,180 --> 00:07:53,320
Şimdi, Afro-Amerikan dilinde yapılan ancak Standart İngilizce'de var olmayan

83
00:07:53,320 --> 00:07:59,480
bu fark, farklı lehçelerin, standart dille aynı karmaşıklıkta ve aynı ölçüde kompleks

84
00:07:59,480 --> 00:08:05,620
bir dizi kurala sahip olabileceğinin göstergesidir.

85
00:08:05,620 --> 00:08:10,710
Şimdi üçüncü bir şey de, dili, düşünce ile karıştırmamak gerektiğidir.

86
00:08:10,710 --> 00:08:17,210
Bir çok insan, düşünürken dil kullandığını söyler ama, bilişsel

87
00:08:17,210 --> 00:08:23,220
psikologlar, bir çok düşüncenin, cümle biçiminde gerçekleşmediğini

88
00:08:23,220 --> 00:08:24,010
göstermiştir.

89
00:08:24,010 --> 00:08:25,670
[(1.) Bebekler (ve diğer memeliler) konuşmadan iletişim kurarlar.]

90
00:08:25,670 --> 00:08:31,980
Örneğin, bebeklerin konuşmadan önceki halleri ya da diğer

91
00:08:31,980 --> 00:08:38,719
hayvanlar üzerinde yapılan bazı harika deneyler göstermiştir ki, bu varlıkların biliş düzeyleri üst seviyededir;

92
00:08:38,719 --> 00:08:45,430
sebep sonuç ilişkisi kurabilir ve insanların amaçlarını ve niyetlerini okuyabilirler ve bütün bunları konuşma becerieri

93
00:08:45,430 --> 00:08:48,280
olmadan yapabilmektedirler. [(2.) Bazı düşünce türleri dil olmadan da sürer-- görsel düşünme]

94
00:08:48,280 --> 00:08:50,340
Biz ayrıca, dili kullanan varlıkların, yani yetişkin insanların

95
00:08:50,340 --> 00:08:56,860
dilin dışındaki biçimlerle de düşünmeye devam ettiğini biliyoruz,

96
00:08:56,860 --> 00:09:03,190
örneğin, görsel imgelemeyle. Eğer sizden yukarıda gördüğünüz üç boyutlu figürlere bakmanızı

97
00:09:03,190 --> 00:09:09,110
ve onları aynı mı, farklı mı olduğunu söylemenizi istesem? İnsanlar,

98
00:09:09,110 --> 00:09:15,190
bu problemi çözerken, küp dizilerini tarif etmek yerine,

99
00:09:15,190 --> 00:09:21,630
görüntülerin birini alıp, diğerini de, ilkiyle aynı yöne çevirirler. İşte bu, dil harici düşünceye örnektir.

100
00:09:21,630 --> 00:09:22,310
[(3.) Bizler, dili anlamak için üstü örtülü bilgi kullanırız ve sonra, olaylara özünü hatırlarız.]

101
00:09:22,310 --> 00:09:25,310
İşte bu yüzden, dili anlasanız da,

102
00:09:25,310 --> 00:09:31,160
sonra aklınızda kalan duyduğunuz dilin kendisi değildir.

103
00:09:31,160 --> 00:09:37,770
Bilişsel psikolojinin önemli bulgularından biri de, sözel içerikleri uzun vadeli hafızaya atarken,

104
00:09:37,770 --> 00:09:44,870
insanların kelimeleri birebir kopyalamak yerine, içeriğin özünü ya da anlamını saklıyor olmalarıdır.

105
00:09:44,870 --> 00:09:48,500
Mesela, sizin son 10 dakika içinde söylediklerimin bir kısmını

106
00:09:48,500 --> 00:09:53,940
hafızanıza aldığınızı varsayıyorum. Ama sanırım eğer

107
00:09:53,940 --> 00:09:59,770
ağzımdan çıkan bir tek cümleyi bile aynen söylemenizi istesem, bunu yapamazsınız.

108
00:09:59,770 --> 00:10:07,130
Hafızamıza kaydolan, cümlelerin aslından çok daha soyut bir şeydir.

109
00:10:07,130 --> 00:10:11,790
İşte biz buna anlam, içerik ya da semantik diyoruz.

110
00:10:11,790 --> 00:10:17,990
Aslında, bir cümleyi anlamaya çalıştığımızda, kelimelerin anlamı

111
00:10:17,990 --> 00:10:25,150
aslında devasa bir buz dağının görünen kısmı gibidir. Anlam verme, dilin kendisine

112
00:10:25,150 --> 00:10:30,180
anlam vermek için gerekli olan, hızlı, dile ait olmayan, bilinçaltı bir işlem gerektirir. Şimdi şampuan şişesinde, şiir gibi yazan bir

113
00:10:30,180 --> 00:10:37,130
kaç kelimeyi okuyacağım. "Saçı ıslatın, köpürtün, durulayın, tekrarlayın."

114
00:10:37,130 --> 00:10:39,820
Şimdi dilin bu kadar küçük bir kısmını anlarken bile,

115
00:10:39,820 --> 00:10:44,610
bazı şeyleri biliyor olmanız lazım: mesela işlemi ikinciye tekrar ettiğinizde,

116
00:10:44,610 --> 00:10:49,070
saçınızı tekrar ıslatmanıza gerek yok, çünkü zaten ıslak. Ve işlem bittiğinde,

117
00:10:49,070 --> 00:10:53,880
ve "tekrar edin" kelimesini gördüğünüzde, işlemi sonsuza dek tekrar etmenize gerek yok.

118
00:10:53,880 --> 00:10:59,970
Burada, "tekrar edin" , "yalnızca bir kere tekrar edin" demek. Bu örtük bilgiyi yazanlar,

119
00:10:59,970 --> 00:11:06,400
bu yazıyı anlamak için dil bilmek gerektiğini, ancak yazdıkları şeyin "dil" olmadığını, biliyorlardı.

120
00:11:06,400 --> 00:11:07,860
[(4.) Eğer dil düşünce ise, o halde nereden geldi?)

121
00:11:07,860 --> 00:11:10,710
Şimdi, eğer dil, düşünce ise,

122
00:11:10,710 --> 00:11:15,320
ve dil, dil olmadan düşünemiyorsa, o halde "dil nereden gelmiştir?"

123
00:11:15,320 --> 00:11:20,550
sorusu karşımıza çıkar.Sonuçta, İngilizce dili dünyaya gelen

124
00:11:20,550 --> 00:11:26,600
bir Marslı komitesi tarafından icat edilip, bize bahşedilmemiştir.

125
00:11:26,600 --> 00:11:33,320
Dil, aslında halkın yarattığı doğal bir olaydır. Yüzlerce, binlerce insanın

126
00:11:33,320 --> 00:11:39,710
katkıda bulunabileceği, yeni kelime yapıları, jargon ve argo kelimeler ekleyebileceği bir ansiklopedi gibidir.

127
00:11:39,710 --> 00:11:46,180
Ve işte bu eklemeler, insanlar fikirlerini ifade etmeye çalışırken yeni yollar aradıkça, dile eklenir ve

128
00:11:46,180 --> 00:11:51,070
dil en başta böyle oluşur.

129
00:11:51,070 --> 00:11:59,160
Şimdi, bu durum, dilin düşünceyi etkileyebileceğini inkar ettiğimiz anlamına gelmez.