0:00:11.890,0:00:16.790
Benim adın Steven Pinker ve ben Harvard Üniversitesi'nde Psikoloji Profesörü'yüm.

0:00:16.790,0:00:22.680
Bugün size dilden bahsediyor olacağım. Aslında ben bir dil bilimci değilim,

0:00:22.680,0:00:28.160
bilişsel bilimciyim. Benim dil konusuna olan ilgim, dilin

0:00:28.160,0:00:32.490
insan beynine açılan bir pencere olmasıyla, sınırlı. Dil konusu,

0:00:32.490,0:00:38.030
insan bilimlerinin ana konularından biri. Dil kullanma becerisi, insanları

0:00:38.030,0:00:45.030
diğer türlerden çarpıcı şekilde ayıran bir özellik. Dil, insanların iş birliği yapabilmeleri için elzem; kelimeleri kullanarak,

0:00:45.030,0:00:52.239
bilgilerimizi paylaşıyor ve eylemlerimizi koordine hale getiriyoruz ve böylece harika işler başarabiliyoruz.

0:00:52.239,0:00:58.769
Tabii dil konusu, içinde bir çok bilimsel sır da barındırıyor: Dil, nasıl insan türü için evrim geçirdi? Beyin, dili nasıl işliyor?

0:00:58.769,0:01:05.610
Ayrıca dilin insan hayatında ne kadar merkezi bir yeri olduğu düşünüldüğünde, dilin bir çok pratik kullanımı olması

0:01:05.610,0:01:11.020
şaşırtıcı değil. Dil bizim için o kadar doğal bir şey ki,

0:01:11.020,0:01:16.420
onun ne kadar ilginç ve mucizevi bir şey olduğunu unutuyoruz. Şimdi,

0:01:16.420,0:01:21.100
bir sonraki saat boyunca ne yapıyor olacağınızı düşünün. Bir adamın, nefes alıp

0:01:21.100,0:01:26.500
bazı sesler çıkarmasını, sabırla dinliyor olacaksınız. Neden böyle bir şey yapasınız?

0:01:26.500,0:01:31.750
Ben çıkaracağım seslerin çok hoş olduğunu iddia edemem, ama çıkaracağım "ss" ve "hmm" ve "vaak" ve "pap" seslerinin

0:01:31.750,0:01:38.329
arasına, bazı bilgileri kodladığımı söyleyebilirim.

0:01:38.329,0:01:44.719
İşte, sizlerin bu ses akıntısı içindenden bilgiyi çıkartma beceriniz var; bu da bizim

0:01:44.719,0:01:49.619
fikirlerimizi paylaşmamızı sağlıyor. İşte bugün paylaşacağımız fikirler

0:01:49.619,0:01:55.329
bu yeteneğimizle, dil yeteneğimizle ilgili. Ancak farklı bir biçimde "hs" ve "vaak" sesleri çıkararak,

0:01:55.329,0:02:01.079
sizin, en sevdiğiniz realite şovunda olan bitenden, evrenin oluşuma ait olan teorilere kadar,

0:02:01.079,0:02:06.899
bir çok farklı konuda düşünmenizi sağlayabilirim.

0:02:06.899,0:02:13.760
İşte ben dilin mucizesi olarak bunu görüyorum; onun geniş ifade gücünü.

0:02:13.760,0:02:19.440
35 senedir dil konusu üzerine çalışıyor olmama rağmen beni hala merakla dolduran bir konu.

0:02:19.440,0:02:31.540
Ve işte, dil biliminin açıklamaya çalıştığı ana fenomen de bu.

0:02:31.540,0:02:35.410
Dilin, insan hayatının merkezinde olması şaşırtıcı değil. İncil'deki Babil Kulesi hikayesi,

0:02:35.410,0:02:39.760
insanların bilgilerini ve niyetlerini, dili kullanarak paylaştıklarını ve

0:02:39.760,0:02:46.209
bu sayede harika işler başardıklarını anlatmaktadır. Dil ayrıca

0:02:46.209,0:02:53.340
belirli bir kültüre özgü değildir; antropologlar tarafından incelenen her kültürde mevcuttur.

0:02:53.340,0:02:58.640
Dünyada bugün konuşulan 6.000 dil var.

0:02:58.640,0:03:05.319
Bu dillerin hepsi komplekstir; kimse kompleks dile sahip olmayan bir insan toplumu keşfetmemiştir.

0:03:05.319,0:03:10.569
İşte bu ve benzeri sebeplerden dolayı, Charles Darwin demiştir ki: " İnsanoğlunun doğasında konuşma iç gdüsü vardır;

0:03:10.569,0:03:16.620
bunu küçük çocukların agulamalarında görebilirsiniz, oysa hiçbir çocuğun içgüdüleri onu

0:03:16.620,0:03:21.019
yemek yapmaya, alkol mayalamaya ya da yazı yazmaya yöneltmez."

0:03:21.019,0:03:25.489
Dil, çetrefilli bir beceridir ve dil biliminin de karmaşık bir bilim dalı olması

0:03:25.489,0:03:30.489
şaşırtıcı değildir. Bu dal, dilin kendisinin incelenmesini içerir:

0:03:30.489,0:03:38.090
dilbilgisi, kelimelerin, kelime öbeklerinin ve cümlelerin sıralanması; fonoloji, yani seslerin incelenmesi,

0:03:38.090,0:03:45.129
anlambilim, yani anlamın incelenmesi ve edimbilgisi, yani dilin konuşma esnasında nasıl kullandığını,

0:03:45.129,0:03:49.180
inceler. Dil konusunu inceleyen bilim kişileri ayrıca

0:03:49.180,0:03:54.989
dilin gerçek zamanlı olarak nasıl işlendiğini, çocuklar tarafından nasıl algılandığını ve dil öğrenmenin nasıl gerçekleştiğini

0:03:54.989,0:03:59.540
inceler; bu alana, psikolinguistik denir. Ayrıca bazıları da beyin tarafından dilin

0:03:59.540,0:04:02.220
nasıl işlendiğini inceler; bu alana da nörolinguistik denir.

0:04:02.220,0:04:11.590
Şimdi başlamada önce, dilin, dille yakından ilişkisi olan üç diğer şeyle karşılaştırılmaması

0:04:11.590,0:04:18.250
çok önemlidir. Bunların ilki yazı dilidir. Tarih boyunca varolan tüm insan kültürlerinde bulunan,

0:04:18.250,0:04:23.520
konuşma dilinin aksine, yazı, insan tarihinin yalnızca

0:04:23.520,0:04:29.500
ufak bir kısmı boyunca var olmuştur; yazı 5000 sene önce icat edilmiştir.

0:04:29.500,0:04:35.470
Sayfadaki her bir işaretin bir sesli ya da sessiz harfi temsil ettiği alfabetik yazı, bir sefer mahsus olmak üzere,

0:04:35.470,0:04:40.220
yaklaşık 3.700 sene önce, Kenan Ülkesi'nde yaşayanlar tarafından icat edilmiştir.

0:04:40.220,0:04:47.800
Darwin'in de söylediği gibi, çocukların içgüdüsel olarak yazı yazma eğilimleri yoktur

0:04:47.800,0:04:51.850
ancak bunu eğilim okul sırasında inşa edilir.

0:04:51.850,0:04:58.060
Dille karıştırılmaması gereken bir diğer şey de, düzgün dilbilgisidir. Dilbilimciler,

0:04:58.060,0:05:05.140
betimlemeli dilbilgisiyle, yani insanların nasıl konuşması gerektiğini açıklayan kurallar ile, kuralcı dilbilgisini, yani

0:05:05.140,0:05:11.260
insanların dikkatlice düzyazı yazdıklarında uymaları gerekenleri tanımlayan kurallar, arasında bir fark yaratmışlardır.

0:05:11.260,0:05:15.690
Size dilbilimine ilişkin bir sır vermemi isterseniz, o da, bu iki grup kuralın,

0:05:15.690,0:05:22.240
aynı olmadığı ve dilin kuralcı dilbilgisi kurallarının, aslında çok da mantık üzerine kurulu olmadığıdır.

0:05:22.240,0:05:27.640
Mesela bu kurallardan en meşhuruna bakalım: mastarlıkları ikiye bölmeme kuralı.

0:05:27.640,0:05:31.540
Bu kurala göre, Kaptan Kirk, Enterprise gemisinin

0:05:31.540,0:05:36.930
görevinin " başka kimsenin gitmediği yere, gitmek cesurca" dediğinde, çok büyük bir dilbilgisi

0:05:36.930,0:05:41.990
hatası yapmış bulunmaktadır. Editörlere göre, onun aslen

0:05:41.990,0:05:48.800
"Başka kimsenin gitmediği yere, cesurca gitmek" demesi gerekmekteydi.

0:05:48.800,0:05:54.910
Ancak, bu İngilizce dilinin ritmiyle ve vurgusuyla çatışmaktadır. Aslında, bu kuralcı kural,

0:05:54.910,0:06:00.660
Latince'de, mastarın ayrılamaması kuralı temel alınarak yapılmıştır;

0:06:00.660,0:06:05.910
çünkü mastar orada, tek kelimedir: "Facare", yani "yapmak." Julius Sezar, istese de

0:06:05.910,0:06:12.940
mastarı ikiye ayıramazmış. Bu kural, İngilizce'ye tamamen taşınmış

0:06:12.940,0:06:17.260
ancak aslında taşınmaması gerekirmiş. Bir diğer kuralcı dilbilgisi kuralı da,

0:06:17.260,0:06:23.140
aynı cümle içinde iki negatifin kullanılmamasıdır. Mick Jagger'in " Hiçbir tatmin alamıyorum" dememesi gerekirmiş.

0:06:23.140,0:06:27.640
Bunun yerine, "Herhangi bir tatmin alamıyorum" demesi gerekirmiş.

0:06:27.640,0:06:34.680
Şimdi, bu kuralın genellikle mantığa uyduğu söylenir, ancak düşünürseniz " -mıyorum" ve "herhangi" kelimeleri de,

0:06:34.680,0:06:40.420
" -mıyorum" ve "hiç" ikilisi gibi, aslında çifte negatif içermektedir.

0:06:40.420,0:06:44.600
Bizim " Herhangi bir tatmin alamıyorum"u, "Hiçbir tatmin alamıyorum"a tercih etmemizin tek sebebi,

0:06:44.600,0:06:50.140
17. yüzyılda Güney İngiltere'de konuşulan lehçenin,

0:06:50.140,0:06:53.730
" -mıyorum" ve "herhangi" ikilisini, ikilisine tercih etmesi yüzündendir.

0:06:53.730,0:06:57.070
Eğer İngiltere'nin başkenti, ülkenin güneyinde değil de kuzeyinde

0:06:57.070,0:07:01.400
olsaydı, "-mıyorum" ve "hiçbir" doğru,

0:07:01.400,0:07:03.330
" -mıyorum" ve "herhangi" ikilisine yanlış olacaktı.

0:07:03.330,0:07:08.410
Bir dilde, standart olarak seçilen ağzın herhangi bir özelliği yoktur.

0:07:08.410,0:07:14.890
Aslında, biz lehçe adı verilen farklı dil versiyonlarını karşılaştırırsak,

0:07:14.890,0:07:20.910
hepsinin farklı şekillerde kompleks olduğunu görürüz. Mesela, Afro-Amerikan konuşma dilini, yani

0:07:20.910,0:07:27.540
Siyani İngilizce'yi ya da Zenci sokak dilini ele alalım. Afro-Amerikan dilinde,

0:07:27.540,0:07:33.460
" He be workin" [O var çalışma] dediğinizde, bu aslında Standart İngilizce'nin katledilmesi anlamına gelmez,

0:07:33.460,0:07:38.670
ama "He workin" [O çalışıyor] dan farklı bir anlam taşıyan, başka bir cümle kurulduğu anlamına gelir.

0:07:38.670,0:07:45.680
İlki, o insanın bir işe sahip olduğunu belirtir,

0:07:45.680,0:07:51.180
ikincisi ise, o kişinin, bizim şu anda bu konuşmayı yaptığımız esnada, çalışıyor olduğunu belirtir.

0:07:51.180,0:07:53.320
Şimdi, Afro-Amerikan dilinde yapılan ancak Standart İngilizce'de var olmayan

0:07:53.320,0:07:59.480
bu fark, farklı lehçelerin, standart dille aynı karmaşıklıkta ve aynı ölçüde kompleks

0:07:59.480,0:08:05.620
bir dizi kurala sahip olabileceğinin göstergesidir.

0:08:05.620,0:08:10.710
Şimdi üçüncü bir şey de, dili, düşünce ile karıştırmamak gerektiğidir.

0:08:10.710,0:08:17.210
Bir çok insan, düşünürken dil kullandığını söyler ama, bilişsel

0:08:17.210,0:08:23.220
psikologlar, bir çok düşüncenin, cümle biçiminde gerçekleşmediğini

0:08:23.220,0:08:24.010
göstermiştir.

0:08:24.010,0:08:25.670
[(1.) Bebekler (ve diğer memeliler) konuşmadan iletişim kurarlar.]

0:08:25.670,0:08:31.980
Örneğin, bebeklerin konuşmadan önceki halleri ya da diğer

0:08:31.980,0:08:38.719
hayvanlar üzerinde yapılan bazı harika deneyler göstermiştir ki, bu varlıkların biliş düzeyleri üst seviyededir;

0:08:38.719,0:08:45.430
sebep sonuç ilişkisi kurabilir ve insanların amaçlarını ve niyetlerini okuyabilirler ve bütün bunları konuşma becerieri

0:08:45.430,0:08:48.280
olmadan yapabilmektedirler. [(2.) Bazı düşünce türleri dil olmadan da sürer-- görsel düşünme]

0:08:48.280,0:08:50.340
Biz ayrıca, dili kullanan varlıkların, yani yetişkin insanların

0:08:50.340,0:08:56.860
dilin dışındaki biçimlerle de düşünmeye devam ettiğini biliyoruz,

0:08:56.860,0:09:03.190
örneğin, görsel imgelemeyle. Eğer sizden yukarıda gördüğünüz üç boyutlu figürlere bakmanızı

0:09:03.190,0:09:09.110
ve onları aynı mı, farklı mı olduğunu söylemenizi istesem? İnsanlar,

0:09:09.110,0:09:15.190
bu problemi çözerken, küp dizilerini tarif etmek yerine,

0:09:15.190,0:09:21.630
görüntülerin birini alıp, diğerini de, ilkiyle aynı yöne çevirirler. İşte bu, dil harici düşünceye örnektir.

0:09:21.630,0:09:22.310
[(3.) Bizler, dili anlamak için üstü örtülü bilgi kullanırız ve sonra, olaylara özünü hatırlarız.]

0:09:22.310,0:09:25.310
İşte bu yüzden, dili anlasanız da,

0:09:25.310,0:09:31.160
sonra aklınızda kalan duyduğunuz dilin kendisi değildir.

0:09:31.160,0:09:37.770
Bilişsel psikolojinin önemli bulgularından biri de, sözel içerikleri uzun vadeli hafızaya atarken,

0:09:37.770,0:09:44.870
insanların kelimeleri birebir kopyalamak yerine, içeriğin özünü ya da anlamını saklıyor olmalarıdır.

0:09:44.870,0:09:48.500
Mesela, sizin son 10 dakika içinde söylediklerimin bir kısmını

0:09:48.500,0:09:53.940
hafızanıza aldığınızı varsayıyorum. Ama sanırım eğer

0:09:53.940,0:09:59.770
ağzımdan çıkan bir tek cümleyi bile aynen söylemenizi istesem, bunu yapamazsınız.

0:09:59.770,0:10:07.130
Hafızamıza kaydolan, cümlelerin aslından çok daha soyut bir şeydir.

0:10:07.130,0:10:11.790
İşte biz buna anlam, içerik ya da semantik diyoruz.

0:10:11.790,0:10:17.990
Aslında, bir cümleyi anlamaya çalıştığımızda, kelimelerin anlamı

0:10:17.990,0:10:25.150
aslında devasa bir buz dağının görünen kısmı gibidir. Anlam verme, dilin kendisine

0:10:25.150,0:10:30.180
anlam vermek için gerekli olan, hızlı, dile ait olmayan, bilinçaltı bir işlem gerektirir. Şimdi şampuan şişesinde, şiir gibi yazan bir

0:10:30.180,0:10:37.130
kaç kelimeyi okuyacağım. "Saçı ıslatın, köpürtün, durulayın, tekrarlayın."

0:10:37.130,0:10:39.820
Şimdi dilin bu kadar küçük bir kısmını anlarken bile,

0:10:39.820,0:10:44.610
bazı şeyleri biliyor olmanız lazım: mesela işlemi ikinciye tekrar ettiğinizde,

0:10:44.610,0:10:49.070
saçınızı tekrar ıslatmanıza gerek yok, çünkü zaten ıslak. Ve işlem bittiğinde,

0:10:49.070,0:10:53.880
ve "tekrar edin" kelimesini gördüğünüzde, işlemi sonsuza dek tekrar etmenize gerek yok.

0:10:53.880,0:10:59.970
Burada, "tekrar edin" , "yalnızca bir kere tekrar edin" demek. Bu örtük bilgiyi yazanlar,

0:10:59.970,0:11:06.400
bu yazıyı anlamak için dil bilmek gerektiğini, ancak yazdıkları şeyin "dil" olmadığını, biliyorlardı.

0:11:06.400,0:11:07.860
[(4.) Eğer dil düşünce ise, o halde nereden geldi?)

0:11:07.860,0:11:10.710
Şimdi, eğer dil, düşünce ise,

0:11:10.710,0:11:15.320
ve dil, dil olmadan düşünemiyorsa, o halde "dil nereden gelmiştir?"

0:11:15.320,0:11:20.550
sorusu karşımıza çıkar.Sonuçta, İngilizce dili dünyaya gelen

0:11:20.550,0:11:26.600
bir Marslı komitesi tarafından icat edilip, bize bahşedilmemiştir.

0:11:26.600,0:11:33.320
Dil, aslında halkın yarattığı doğal bir olaydır. Yüzlerce, binlerce insanın

0:11:33.320,0:11:39.710
katkıda bulunabileceği, yeni kelime yapıları, jargon ve argo kelimeler ekleyebileceği bir ansiklopedi gibidir.

0:11:39.710,0:11:46.180
Ve işte bu eklemeler, insanlar fikirlerini ifade etmeye çalışırken yeni yollar aradıkça, dile eklenir ve

0:11:46.180,0:11:51.070
dil en başta böyle oluşur.

0:11:51.070,0:11:59.160
Şimdi, bu durum, dilin düşünceyi etkileyebileceğini inkar ettiğimiz anlamına gelmez. Dilbilimciler uzun süre boyunca,

0:11:59.160,0:12:05.670
dilbilimsel görecelik teorisine ya da bu teoriyi ortaya attıkları için, Sapir-Whorf teorisi olarak

0:12:05.670,0:12:09.540
bilinen teoriye ilgi duydular. Bu teoriye göre, dil, düşünceyi

0:12:09.540,0:12:15.430
etkileyebilir. Dilbilimsel görecelik teorisine ilişkin olarak tartışmalar sürmektedir, ancak

0:12:15.430,0:12:20.810
kimse dilin, düşünceyle aynı şey olduğuna veya

0:12:20.810,0:12:26.600
bizim zihnimizin sürekli cümleler kurarak çalıştığına inanmamaktadır.

0:12:26.600,0:12:32.610
Şimdi, dilin ne olmadığını bir kenara bırakırsak, dilin nasıl işlediği

0:12:32.610,0:12:39.279
konusunu ele alabiliriz. Özetle, dili üç ana başlık altına toplayabiliriz.

0:12:39.279,0:12:46.040
Öncelikle, zihinsel sözlük olarak adlandırdığımız uzun süreli hafızamızda bulunan

0:12:46.040,0:12:50.230
kelimeler var; yani cümlelerin temel yapı taşları.

0:12:50.230,0:12:57.480
Dil parçalarını, daha uzun soluklu karmaşık dil parçaları haline getirmemizi sağlayan kurallar,

0:12:57.480,0:13:05.220
tarifler ve algoritmalar var. Örneğin, bizim kelimeleri öbeklere ya da cümlelere çevirmemizi düzenleyen söz dizimi kuralları;

0:13:05.220,0:13:11.130
ön takıları ve son takıları kelimelere ekleyerek onları kompleks kelimelere

0:13:11.130,0:13:17.320
çevirmemizi düzenleyen biçim bilimi kuralları;

0:13:17.320,0:13:24.290
Sesli ve sessiz harfleri küçük kelimelere çevirmemizi düzenleyen, sesbilimi kuralları;

0:13:24.290,0:13:30.670
Ve işte bütün dile ilişkin bilginin, arayüzler aracılığıyla dünyayla bağ kurması

0:13:30.670,0:13:36.070
ve bize diğer insanların ürettiği dili anlamamıza yardım etmesi ve bizim diğer insanların da bizim ürettiğimiz

0:13:36.070,0:13:38.650
dili anlamalarına yardım etmesi gerekiyor. Bunlara dil arayüzü deniyor.

0:13:38.650,0:13:45.420
Şimdi kelimelerle başlayalım. Kelimelere ait temel ilke,

0:13:45.420,0:13:51.839
İsviçreli dilbilimci, Ferdinand de Saussure, bundan 100 sene önce,

0:13:51.839,0:13:57.550
işaretin rastlantısallığına dikkati çektiğinde tanımlanmış oldu. Örneğin, " ördek" kelimesine kelimesine bakalım.

0:13:57.550,0:14:02.650
"Ördek" kelimesi ne bir ördeğe benziyor, ne de ördek gibi yürüyebiliyor ya da "vak"layabiliyor ama

0:14:02.650,0:14:07.240
işte bizim, hayatımızın bir kısmında kelimenin çıkardığı sesle, kelimenin anlamını ilişkilendirmemizi sağlayan o

0:14:07.240,0:14:14.610
kuvvet sayesinde, ben bu kelimeyi söyleyerek, sizin aklınıza bir ördek getirebilirim.

0:14:14.610,0:14:19.580
Demek ki, bu bilgi hafızada belirli bir formatta ve çok basitleştirilmiş olarak saklanıyor ve

0:14:19.580,0:14:24.460
zihinsel sözlüğümüze girişi işte böyle olabilir. Kelimenin kendisi için bir sembol var,

0:14:24.460,0:14:31.670
kelimenin okunuşuna ait bir tanımlama var ve bir de, anlamına ait

0:14:31.670,0:14:36.600
bir tanımlama var. Zihinsel sözlüğümüzün en hayranlık uyandıran özelliklerinden biri,

0:14:36.600,0:14:43.800
onun ne kadar büyük olduğudur. Mesela, sözlüğün her 20 sayfasında bir, en üst sol kelimeyi alındığı sözlük

0:14:43.800,0:14:49.490
örnekleme yöntemlerini kullanırsak, ve sonra bu kelimeleri insanlara çoktan seçmeli bir sınav içinde sorarsak,

0:14:49.490,0:14:55.070
işte doğru cevapları, sözlüğün büyüklüğüyle çarpabilir ve

0:14:55.070,0:15:00.440
lise mezunu bir insanın yaklaşık 60.000 kelimelik bir dağarcığı olduğunu bulabilirsiniz.

0:15:00.440,0:15:07.040
Bu da, bir insanın bir yaşından itibaren, her iki saatte bir yeni bir

0:15:07.040,0:15:12.680
kelime öğrenmiş olması demek. Sonra, bu kelimelerin, herhangi bir tarihte var olmuş bir telefon numarası kadar

0:15:12.680,0:15:19.100
rastantısal olduğunu düşündüğünüzde, insanların uzun süreli hafızalarının, kelimelerin anlamlarını ve seslerini

0:15:19.100,0:15:23.700
hafızaya alma kapasitesine şaşırırsınız.

0:15:23.700,0:15:32.290
Tabii, biz yalnızca tek başına kelimeleri, ağzımızdan öylesine çıkarmayız. Onları, sözcük grupları veya cümle olarak kullanırız.

0:15:32.290,0:15:38.510
Bu da, bizi dilin ikinci ana bileşenine getiriyor, yani dilbilgisine.

0:15:38.510,0:15:45.550
Dilbilgisinin modern etüdü, meşhur bilim adamı, Noam Chomsky'nin katkılarından bağımsız olarak incelenemez.

0:15:45.550,0:15:51.690
Kendisi, son 60 senedir dilbiliminin amaçlarını belirlemiş durumdadır.

0:15:51.690,0:15:57.310
Chomsky, her şeyden önce, bizim ilk dili anlamaya çalışırken, açıklamamız gereken ilk bulmacanın,

0:15:57.310,0:16:03.410
yaratıcılığın, da doğrusu dilbilimcilerin genellikle 'üretkenlik' olarak adlandırdığı şey olduğunu söylemiştir.

0:16:03.410,0:16:09.370
Yani, yeni cümleleri üretmek ve anlamak.

0:16:09.370,0:16:15.620
Klişe bir kaç formül haricinde, ürettiğiniz ya da anladığınız her cümle,

0:16:15.620,0:16:23.000
belki de hayatınızda ilk defa karşınıza çıkan ya da türlerin tarihinde ilk defa oluşturulmuş bir kombinasyondan oluşmaktadır.

0:16:23.000,0:16:28.660
Bizim, insanların bunu nasıl becerdiklerini açıklamamız gerekmektedir.

0:16:28.660,0:16:35.380
Bu durumu bizim, bir dili öğrendiğimizde, uzunca bir cümle listesini ezberlemek yerine,

0:16:35.380,0:16:43.330
bileşenleri yeni gruplara oluşturmak için kullanılan dilbilgisini, ya da algoritmayı ya da tarifi içselleştirdiğimiz, anlamına gelir.

0:16:43.330,0:16:49.380
İşte bu yüzden, Chomsky, bu yüzden dilbiliminin

0:16:49.380,0:16:56.140
psikolojiye ait bir dal olduğunu ve insan beynine açılan bir pencere olduğunu, söylemiştir.

0:16:56.140,0:17:01.940
Bir ikincisi de, dillerin, kelimelerin anlamından bağımsız bir söz dizimi bulunmaktadır.

0:17:01.940,0:17:07.329
Şimdi, benim bildiğim kadarıyla bir dilbilimci tarafından söylenen ve 'Bartlett'in Meşhur Alıntılar Kitabı' nda yer aldığını bildiğim

0:17:07.329,0:17:12.649
tek alıntı, 1956 yılında, Chomsky tarafından söylemştir:

0:17:12.649,0:17:19.850
" Renksiz, yeşil fikirler kızgınca uyumaktadır." Bu cümle ne anlama gelmektedir?

0:17:19.850,0:17:25.410
İşte, kanıtlamaya çalışılan şey, cümlenin neredeyse anlamsız olduğudur. Ancak, İngilizce konuşan herhangi biri,

0:17:25.410,0:17:31.490
bu cümlenin İngilizce diline ait söz dizilimine uygun olarak hazırlandığını, fark edecektir. Mesela bu cümleyi,

0:17:31.490,0:17:38.270
" kızgınca uyku fikirler rüya renksiz" olarak yazsak, yine anlamsız olur ve karşımıza bir

0:17:38.270,0:17:43.500
laf salatası çıkar. Üçüncüsü, söz diziminin

0:17:43.500,0:17:50.570
psikolojideki uyarıcı tepkisinde olduğu gibi, kelime çağrışımlarından bir araya gelmemiş olmasıdır.

0:17:50.570,0:17:56.040
Yani, bir kelime üretildiğinde, biz o kelimeyi bir uyarıcı olarak görüp, bir sonraki kelimeyi üretmek için kullanmayız.

0:17:56.040,0:18:01.510
Yine, "renksiz yeşil fikirler uyurlar kızgınca" cümlesini, bu noktayı

0:18:01.510,0:18:07.559
açıklamak için kullanabiliriz. Çünkü bu kelimelerin ardarda

0:18:07.559,0:18:13.950
sıralanma olasılığını incelerseniz, "renksiz" ve "yeşil" kelimelerin

0:18:13.950,0:18:21.210
bir arada kullanıldığını pek görrmeyiz. Muhtemelen hatta hiç görmemişizdir. Sonra, "yeşil" ve "fikir" kelimeleri de

0:18:21.210,0:18:27.550
yan yana görmeye alıştığımız kelimeler değil. Aynı şekilde, "uyurlar" ve "kızgınca" da.

0:18:27.550,0:18:33.590
Bu kelimelerin ardarda yer alma ihtimalleri sıfıra yakın, ancak buna rağmen, cümle kulağa düzgünce

0:18:33.590,0:18:39.330
oluşturulmuş bir İngilizce cümle olarak geliyor. Bir de, dil genellikle, uzun vadeli bağlardan oluşur.

0:18:39.330,0:18:45.370
Bir cümlenin belirli bir pozisyonda yer alması, cümlenin ilerleyen yerlerinde, hangi diğer kelimeleri kullanacağımızı

0:18:45.370,0:18:50.530
belirler. Mesela biz cümleye "Ne..." diye başlarsak, cümlenin

0:18:50.530,0:18:55.530
ilereyen kısımlarında, " ne de" dememiz gerekir. Eğer cümleye "eğer" ile başlarsak,

0:18:55.530,0:18:59.840
cümlenin ilerleyen kısımlarında, " o zaman" kelimelerini bekleriz. Babasına, "Babacığım, neden

0:18:59.840,0:19:04.950
bana okunmasını sevmediğim kitabı getirdin buraya?"

0:19:04.950,0:19:12.410
İşte bu cümlede, birbirine bağlı kısımlar, anlaşılmayı güçleştirmektedir.

0:19:12.410,0:19:15.750
Gerçekten de, düz yazıya ilişkin dil bilimi uygulamalarından biri de,

0:19:15.750,0:19:24.559
düz yazıda, birbirine bağlı çok kısım olursa,

0:19:24.559,0:19:30.470
cümlenin anlaşılmasının zor olacağına ve insanların kısa süreli

0:19:30.470,0:19:35.700
hafızalarını yoracağına, ilişkindir.

0:19:35.700,0:19:40.990
Kelimeleri çağrışımlarına göre gruplandırmak yerine, cümleler,

0:19:40.990,0:19:46.150
aslında ters bir ağaca benzeyen bir hiyerarşik yapıdadırlar. Şimdi, İngilizce dilinden

0:19:46.150,0:19:50.910
size bir örnek vereyim. İngilizce'nin en temel kurallarından biri, cümlenin

0:19:50.910,0:19:57.010
isim tamlamasından, yani özneden ve eylem öbeğinden oluşuyor olmasıdır, yani yüklemden.

0:19:57.010,0:20:03.650
İkinci kural, bu eylem öbeğini genişletir. Eylem öbeği, isim

0:20:03.650,0:20:09.960
tamlamasından, yani özneden ve onu takip eden cümleden, yani tümleçten oluşur. Örneğin, " Ben ona, söyledim ki,

0:20:09.960,0:20:11.500
dışarı hava güneşli."

0:20:11.500,0:20:25.580
Şimdi gelelim dilbilimcilerin neden dilin, öbek yapısı kurallarından oluşuyor olması konusunda neden ısrarcı olduklarına.

0:20:25.580,0:20:27.120
(1) Kurallar, ucu açık yaratıcılığa izin verir.

0:20:27.120,0:20:31.760
Bu, bizim açıklamaya çalıştığımız ana fenomenin açıklanmasına yardım eder,

0:20:31.760,0:20:35.140
yani dilin ucu açık şekilde yaratılıyor olmasına.

0:20:35.140,0:20:36.179
(2.) Kurallar, anlamı bilinmeyen şeylerin ifade edilmesini sağlar.

0:20:36.179,0:20:41.910
Bizim, anlamını bilmediğimiz şeylerin ifade edilmesini sağlar. Gazetecilikte bir klişe vardır,

0:20:41.910,0:20:46.840
bir köpek bir adamı ısırdığında, bu haber niteliğinde değildir ama bir adam köpeği ısırırsa, işte bundan haber olur.

0:20:46.840,0:20:54.510
Dilbilgisinin güzelliği, tanıdık kelimeleri farklı kombinasyonlarda kullanarak, haberleri ifade etmemizi sağlar.

0:20:54.510,0:21:02.350
Ayrıca, öbek yapısının işleyişi, onlar çok sayıda

0:21:02.350,0:21:05.080
kombinasyon üretirler.

0:21:05.080,0:21:05.820
(3.) Kurallar, bizim büyük sayıda kombinasyon üretmemize izin verir.

0:21:05.820,0:21:09.809
Ayrıca, dilbilgisinin kombinasyon üretme gücü sayesinde ifade edebileceğimiz düşüncelerimiz

0:21:09.809,0:21:15.250
yalnızca çok büyük olmazla kalmaz, teknik olarak, sonsuzdu da.

0:21:15.250,0:21:20.020
Şimdi, kimse sonsuza dek yaşayamadığından,

0:21:20.020,0:21:24.590
bir insanın sonsuz sayıdaki cümleyi anlama ihtimali yoktur ancak,

0:21:24.590,0:21:30.799
aynı şeyi bir matematikçinin, aritmetik kurallarını anlayan birinin,

0:21:30.799,0:21:35.490
rakamların sonsuz olduğunu bildiğini, söylemesine, benzetebiliriz. Tabii, eğer biri en uzun rakamı bulduğunu

0:21:35.490,0:21:40.420
iddia ederse, siz o rakama bir ekleyerek, daha büyüğünü elde edebilirsiniz.

0:21:40.420,0:21:45.140
İşte, dilde de aynı şey geçerli.

0:21:45.140,0:21:50.270
Şu şekilde göstereyim. Aslına bakarsanız, dünyanın

0:21:50.270,0:21:53.030
en uzun cümlesini yarattığını iddia eden biri oldu.

0:21:53.030,0:21:57.160
Bu iddiayı kim yapabilir? Kim olacak? Tabii ki Guinness Rekorlar Kitabı. Bunu, araştırabilirsiniz.

0:21:57.160,0:22:03.340
Kitapta, dünyanın en uzun cümlesi var. Bu cümle 1300 kelimeden

0:22:03.340,0:22:08.059
oluşuyor. William Faulkner'ın yazdığı bir romandan alınmış. Şimdi

0:22:08.059,0:22:11.559
size bütün cümleyi okumayacağım ama başlangıcını söyleyeceğim.

0:22:11.559,0:22:16.929
" İkisi de, çok büyük heyecan gösterirmiş gibi yapmalarına rağmen, sıkılıyorlardı..." ve işte bu cümle

0:22:16.929,0:22:20.230
böyle devam ediyor. Ancak ben size, bu cümlenin

0:22:20.230,0:22:25.140
dünyanın en uzun cümlesi olmadığını söyleyeceğim. Ben de Guiness'e şu cümleyi vererek, rekor kırmak ve

0:22:25.140,0:22:30.460
adımı ölümsüzleştirmek istedim : "Faulkner demiştir ki, 'İkisi de, çok büyük heyecan gösterirmiş gibi yapmalarına rağmen, sıkılıyorlardı..'

0:22:30.460,0:22:36.320
Ancak benim bunu yapmam bana ölümsüzlük kazandırmaz, yalnızca

0:22:36.320,0:22:42.660
15 dakikalık bir şöhret kazandırır. Çünkü siz biliyorsunuz ki,

0:22:42.660,0:22:47.850
siz de rekoru kırmak için şöyle bir cümle yazabilirsiniz: " Guinness

0:22:47.850,0:22:53.790
Faulkner'ın aşağıdaki cümleyi yazdığını belirtmiştir" ya da " Pinker, Guiness'in aşağıdaki cümleyi yazdığını belirttiğini söylemiştir" ya da

0:22:53.790,0:23:08.870
" Pinker'ın Guinness'in aşağıdaki cümleyi yazdığını belirtmiş olması kimin umrundadır." gibi.

0:23:08.870,0:23:14.150
Şimdi, televizyon rehberinde yer almış olan, şu kafa karıştırıcı cümleye bir bakın:

0:23:14.150,0:23:18.900
" Bu akşamki programda, Conan Dr. Ruth'la seksi tartışacak."

0:23:18.900,0:23:24.190
Şimdi bu cümleyi masumca okuduğumuzda, "tartışma" fiili, iki şeyi etkiliyor,

0:23:24.190,0:23:29.870
birincisi, tartışılan konu, yani "seks" diğeri de tartışılan kişi,

0:23:29.870,0:23:35.500
o da "Dr Ruth". Ancak eğer siz, cümleyi farklı bir şekilde yapılandırırsanız,

0:23:35.500,0:23:40.380
ve " Dr. Ruth'la seks"i, cümlenin konusu haline getirrseniz ve

0:23:40.380,0:23:46.700
tartışılan şeyin bu olduğunu söylerseniz, cümle daha yaramaz bir hal alır.

0:23:46.700,0:23:51.090
Öbek yapısı, bizim bir çok cümle üretmemizin yanı sıra,

0:23:51.090,0:23:57.320
cümlelerin ne anlama geldiğini anlamız için de gereklidir. Bir öbekteki dalların geometrisi,

0:23:57.320,0:24:02.740
kimin, kime ne yaptığını anlamamız için şarttır.

0:24:02.740,0:24:07.610
Chomsky'nin dil bilimine yaptığı önemli katkılardan bir diğeri de,

0:24:07.610,0:24:17.820
çocukların dili nasıl öğrendiklerine yoğunlaşmasıdır. Çocuklar cümleleri ezberlemezler çünkü dilin bilinmesi demek,

0:24:17.820,0:24:23.230
bir çok cümlenin ezberlenmiş olması demek değildir. Çocukların küçükken, anne babalarının

0:24:23.230,0:24:30.570
ağzından çıkanlar arasından bazı kuralları ayırt etmeleri ya da

0:24:30.570,0:24:36.220
özümsemeleri gerekmektedir. Ve kuralları kullanarak, kombinasyonlar

0:24:36.220,0:24:43.340
oluşturma becerisi, çocuklar konuşmaya başladıktan itibaren kendini gösterir.

0:24:43.340,0:24:47.620
Çocuklar ebeveynlerinden daha önce duymadıkları cümleler yaratırlar.

0:24:47.620,0:24:52.640
Genellikle 18 aylık ya da daha büyük çocukların içinde bulunduğu iki-kelime aşamasında,

0:24:52.640,0:24:58.790
çocuklar cümle olarak sayılabilecek ve yalnızca iki kelimeden oluşan, mümkün olan en kısa cümleleri üretirler.

0:24:58.790,0:25:02.860
Ancak bu aşamada bile, bu cümleleri oluştururken, akıllarındaki kuralları kullandıkları açıktır.

0:25:02.860,0:25:09.950
Örneğin, bir çocuk " çok dışarı" diyebilir ve bu cümleyle, " onları dışarı çıkaralım" ya da

0:25:09.950,0:25:14.799
" onlar dışarıda kalsınlar" diyor olabilir. Yetişkinler, " çok dışarı" diye bir cümle kurmazlar.

0:25:14.799,0:25:20.970
Yani bu cümle, çocuğun ezberden söylediği bir cümle değildir ve

0:25:20.970,0:25:25.919
çocukların, yeni kombinasyonlar oluşturmak için bu kuralları kullandıklarını gösterir.

0:25:25.919,0:25:32.929
Bir diğer örnek de, bir çocuğun parmaklarını reçele bulayıp, annesine " yapışkan oldu" demesidir.

0:25:32.929,0:25:39.700
Yine bu cümle, ebeveynden öğrenilerek kopyalanmış bir cümle değildir

0:25:39.700,0:25:43.470
ve çocuğun yeni kombinasyonlar ürettiğinin göstergesidir.

0:25:43.470,0:25:50.980
Geçmiş zaman kuralı: Çocukların, konuşmaya başladıklarından itibaren, dilbilgisi kurallarını

0:25:50.980,0:25:57.309
bilinçaltlarında özümsediklerini göstermenin kolay bir yolu,

0:25:57.309,0:26:00.750
geçmiş zaman kullanmaktır. Örneğin İngilizce konuşan çocuklar uzun bir süre, şöyle hatalar yaparlar:"

0:26:00.750,0:26:05.940
"We holded the baby rabbits" ["held" yerine] ya da "He teared the paper

0:26:05.940,0:26:11.630
and then he sticked it" ["tore" ve "stuck" yerine]. Bu örneklerde,

0:26:11.630,0:26:16.950
çocuklar, "hold", "stick" ve "tear" gibi kuraldışı fiillere, İngilizce'de geçmiş zaman yaparken kullanılan "ed" takısı getirmişlerdir.

0:26:16.950,0:26:21.179
Ve bunu göstermek çok kolaydır. Wug Testi adlı bir laboratuvar testiyle,

0:26:21.179,0:26:28.100
çocukların kuralları nasıl da üretken bir şekilde uyguladıklarını sergilemek mümkündür. Başta çocuklar laboratuvara getirilir.

0:26:28.100,0:26:33.790
Sonra, onlara küçük bir kuş resmi gösterilir ve " Bu, wug" denir.

0:26:33.790,0:26:37.270
Sonra onlara bir resim daha gösterilir ve "Şimdiyse, onlardan iki tane var" denir. İki kuş resmi olduğunda,

0:26:37.270,0:26:42.450
çocuklar hemen "wuglar" derler. Çocuklar bu biçimi ezberlemiş olamazlar

0:26:42.450,0:26:47.700
çünkü bu kelime deney için yaratılmıştır. Gördüğümüz şey, onların

0:26:47.700,0:26:53.330
çoğul kuralını iyi biliyorlar olmalarıdır.

0:26:53.330,0:26:58.320
Chomsky, çocukların dil öğrenme sorununu,

0:26:58.320,0:27:04.559
doğuştan, evrensel bir dilbilgisi biçiminde kendini gösteren bir dil tasarımına sahip olarak çözdüklerini söyler.

0:27:04.559,0:27:09.990
Herhangi bir dilin kurallarının ne olabileceğine ilişkin

0:27:09.990,0:27:14.660
bir veri sayfası.

0:27:14.660,0:27:19.450
Çocukların evrensel bir dilbilgisiyle doğduklarına ilişkin kanıt nedir?

0:27:19.450,0:27:25.110
Chomsky, şaşırtıcı olarak, bu savını yaparken laboratuvarda ya da kendi evinde çocukları incelememiştir,

0:27:25.110,0:27:30.080
savını, daha soyut bir argüman olan " Girdi fakirliği" argümanına dayandırmıştır.

0:27:30.080,0:27:37.020
Yani, bir çocuğun kulağına giren şeylerle, yetişkin olduklarında sahip oldukları becerilere bakarsanız,

0:27:37.020,0:27:43.500
bu ikisi arasındaki büyük fark, çocuğun dil becerilerine ait

0:27:43.500,0:27:48.490
bir çok bilgi sahip olmasıyla açıklanabilir.

0:27:48.490,0:27:51.570
Bu argüman şu şekilde gösterilebilir. Bir çocuk,

0:27:51.570,0:27:56.470
İngilizce öğrenirken, en başta öğrendiklerinden biri, soru sormaktır.

0:27:56.470,0:28:03.030
Çocuklar, ebeveynlerinin konuşmalarından, soru cümlesi yaratmaya ilişkin kuralın ne olduğunu öğrenir.

0:28:03.030,0:28:08.650
Mesela İngilizce'deki "The man is here" cümlesinin soru hali, "Is the man here?" dır.

0:28:08.650,0:28:13.720
Mantıklı olarak düşündüğümüzde, bu tür bir veri, iki ayrı kuralın

0:28:13.720,0:28:19.140
varlığını gösteriyor olabilir. İlk kural,

0:28:19.140,0:28:25.190
kelime sırası kuralıdır. Bu kurala göre, cümledeki ilk "is" bulunur ve

0:28:25.190,0:28:30.070
cümlenin başına taşınır. Yani "The man is here", " Is the man here?" a çevrilir.

0:28:30.070,0:28:35.950
Diğer daha karmaşık kural, yani yapıya dayalı kural ise, cümlenin öbek yapısı ağacının

0:28:35.950,0:28:41.460
geometrisine bakar. Bu durumda, özneyi oluşturan isim tamlamasından

0:28:41.460,0:28:46.520
sonraki "is" bulunur ve cümlenin başına taşınır.

0:28:46.520,0:28:47.660
Bunu bir diyagramla gösterecek olursak, bu kurala göre aradığınız "is",

0:28:47.660,0:28:48.730
özneyi oluşturan isim tamlamasından sonraki "is" dir ve işte o "is"

0:28:48.730,0:28:51.010
cümlenin başına taşınır. Peki basit kelime-kelime kuralıyla,

0:28:51.010,0:28:56.400
karmaşık, yapıya dayalı kural arasındaki fark nedir? Bu fark,

0:28:56.400,0:29:01.539
daha kompleks bir cümle oluşturduğumuzda daha belirgin olur.

0:29:01.539,0:29:27.130
Örneğin " The man who is tall in the room" cümlesinde. Peki çocuk bunu nasıl öğrenir?

0:29:27.130,0:29:33.179
Bizler, nasıl oldu da, basit kelime-kelime kuralı yerine,

0:29:33.179,0:29:36.799
doğru olan yapıya dayalı kuralı öğrendik?

0:29:36.799,0:29:41.630
Chomsky'ye göre, şu tür bir cümle duyduğumuz çok nadirdir:

0:29:41.630,0:29:47.030
"Is the man who is tall in the room?"

0:29:47.030,0:29:54.450
Yani aldığınız veriler, size mantıken, kelime kelime kuralının yanlış olduğunu ve

0:29:54.450,0:29:59.809
yapıya dayalı kuralın doğru olduğunu, göstermektedir.

0:29:59.809,0:30:05.820
Bizler büyüdüğümüzde, farkında olmadan yapıya dayalı kuralını, kelime kelime kuralını tercih eden yetişkinler haline geliyoruz.

0:30:05.820,0:30:12.799
Ayrıca çocuklar kompleks sorular oluşturmaya başladıkları andan itibaren,

0:30:12.799,0:30:19.429
"Is the man who tall is in the room" [Uzun boyludur adam odada mı?] gibi hatalar yapmazlar.

0:30:19.429,0:30:26.500
Ve işte, Chomsky'ye göre, "bunlar, yapıya dayalı kuralların, çocukların doğuştan sahip oldukları

0:30:26.500,0:30:32.309
evrensel dilbilgisinin bir parçası olduğunun göstergesidir."

0:30:32.309,0:30:40.650
Chomsky her ne kadar dilbiliminde çok yönlendirici olmuş olsa da,

0:30:40.650,0:30:45.110
bu diğer tüm dilbilimcilerin onunla aynı fikirde olduğu anlamına gelmemektedir. Ve yıllar içinde, onun fikirlerine eleştiriler

0:30:45.110,0:30:50.799
üremiştir. Birincisi, Chomsky'nin, bahsettiği evrensel dilbilgisi ilkelerinin dile özgü ilkeler

0:30:50.799,0:30:58.179
olduğunu göstermediği ve benzer ilkelerin insan zihninin normal işleyişinin

0:30:58.179,0:31:05.970
bir parçası olduğunu ve dilin yanı sıra,

0:31:05.970,0:31:11.610
görme, hareket kontrolü ve hafıza gibi diğer becerileri de yönettiğini , söylemişlerdir. Yani, bu eleştiriye göre,

0:31:11.610,0:31:15.010
evrensel dilbilgisinin, yalnızca dile özgü bir özellik olup olmadığını bilmiyoruz.

0:31:15.010,0:31:20.059
ikincisi, Chomsky ve onunla birlikte çalışan dilbilimciler dünya dillerinin tüm 6.000'ini de inceleyip,

0:31:20.059,0:31:27.720
ve evrensel dilbilgisi ilkesinin tüm 6.000'inde de gözlemlendiğini bulmuş değillerdir.

0:31:27.720,0:31:34.190
Onlar, küçük bir grup dil üzerindeki çalışmaları ve girdi fakirliği mantığı üzerine bu ilkeyi savunmuşlar

0:31:34.190,0:31:38.559
ancak evrensel dilbilgisinin, gerçekten evrensel olduğunu kanıtlayacak türden bir

0:31:38.559,0:31:44.500
veriye sahip olmamışlardır. Son olarak, eleştirmenler, Chomsky'nin

0:31:44.500,0:31:52.659
sinir ağı modelleri gibi, genel amaçlı öğrenme modellerinin,

0:31:52.659,0:31:57.360
çocukların öğrendikleri bir çok diğer şeye ek olarak, dil öğrenme becerisine sahip olmadığını göstermediğini, yani

0:31:57.360,0:32:03.360
çocukların dilbilgisini öğrenmeleri için, özel bir bilgiye sahip olmaları

0:32:03.360,0:32:05.370
gerektiğini gösterebilmiş olmadığını, söylemektedirler.

0:32:05.370,0:32:13.789
Dilin diğer bir bileşeni de, dilin ses yapısıyla ilgilidir. Yani sesli ve

0:32:13.789,0:32:20.919
sessiz harflerin, kelimelere dönüşebilmeleri için, ufak birimler oluşturmalarının yönetimidir. Dilbilimcilerin "fonetik"

0:32:20.919,0:32:27.730
olarak adlandırdıkları bu branş, bir dilin seslendirilişine uygun olarak,

0:32:27.730,0:32:34.110
hangi kelimeleri mümkün olabileceğini belirleyen kurallardan oluşur. Örnek olarak,

0:32:34.110,0:32:40.240
"bluk" diye bir kelime, İngilizce dilinde mevcut değildir, ama İngilizce'ye yakın bir kelimedir ve birinin

0:32:40.240,0:32:43.460
yeni bir terim olarak, "bluk" olarak seslendirilen bu kelimeyi İngilizce'ye katabileceğini hayal edebilirsiniz.

0:32:43.460,0:32:50.429
Ancak, mesela birisi "kğhrezts" dese, bu kelimenin hemen İngilizce olmadığını anlarsınız

0:32:50.429,0:32:55.030
ve bu kelimenin İngilizce olamayacağını da anlarsınız. Kğhrezts kelimesi, Eski İbranice'de,

0:32:55.030,0:33:02.059
iç çekmek anlamına gelir. "Ayh".[İç çeker] İşte, bu

0:33:02.059,0:33:05.860
Kğhrezts demektir. Bizim bu kelimenin İngilizce olmadığını anlamamızın sebebi,

0:33:05.860,0:33:12.400
içinde "kğh" ve "zts" gibi kelime dizilişlerine sahip olmasıdır, çünkü

0:33:12.400,0:33:17.750
bu tür biçimler, İngilizce fonetiğine ait değildir. Ancak, bir dildeki

0:33:17.750,0:33:23.280
kelimeleri belirleyen kurallarının yanı sıra, fonetik kuralları ayrıca

0:33:23.280,0:33:30.059
bazı seslerin, beraberinde yer aldığı diğer kelimelere uygun olarak, nasıl seslendirileceğini de belirler.

0:33:30.059,0:33:35.169
Bir çoğumuz, İngilizce'de geçmiş zaman eki olarak kullanılan "ed" takısının,

0:33:35.169,0:33:41.559
üç farklı şekilde seslendirildiğini fark etmez. Örneğin "He walked" dediğimizde, "ed" takısını,

0:33:41.559,0:33:48.350
"t" harfi şeklinde seslendiririz. "Jogged" dediğimizde, "d" harfini kullanırız.

0:33:48.350,0:33:54.860
" Patted" dediğimizde ise, sesli harfi de beraberinde okuruz "ed" deriz. Yani aynı ekin,

0:33:54.860,0:34:00.870
"ed" ekinin telaffuzunu, İngiliz fonetiği kurallarına göre değiştiririz.

0:34:00.870,0:34:04.909
İnsanlar, İngilizce'yi ya da herhangi başka bir dili

0:34:04.909,0:34:10.669
öğrenmeye çalışırken, kendi anadillerindeki fonetik kurallarını

0:34:10.669,0:34:15.389
bu ikinci dile de taşırlar, ve bunun bir adı da vardır:

0:34:15.389,0:34:20.779
"aksan". Bir dil kullanıcısı, bilerek, fonetik kurallarıyla oynarsa,

0:34:20.779,0:34:25.539
yani yalnızca söylecekleri şeyin içeriğini iletmekten ziyade,

0:34:25.539,0:34:37.719
kullandıkları fonetik yapılara da önem verirlerse, biz buna şiir ya da sözbilimi, deriz.

0:34:37.719,0:34:37.719
Dil Arayüzleri

0:34:37.719,0:34:42.629
Şimdiye kadar, dille ilgili bilgilerden bahsediyordum, yani dilin düzeninin nasıl tanımlanabileceğinden.

0:34:42.629,0:34:48.609
Dil düzeni, konuşmaların anlaşılması sırasında beyni girmekte

0:34:48.609,0:34:53.399
ve konuşma üretimi sırasında dışarı çıkmaktadır. İşte bu da bizi,

0:34:53.399,0:34:56.409
dilin arayüzleri konusuna getirmektedir.

0:34:56.409,0:35:01.539
Şimdi üretimle başlayalım.

0:35:01.539,0:35:09.650
Burada görülen diyagram, bir insan kadavrasının ikiye kesilmiş görüntüsüdür. Yani,

0:35:09.650,0:35:16.989
bir anatomi uzmanı eline testereyi alıp, insanların ses yolunu yandan görülmesini sağlamıştır.

0:35:16.989,0:35:22.640
Ve işte bu diyagram, dile ilişkin bilgilerimizi, dünyada nasıl bir dizi ses olarak dışarı çıktığını göstermektedir.

0:35:22.640,0:35:27.119
Şimdi, hepimizin nefes borusunun ya da trakesinin üstünde,

0:35:27.119,0:35:33.700
larenks ya da gırtlak olarak bildiğimiz, karmaşık bir yapısı vardır. Adem elmasının tam arkasında.

0:35:33.700,0:35:41.829
Ve akciğerlerimizden gelen hava, zengin, vızlayan bir ses kaynağı olan, müziksel tonlar sağlayan,

0:35:41.829,0:35:50.349
titreyen, kıkırdak yapısılı iki kanattan geçer. Bu titreşimli ses

0:35:50.349,0:35:55.670
dünyaya çıkmadan önce, ses yolundaki odacıklardan, yani eldivenciklerden geçer.

0:35:55.670,0:36:03.989
Dilin arkasındaki boğaz, dilimizin üstündeki boşluk, dudaklarımızın

0:36:03.989,0:36:09.690
arasındaki boşluk ve ağzımızın hava akımını bloke etmesi durumunda,

0:36:09.690,0:36:13.710
burundan çıkabilir. İşte bütün bu boşlukların bir şekli vardır

0:36:13.710,0:36:19.469
ve fizik kanunları sayesinde, bu boşuklar bu vızlayan ses kaynağındaki bazı müziksel tonları

0:36:19.469,0:36:25.920
ön plana çıkarak, bazılarınıysa susturacaktır. Biz, dilimizi hareket ettirerek,

0:36:25.920,0:36:31.069
bu boşlukların şeklini değiştirebiliriz. Örneğin dilimizi ileri geri hareket ettirerek,

0:36:31.069,0:36:37.759
"i", "e, "i", "e", sesleri çıkarabiliriz. Dilimizin arkasındaki boşluğu değiştirerek,

0:36:37.759,0:36:44.309
ön plana çıkartılan ya da susturulan frekansları değiştirebilir, böylece dinleyicinin iki ayrı sesli harf

0:36:44.309,0:36:49.390
duymasını sağlayabiliriz. Yine, dilimizi yukarı ya da aşağı hareket ettirdiğimizde,

0:36:49.390,0:36:55.329
dilini üzerinde tınlayan boşluğun şeklini değiştirerek, "i", "a", "i", "a"

0:36:55.329,0:37:02.009
seslerini çıkarabiliriz. Yine, müziksel tonların karışımındaki fark,

0:37:02.009,0:37:08.950
ortaya çıkan sesli harfin doğasını değiştirir. Hava akımını durdurup, sonra serbest bıraktığımızda,

0:37:08.950,0:37:16.019
"t", "k" veya "b" gibi sesler çıkardığımızda, sesli yerine sessiz bir harf duyarız.

0:37:16.019,0:37:23.170
Yine hava akımını kısıtladığımızda, "f" ya da "ss" gibi, katotik, gürültülü bir ses üretiriz.

0:37:23.170,0:37:30.579
Bu seslerin hepsi farklı eklemleyiciler tarafından şekillendirilir ve

0:37:30.579,0:37:34.680
beyin tarafından farklı nitelikteki sesli veya sessiz harfler olarak algılanır.

0:37:34.680,0:37:42.059
İnsanların ses yollarının ilginç bir özelliği, bu yolun nefes alma ve yutkunma gibi

0:37:42.059,0:37:47.749
farklı amaçlar için evrim geçirmiş olan yapıları bir arada barındırması ve onların işleyişini düzenlemesidir.

0:37:47.749,0:37:52.630
Darwin, evrim sırasında, gırtlağın boğazın aşağıya doğru kaydığını

0:37:52.630,0:37:59.109
ve insanların yedikleri tüm yiyecek parçalarının,

0:37:59.109,0:38:04.989
ağızdan yemek borusuna ve oradan da mideye geçerken, önce gırtlaktaki boşluktan geçerek,

0:38:04.989,0:38:11.299
gırtlağa kaçma ve boğulma riski yarattığını keşfetmiştir.

0:38:11.299,0:38:16.880
Heimlich Manevrası keşfedilene kadar, senede binlerce kişi

0:38:16.880,0:38:23.650
insanların ses yollarının bu uyumsuz evrimi yüzünden, boğularak hayatını kaybetmiştir.

0:38:23.650,0:38:28.829
O halde, neden bizi boğulmaya karşı savunmasız hale getiren bir ağız ve boğaz geliştirmiş olabiliriz?

0:38:28.829,0:38:34.269
Akla yatkın savlardan biri, bunun, evrim sırasında, bizim konuşmamızı sağlayan

0:38:34.269,0:38:41.390
bir taviz olduğudur. Tınlayan boşlukların değiştirilmesine izin veren sağlayan çeşitli olanaklar sağlayarak ve

0:38:41.390,0:38:47.789
dili ileri geri ve yukarı aşağı hareket etmesini sağlayarak,

0:38:47.789,0:38:53.680
çıkarabileceğimiz seslerin çeşitliliğini arttırırken bir yandan da boğulma

0:38:53.680,0:38:59.809
ihtimalimizi artırarak, taviz vermiş olduk; ancak bu sırada,

0:38:59.809,0:39:05.960
dil becerisine sahip olmanın, boğulma riskinin oluşmasına rağmen, hayatta kalmamız için yarar sağladığını göstermiş olduk.

0:39:05.960,0:39:10.789
Peki ya, bilginin diğer türlü hareket etmesi, yani dünyadan

0:39:10.789,0:39:17.019
beyne doğru iletilerek, konuşmanın anlaşılması işlemi nasıl gerçekleşiyor?

0:39:17.019,0:39:23.630
Konuşmanın anlaşılması, ne zaman telefonumuzdaki bir sesli mesaj menüsüyle karşılaşsak ya da

0:39:23.630,0:39:31.579
bilgisayarlarımızda dikte edici kullandığımızda tekrar farkına vardığımız, kompleks ve hesaba dayalı bir işlemdir.

0:39:31.579,0:39:39.229
Örneğin, teknolojinin son harikası bir, konuşmayı metne dönüştürücü sistem kullanan bir yazar,

0:39:39.229,0:39:46.589
bilgisayarına aşağıdaki kelimeleri dikte eder: " book tour" [kitap turu],

0:39:46.589,0:39:51.859
ancak bu kelimeler ekrana " back to work" [işe geri dön] olarak yansıdı. O " I truly couldn't see" [Gerçekten göremedim] dediğinde

0:39:51.859,0:39:58.229
bu cümleler "a cruelly good MC" [gerçekten acımasızca iyi bir sunucu] olarak yansıdır.

0:39:58.229,0:40:03.940
Daha da beteri, ebeveynlerine yazdığı bir mektubun başlangıcı olarak, "Dear Mom and Dad" [Sevgili Anne ve Baba'cığım]

0:40:03.940,0:40:08.079
yazdığında, ekrandaki yazı "The man is dead", [Adam öldü] diyordu.

0:40:08.079,0:40:12.849
Dikte edici sistemler gittikçe iyileştirildi ama bir katibin

0:40:12.849,0:40:16.619
yerini dolduracak hale gelmelerine daha çok zaman var.

0:40:16.619,0:40:21.739
Peki, konuşmanın anlaşılmasının, insanlar için böyle kolay olup da,

0:40:21.739,0:40:28.400
bilgisayara için böyle zor olmasının sebebi nedir? Bunu sağlayan iki etmen vardır. Birincisi,

0:40:28.400,0:40:34.619
her sesli ve sessiz harfin, o harften bir önceki ya da sonraki hecelere göre, farklı bir şekilde telaffuz edilmesidir.

0:40:34.619,0:40:39.390
İşte bu duruma, bazen eşsöyleyiş denmektedir.

0:40:39.390,0:40:46.269
Size bir örnek vereyim. Cape Cod denilen yer isminde, iki ayrı "c" harfi, yani "k" sesi vardır.

0:40:46.269,0:40:52.130
Her ikisi de İngilizce'de "c" harfiyle gösterilir ve "k" olarak okunurlar. Ancak siz bu kelimeleri nasıl telaffuz

0:40:52.130,0:40:55.910
ettiğinize dikkat edecek olursanız, bu kelimeleri, ağzınızın farklı

0:40:55.910,0:41:02.109
yerlerini kullanarak telaffuz ettiğinizi fark edersiniz. Deneyin. Cape Cod, Cape Cod. "k, "k".

0:41:02.109,0:41:08.609
Bir tanesindeki "k", ağzın arka kısımlarında bir yerlerde söylenmekte, diğeri ise,

0:41:08.609,0:41:13.779
çok daha önlerde söylenmektedir. Biz bu sesi, sesin

0:41:13.779,0:41:20.019
"ey" ya da "ah" seslerinden önce gelmiş olmasına göre, farklı şekilde seslendiririz. Ve bu fark,

0:41:20.019,0:41:25.239
ağzımızın içindeki tını boşluklarında farklı şekiller oluşturarak, birbirinden farklı

0:41:25.239,0:41:31.680
dalga biçimleri ortaya çıkarır. Eğer bir bilgisayar, bu farklılıkları

0:41:31.680,0:41:37.989
gözetleyecek şekilde özellikle programlanmadıysa, bu iki sesi objektif bir şekilde,

0:41:37.989,0:41:44.559
"key" "ko" olarak duyacaktır. Evet bunlar gerçekten de farklı seslerdir ancak bizim beynimiz, bunları hemen birleştirir.

0:41:44.559,0:41:48.829
Konuşmanın anlaşılmasının böylesine zorlu bir problem olmasının diğer sebebi de,

0:41:48.829,0:41:55.359
bölümlemenin eksik olmasıdır. Biz, bir konuşmayı dinlerken,

0:41:55.359,0:42:02.319
kelimeleri oluşturan bir dizi ses duyduğumuzu düşünürsek, aslından bir ilüzyondan bahsediyor oluruz.

0:42:02.319,0:42:07.450
Eğer bir cümlenin dalga biçimini, osiloskop altında inceleyecek olursanız,

0:42:07.450,0:42:11.200
kelimeler arasında, yazılı dilde gördüğümüz gibi beyaz boşluklara benzeyen

0:42:11.200,0:42:17.339
ve sessizliği gösteren boşluklar olmayacaktır, bunun yerine bir kelimenin bitip,

0:42:17.339,0:42:21.029
diğerinin hemen başladığı bir kesintisiz şerit olacaktır.

0:42:21.029,0:42:22.569
Aslında biz bilmediğimiz bir yabancı dil dinlerken ve ne zaman

0:42:22.569,0:42:27.519
bir kelimenin bitip, diğerinin başladığını fark etmediğimizde, işte bu durumun farkına varırız.

0:42:27.519,0:42:33.209
Anadilimizdeki kelimelerin nereden başladıklarını ve ne zaman bittiklerini bilmemizin sebebi,

0:42:33.209,0:42:38.589
bu kelimelerin bizim zihinsel sözlüğümüzde yer alıyor olmaları ve aklımızda kelimenin seslendirilişinin mevcut olmasıdır.

0:42:38.589,0:42:44.329
Ancak, bu bilgiyi, yalnızca dalga biçimine bakarak elde edemezsiniz.

0:42:44.329,0:42:49.489
Aslında, kelime sınırlarının fiziksel olarak, konuşma dalgasına yansımamasından yararlanan

0:42:49.489,0:42:55.930
ve kelime oyunları türleri vardır. Mesela komedi şarkılarından birinde şöyle denmektedir: Mairzy doats

0:42:55.930,0:43:00.969
and dozy doats and liddle lamzy divey 
A kiddley divey too, wooden shoe?

0:43:00.969,0:43:06.690
Şimdi, bu cümlenin aslında İngilizce'de, dilbilgisi kurallarına uygun bir cümle olduğunu söylesem, şaşırtıcı olabilir.

0:43:06.690,0:43:16.059
Mares eat oats and does eat oats and little lambs eat ivy, a kid'll eat ivy too, wouldn’t you? [Kısraklar yulaf yer, evet yer, küçük kuzular sarmaşık yer, çocuklar da sarmaşık yiyebilir, peki siz?]

0:43:16.059,0:43:23.989
Bu normalde okunduğunda veya şarkı olarak söylendiğinde, kelimeler arasındaki boşluklar atlanır ve aynı ses dizisi,

0:43:23.989,0:43:29.529
laf salatası olarak duyulabilir ya da cümlenin iletmek istediği anlamı taşıyan anlamı biliyorsanız, normal bir cümle

0:43:29.529,0:43:35.279
olarak algılanabilir. Çocukların yakından tanıdığı bir cümleyi kullanarak, bir örnek daha vereyim:

0:43:35.279,0:43:40.589
Fuzzy Wuzzy was a bear, Fuzzy Wuzzy had no hair. Fuzzy Wuzzy wasn’t very fuzzy, was he? [Fuzzy Wuzzy bir ayıydı, Fuzzy Wuzzy'nin saçı yoktu. Fuzzy Wuzzy, çok da tüylü değildi, değil mi?]

0:43:40.589,0:43:49.099
Sonra bir de meşhur tekerleme var: I scream, you scream, we all scream for ice cream. [Ben bağırırım, sen bağırırsın, beraber dondurma için bağırırız.]

0:43:49.099,0:43:55.519
Biz genellikle, dilin ne kadar açık anlamlı olduğunun farkına varmayız. Bir şey, kendi bağlamında açıklandığında, biz

0:43:55.519,0:44:02.479
kolaylıkla ve bilinçdışı olarak, cümlede anlatılmak isteneni anlarız ancak insanların sahip olduğu tüm sağduyudan

0:44:02.479,0:44:08.609
ve diğer insani becerilerden yoksun, zavallı bir bilgisayar,

0:44:08.609,0:44:14.279
tüm farklı olasılıklar içinde, şaşkına dönmüş durumdadır. Örneğin,

0:44:14.279,0:44:19.680
"Mary küçük bir koyun aldı" cümlesine bakın. Tamamen, şaşırtmacadan uzak, basit bir cümle.

0:44:19.680,0:44:24.709
Şimdi bu cümleye, "nane soslu" kelimelerini eklerseniz, "aldı"kelimesinin

0:44:24.709,0:44:30.359
aslında çok kafa karıştırıcı bir kelime olabileceğini görürsünüz. Bu yüzden, bilgisayarın yaptığı çeviriler,

0:44:30.359,0:44:34.869
komik denecek derecede hatalı sonuçlar verebilmektedir.

0:44:34.869,0:44:39.630
Efsaneye göre, İngilizce'den Rusça'ya çevirmek üzere tasarlanmış olan

0:44:39.630,0:44:45.400
ilk bilgisayar sistemlerinden birine şu cümle yazılmış: " The spirit is willing but the flesh is weak" [ Ruh isteklidir, ancak vücut zayıftır]

0:44:45.400,0:44:50.900
Sistem, bu cümleyi "The vodka is agreeable but the meat is rotten" [Vodka onaylamaktadır ancak

0:44:50.900,0:44:59.680
et bozulmuştur] olarak çevirmiştir.O halde, insanlar dili neden

0:44:59.680,0:45:05.380
bilgisayarlardan daha iyi anlamaktadırlar? Bizim sahip olduğumuz bilgilerden hangisini makinelere programlamakta

0:45:05.380,0:45:11.140
bu kadar güçlük çekiyoruz? İşte, dilin ve zihnin geri kalanının arasında bir üçüncü arayüz daha vardır ve

0:45:11.140,0:45:17.509
bu da, dilbilimi konusunun bir başka branşını oluşturur: Edimbilim.

0:45:17.509,0:45:25.440
Yani insanların, dünyaya ilişkin bilgilerini kullanarak, dili o ortama göre ve

0:45:25.440,0:45:29.229
diğer konuşmacıların nasıl iletişim kuracaklarına dair beklentilerine göre yorumlamasıdır.

0:45:29.229,0:45:34.059
Edimbilimdeki en önemli ilke, "işbirliği ilkesidir". Yani, sizin konuşma içinde bulunduğunuz eşinizin,

0:45:34.059,0:45:40.209
sizin ona söylemek istediklerinizi doğru ve net olarak söylemenize yardım ediyor olmasıdır.

0:45:40.209,0:45:46.359
Bizim edimbilime ait bilgimiz, sözdizimi, fonetik ve benzer kurallara ait bilgiler gibi,

0:45:46.359,0:45:53.660
biz çaba sarf etmeden devreye girmektedir ancak aslında bir çok detaylı hesaplama gerektirmektedir.

0:45:53.660,0:45:58.880
Örneğin, ben size, "Eğer bana guacamoleyi uzatırsan, bu harika olur" dersem,

0:45:58.880,0:46:05.499
Sizden kibarlıkla bir ricada bulunduğumu anlarsınız ve guacomoleyi uzatırsınız.

0:46:05.499,0:46:12.579
Siz bunu oturup uzadı uzadıya düşünmezsiniz. Yalnızca birinin

0:46:12.579,0:46:18.469
sizden bir şey istediğini ve bunu isterken bir dizi kelime kullanarak, bunu kibarlıkla ifade ettiğini anlarsınız.

0:46:18.469,0:46:23.529
Komedilerde, robotların kelimeleri durumun gerektirdiği şekilde yorumlayamamaları genellikle

0:46:23.529,0:46:29.739
espri konusu olur. Örneğin eskilerden, "Get Smart" isimli komedi dizisinde,

0:46:29.739,0:46:35.630
Hymie isimli bir robot vardır ve Maxwell Smart, ondan her yardım

0:46:35.630,0:46:41.819
istediğinde, " Hymie, şuna bir el atar mısın?" der. O zaman Hymie

0:46:41.819,0:46:47.599
[kolunu sökme sesi] elini çıkarır ve Maxwell Smart'a verir ve

0:46:47.599,0:46:53.719
"el atmak" deyiminin bu bağlamda, 'yardım etmek' anlamına geldiğini anlamaz.

0:46:53.719,0:46:56.009
Şimdi Edimbilimin, pratik hayattaki kullanımına, şu diyalogla bakalım.

0:46:56.009,0:47:01.329
Örneğin Martha "Seni terk ediyorum" dese, John da " Kim o?" diyebilir.

0:47:01.329,0:47:07.989
Şimdi dili anlamak demek, zamirin önceden geçtiği durumu saptamayı gerektirir.

0:47:07.989,0:47:14.829
Yani bu durumda, "o" kişisinden bahsediliyordur ve İngilizce'yi yetkin olarak konuşan herkes, bu "o" kişisinin

0:47:14.829,0:47:20.940
her ne kadar diyalog içinde kendisinden daha önce bahsedilmiş olmasa da,

0:47:20.940,0:47:28.289
John'un rakibi olacak adam olduğunu anlayacaktır. Bu örnek, bizim dili kullanırken, içine

0:47:28.289,0:47:35.890
insan davranışlarına, etkileşimlerine ve ilişkilerine dair bir çok bilgi sığdırdığımızı, gösterir.

0:47:35.890,0:47:43.719
İşte biz bu tür hikayesel bilgileri, orada "o" zamiriyle anlatılan

0:47:43.719,0:47:49.619
kişinin kim olduğunu bulma gibi mekanik problemlerin çözümünde kullanırız.

0:47:49.619,0:47:58.150
Bilgisayara dili programlarken, işte bu tür bilgileri programlamak çok zordur.

0:47:58.150,0:48:03.369
Dil, doğal dünyanın bir mucizesidir çünkü bize, kısıtlı sayıdaki

0:48:03.369,0:48:11.890
zihinsel aleti kullanarak, sonsuz sayıda fikir paylaşmamızı sağlar.

0:48:11.890,0:48:19.719
Bu zihinsel aletler, ezberlenmiş büyük bir kelime dağarcığı ve bunları birleştirebilen güçlü bir zihinsel dilbilgisinden oluşur.

0:48:19.719,0:48:26.229
Bu şekilde tanımlanan dil, kendine özgü betimsel ve biçimsel kurallara sahip olan yazı diliyle

0:48:26.229,0:48:31.940
ya da düşünce ile karıştırılmamalıdır.

0:48:31.940,0:48:36.819
Modern dilbilimi, dilbilimci Noam Chomsky'nin sorduğu, ancak hepsini kendisinin de cevaplayamadığı bir çok soru ile

0:48:36.819,0:48:43.459
yönlendirilmiştir. Bu sorular arasında, Dilin sonsuzca yaratılması nasıl mümkündür?

0:48:43.459,0:48:50.670
Kelimelerin insanlar arasında iletilmesini sağlayan soyut zihinsel yapılar nelerdir? Çocuklar bu yapıları nasıl edinirler?

0:48:50.670,0:48:54.529
Diller arasındaki ortak özellikler nedir?

0:48:54.529,0:49:04.209
Ve bu ortak özellikler, insan zihni hakkında bize nasıl bir ipucu sağlar? Dil konusun incelenmesinin pratik hayata

0:49:04.209,0:49:10.160
sağladığı uygulamalara arasında, dili anlayan ve konuşan bilgisayarların yaratılması, dil bozukluklarına tanı konması ve

0:49:10.160,0:49:17.019
bu bozuklukların tedavi edilmesi, yabancı dillerin okunmasının ve yazılmasının öğretilmesi, ve hukuk, politika ve edebiyat dilinin

0:49:17.019,0:49:22.759
çevrilmesi vardı. Ancak benim gibi insanlar için,

0:49:22.759,0:49:29.479
dil, insanlık durumunun temel sorularına yanıt verdiği için, her zaman büyüsünü koruyacaktır. [Dil]

0:49:29.479,0:49:35.130
gerçekten de bir çok düşüncenin, sosyal ilişkinin, insan biyolojisinin,

0:49:35.130,0:49:41.390
insanın evriminin ve insan türüne özgü olan tüm alanların, merkezinde

0:49:41.390,0:49:45.049
yer alır. Dil, insanları diğer türlerden en belirgin şekilde ayıran beceridir.

0:49:45.049,0:49:49.509
Dil insanın doğasına açılan bir penceredir ve en önemlisi de,

0:49:49.509,9:59:59.000
dilin engin ifade gücü, doğal dünyanın mucizelerinden biridir. Teşekkürler.