1
00:00:00,000 --> 00:00:02,000
Erez Lieberman Aiden: Herkes bilir ki

2
00:00:02,000 --> 00:00:05,000
bir resim 1000 kelimeye değerdir.

3
00:00:07,000 --> 00:00:09,000
Ama Harvard'daki bizler

4
00:00:09,000 --> 00:00:12,000
bunun gerçekten doğru olup olmadığını merak ediyorduk.

5
00:00:12,000 --> 00:00:14,000
(Gülüşmeler)

6
00:00:14,000 --> 00:00:18,000
Böylece, Harvard, MIT,

7
00:00:18,000 --> 00:00:20,000
American Heritage Sözlüğü, Britannica Ansiklopedisi,

8
00:00:20,000 --> 00:00:23,000
ve gururlu sponsorlarımız Google'ın da arasında bulunduğu

9
00:00:23,000 --> 00:00:25,000
uzmanlardan oluşan

10
00:00:25,000 --> 00:00:28,000
bir ekip hazırladık.

11
00:00:28,000 --> 00:00:30,000
ve 4 yıl kadar

12
00:00:30,000 --> 00:00:32,000
bunun üzerinde düşündük.

13
00:00:32,000 --> 00:00:37,000
Ve şaşırtıcı bir sonuca vardık.

14
00:00:37,000 --> 00:00:40,000
Bayanlar baylar, bir resim 1000 kelimeye değer değil.

15
00:00:40,000 --> 00:00:42,000
Hatta, biz 500 milyar kelimeye değer

16
00:00:42,000 --> 00:00:47,000
resimler bulduk.

17
00:00:47,000 --> 00:00:49,000
Jean-Baptiste Michel: peki bu sonuca nasıl vardık?

18
00:00:49,000 --> 00:00:51,000
Erez ve ben, insan kültürünün ve insanlık tarihinin

19
00:00:51,000 --> 00:00:53,000
zamanla değişiminin

20
00:00:53,000 --> 00:00:56,000
genel bir tablosunu oluşturmak istiyorduk.

21
00:00:56,000 --> 00:00:58,000
Yıllar içinde o kadar çok kitap yazılmış ki.

22
00:00:58,000 --> 00:01:00,000
Biz de düşündük ki. onlardan öğrenmenin en iyi yolu

23
00:01:00,000 --> 00:01:02,000
tüm bu milyonlarca kitapları okumak.

24
00:01:02,000 --> 00:01:05,000
Tabiki eğer bunun ne kadar süper bir şey olduğunu gösteren bir grafik varsa,

25
00:01:05,000 --> 00:01:08,000
bu çok çok yüksek bir sıralamaya sahip olmalı.

26
00:01:08,000 --> 00:01:10,000
Problem şu ki, bir de X ekseni var,

27
00:01:10,000 --> 00:01:12,000
ki o da kullanışlılık ekseni.

28
00:01:12,000 --> 00:01:14,000
Bu da çok çok düşük bir seviyede.

29
00:01:14,000 --> 00:01:17,000
(Alkışlar)

30
00:01:17,000 --> 00:01:20,000
Şimdi insanlar alternatif bir yaklaşım kullanmaya meyilli,

31
00:01:20,000 --> 00:01:22,000
bu da bir kaç kaynağı almak ve onlar dikkatlice okumak.

32
00:01:22,000 --> 00:01:24,000
Bu inanılmaz kullanışlı, ama o kadar süper değil.

33
00:01:24,000 --> 00:01:27,000
Gerçekte yapmak istediğiniz şey

34
00:01:27,000 --> 00:01:30,000
süper ama kullanışlı olan bu alana gelmek.

35
00:01:30,000 --> 00:01:33,000
Öğrendik ki bir kaç sene önce bir dijitalizasyon projesi başlatan

36
00:01:33,000 --> 00:01:35,000
bu yaklaşımı mümkün kılabilecek

37
00:01:35,000 --> 00:01:37,000
nehrin ötesinde Google adında bir şirket varmış.

38
00:01:37,000 --> 00:01:39,000
Mİlyonlarca kitabı dijitalize hale getirdiler.

39
00:01:39,000 --> 00:01:42,000
Yani bu şu anlama geliyor: biri bu kitapların hepsini okumak için

40
00:01:42,000 --> 00:01:44,000
bir klikle bilgisayarlı methodları kullanabilir.

41
00:01:44,000 --> 00:01:47,000
Bu çok kullanışlı ve inanılmaz süper.

42
00:01:48,000 --> 00:01:50,000
ELA: Sizlere biraz kitapların nereden geldiğinden bahsedeyim.

43
00:01:50,000 --> 00:01:53,000
Zamanın başlangıcından beri, yazarlar vardı.

44
00:01:53,000 --> 00:01:56,000
Bu yazarlar kitap yazmak için çabalayıp durdular.

45
00:01:56,000 --> 00:01:58,000
Bir kaç yüzyıl önce matbaa makinesinin geliştirilmesiyle

46
00:01:58,000 --> 00:02:00,000
bu gittikçe kolaylaştı.

47
00:02:00,000 --> 00:02:03,000
O zamandan beri, 129 milyon farklı vesilelerle

48
00:02:03,000 --> 00:02:05,000
kitaplar yayınlayarak,

49
00:02:05,000 --> 00:02:07,000
yazarlar kazandı.

50
00:02:07,000 --> 00:02:09,000
Şimdi ise bu kitaplar tarih arasında kaybolup gitmediyse

51
00:02:09,000 --> 00:02:11,000
bir kütüphanenin tekinde

52
00:02:11,000 --> 00:02:14,000
ve bu kitapların çoğu kütüphanelerden getirtiliyor,

53
00:02:14,000 --> 00:02:16,000
ve günümüze kadar 15 milyon kitabı taramış olan,

54
00:02:16,000 --> 00:02:18,000
Google tarafından dijitalize hale getiriliyorlar.

55
00:02:18,000 --> 00:02:21,000
Şimdi Google bir kitabı dijitalize hale getirdiğinde, onu çok güzel bir formatla sunuyorlar.

56
00:02:21,000 --> 00:02:23,000
Şimdi elimizde veri var ve meta veri var.

57
00:02:23,000 --> 00:02:26,000
Kitabın nerede basıldığı, yazarın kim olduğu

58
00:02:26,000 --> 00:02:28,000
ne zaman basıldığı gibi şeyler hakkında bilgimiz var.

59
00:02:28,000 --> 00:02:31,000
Yaptığımız ise bütün bu bilgileri taramak

60
00:02:31,000 --> 00:02:35,000
ve yüksek kaliteli olmayan tüm verileri ayıklamak.

61
00:02:35,000 --> 00:02:37,000
Elimizde kalan şey ise

62
00:02:37,000 --> 00:02:40,000
5 milyon kitabın

63
00:02:40,000 --> 00:02:43,000
500 milyar kelimenin toplamı,

64
00:02:43,000 --> 00:02:45,000
kültürel genomumuzun gerçek bir parçası,

65
00:02:45,000 --> 00:02:48,000
açık açık yazıldığında,

66
00:02:48,000 --> 00:02:50,000
buradan aya kadar,

67
00:02:50,000 --> 00:02:52,000
10 kez gidip gelebilecek,

68
00:02:52,000 --> 00:02:54,000
insan genomundan 1000 kere daha uzun olan

69
00:02:54,000 --> 00:02:58,000
bir karakterler dizisi.

70
00:02:58,000 --> 00:03:00,000
Böyle aşırı abartılı bir durumla karşı karşıya kaldığımızda

71
00:03:00,000 --> 00:03:03,000
yaptığımız şey

72
00:03:03,000 --> 00:03:05,000
(Gülüşmeler)

73
00:03:05,000 --> 00:03:08,000
kendine saygısı olan her araştırmacının

74
00:03:08,000 --> 00:03:11,000
yapacağı şeydi.

75
00:03:11,000 --> 00:03:13,000
XKDC'den bir sayfayı aldık,

76
00:03:13,000 --> 00:03:15,000
ve "Sıkı durun, bilim yapmayı deneyeceğiz"

77
00:03:15,000 --> 00:03:17,000
dedik.

78
00:03:17,000 --> 00:03:19,000
(Gülüşmeler)

79
00:03:19,000 --> 00:03:21,000
JM: Tabii ki, şöyle düşündük,

80
00:03:21,000 --> 00:03:23,000
bilimle ilgilenen insanlar için

81
00:03:23,000 --> 00:03:25,000
elimizdeki datayı ortaya koyalım.

82
00:03:25,000 --> 00:03:27,000
Düşünmeye başladık, hangi datayı yayınlayabiliriz?

83
00:03:27,000 --> 00:03:29,000
Tabii ki, bu kitapları alıp

84
00:03:29,000 --> 00:03:31,000
bu 5 milyon kitabın tam metinlerini yayınlamak istiyorsunuz.

85
00:03:31,000 --> 00:03:33,000
Google'dakiler, özellikle Jon Orwant,

86
00:03:33,000 --> 00:03:35,000
bize öğrenmemiz gereken bir denklemden bahsettiler.

87
00:03:35,000 --> 00:03:38,000
Şimdi elinizde 5 milyon yazar var

88
00:03:38,000 --> 00:03:41,000
ve 5 milyon davacı devasa bir toplu dava demek.

89
00:03:41,000 --> 00:03:43,000
Yani bu her ne kadar çok çok süper bir şey olsa da,

90
00:03:43,000 --> 00:03:46,000
tekrar edelim, çok ama çok kullanışsız.

91
00:03:46,000 --> 00:03:48,000
(Gülüşmeler)

92
00:03:48,000 --> 00:03:50,000
Ve tekrardan, boyun eğdik,

93
00:03:50,000 --> 00:03:53,000
ve o kadar süper olmayan kullanışlı yaklaşımı kullandık.

94
00:03:53,000 --> 00:03:55,000
Tam metini yayınlamak yerine,

95
00:03:55,000 --> 00:03:57,000
kitaplar hakkında istatistikleri yayınlayalım dedik.

96
00:03:57,000 --> 00:03:59,000
"Bir Pırıltı Mutluluk" 'u ele alalım.

97
00:03:59,000 --> 00:04:01,000
3 kelime; biz buna üç-gram dedik.

98
00:04:01,000 --> 00:04:03,000
Size bu üç-gram'ın 1801, 1802, 1803 ten baslayip

99
00:04:03,000 --> 00:04:05,000
2008'e kadar olan kitaplarda kaç defa

100
00:04:05,000 --> 00:04:07,000
geçtiğini söyleyeceğiz.

101
00:04:07,000 --> 00:04:09,000
Bu, bize bu cümlenin zaman içinde

102
00:04:09,000 --> 00:04:11,000
kaç defa tekrarladığını gösteren bir zaman dizini sunacak.

103
00:04:11,000 --> 00:04:14,000
Bu yöntemi, bu kitaplardaki tüm kelime ve deyimlere uygularsak

104
00:04:14,000 --> 00:04:17,000
sonunda elimizde kültürümüzün ne şekilde değistigini gösteren

105
00:04:17,000 --> 00:04:19,000
iki milyar satırlık bir tablo ortaya çıkacak.

106
00:04:19,000 --> 00:04:21,000
ELA: Peki, bu iki milyar satır,

107
00:04:21,000 --> 00:04:23,000
bunlara iki milyar n-gram diyelim.

108
00:04:23,000 --> 00:04:25,000
Bize ne söylüyorlar?

109
00:04:25,000 --> 00:04:27,000
Yalın n-gramlar, kültürel trendleri ölçmeye yarıyor.

110
00:04:27,000 --> 00:04:29,000
Bir örnek vermeme izin verin.

111
00:04:29,000 --> 00:04:31,000
Diyelim ki ben çok başarılı oldum.

112
00:04:31,000 --> 00:04:33,000
ve ertesi gün size ne kadar başarılı olduğumu söylemek istedim.

113
00:04:33,000 --> 00:04:36,000
Diyebilirim ki, ben dün "başardım." (throve)

114
00:04:36,000 --> 00:04:39,000
Ya da diyebilirim ki "başardım". (thrived)

115
00:04:39,000 --> 00:04:42,000
Hangisini kullanmalıyım?

116
00:04:42,000 --> 00:04:44,000
Nasıl bileceğiz?

117
00:04:44,000 --> 00:04:46,000
Bundan yaklaşık altı ay önce

118
00:04:46,000 --> 00:04:48,000
bu sorunun yanıtını öğrenmek için

119
00:04:48,000 --> 00:04:50,000
mesela bu muhteşem saçlara sahip

120
00:04:50,000 --> 00:04:52,000
psikoloğa gider ve derdiniz ki,

121
00:04:52,000 --> 00:04:54,000
"Steve, sen düzensiz fiil çekimi konusunda

122
00:04:54,000 --> 00:04:57,000
tam bir uzmansın. Hangisini ( throve veya thrived)

123
00:04:57,000 --> 00:04:59,000
kullanmam gerekir?"

124
00:04:59,000 --> 00:05:01,000
O da size derdi ki "Bak insanların çoğu 'thrived' diyor,

125
00:05:01,000 --> 00:05:04,000
ama bazıları 'thrıve' da diyorlar."

126
00:05:04,000 --> 00:05:06,000
Ve şunu da biliyorsunuz ki,

127
00:05:06,000 --> 00:05:09,000
eğer bundan 200 yıl önceye gidebiliyor olsanız

128
00:05:09,000 --> 00:05:12,000
ve aynı derece müthiş saçlara sahip bu devlet adamına aynı soruyu sorsanız,

129
00:05:12,000 --> 00:05:15,000
(Gülüşmeler)

130
00:05:15,000 --> 00:05:17,000
"Tom, hangisini kullanmalıyım?" deseniz

131
00:05:17,000 --> 00:05:19,000
O size " Bak, benim zamanımda çoğu insan 'throve' diyordu,

132
00:05:19,000 --> 00:05:22,000
ama bazıları 'thrived' da der." diyecektir.

133
00:05:22,000 --> 00:05:24,000
Öylese şimdi sizle ham veriyi paylaşacağım.

134
00:05:24,000 --> 00:05:28,000
Bu tablodaki iki sıra, iki milyar kayıt demek.

135
00:05:28,000 --> 00:05:30,000
Burada gördüğünüz zaman içinde "thrived" ve "throve"

136
00:05:30,000 --> 00:05:33,000
kelimelerinin yıllık frekansı.

137
00:05:34,000 --> 00:05:36,000
Burada gördüğünüz, iki milyar satırdan

138
00:05:36,000 --> 00:05:39,000
sadece iki tanesi.

139
00:05:39,000 --> 00:05:41,000
Yani aslında veri setinin tamamı

140
00:05:41,000 --> 00:05:44,000
bu slaytta gördüşünüzden milyar kez daha müthiş.

141
00:05:44,000 --> 00:05:46,000
(Gülüşmeler)

142
00:05:46,000 --> 00:05:50,000
(Alkışlar)

143
00:05:50,000 --> 00:05:52,000
JM: Şimdi, 500 milyar kelime eden çok farklı başka resimler de var.

144
00:05:52,000 --> 00:05:54,000
mesela bu gördüğünüz.

145
00:05:54,000 --> 00:05:56,000
Eğer sadece grip virüsünü alırsanız,

146
00:05:56,000 --> 00:05:58,000
dünyada insanların ölümüne neden olan bir grip salgını

147
00:05:58,000 --> 00:06:01,000
olduğu zamanlarda pik yaptığını görürsünüz.

148
00:06:01,000 --> 00:06:04,000
ELA: Eğer hala deniz seviyesinin

149
00:06:04,000 --> 00:06:06,000
yükseldiğine ve atmosferik CO2 ve

150
00:06:06,000 --> 00:06:09,000
yerkürenin ısısının arttığına ikna olmadıysanız buna bakabilirsiniz.

151
00:06:09,000 --> 00:06:12,000
JM: Ya da bu diğer n-grama bakarsanız,

152
00:06:12,000 --> 00:06:15,000
Nietzsche'ye Tanrıinın ölmediğini söyleyebilirsiniz,

153
00:06:15,000 --> 00:06:18,000
ama siz de kabul edeceksiniz ki daha iyi bir halkla ilişkiler uzmanına ihtiyacı var.

154
00:06:18,000 --> 00:06:20,000
(Gülüşmeler)

155
00:06:20,000 --> 00:06:23,000
ELA: Bu tip birşeyi kullanarak epey soyut kavramlara varabilirsiniz.

156
00:06:23,000 --> 00:06:25,000
mesela izin verin size 1950 yılının hikayesini

157
00:06:25,000 --> 00:06:27,000
anlatayım.

158
00:06:27,000 --> 00:06:29,000
Tarih boyunca 1950 yılı

159
00:06:29,000 --> 00:06:31,000
kimsenin pek de umrunda olmadı.

160
00:06:31,000 --> 00:06:33,000
1700'ler, 1800'ler veya 1900'lerde

161
00:06:33,000 --> 00:06:36,000
kimsenin umrunda değildi.

162
00:06:37,000 --> 00:06:39,000
30'lar ve 40'larda da öyle.

163
00:06:39,000 --> 00:06:41,000
Kimse takmadı.

164
00:06:41,000 --> 00:06:43,000
Birden, 40'lı yılların ortasında,

165
00:06:43,000 --> 00:06:45,000
bir uğultu ortaya çıkmaya başladı.

166
00:06:45,000 --> 00:06:47,000
İnsanlar 1950'nin yaklaştığını fark ettiler,

167
00:06:47,000 --> 00:06:49,000
ve bu büyük bir olaydı.

168
00:06:49,000 --> 00:06:52,000
(Gülüşmeler)

169
00:06:52,000 --> 00:06:55,000
Ama 1950'lerde hiçbir şey insanları 1950 yılı

170
00:06:55,000 --> 00:06:58,000
kadar çok ilgilendirmedi.

171
00:06:58,000 --> 00:07:01,000
(Gülüşmeler)

172
00:07:01,000 --> 00:07:03,000
İnsanlar kafayı yemişlerdi, 1950'de yaptıkları

173
00:07:03,000 --> 00:07:05,000
şeykeri anlatmaktan başka hiçbir şey yapmadan

174
00:07:05,000 --> 00:07:08,000
ortalıkta dolanıyorladı,

175
00:07:08,000 --> 00:07:11,000
1950'de yapmayı planladıkları şeyler,

176
00:07:11,000 --> 00:07:16,000
1950'de kavuşmayı umdukları bütün hayalleri.

177
00:07:16,000 --> 00:07:18,000
Aslında, 1950 öylesine inanılmazdı ki,

178
00:07:18,000 --> 00:07:20,000
geçtikten yıllarca sonra bile,

179
00:07:20,000 --> 00:07:23,000
bu müthiş yıl ve onda olup bitenlerden bahsettiler.

180
00:07:23,000 --> 00:07:25,000
1951, 52, 53 yıllarında.

181
00:07:25,000 --> 00:07:27,000
Sonunda 1954 yılında biri uyandı ve

182
00:07:27,000 --> 00:07:29,000
nihayet insanlar 1950'nin

183
00:07:29,000 --> 00:07:33,000
geçip gitmiş olduğunu fark ettiler.

184
00:07:33,000 --> 00:07:35,000
(Gülüşmeler)

185
00:07:35,000 --> 00:07:37,000
Birdenbire, patlayan bir balon gibi.

186
00:07:37,000 --> 00:07:39,000
(Gülüşmeler)

187
00:07:39,000 --> 00:07:41,000
Ve 1950 yılının hikayesi aslında

188
00:07:41,000 --> 00:07:43,000
yaşadığımız her yılın hikayesi.

189
00:07:43,000 --> 00:07:46,000
Ufak tefek farklılıklar, çünkü artık bu güzel grafiklere sahibiz.

190
00:07:46,000 --> 00:07:49,000
Bunlara sahip olduğumuz için bazı şeyleri ölçümleyebiliyoruz.

191
00:07:49,000 --> 00:07:51,000
Böylece şunu sorabiliyoruz, "Balonun patlaması ne kadar sürer?"

192
00:07:51,000 --> 00:07:54,000
ve görünen o ki artık bunu oldukça hassas şekilde ölçebiliyoruz.

193
00:07:54,000 --> 00:07:57,000
Formüller yazıyor, grafikler çiziyoruz,

194
00:07:57,000 --> 00:07:59,000
ve net sonuç şu ki

195
00:07:59,000 --> 00:08:02,000
her geçen yıl bu baloncuklar daha kolay sönüyor.

196
00:08:02,000 --> 00:08:04,000
Her geçen yıl geçmişe olan ilgimizi

197
00:08:04,000 --> 00:08:09,000
daha büyük bir hızla kaybediyoruz.

198
00:08:09,000 --> 00:08:11,000
JM: Siz ufak bir kariyer önerisi.

199
00:08:11,000 --> 00:08:13,000
Eğer aranızda ünlü olmayı planlayanlar varsa,

200
00:08:13,000 --> 00:08:15,000
bu 25 ünlü politik figürden, yazardan ve aktörden

201
00:08:15,000 --> 00:08:17,000
birşeyler öğrenebilirsiniz.

202
00:08:17,000 --> 00:08:20,000
Eğer genç yaşta ünlü olmak isterseniz, aktör olmalısınız,

203
00:08:20,000 --> 00:08:22,000
çünkü onlar 20'li yaşların sonunda ünlü olmaya başlıyorlar --

204
00:08:22,000 --> 00:08:24,000
hala genç bir yaş, süper.

205
00:08:24,000 --> 00:08:26,000
Eğer biraz daha bekleyecek olursanız, o zaman yazar olmalısınız,

206
00:08:26,000 --> 00:08:28,000
çünkü o zaman çok ama çok ünlü olabilirsiniz.

207
00:08:28,000 --> 00:08:30,000
Mark Twain gibi mesela: çok çok ünlü.

208
00:08:30,000 --> 00:08:32,000
Ama en tepeye ulaşmak istiyorsanız,

209
00:08:32,000 --> 00:08:34,000
o zaman ünlü olmak için daha beklemeli ve

210
00:08:34,000 --> 00:08:36,000
elbette ki poitikacı olmalısınız.

211
00:08:36,000 --> 00:08:38,000
Böylece 50 yaş civarında ünlü olabilir, ve hayatınızın

212
00:08:38,000 --> 00:08:40,000
sonrasını çok ama çok ünlü geçirebilirsiniz.

213
00:08:40,000 --> 00:08:43,000
Bilimadamlar çok daha geç yaşlarda ünlü oluyorlar.

214
00:08:43,000 --> 00:08:45,000
Mesela biyologlar ve fizikçiler neredeyse

215
00:08:45,000 --> 00:08:47,000
aktörler kadar ünlü olabilirler.

216
00:08:47,000 --> 00:08:50,000
Ama yapacağınız en büyük hata Matematikçi olmak olacaktır.

217
00:08:50,000 --> 00:08:52,000
(Gülüşmeler)

218
00:08:52,000 --> 00:08:54,000
Eğer bunu yaparsanız,

219
00:08:54,000 --> 00:08:57,000
şöyle düşünebilirsiniz, " Şahane, 20'li yaşlarda en önemli çalışmalarımı yapacağım."

220
00:08:57,000 --> 00:08:59,000
Ama bilin bakalım ne olacak: kimse sizi umursamayacak.

221
00:08:59,000 --> 00:09:02,000
(Gülüşmeler)

222
00:09:02,000 --> 00:09:04,000
ELA: n-gramlardan elde edebileceğiniz

223
00:09:04,000 --> 00:09:06,000
daha fena veriler de var.

224
00:09:06,000 --> 00:09:08,000
Mesela, Marc Chagall'ın trajedisini ele alalım.

225
00:09:08,000 --> 00:09:10,000
1887 yılında doğmuş bir sanatçı.

226
00:09:10,000 --> 00:09:13,000
Bu gördüğünüz ünlü bir insanın normal grafiğini gösteriyor.

227
00:09:13,000 --> 00:09:17,000
her geçen gün daha ünlü oluyor,

228
00:09:17,000 --> 00:09:19,000
ama eğer Almanca kayıtlara bakarsanız,

229
00:09:19,000 --> 00:09:21,000
Almanca kayıtlarda çok acaip birşey göreceksiniz,

230
00:09:21,000 --> 00:09:23,000
daha önce pek görmediğiniz birşey.

231
00:09:23,000 --> 00:09:25,000
Çok çok ünlü olurken, birden bire

232
00:09:25,000 --> 00:09:27,000
adeta yok oluyor.

233
00:09:27,000 --> 00:09:30,000
1933-1945 yılları arasında birden bire düşüyor,

234
00:09:30,000 --> 00:09:33,000
daha sonra da tekrar yükseliyor.

235
00:09:33,000 --> 00:09:35,000
Ve burada gördüğümz şeyin açıklaması da

236
00:09:35,000 --> 00:09:38,000
Marc Chagall'ın Nazi Almanyası'nda Yahudi bir

237
00:09:38,000 --> 00:09:40,000
sanatçı olmaından kaynaklanıyor.

238
00:09:40,000 --> 00:09:42,000
Bu işaretler

239
00:09:42,000 --> 00:09:44,000
öylesine güçlü ki

240
00:09:44,000 --> 00:09:47,000
birinin sansürlendiğini önceden bilmenize gerek yok.

241
00:09:47,000 --> 00:09:49,000
Bunu basit veri işleme yolu ile

242
00:09:49,000 --> 00:09:51,000
kendiniz bulabilirsiniz.

243
00:09:51,000 --> 00:09:53,000
İşte bunu yapmanın basit bir yolu.

244
00:09:53,000 --> 00:09:55,000
Bir kimsenin herhangi bir zamandaki

245
00:09:55,000 --> 00:09:57,000
ün miktarı, kabaca ünlü olmadan önceki ve

246
00:09:57,000 --> 00:09:59,000
ünlü olduktan sonraki ün miktarlarının

247
00:09:59,000 --> 00:10:01,000
ortalaması olmalıdır.

248
00:10:01,000 --> 00:10:03,000
Görmeyi beklediğimiz şey budur.

249
00:10:03,000 --> 00:10:06,000
Ve bu veriyi gözlemlediğimiz ünle karşılaştırırız.

250
00:10:06,000 --> 00:10:08,000
Sonra bunları birbirine bölerek

251
00:10:08,000 --> 00:10:10,000
baskılama indeksi dediğimiz bir rakam buluruz.

252
00:10:10,000 --> 00:10:13,000
Eğer baskılama indeksi çok çok küçük bir rakamsa,

253
00:10:13,000 --> 00:10:15,000
baskılanmış olma ihtimaliniz çok yüksektir.

254
00:10:15,000 --> 00:10:18,000
Eğer çok büyükse o zaman da propogandayla pomplanmış olma ihtimaliniz vardır.

255
00:10:19,000 --> 00:10:21,000
JM: Şimdi, eğer toplumların genel baskılanma indekslerinin

256
00:10:21,000 --> 00:10:24,000
dağılımına bakacak olursanız,

257
00:10:24,000 --> 00:10:26,000
mesela burada --

258
00:10:26,000 --> 00:10:28,000
5000 kişinin baskılama indeksleri var,

259
00:10:28,000 --> 00:10:30,000
bilinen bir baskılama olmayan İngilizce kitaplar bunlar --

260
00:10:30,000 --> 00:10:32,000
buna benzer birşey olacaktır, ortada yoğunlaşıyor.

261
00:10:32,000 --> 00:10:34,000
Kısaca görmeyi beklediğiniz şey ile gördüşünüz aynıdır.

262
00:10:34,000 --> 00:10:36,000
Almanya'da gördüğümüz dağılım ise bu --

263
00:10:36,000 --> 00:10:38,000
çok farklı, sola doğru kaymış durumda.

264
00:10:38,000 --> 00:10:41,000
İnsanlar bunlar hakkında konuşmuş olmaları gerekenin yarısı kadar konuşmuşlar,

265
00:10:41,000 --> 00:10:43,000
daha da önemlisi, dağılım çok daha geniş.

266
00:10:43,000 --> 00:10:46,000
Dağılımın en solunda yer alan pek çok insan var,

267
00:10:46,000 --> 00:10:49,000
bunlar haklarında beklenenden 10 kat daha az konuşulmuş olan insanlar.

268
00:10:49,000 --> 00:10:51,000
Ama en sağda da başkaları var.

269
00:10:51,000 --> 00:10:53,000
Bunlar da propoganda'dan faydalanmış kimseler.

270
00:10:53,000 --> 00:10:56,000
Bu şekil, kitaplardaki sansürün fotoğrafı.

271
00:10:56,000 --> 00:10:58,000
ELA: Biz bu yönteme Kültüromik

272
00:10:58,000 --> 00:11:00,000
adını verdik.

273
00:11:00,000 --> 00:11:02,000
Biraz Genomik gibi.

274
00:11:02,000 --> 00:11:04,000
Ancak genomik insan genomundaki baz dizilimi

275
00:11:04,000 --> 00:11:07,000
aracılığı ile biyoloji bilimine bir pencere açıyor.

276
00:11:07,000 --> 00:11:09,000
Kültüromik de buna benziyor.

277
00:11:09,000 --> 00:11:12,000
İnsan kültrünü incelemek için yapılan çok yoğun bir

278
00:11:12,000 --> 00:11:14,000
veri toplama analizi uygulaması.

279
00:11:14,000 --> 00:11:16,000
Burada, genomdaki pencere yerine

280
00:11:16,000 --> 00:11:19,000
dijital hale getirilmiş tarihsel verilerin penceresinden bakıyoruz.

281
00:11:19,000 --> 00:11:21,000
Kültüromik ile ilgili müthiş olan şey

282
00:11:21,000 --> 00:11:23,000
bunu herkesin yapabiliyor olması.

283
00:11:23,000 --> 00:11:25,000
Nasıl herkes yapabilir?

284
00:11:25,000 --> 00:11:27,000
herkes yapabilir, çünkü üç kişi

285
00:11:27,000 --> 00:11:30,000
Google'da çalışan Jon Orwant, Matt Gray ve Wıll Brockman,

286
00:11:30,000 --> 00:11:32,000
Ngram prototipine baktılar ve dediler ki,

287
00:11:32,000 --> 00:11:34,000
" Bu çok eğlenceli birşey.

288
00:11:34,000 --> 00:11:37,000
Bunu herkesin ulaşabileceği hale getirmemiz lazım."

289
00:11:37,000 --> 00:11:39,000
Ve iki hafta içinde -- bizim makalemiz yayınlanmadan iki hafta önce --

290
00:11:39,000 --> 00:11:42,000
herkesin kullanımına açık bir Ngram versiyonu programladılar.

291
00:11:42,000 --> 00:11:45,000
ve artık siz de ilginizi çeken bir kelime ya da deyim yazarak

292
00:11:45,000 --> 00:11:47,000
ona ait n-gramı hemen görebilirsiniz --

293
00:11:47,000 --> 00:11:49,000
ve sizin n-gramınızın yer aldığı kitapları

294
00:11:49,000 --> 00:11:51,000
tarayabilirsiniz.

295
00:11:51,000 --> 00:11:53,000
JM: Bu uygulama, hayata geçtiği ilk gün ir milyonda defadan fazla kullanıldı,

296
00:11:53,000 --> 00:11:55,000
ve bu bence en güzel sorgulardan biri.

297
00:11:55,000 --> 00:11:58,000
İnsanlar iyi bir şey yapmak istediklerinde "ellerinden geleni yaptılar"

298
00:11:58,000 --> 00:12:01,000
ama görünen o ki, 18. yüzyılda bunu pek umursamıyorlardı.

299
00:12:01,000 --> 00:12:04,000
O zaman "ellerinden geleni" değil, "evlerinden geleni" yapmak istediler.

300
00:12:04,000 --> 00:12:07,000
Aslında olan şu, be elbette bir hata.

301
00:12:07,000 --> 00:12:09,000
Gayret etmeyi bırakmadılar, sadece

302
00:12:09,000 --> 00:12:12,000
o dönemde L harfi daha farklı yazılıyordu, V'ye beziyordu biraz.

303
00:12:12,000 --> 00:12:15,000
Elbette, Google bunu o zaman yakalayamadı,

304
00:12:15,000 --> 00:12:18,000
bu nedenle bunu yazdığımız makaleye ekledik.

305
00:12:18,000 --> 00:12:20,000
Ama görünen o ki, bu her ne kadar eğlenceli birşey

306
00:12:20,000 --> 00:12:22,000
olsa da, bize şunu anımsattı

307
00:12:22,000 --> 00:12:24,000
bu grafikleri anlamlandırırken çok dikkatli olmanız gerekiyor.

308
00:12:24,000 --> 00:12:27,000
ve mutlaka bilimsel yöntemdeki temel standartları gözetmelisiniz.

309
00:12:27,000 --> 00:12:30,000
ELA: İnsanlar bunu her türlü eğlenceli şey için kullanıyorlar.

310
00:12:30,000 --> 00:12:37,000
(Gülüşmeler)

311
00:12:37,000 --> 00:12:39,000
Aslında bundan sonra konuşmamız gereksiz,

312
00:12:39,000 --> 00:12:42,000
size sadece bazı slaytları üzerinde konuşmaksızın göstereceğiz.

313
00:12:42,000 --> 00:12:45,000
Bu kişi, düşkırıklığının, sıkıntının tarihçesi ile ilgileniyormuş.

314
00:12:45,000 --> 00:12:48,000
Düşkırıklığının birkaç çeşidi vardır.

315
00:12:48,000 --> 00:12:51,000
Eğer ayak parmağınızı bir yere çarpacak olursanız bu tek A harfli bir "Ah" demek.

316
00:12:51,000 --> 00:12:53,000
Eğer gezegenimiz dünya gezegenler arası otoyol yapmak isteyen

317
00:12:53,000 --> 00:12:55,000
Vogonlar tarafından işgal edilecek olursa,

318
00:12:55,000 --> 00:12:57,000
bu sekiz A değerinde bir "Aaaaaaaah" eder.

319
00:12:57,000 --> 00:12:59,000
Bu kişi bütün "Ahéları incelemiş.

320
00:12:59,000 --> 00:13:01,000
Tek A'lıdan sekiz A'lısına dek.

321
00:13:01,000 --> 00:13:03,000
Ve görmüş ki,

322
00:13:03,000 --> 00:13:05,000
daha can sıkıcı şeylere ait "Ah"lar

323
00:13:05,000 --> 00:13:08,000
daha az sıklıkla ortaya çıkıyor,

324
00:13:08,000 --> 00:13:11,000
ama 80'li yılların başları hariç.

325
00:13:11,000 --> 00:13:13,000
Biz bu durumun Reagan ile ilgili olduğunu düşünüyoruz.

326
00:13:13,000 --> 00:13:15,000
(Gülüşmeler(

327
00:13:15,000 --> 00:13:18,000
JM: Bu verilerin pek çok kullanım alanı var

328
00:13:18,000 --> 00:13:21,000
ama nihayetinde, bunlar tarihsel kayıtların dijital veriler hakine çevrilmesi.

329
00:13:21,000 --> 00:13:23,000
Google, 15 milyon kitabı dijital hale getirdi.

330
00:13:23,000 --> 00:13:25,000
Bu, bugüne dek basılmış kitapların %12'si demek.

331
00:13:25,000 --> 00:13:28,000
İnsanlığa ait kültür birikimin kayda değer bir kısmı.

332
00:13:28,000 --> 00:13:31,000
Kültüre ait daha pek çok veri var: yazmalar, gazeteler,

333
00:13:31,000 --> 00:13:33,000
yazılı olmayan şeyler, sanat ve tablolar gibi.

334
00:13:33,000 --> 00:13:35,000
Bunların hepsi dünyanın dört bir yanındaki

335
00:13:35,000 --> 00:13:37,000
bilgisayarlarımıza geçebilir.

336
00:13:37,000 --> 00:13:40,000
Ve bu olduğunda, insanlığın geçmişi, bu günü ve

337
00:13:40,000 --> 00:13:42,000
tüm yarattığı kültüre bakış açımız tamamen değişecek.

338
00:13:42,000 --> 00:13:44,000
Çok teşekkürler.

339
00:13:44,000 --> 00:13:47,000
(Alkışlar)